Tài liệu Luận văn ứng dụng stress test kiểm tra sức chịu đựng rủi ro thanh khoản của ngân hàng thương mại cổ phần việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ------oOo------ HUỲNH ĐỨC VƢƠNG ỨNG DỤNG STRESS TEST KIỂM TRA SỨC CHỊU ĐỰNG RỦI RO THANH KHOẢN CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh, Năm 2016 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ------oOo------ HUỲNH ĐỨC VƢƠNG ỨNG DỤNG STRESS TEST KIỂM TRA SỨC CHỊU ĐỰNG RỦI RO THANH KHOẢN CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM Chuyên ngành: TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG Mã số ngành : 60340201 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC TS. TRẦN THỊ MỘNG TUYẾT TP. Hồ Chí Minh, Năm 2016 LỜI CAM ĐOAN Tác giả xin cam đoan, nội dung và số liệu sử dụng để phân tích trong Luận văn này là kết quả nghiên cứu độc lập của tác giả với sự giúp đỡ của Cô hƣớng dẫn. Số liệu trong Luận văn có nguồn gốc rõ ràng, đáng tin cậy và kết quả nghiên cứu của Luận văn chƣa đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 14 tháng 04 năm 2016 Tác giả Huỳnh Đức Vƣơng MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU DANH MỤC HÌNH, BIỂU ĐỒ CHƢƠNG 1: GIỚI THIỆU LUẬN VĂN CAO HỌC KINH TẾ ............................... 1 1.1 Lý do chọn đề tài ...............................................................................................1 1.2 Mục tiêu nghiên cứu ..........................................................................................1 1.3 Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................2 1.4 Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .....................................................................2 1.5 Phƣơng pháp nghiên cứu ...................................................................................3 1.6 Kết cấu của đề tài ...............................................................................................3 1.7 Những đóng góp của đề tài ................................................................................3 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1............................................................................................ 5 CHƢƠNG 2: TỔNG QUAN VỀ KIỂM TRA SỨC CHỊU ĐỰNG RỦI RO THANH KHOẢN CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI ......................................................... 6 2.1 Tổng quan về rủi ro thanh khoản .......................................................................6 2.1.1 Khái niệm rủi ro thanh khoản ......................................................................6 2.1.2 Các dấu hiệu nhận biết rủi ro thanh khoản ..................................................7 2.1.3 Các nguyên nhân dẫn đến rủi ro thanh khoản .............................................8 2.1.4 Các phƣơng pháp đo lƣờng rủi ro thanh khoản ...........................................8 2.2 Tổng quan về kiểm tra sức chịu đựng (Stress Test) ..........................................9 2.2.1 Các khái niệm ..............................................................................................9 2.2.1.1 Khái niệm kiểm tra sức chịu đựng (Stress Test) ...................................9 2.2.1.2 Khái niệm kiểm tra sức chịu đựng thanh khoản (Liquidity Stress Test) ...........................................................................................................................9 2.2.2 Phân loại kiểm tra sức chịu đựng ..............................................................10 2.2.3 Ý nghĩa của kiểm tra sức chịu đựng ..........................................................10 2.2.3.1 Nắm bắt đƣợc các tác động lên ngân hàng khi các sự kiện không thƣờng xuyên xảy ra và gây nên tổn thất lớn ..................................................11 2.2.3.2 Xác định và kiểm soát rủi ro ...............................................................11 2.2.3.3 Đánh giá rủi ro của ngân hàng ............................................................12 2.2.3.4 Đƣa ra quyết định về mức độ chịu đựng rủi ro và phân bổ nguồn lực .........................................................................................................................12 2.2.4 Các kỹ thuật xây dựng kịch bản ................................................................13 2.2.4.1 Kịch bản thanh khoản .........................................................................13 2.2.4.2 Nguyên tắc xây dựng kịch bản thanh khoản .......................................13 2.2.4.3 Các dạng kịch bản thanh khoản ..........................................................14 2.2.4.4 Các giả định khi thực hiện kiểm tra sức chịu đựng rủi ro thanh khoản .........................................................................................................................15 2.2.5 Quy trình thực hiện kiểm tra sức chịu đựng rủi ro thanh khoản ...............15 2.2.6 Kết quả của kiểm tra sức chịu đựng và công bố thông tin về kết quả kiểm tra sức chịu đựng ................................................................................................16 2.2.6.1 Kết quả của kiểm tra sức chịu đựng....................................................16 2.2.6.2 Công bố thông tin về kết quả kiểm tra sức chịu đựng ........................17 2.2.7 Hạn chế của kiểm tra sức chịu đựng .........................................................18 2.3 Tổng quan các kết quả nghiên cứu trƣớc đây ..................................................19 2.3.1 Trên thế giới ..............................................................................................19 2.2.2 Tại Việt Nam .............................................................................................23 2.4 Kinh nghiệm hạn chế rủi ro thanh khoản của một số ngân hàng trên thế giới và bài học cho Việt Nam .......................................................................................24 2.4.1 Kinh nghiệm hạn chế rủi ro thanh khoản của một số ngân hàng trên thế giới ...............................................................................................................................24 2.4.1.1 Rủi ro thanh khoản của các Ngân hàng ở Agentina năm 2001 ...........25 2.4.1.2 Rủi ro tại các ngân hàng Nga năm 2004 .............................................25 2.4.1.3 Rủi ro thanh khoản và danh tiếng tại Northern Rock năm 2007 ........26 2.4.2 Bài học cho Việt Nam ...............................................................................27 2.4.2.1 Bài học rút ra từ cuộc khủng hoảng của các ngân hàng Argentina và Nga ..................................................................................................................27 2.4.2.2 Bài học rút ra từ ngân hàng Northern Rock ........................................27 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2.......................................................................................... 29 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG KIỂM TRA SỨC CHỊU ĐỰNG RỦI RO THANH KHOẢN TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM ........ 30 3.1 Thực trạng thanh khoản của các Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Việt Nam ..30 3.1.1 Thực trạng thanh khoản của các ngân hàng thƣơng mại năm 2008 ..........30 3.1.2 Thực trạng thanh khoản của các ngân hàng thƣơng mại năm 2009 - 2010 ............................................................................................................................31 3.1.3 Thực trạng thanh khoản của các ngân hàng thƣơng mại năm 2011 - 2013 ............................................................................................................................31 3.1.4 Thực trạng thanh khoản của các ngân hàng thƣơng mại năm 2014 ..........37 3.2 Thực trạng về kiểm tra sức chịu đựng tại Việt Nam .......................................39 3.2.1 Thực trạng kiểm tra sức chịu đựng tại Ngân hàng nhà nƣớc ....................39 3.2.1.1 Về cơ sở pháp lý .................................................................................39 3.2.1.2 Về chất lƣợng dữ liệu ..........................................................................39 3.2.1.3 Về chất lƣợng nhân sự ........................................................................40 3.2.1.4 Về hệ thống công nghệ hỗ trợ .............................................................41 3.2.2 Thực trạng về kiểm tra sức chịu đựng tại các ngân hàng thƣơng mại cổ phần Việt Nam....................................................................................................41 3.3 Đánh giá chung thực trạng thanh khoản của các Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Việt Nam .......................................................................................................43 3.3.1 Những kết quả đạt đƣợc ............................................................................43 3.3.2 Những tồn tại, hạn chế ..............................................................................45 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3.......................................................................................... 46 CHƢƠNG 4: ỨNG DỤNG MÔ HÌNH KIỂM TRA SỨC CHỊU ĐỰNG RỦI RO THANH KHOẢN VÀO CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM.......................................................................................................................... 47 4.1 Giới thiệu sơ lƣợc về mô hình .........................................................................47 4.2 Phƣơng pháp nghiên cứu của mô hình ............................................................48 4.3 Ba loại hình tác động của các cú sốc vào bảng cân đối kế toán của các Ngân hàng ........................................................................................................................49 4.4 Các bƣớc thực hiện mô hình ............................................................................49 4.4.1 Sự hình thành thiếu hụt thanh khoản trong bảng cân đối kế toán .............49 4.4.1.1 Dòng tiền ra.........................................................................................50 4.4.1.2 Sự gia tăng danh mục cho vay của ngân hàng: ...................................50 4.4.2 Phản ứng của các ngân hàng .....................................................................53 4.4.3 Hiệu ứng phản hồi của các cú sốc .............................................................55 4.5 Dữ liệu nghiên cứu ..........................................................................................58 4.6 Xây dựng kịch bản Stress Test ........................................................................59 4.7 Kết quả .............................................................................................................66 4.8 Một vài hạn chế của mô hình ...........................................................................68 KẾT LUẬN CHƢƠNG 4.......................................................................................... 70 CHƢƠNG 5: GIẢI PHÁP NÂNG CAO KIỂM TRA SỨC CHỊU ĐỰNG RỦI RO THANH KHOẢN CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI CỔ PHẦN VIỆT NAM.......................................................................................................................... 71 5.1 Đối với Ngân hàng Nhà nƣớc ..........................................................................71 5.2 Đối với các Ngân hàng thƣơng mại cổ phần ...................................................72 5.3 Kiến nghị lộ trình thực hiện kiểm tra sức chịu đựng rủi ro thanh khoản cho các Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Việt Nam ......................................................73 5.3.1 Mục đích thực hiện ....................................................................................73 5.3.2 Đối tƣợng thực hiện ...................................................................................74 5.3.3 Phƣơng pháp thực hiện và cách thức tiến hành .........................................74 5.3.3.1 Khái quát về chƣơng trình thực hiện ..................................................74 5.3.3.2 Cách thức tiến hành.............................................................................74 5.3.3.3 Quy mô các cú sốc ..............................................................................75 5.4 Thảo luận và hƣớng phát triển của đề tài.........................................................76 KẾT LUẬN CHƢƠNG 5.......................................................................................... 77 KẾT LUẬN ............................................................................................................... 78 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BCĐKT : Bảng cân đối kế toán BCTC : Báo cáo tài chính BCTN : Báo cáo thƣờng niên NHNN : Ngân hàng Nhà nƣớc NHTM : Ngân hàng thƣơng mại NHTMCP : Ngân hàng thƣơng mại cổ phần NHTMNN : Ngân hàng thƣơng mại nhà nƣớc NHTW : Ngân hàng trung ƣơng SEACEN : Ngân hàng trung ƣơng các quốc gia Đông Nam Á SÉC : Cộng hòa Cezh ST : Stress Test, kiểm tra sức chịu đựng TPCP : Trái phiếu chính phủ DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Sự tham gia, mức độ thƣờng xuyên và phổ biến của ST tại một số nền kinh tế SEACEN ............................................................................................ Trang 18 Bảng 3.1 Kết quả khảo sát việc thực hiện Stress Test tại các TCTD............. Trang 42 Bảng 4.1 Thành phần bộ đệm thanh khoản của các NHTMCP Việt Nam .... Trang 61 Bảng 4.2 Thành phần bộ đệm thanh khoản theo quy mô ngân hàng ............ Trang 62 Bảng 4.3 Kịch bản thanh khoản và quy mô các cú sốc ................................. Trang 63 Bảng 4.4 Sự phụ thuộc của các cú sốc thanh khoản đƣợc lựa chọn dựa vào ƣớc lƣợng các chỉ số trên BCĐKT của các ngân hàng thực hiện Stress Test ....... Trang 65 DANH MỤC HÌNH, BIỂU ĐỒ Hình 2.1: Stress Test và các sự kiện bất ngờ có tầm ảnh hƣởng lớn ............. Trang 11 Hình 3.1: Tốc độ tăng trƣởng cho vay và huy động của các NHTMCP Việt Nam giai đoạn 2009-2013 ....................................................................................... Trang 34 Hình 3.2: Hệ số cho vay trên tiền gửi theo quy mô ngân hàng ...................... Trang 35 Hình 3.3: Hệ số tài sản dễ chuyển hoán và hệ số tiền gửi dùng để cho vay của các NHTMCP Việt Nam ...................................................................................... Trang 35 Hình 3.4: Hệ số an toàn vốn CAR của các NHTMCP Việt Nam .................. Trang 36 Hình 3.5: Hệ số tiền gửi dùng để cho vay ..................................................... Trang 37 Hình 3.6: Cấu trúc nợ và tài sản của các NHTMCP Việt Nam ..................... Trang 38 Hình 4.1: Bộ đệm thanh khoản trƣớc và sau khi bị ảnh hƣởng bởi các cú sốcTrang 66 1 CHƢƠNG 1: GIỚI THIỆU LUẬN VĂN CAO HỌC KINH TẾ 1.1 Lý do chọn đề tài Năm 2008 là một năm cực kỳ khó khăn với nền kinh tế toàn cầu xuất phát từ cuộc khủng hoảng tài chính bắt nguồn từ sự vỡ nợ của các Ngân hàng Mỹ, sau đó lan rộng sang các tổ chức tài chính khác theo hiệu ứng dây chuyền với một tốc độ chóng mặt. Các Ngân hàng trên thế giới đối mặt với phá sản do mất khả năng thanh khoản. Tại Việt Nam, đã xuất hiện tình trạng căng thẳng về thanh khoản trong hệ thống NHTM khi nền kinh tế Việt Nam có nhiều biến động. Chúng ta không thực sự thấy đƣợc tầm quan trọng của hệ thống ngân hàng cho đến khi chúng bắt đầu đổ vỡ, một sự sụp đổ của toàn bộ hệ thống là có thể tránh đƣợc nhƣng những tổn thất xảy đến với nền kinh tế nói chung và các ngân hàng thƣơng mại nói riêng là vô cùng to lớn. Do đó, thay vì đợi đến khi ngân hàng tổn thất do gặp rủi ro thanh khoản thì chúng ta cần có kế hoạch nâng cao sức chịu đựng của hệ thống ngân hàng, giúp nó chống chọi tốt hơn trƣớc những cú sốc bất lợi từ bên ngoài. Thuật ngữ “kiểm tra sức chịu đựng” đƣợc nhắc đến khá nhiều trong các hội thảo, diễn đàn về quản trị rủi ro ngân hàng nhƣng số lƣợng công trình nghiên cứu về chủ đề này còn khá khiêm tốn. Nhƣ vậy, một cách cảm tính có thể kết luận “kiểm tra sức chịu đựng” đang đƣợc các Ngân hàng rất quan tâm nhƣng lại chƣa có nghiên cứu toàn diện nào đƣợc thực hiện nhằm đƣa ra những ƣớc tính cụ thể về khả năng chịu đựng các cú sốc bất lợi của các ngân hàng và mức độ ứng dụng của chúng ngay ở Ngân hàng nhà nƣớc còn rất hạn chế. Chính vì vậy, xuất phát từ lý do trên, tác giả lựa chọn đề tài “Ứng dụng Stress Test Kiểm tra sức chịu đựng rủi ro thanh khoản của các Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Việt Nam” làm đề tài luận văn thạc sĩ. 1.2 Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu tổng quát: 2 Ứng dụng công cụ Stress Test để kiểm tra sức chịu đựng rủi ro thanh khoản của các Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Việt Nam. Mục tiêu cụ thể: Hệ thống hóa cơ sở lý thuyết về sử dụng kỹ thuật Stress Test để kiểm tra sức chịu đựng rủi ro thanh khoản cho các Ngân hàng thƣơng mại. Đánh giá thực trạng kiểm tra sức chịu đựng rủi ro thanh khoản của ngân hàng thƣơng mại cổ phần Việt Nam và làm cơ sở để các ngân hàng có các hành động giảm thiểu rủi ro thanh khoản và duy trì trạng thái thanh khoản hiệu quả trong từng thời kỳ. Kiến nghị một số giải pháp và lộ trình thực hiện Stress Test để tăng cƣờng công tác quản trị rủi ro thanh khoản của các ngân hàng. 1.3 Câu hỏi nghiên cứu Để thực hiện đƣợc các mục tiêu trên, tác giả đƣa ra hai câu hỏi nghiên cứu: (1) “Làm thế nào để các ngân hàng có thể vượt qua các cú sốc thanh khoản khi mối liên kết giữa các ngân hàng thương mại cổ phần với hệ thống tài chính ngày càng chặt chẽ” và (2) “Nếu sử dụng mô hình kiểm tra sức chịu đựng rủi ro thanh khoản cho các ngân hàng thương mại cổ phần Việt Nam thì kết quả sẽ như thế nào?” 1.4 Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu là khả năng chịu đựng thanh khoản của một số ngân hàng thƣơng mại cổ phần Việt Nam trƣớc các cú sốc giả định. Vì hạn chế trong việc tiếp cận dữ liệu do một số NHTMCP Việt Nam không công bố báo cáo thƣờng niên, không có báo cáo rủi ro thanh khoản, trên cơ sở số liệu thu thập đƣợc, phạm vi nghiên cứu của luận văn bao gồm thực trạng thanh khoản của 16 Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Việt Nam giai đoạn 2008-2014 và khả năng chịu đựng các cú sốc thanh khoản tại thời điểm cuối năm 2014. Trong 16 Ngân hàng thƣơng mại cổ phần đƣợc chọn nghiên cứu, tác giả phân chia làm 3 nhóm: nhóm các NHTMCP quy mô nhỏ (vốn điều lệ dƣới 5000 tỷ đồng), nhóm các NHTMCP quy mô vừa (vốn điều lệ dƣới 9000 tỷ đồng) và nhóm các NHTMCP quy mô lớn (vốn điều lệ từ 9000 tỷ đồng trở lên). Cách phân loại dựa 3 vào uy tín, vốn điều lệ và chiến lƣợc lựa chọn phân khúc khách hàng của các NHTMCP. Thông thƣờng, các NHTMCP nhỏ, do hạn chế về mặt uy tín và vốn nên sẽ lựa chọn phân khúc khách hàng riêng biệt, trung thành; còn các NHTMCP lớn, do lợi thế về mặt thƣơng hiệu, uy tín nên chọn các phân khúc khách hàng khá đều (Khách hàng doanh nghiệp, khách hàng cá nhân, bán lẻ, tiêu dùng,…) và tƣơng tự cho các NHTMCP trung bình. 1.5 Phƣơng pháp nghiên cứu Để đạt đƣợc những mục tiêu đề ra ban đầu, luận văn vận dụng các phƣơng pháp: Phƣơng pháp định tính: sử dụng các phƣơng pháp thống kê, mô tả, tổng hợp, so sánh, đối chiếu, phân tích và đánh giá trên cơ sở những dữ liệu thu thập đƣợc. Phƣơng pháp định lƣợng: qua quá trình nghiên cứu tìm hiểu, tác giả phát hiện mô hình Stress Test thanh khoản do Zlatuše Komárková, Adam Geršl, and Luboš Komárek đề xuất năm 2011 có thể áp dụng để kiểm tra sức chịu đựng của các Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Việt Nam. Nội dung chi tiết đƣợc trình bày trong chƣơng 04. 1.6 Kết cấu của đề tài Kết cấu của luận văn gồm có 05 chƣơng: Chƣơng 01: Giới thiệu luận văn cao học kinh tế Chƣơng 02: Tổng về kiểm tra sức chịu đựng rủi ro thanh khoản của Ngân hàng thƣơng mại. Chƣơng 03: Thực trạng kiểm tra sức chịu đựng rủi ro thanh khoản tại các Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Việt Nam. Chƣơng 04: Ứng dụng mô hình kiểm tra sức chịu đựng rủi ro thanh khoản vào các Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Việt Nam. Chƣơng 05: Giải pháp nâng cao kiểm tra sức chịu đựng rủi ro thanh khoản cho các Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Việt Nam. 1.7 Những đóng góp của đề tài Đề tài đóng góp ở cả hai khía cạnh: giá trị khoa học và giá trị thực tiễn. 4 Ở khía cạnh khoa học, Stress Test là thuật ngữ còn khá mới đối với Việt Nam hiện nay. Qua các chƣơng đƣợc nghiên cứu, luận văn đã cung cấp một cái nhìn tổng quan về công cụ quản trị rủi ro Stress Test, cách thức tiến hành Stress Test thanh khoản các nƣớc trên thế giới, từ đó đề xuất áp dụng vào Việt Nam. Ở khía cạnh thực tiễn, Stress Test là một công cụ rất hữu hiệu để quản trị rủi ro thanh khoản cho các ngân hàng. Phần này, dựa vào báo cáo tài chính của các ngân hàng đƣợc công bố vào thời điểm thực hiện nghiên cứu, tác giả đã vận dụng các phƣơng pháp và bƣớc thực hiện để tiến hành kiểm tra khả năng chịu đựng rủi ro thanh khoản của một số NHTMCP. Cuối cùng, để đƣa Stress Test trở thành một công cụ để kiểm tra sức chịu đựng thanh khoản của các ngân hàng TMCP, luận văn đã đề xuất lộ trình áp dụng chƣơng trình Stress Test vào thực tiễn Việt Nam, mô tả các bƣớc thực hiện và chuẩn bị một cách chi tiết. 5 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 Trong chƣơng 01, tác giả đã giới thiệu những thông tin cơ bản về đề tài, tính cấp thiết của đề tài; mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu; đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu; phƣơng pháp nghiên cứu sử dụng trong luận văn. Trên cơ sở đó, đƣa ra những đóng góp chung của đề tài. 6 CHƢƠNG 2: TỔNG QUAN VỀ KIỂM TRA SỨC CHỊU ĐỰNG RỦI RO THANH KHOẢN CỦA NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI 2.1 Tổng quan về rủi ro thanh khoản 2.1.1 Khái niệm rủi ro thanh khoản Theo Trần Huy Hoàng (2011), rủi ro thanh khoản là loại rủi ro xuất hiện trong trƣờng hợp ngân hàng thiếu khả năng chi trả, không chuyển đổi kịp các loại tài sản ra tiền hoặc không có khả năng vay mƣợn để đáp ứng yêu cầu của các hợp đồng thanh toán. Theo Nguyễn Văn Tiến (2010), rủi ro thanh khoản là khả năng ngân hàng không đáp ứng đƣợc các nghĩa vụ tài chính một cách tức thời hoặc phải huy động vốn bổ sung với chi phí cao hoặc phải bán tài sản với giá thấp. Theo Jole Bessis (2012), thanh khoản là khả năng có đủ tiền mặt để cho vay và xử lý những yêu cầu rút tiền ký gửi ở một chi phí vừa phải trong một khung thời gian hợp lý. Rủi ro thanh khoản là rủi ro không thể tăng tính thanh khoản hoặc tăng với chi phí cao. Tóm lại, rủi ro thanh khoản là loại rủi ro gây ra tác động tiêu cực đối với thu nhập và vốn của các ngân hàng phát sinh khi: (i) không có khả năng đáp ứng các nghĩa vụ khi đến hạn hoặc (ii) có khả năng đáp ứng các nghĩa vụ khi đến hạn nhƣng phải chịu chi phí tổn thất lớn để thực hiện nghĩa vụ đó. Một trong những nhiệm vụ quan trọng của bất kỳ ngân hàng nào là đảm bảo khả năng thanh khoản đầy đủ. Điều này có nghĩa là, ngân hàng hoặc có sẵn lƣợng vốn khả dụng trong tay, hoặc có thể tiếp cận dễ dàng các nguồn vay mƣợn bên ngoài với chi phí hợp lý và đúng lúc cần đến hoặc có thể nhanh chóng bán bớt một số tài sản ở mức giá thỏa đáng để đáp ứng kịp thời nhu cầu vốn cho hoạt động kinh doanh. Những nghiên cứu gần đây chứng tỏ rằng hiện tƣợng thiếu hụt thanh khoản, thƣờng là một trong những dấu hiệu đầu tiên cho thấy ngân hàng đang trong tình trạng khó khăn tài chính nghiêm trọng. Hậu quả tiếp theo có thể là ngân hàng mất dần các khoản tiền gửi cũ vì áp lực rút tiền ngày càng gia tăng, không thể thu hút 7 thêm các khoản tiền gửi mới do thái độ dè dặt của ngƣời gửi tiền đối với ngân hàng. Một số khác trong tình thế cho vay một cách miễn cƣỡng vì phải huy động với lãi suất cao hơn lãi suất cho vay, làm tổn thất đến lợi nhuận ngân hàng. Trong những năm gần đây, tình trạng thiếu hụt thanh khoản ở mức độ lớn tại một số ngân hàng thƣơng mại và trở thành một trong những nguyên nhân đƣa đến phá sản đã khẳng định rằng vấn đề thanh khoản rất cần thiết. Do đó, ngày nay công tác quản trị thanh khoản trở nên cực kỳ quan trọng, bởi vì một số ngân hàng có thể bị đóng cửa nếu không đáp ứng đủ nhu cầu thanh khoản, mặc dù, về mặt kỹ thuật thì vẫn còn khả năng trả nợ. Hơn nữa, năng lực quản trị thanh khoản là thƣớc đo quan trọng về tính hiệu quả tổng thể để đạt đến các mục tiêu dài hạn của ngân hàng. 2.1.2 Các dấu hiệu nhận biết rủi ro thanh khoản Nhiều nhà phân tích tài chính cho rằng, có một phƣơng pháp để nhận biết khả năng thanh khoản của ngân hàng. Phƣơng pháp này tập trung vào nguyên lý “kỷ luật thị trƣờng tài chính”. Ví dụ nhƣ cân nhắc câu hỏi: ngân hàng có thực sự đầy đủ dự trữ thanh khoản? câu trả lời phụ thuộc vào vị thế của ngân hàng trên thị trƣờng, vị thế của ngân hàng đƣợc phản ánh thông qua các tín hiệu: - Lòng tin của dân chúng: có bằng chứng nào cho thấy ngân hàng đang đánh mất dần ngƣời gửi tiền? bởi vì ngƣời gửi tiền cho rằng ngân hàng sẽ không thể thanh toán các khoản nợ đến hạn. - Sự biến động giá cổ phiếu của ngân hàng: giá cổ phiếu của ngân hàng giảm vì có dấu hiệu ngân hàng đang đứng trƣớc một cuộc khủng hoảng thanh khoản. - Niêm yết mức lãi suất huy động cao hơn thị trƣờng: có bằng chứng cho rằng ngân hàng đang tìm mọi cách huy động tiền gửi dù lãi suất huy động cao hơn thị trƣờng. - Chịu lỗ (phải chịu tỷ lệ chiết khấu) khi bán tài sản: ngân hàng chịu sức ép phải bán tài sản một cách nhanh chóng để bù đắp thiếu hụt thanh khoản. - Khả năng đáp ứng các nhu cầu vốn của khách hàng: ngân hàng có sẵn sàng thực hiện các cam kết hay từ chối một yêu cầu khả thi. 8 - Ngân hàng phải vay tại ngân hàng nhà nƣớc thƣờng xuyên hoặc phải nhờ NHNN can thiệp mới có đủ thanh khoản. 2.1.3 Các nguyên nhân dẫn đến rủi ro thanh khoản Thứ nhất, ngân hàng vay mƣợn quá nhiều các khoản tiền gửi ngắn hạn sau đó chuyển hóa thành những tài sản đầu tƣ dài hạn. Thứ hai, tiền gửi ngân hàng rất nhạy cảm với lãi suất đầu tƣ. Khi lãi suất đầu tƣ tăng, một số ngƣời gửi tiền rút vốn của họ ra khỏi hệ thống ngân hàng để đầu tƣ vào nơi có tỷ suất sinh lợi cao hơn. Thứ ba, do ngân hàng có chiến lƣợc quản trị thanh khoản không phù hợp và kém hiệu quả. 2.1.4 Các phƣơng pháp đo lƣờng rủi ro thanh khoản Duy trì một tỷ lệ hợp lý giữa vốn dùng cho dự trữ và vốn dùng cho kinh doanh (chiến lƣợc thanh khoản) sao cho phù hợp với đặc điểm hoạt động của ngân hàng. Chú trọng yếu tố thời gian của vấn đề thanh khoản. Có nhu cầu thanh khoản ngắn và dài hạn. Để đáp ứng nhu cầu thanh khoản trong ngắn hạn đòi hỏi ngân hàng phải duy trì ở mức độ khá lớn các loại tài sản có tính thanh khoản cao. Để đáp ứng nhu cầu thanh khoản trong dài hạn, đòi hỏi ngân hàng phải dự phòng trƣớc khả năng cung cấp vốn từ nhiều nguồn khác nhau và ở mức độ cao hơn so với nhu cầu thanh khoản trong ngắn hạn. Đảm bảo tỷ lệ về khả năng chi trả Sử dụng các biện pháp đo lƣờng thanh khoản. Các ngân hàng có thể sử dụng các biện pháp sau: - Phƣơng pháp tiếp cận nguồn và sử dụng vốn; - Phƣơng pháp tiếp cận cấu trúc vốn; - Phƣơng pháp xác định xác suất mỗi tình huống; - Phƣơng pháp tiếp cận các chỉ số thanh khoản; - Phƣơng pháp thang đến hạng; 9 - Phƣơng pháp đo lƣờng trạng thái vốn tiền mặt; - Phƣơng pháp đo lƣờng thanh khoản bảng cân đối; - Phƣơng pháp đo lƣờng tính tập trung; - Phƣơng pháp kiểm tra sức chịu đựng. Trong các phƣơng pháp trên, tác giả sử dụng phƣơng pháp kiểm tra sức chịu đựng để áp dụng cho Luận văn. Nội dung chi tiết của phƣơng pháp kiểm tra sức chịu đựng đƣợc trình bày bên dƣới. 2.2 Tổng quan về kiểm tra sức chịu đựng (Stress Test) 2.2.1 Các khái niệm 2.2.1.1 Khái niệm kiểm tra sức chịu đựng (Stress Test) Theo Committee on the Global Financial System (2000), kiểm tra sức chịu đựng (Stress Test) là một kỹ thuật quản lý rủi ro đƣợc sử dụng để đánh giá những tác động tiềm tàng về tình hình tài chính của một tổ chức, một tập hợp những thay đổi trong các yếu tố rủi ro tƣơng ứng với những sự kiện rất ngoại lệ (exceptional) nhƣng có khả năng xảy ra (plausible). Theo Basel Committee on Banking Supervision (2009), kiểm tra sức chịu đựng là tập hợp các kỹ thuật và phƣơng pháp đƣợc sử dụng để đánh giá khả năng chịu đựng rủi ro hay mức độ tổn thƣơng của các tổ chức tài chính - ngân hàng trƣớc những sự kiện, hoàn cảnh rất bất lợi mà ngƣời thực hiện ST cần kiến tạo là những sự kiện có tính chất cực độ, mang tính chất rất ngoại lệ, bất thƣờng (extreme & exceptional) nhƣng có khả năng xảy ra (plausible). Tóm lại, Stress Test là sử dụng các kỹ thuật và phƣơng pháp để đánh giá khả năng chịu đựng rủi ro của các tổ chức tài chính trƣớc những sự kiện cực độ, rất ngoại lệ, bất thƣờng nhƣng có khả năng xảy ra. 2.2.1.2 Khái niệm kiểm tra sức chịu đựng thanh khoản (Liquidity Stress Test) Là việc đánh giá khả năng đáp ứng các nghĩa vụ chi trả của các ngân hàng trong các kịch bản thanh khoản.