Tài liệu Nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu ngân sách nhà nước tại kho bạc nhà nước tỉnh phú thọ

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- TRẦN ÚY UYÊN NÂNG CAO HIỆU QUẢ CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TẠI KHO BẠC NHÀ NƢỚC TỈNH PHÚ THỌ LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH Hà Nội – 2014 i ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------- TRẦN ÚY UYÊN NÂNG CAO HIỆU QUẢ CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƢỚC TẠI KHO BẠC NHÀ NƢỚC TỈNH PHÚ THỌ Chuyên ngành : Quản lý kinh tế Mã số: 60 34 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN NGỌC THANH Hà Nội – 2014 ii MỤC LỤC Trang Danh mục các ký hiệu viết tắt .......................................................................................... i Danh mục các bảng ..................................................................................................... ii LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 Chƣơng 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ HIỆU QUẢ CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU NSNN TẠI KHO BẠC NHÀ NƢỚC CẤP TỈNH ...................................... 8 1.1. Những vấn đề cơ bản về thu NSNN ...................................................................... 8 1.1.1. Khái niệm chung .................................................................................................. 8 1.1.2. Các hình thức thu NSNN ......................................................................... 13 1.2. Quy trình quản lý thu NSNN theo dự án hiện đại hóa thu, nộp NSNN ........ 15 1.2.1 Các quy định chung ............................................................................................. 15 1.2.2 Quy trình nghiệp vụ thu NSNN tại KBNN .......................................................... 15 1.2.3 Trách nhiệm của các cơ quan trong việc thực hiện quy trình .............................. 28 1.3. Phối hợp thu NSNN ............................................................................................. 29 1.3.1 Các quy định chung .............................................................................................. 29 1.3.2 Quy trình tổ chức phối hợp thu NSNN ................................................................ 34 1.3.3 Trách nhiệm của các cơ quan, đơn vị trong việc tổ chức phối hợp thu NSNN ... 38 1.4. Đánh giá hiệu quả công tác thu NSNN tại KBNN cấp tỉnh ............................. 42 1.4.1. Phương pháp đánh giá ........................................................................................ 42 1.4.2. Tiêu chí đánh giá ................................................................................................ 43 1.5. Kinh nghiệm một số địa phƣơng trong công tác quản lý thu NSNN tại KBNN cấp tỉnh .......................................................................................................... 45 1.5.1. Kinh nghiệm của KBNN Vĩnh Phúc về triển khai dự án Hiện đại hóa thu và phối hợp thu NSNN ...................................................................................................... 45 iii 1.5.2. Kinh nghiệm về công tác triển khai Dự án hiện đại hóa thu và Phối hợp thu tại KBNN Nam Định ..................................................................................................... 47 1.5.3. Bài học kinh nghiệm rút ra cho KBNN Phú Thọ trong công tác quản lý thu NSNN 49 1.5.4. Mô hình hệ thống thu thuế nước ngoài .............................................................. 49 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG HIỆU QUẢ CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU NSNN TẠI KHO BẠC NHÀ NƢỚC TỈNH PHÚ THỌ ..................................................... 51 2.1. Tổng quan về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của tỉnh Phú Thọ ảnh hƣởng đến công tác thu NSNN. ................................................................................. 51 2.2. Hiệu quả công tác quản lý thu NSNN tại KBNN Phú Thọ .............................. 52 2.2.1. Kết quả công tác quản lý thu NSNN. ................................................................. 52 2.2.2. Đánh giá hiệu quả công tác quản lý thu NSNN .................................................. 71 2.2.3. Đánh giá chung ................................................................................................... 74 Chƣơng 3:MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU NSNN TẠI KBNN TỈNH PHÚ THỌ TRONG THỜI GIAN TỚI ....... 82 3.1. Phƣơng hƣớng đổi mới công tác công tác quản lý thu NSNN ...................... 82 3.2. Các giải pháp cụ thể ............................................................................................ 84 3.2.1. Hoàn thiện quy trình, thủ tục thu NSNN gắn với công tác cải cách hành chính của KBNN Phú Thọ .................................................................................................. 84 3.2.2. Đẩy mạnh triển khai công tác phối hợp thu với các NHTM trên địa bàn ........... 86 3.2.3. Nâng cao phẩm chất, năng lực của đội ngũ cán bộ nhất là cán bộ làm công tác quản lý thu NSNN ...................................................................................................................... 87 3.2.4. NHTM tích cực triển khai các hình thức thu nộp hiện đại theo chuẩn quốc tế như internet banking, nộp thuế qua thẻ ATM và dịch vụ thu không chờ chấp thuận của NHTM ................................................................................................................. 88 3.3. Các điều kiện thực hiện ....................................................................................... 89 iv 3.3.1. Đối với Bộ Tài chính ......................................................................................... 89 3.3.2. UBND các cấp, Cơ quan Thuế, Hải quan, Ngân hàng ....................................... 90 3.3.3. Đối với KBNN ................................................................................................... 91 KẾT LUẬN .................................................................................................................. 94 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................... 96 PHỤ LỤC v DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT STT KÝ TỰ VIẾT TẮT 1 2 3 4 5 6 7 CSDL KBNN MLNS NNT NHTM NSNN TCS 8 TCS-NHTM NGUYÊN NGHĨA Cơ sở dữ liệu Kho bạc nhà nước Mục lục ngân sách Người nộp thuế Ngân hàng thương mại Ngân sách nhà nước Chương trình thu thuế trực tiếp Chương trình thu ngân sách nhà nước ngân hàng thương mại vi DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU STT SỐ HIỆU 1 Biểu 2.1 NỘI DUNG PHẦN BẢNG BIỂU TRANG Tổng hợp số liệu thu NSNN, trong đó có thu qua Ngân hàng từ năm 2009 đến tháng 6/2013 68 vii LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội và định hướng đến 2020 của đất nước, đáp ứng các yêu cầu của cải cách tài chính công và hội nhập kinh tế quốc tế, Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định số 138/2007/QĐ-TTg ngày 21/8/2007 về việc phê duyệt Chiến lược phát triển Kho bạc Nhà nước (KBNN) đến năm 2020 với những cải cách mạnh mẽ về thể chế chính sách và quy trình nghiệp vụ, hoàn thiện tổ chức bộ máy, hiện đại hoá công nghệ và phát triển nguồn nhân lực. Theo đó, KBNN phải thực sự trở thành một trong những công cụ quan trọng của Chính phủ trong việc thực hiện công cuộc cải cách hành chính nhà nước, đặc biệt là cải cách tài chính công theo hướng công khai, minh bạch, từng bước phù hợp với các thông lệ và chuẩn mực quốc tế, góp phần thực hành tiết kiệm, phòng chống tham nhũng, lãng phí nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng các nguồn lực của Chính phủ, chất lượng hoạt động quản lý tài chính vĩ mô, giữ vững ổn định và phát triển nền tài chính quốc gia. Thực hiện Chiến lược phát triển KBNN đến năm 2020, công tác quản lý, tập trung thu ngân sách nhà nước (NSNN) cũng cần phải được cải cách theo hướng: ứng dụng có hiệu quả công nghệ thông tin điện tử vào quy trình quản lý thu NSNN nhằm đơn giản về thủ tục hành chính, giảm thiểu thời gian và thủ tục nộp tiền cho người nộp thuế; đồng thời, xử lý dữ liệu thu và hạch toán số thu NSNN kịp thời, chính xác. Để thực hiện những định hướng trên, Bộ Tài chính đã ban hành hàng loạt các văn bản pháp lý để triển khai thực hiện như: Thông tư số 128/2008/TT-BTC ngày 24/12/2008 của Bộ Tài chính về việc hướng dẫn thu và quản lý các khoản thu NSNN qua KBNN, Quyết định số 1027/QĐ-BTC ngày 19/5/2009 về việc ban hành quy trình thu NSNN theo dự án Hiện đại hoá thu NSNN qua KBNN và Thông tư 85/2011/TT-BTC ngày 17/6/2011 của Bộ Tài chính hướng dẫn quy trình tổ chức phối hợp thu NSNN giữa KBNN, Tổng cục Thuế, Tổng cục hải quan và các Ngân hàng thương mại (NHTM). Theo đó, toàn bộ thông tin, dữ liệu về thu NSNN (kể cả 8 số phải thu, số đã thu của người nộp thuế) đã được trao đổi một cách tập trung, kịp thời giữa KBNN, cơ quan thu (Thuế, Hải quan), cơ quan Tài chính thông qua Trung tâm trao đổi dữ liệu trung ương; đồng thời, tại các đơn vị KBNN cũng đã được cài đặt và sử dụng chương trình phần mềm ứng dụng thu NSNN (TCS), giúp cho việc tổ chức thu, nộp của KBNN và người nộp thuế được thuận tiện, nhanh chóng. Việc triển khai Dự án Hiện đại hoá thu NSNN, đặc biệt là việc xây dựng và hình thành cơ sở dữ liệu tập trung về người nộp thuế tại Trung tâm trao đổi dữ liệu trung ương đã tạo ra cơ sở vật chất cũng như điều kiện kỹ thuật cần thiết; đồng thời, thúc đẩy xu hướng tổ chức phối hợp thu NSNN giữa các cơ quan trong ngành tài chính (KBNN, Tổng cục Thuế, Tổng cục Hải quan) với hệ thống các NHTM nhằm phục vụ tốt hơn và tạo thêm nhiều lựa chọn cho người nộp thuế. Quá trình triển khai thực hiện công tác phối hợp thu NSNN giữa KBNN Tổng cục Thuế/Hải quan - NHTM đã đạt được những kết quả đáng khích lệ, góp phần vào việc hiện đại hóa và cải cách thủ tục hành chính trong công tác thu nộp NSNN; nâng cao vai trò quản lý nhà nước của các cơ quan thu và KBNN; tạo điều kiện thuận lợi và giảm thiểu thời gian và thủ tục nộp tiền cho người nộp thuế; góp phần xây dựng hệ thống thông tin tài chính tích hợp và hình thành Chính phủ điện tử. Ngoài ra, việc tổ chức phối hợp thu NSNN còn nâng cao vai trò của các cơ quan quản lý Nhà nước trong việc thực hiện chủ trương của Chính phủ về thanh toán không dùng tiền mặt trong khu vực công nói riêng và trong nền kinh tế nói chung. Việc cải cách công tác quản lý thu NSNN theo hướng ứng dụng có hiệu quả công nghệ thông tin điện tử vào quy trình quản lý thu NSNN, phát triển các hình thức thu NSNN hiện đại nhằm đơn giản về thủ tục hành chính, giảm thiểu thời gian và thủ tục nộp tiền cho người nộp thuế là chủ trương lớn của Đảng, Chính phủ, Bộ Tài chính. Đây là Dự án lớn, có nhiều bên tham gia, có phạm vi triển khai rộng và có tác động lớn đến toàn thể xã hội nên việc triển khai thực hiện có nhiều khó khăn, vướng mắc, phức tạp; công tác phối hợp thu NSNN với các NHTM cũng còn một số tồn tại, vướng mắc cả về khuôn khổ pháp lý, quy trình nghiệp vụ và tổ chức triển 9 khai thực hiện; Ngân hàng Nhà nước chưa tham gia kết nối, trao đổi thông tin dữ liệu thu NSNN nên chưa có sự điều chỉnh chuẩn thông tin của hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng phù hợp với chuẩn thông tin của hệ thống thu NSNN. Vì vậy phần nào gây khó khăn cho các NHTM (đặc biệt là các NHTM cổ phần, nơi KBNN không mở tài khoản) trong việc truyền, nhận dữ liệu thu NSNN từ ngân hàng phục vụ người nộp thuế về ngân hàng phục vụ KBNN thông qua hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng, đồng thời cũng gây khó khăn cho các đơn vị trong việc tổ chức phối hợp thu NSNN tại các địa bàn nơi KBNN tỉnh phải mở tài khoản tại chi nhánh NHNN tỉnh; công nghệ của KBNN, cơ quan Tài chính, cơ quan thu không đồng đều; chương trình ứng dụng thu NSNN tại các NHTM hiện mới chủ yếu phục vụ cho các hình thức nộp NSNN bằng tiền mặt hoặc chuyển khoản tại trụ sở chi nhánh hoặc phòng giao dịch của NHTM, chưa chú trọng phát triển các hình thức thu nộp NSNN khác như internet banking, uỷ nhiệm thu không chờ chấp thuận, thu qua ATM,… Những vấn đề này đòi hỏi cần được khắc phục, hoàn thiện để nâng cao hơn nữa hiệu quả công tác quản lý thu NSNN trong thời gian tới. Xuất phát từ thực tế đó, tôi chọn đề tài “Nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu NSNN tại KBNN Phú Thọ” nhằm trả lời các câu hỏi sau: 1. Công tác quản lý thu NSNN tại KBNN Phú Thọ giai đoạn vừa qua có cải thiện hay không? 2. Cần có giải pháp gì để cải thiện công tác này tại KBNN tỉnh trong thời gian sắp tới? 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Giai đoạn từ năm 2009 đến nay, công tác quản lý thu NSNN tại KBNN có nhiều đổi mới, đặc biệt là triển khai Thông tư số 128/2008/TT-BTC ngày 24/12/2008 của Bộ Tài chính về hướng dẫn thu và quản lý các khoản thu NSNN qua KBNN; triển khai dự án Hiện đại hóa thu ngân sách; tổ chức công tác phối hợp thu NSNN; tổ chức công tác kế toán toán thu NSNN hoàn toàn tự động, việc triển khai các công việc trên kéo dài qua nhiều năm… Có nhiều công trình nghiên cứu của các nhà khoa học, các cơ quan, địa phương được đưa lên tạp chí Quản lý Ngân quỹ quốc gia về công tác quản lý thu NSNN tại KBNN. Cụ thể: 10 - Hiện đại hóa thu, nộp NSNN tại thành phố Hồ Chí Minh – thành tựu và triển vọng, của TS. Nguyễn Đức Thanh, tạp chí Quản lý Ngân quỹ Quốc gia số 122 (tháng 8/2012). Công trình nghiên cứu thực trạng, kết quả thực hiện công tác Hiện đại hóa thu NSNN, công tác tổ chức phối hợp thu trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh tại Kho bạc thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2009-2012. Công trình nghiên cứu hiệu quả công tác Hiện đại hóa thu NSNN, công tác tổ chức phối hợp thu trên địa bàn: đối với người nộp thuế, đối với cơ quan thu, đối với Kho bạc, đối với NHTM. - Công tác kho quỹ ở KBNN cơ sở khi thực hiện dự án Hiện đại hóa thu NSNN và phối hợp thu qua NHTM của Th.S Lê Quốc Hùng, tạp chí Quản lý Ngân quỹ Quốc gia số 118 (tháng 4/2012). Công trình nghiên cứu ảnh hưởng của việc triển khai dự án Hiện đại hóa thu NSNN và phối hợp thu qua NHTM tới cán bộ kho quỹ tại KBNN Thừa Thiên - Huế, tổ chức bộ máy kho quỹ sau khi triển khai dự án Hiện đại hóa thu NSNN và phối hợp thu qua NHTM; Đề xuất giải pháp đào tạo, sử dụng cán bộ kho quỹ sau khi triển khai công tác trên. - Phối hợp thu NSNN góp phần cải cách hành chính nhà nước của Vũ Công Chính, tạp chí Quản lý Ngân quỹ Quốc gia số 126 (tháng 12/2012). Công trình nghiên cứu việc cải cải cách công tác quản lý thu NSNN theo hướng ứng dụng có hiệu quả công nghệ thông tin điện tử vào quy trình quản lý thu NSNN, phát triển các hình thức thu NSNN hiện đại nhằm đơn giản về thủ tục hành chính, giảm thiểu thời gian và thủ tục nộp tiền cho người nộp thuế; thông qua việc triển khai phối hợp thu hình thành cơ sở dữ liệu tập trung, tạo thuận lợi cho cơ quan Thuế, Kho bạc, NHTM và các cơ quan quản lý nhà nước khai thác số liệu. - Dự án Hiện đại hóa thu NSNN và tổ chức phối hợp thu với các NHTM: giảm thiểu thời gian và thủ tục cho NNT của ThS Lê Thị Diệu Huyền, tạp chí Quản lý Ngân quỹ Quốc gia số 106 (tháng 4/2011). Công trình nghiên cứu việc triển khai dự án Hiện đại hóa thu NSNN và phối hợp thu toàn hệ thống KBNN đến thời điểm hiện tại, những kết quả đã đạt được của việc triển khai đồng thời đưa ra vướng mắc 11 về khuôn khổ pháp lý, quy trình nghiệp vụ và hạ tầng công nghệ kỹ thuật, về tổ chức điều hành triển khai. Bên cạnh đó tác giả đưa ra một số ý kiến để nâng cao hơn nữa hiệu quả của công tác trên: Hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, Hoàn thiện quy trình nghiệp vụ và hạ tầng công nghệ kỹ thuật, nâng cao hiệu quả công tác tổ chức thực hiện. - Ủy nhiệm thu NSNN cho NHTM: Diện cung ứng dịch vụ hành chính công được mở rộng của ThS Vĩnh Sang, tạp chí Quản lý Ngân quỹ Quốc gia số 122 (tháng 8/2012). Nghiên cứu hiệu quả ủy nhiệm thu NSNN cho NHTM và tiếp tục mở rộng phối hợp thu đề suất NHTM triển khai hình thức thu hiện đại. - Hiệu quả từ việc thực hiện dự án Hiện đại hóa thu NSNN của Nguyễn Hạnh Thảo Nguyên, tạp chí Quản lý Ngân quỹ Quốc gia số 127+128 (tháng 1+2/2013). Công trình nghiên cứu hiệu quả công tác Hiện đại hóa thu NSNN, công tác tổ chức phối hợp thu trên địa bàn thành phố Đà Nẵng từ thời điểm năm 2009 đến năm 2013: đối với người nộp thuế, đối với cơ quan thu, đối với Kho bạc, đối với NHTM. Các công trình nghiên cứu ở trên mới chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu một vài khía cạnh về công tác quản lý thu NSNN qua KBNN như: thực trạng, kết quả triển khai, ảnh hưởng của công tác triển khai dự án Hiện đại hóa thu NSNN và phối hợp thu qua NHTM đối với tổ chức bộ máy kho quỹ, kết quả triển khai góp phần vào công tác cải cách hành chính tại Kho bạc, đề xuất giải pháp trong phạm vi nghiên cứu. Các nghiên cứu chưa hệ thống hóa được những vấn đề lý luận cơ bản về công tác tổ chức thu NSNN tại KBNN, chưa phân tích làm rõ nội dung, đặc điểm và những nhân tố ảnh hưởng trực tiếp đến công tác quản lý thu NSNN tại KBNN; chưa đi sâu phân tích, nghiên cứu đánh giá thực trạng công tác quản lý thu NSNN qua KBNN đặc biệt là đánh giá sâu về những ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân chủ yếu dẫn đến hạn chế của công tác này; chưa đề xuất những giải pháp cơ bản nhằm hoàn thiện và đổi mới công tác quản lý thu NSNN tại KBNN. Đề tài “Nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu NSNN tại KBNN Phú Thọ” nghiên cứu về những lý luận cơ bản của công tác quản lý thu NSNN; thực trạng 12 công tác quản lý thu NSNN tại KBNN Phú Thọ từ năm 2009-2013; đặc biệt là đánh giá sâu về những ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân chủ yếu dẫn đến hạn chế của công tác này, những khó khăn, vướng mắc đối với cơ quan Kho bạc trong công tác quản lý thu NSNN. Từ đó, xác lập và đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu NSNN tại KBNN Phú Thọ trong những năm tiếp theo. 3. Mục đích nghiên cứu của đề tài Trên cơ sở hệ thống hoá những vấn đề lý luận cơ bản về công tác quản lý thu NSNN tại KBNN, trên cơ sở vai trò, nhiệm vụ của KBNN trong công tác quản lý thu NSNN, đề tài đã làm rõ nội dung, đặc điểm và những nhân tố ảnh hưởng trực tiếp đến công tác quản lý thu NSNN tại KBNN để nhằm mục đích là phân tích, đánh giá thực trạng hiệu quả công tác quản lý thu NSNN tại Kho bạc nhà nước tỉnh Phú Thọ và trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp cải thiện công tác này trong thời gian tới. 4. Đối tƣợng, phạm vi Đề tài tập trung nghiên cứu công tác quản lý thu NSNN tại KBNN Phú Thọ : công tác Hiện đại hóa thu NSNN và công tác phối hợp thu NSNN tại KBNN Phú Thọ. Phạm vi nghiên cứu của đề tài là công tác quản lý thu ngân sách tại KBNN Phú Thọ từ năm 2009-2013 và đề xuất giải pháp, kiến nghị cho những năm tiếp theo. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng phương pháp luận của Chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử trong quá trình thực hiện đề tài, kết hợp giữa lý luận và thực tiễn; phương pháp tiếp cận hệ thống. Luận văn cũng sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như phân tích, thống kê, so sánh, tổng hợp,… để làm rõ những đánh giá, nhận định và đưa ra những đề xuất cần thiết. Luận văn dựa trên cơ sở đường lối, chủ trương của Đảng và Nhà nước trong quản lý nhà nước về lĩnh vực ngân sách, 13 mà cụ thể là quản lý thu NSNN. Số liệu sử dụng: Nghị quyết của Tỉnh ủy, báo cáo của Ủy ban nhân dân tỉnh; các báo cáo thu NSNN của KBNN Phú Tho ̣ năm 2009 - 2013. Sử dụng số liê ̣u so sánh để làm tăng tính trực quan và sức thuyết phục của đề tài. 6. Những đóng góp của luận văn - Hệ thống hoá những vấn đề lý luận cơ bản về công tác quản lý thu NSNN tại KBNN tỉnh. - Trên cơ sở hệ thống chỉ tiêu đánh giá hiệu quả công tác quản lý thu NSNN, áp dụng để phân tích, đánh giá thực trạng của công tác quản lý thu NSNN tại KBNN tỉnh Phú Thọ từ năm 2009 - 2013. Chỉ ra nguyên nhân làm hạn chế công tác quản lý thu NSNN tại KBNN tỉnh Phú Thọ. - Đề xuất hệ thống các giải pháp và kiến nghị nhằm cải thiện công tác quản lý thu NSNN tại KBNN tỉnh Phú Thọ trong những năm tiếp theo. 7. Kết cấu nội dung luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung chính của đề tài được trình bày thành 3 chương: Chương 1: Một số vấn đề lý luận về hiệu quả công tác quản lý thu NSNN tại KBNN cấp tỉnh. Chương 2: Thực trạng hiệu quả công tác quản lý thu NSNN tại KBNN tỉnh Phú Thọ. Chương 3: Một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu NSNN tại KBNN tỉnh Phú Thọ trong thời gian tới. 14 CHƢƠNG 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ HIỆU QUẢ CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU NSNN TẠI KHO BẠC NHÀ NƢỚC CẤP TỈNH 1.1. Những vấn đề cơ bản về thu NSNN 1.1.1. Khái niệm chung Luật NSNN được Quốc hội nước Cộng hòa XHCN Việt Nam khóa XI, kỳ họp thứ 2 thông qua ngày 16/12/2002 đã xác định: NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Thu chi NSNN có thể hiểu là một kế hoạch tài chính quốc gia bao gồm chủ yếu các khoản thu và chi của Nhà nước được mô tả dưới hình thức cân đối bằng giá trị tiền tệ. Phần thu thể hiện các nguồn tài chính được huy động vào NSNN; phần chi thể hiện chính sách phân phối các nguồn tài chính đã huy động được để thực hiện mục tiêu KT-XH. NSNN được lập và thực hiện cho một thời gian nhất định, thường là một năm và được Quốc hội phê chuẩn thông qua. NSNN là quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước. Quỹ này thể hiện lượng tiền huy động từ thu nhập quốc dân để đáp ứng cho các khoản chi tiêu của Nhà nước, có hai mặt đó là: mặt tĩnh và mặt động. Mặt tĩnh thể hiện các nguồn tài chính được tập trung vào NSNN mà chúng ta có thể xác định được vào bất kỳ thời điểm nào. Mặt động thể hiện các quan hệ phân phối dưới hình thức giá trị gắn liền với quỹ tiền tệ tập trung vào NSNN và từ NSNN phân bổ các nguồn tài chính cho các ngành, các lĩnh vực, các địa phương của nền kinh tế quốc dân. Thu NSNN phản ánh các quan hệ kinh tế nảy sinh trong quá trình Nhà nước dùng quyền lực chính trị để thực hiện phân phối các nguồn tài chính dưới hình thức giá trị nhằm hình thành quỹ tiền tệ của Nhà nước. Thu NSNN bao gồm toàn bộ các khoản tiền được tập trung vào tay Nhà nước để hình thành quỹ NSNN đáp ứng cho các yêu cầu chi tiêu xác định của Nhà nước. 15 Trong bất cứ xã hội nào, cơ cấu các khoản thu NSNN đều gắn liền với chức năng, nhiệm vụ và quyền lực chính trị của Nhà nước. Sự ra đời, tồn tại và phát triển của Nhà nước là điều kiện xuất hiện các khoản thu NSNN. Ngược lại, các khoản thu NSNN là tiền đề vật chất không thể thiếu để thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Thu ngân sách nhà nước trước hết và chủ yếu gắn liền với các hoạt động kinh tế trong xã hội. Mức độ phát triển kinh tế, tỷ lệ tăng trưởng GDP hàng năm là tiền đề đồng thời là yếu tố khách quan hình thành các khoản thu NSNN và quyết định mức độ động viên các khoản thu của NSNN. Thu ngân sách nhà nước ảnh hưởng lớn đến tốc độ, chất lượng và tính bền vững trong phát triển của một quốc gia. Thu NSNN bao gồm thuế, các khoản phí, lệ phí, thu từ các hoạt động kinh tế của Nhà nước, thu đóng góp của các tổ chức và cá nhân, các khoản viện trợ và các khoản thu khác theo quy định của pháp luật. Cơ quan Thuế, Hải quan và các cơ quan khác được Chính phủ, Bộ Tài chính giao nhiệm vụ tổ chức thu NSNN (sau đây gọi chung là cơ quan thu) có trách nhiệm phối hợp với KBNN tổ chức thu và quản lý các khoản thu NSNN, thường xuyên kiểm tra, đôn đốc các đối tượng thực hiện nghĩa vụ nộp NSNN đầy đủ, kịp thời. Về nguyên tắc, các khoản thu NSNN được nộp qua ngân hàng hoặc nộp trực tiếp tại KBNN, trường hợp tại các địa bàn có khó khăn trong việc nộp qua ngân hàng hoặc nộp tại KBNN thì cơ quan thu được trực tiếp thu, hoặc uỷ nhiệm cho tổ chức, cá nhân thu tiền mặt từ người nộp, sau đó phải nộp đầy đủ, kịp thời vào KBNN theo quy định. Các tổ chức, cá nhân, kể cả các tổ chức, cá nhân nước ngoài hoạt động trên lãnh thổ nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam có trách nhiệm và nghĩa vụ nộp đầy đủ, đúng hạn các khoản thuế, phí, lệ phí và các khoản phải nộp khác vào NSNN theo quy định của pháp luật. Tất cả các khoản thu NSNN được hạch toán bằng đồng Việt Nam, chi tiết theo niên độ ngân sách, cấp ngân sách và mục lục NSNN. Các khoản thu NSNN 16 bằng ngoại tệ được quy đổi ra đồng Việt Nam theo tỷ giá hạch toán ngoại tệ do Bộ Tài chính công bố hàng tháng tại thời điểm hạch toán. Các khoản thu NSNN bằng hiện vật, bằng ngày công lao động được quy đổi ra đồng Việt Nam theo giá hiện vật, giá ngày công lao động được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy định tại thời điểm phát sinh để hạch toán thu NSNN. Các khoản thu NSNN được phân chia cho ngân sách các cấp theo đúng tỷ lệ phần trăm (%) do Uỷ ban thường vụ Quốc hội, Hội đồng nhân dân cấp tỉnh quyết định. Các khoản thu không đúng chế độ phải được hoàn trả cho đối tượng nộp. Các khoản thu đã tập trung vào NSNN nhưng được miễn giảm hoặc hoàn trả, thì KBNN hoàn trả cho các đối tượng nộp theo quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Quy trình, thủ tục, các hồ sơ cần thiết khi thu, nộp, miễn, giảm, hoàn trả các khoản thu NSNN phải được thông báo và niêm yết công khai tại cơ quan thu và KBNN nơi giao dịch trực tiếp với đối tượng nộp. Chứng từ thu NSNN - Lệnh thu NSNN: Lệnh thu NSNN (mẫu C1-01/NS kèm theo) là chứng từ do cơ quan thu phát hành, yêu cầu KBNN, ngân hàng, tổ chức tín dụng nơi người có nghĩa vụ nộp NSNN mở tài khoản thực hiện trích tài khoản của người nộp để nộp NSNN (hoặc nộp vào tài khoản tạm thu, tạm giữ của cơ quan thu trước khi nộp vào NSNN) theo quy định của Luật NSNN và Luật Quản lý thuế. - Giấy nộp tiền vào NSNN: Giấy nộp tiền vào NSNN là chứng từ thu NSNN, do Bộ Tài chính quy định mẫu thống nhất; Giấy nộp tiền vào NSNN được sử dụng trong các trường hợp: 17 + Các đối tượng có nghĩa vụ nộp thuế, phí, lệ phí và các khoản thu khác (sau đây gọi chung là người nộp thuế) nộp tiền vào KBNN, ngân hàng thương mại, tổ chức tín dụng khác và cơ quan được uỷ nhiệm thu NSNN. + Cơ quan thu hoặc tổ chức, cá nhân được uỷ nhiệm thu, nộp số tiền đã thu vào KBNN hoặc ngân hàng nơi KBNN mở tài khoản. + Người nộp thuế nộp tiền vào tài khoản tạm thu, tạm giữ của cơ quan thu (trước khi xử lý nộp NSNN theo quy định). Giấy nộp tiền vào NSNN được phát hành theo các hình thức: + Đối tượng nộp NSNN tự in. + KBNN in và cấp cho người nộp thuế khi đến nộp tiền tại KBNN. + Ngân hàng, cơ quan được uỷ nhiệm thu in và cấp cho người nộp tiền. - Giấy nộp tiền vào NSNN gồm các loại: + Giấy nộp tiền vào NSNN (mẫu C1-02/NS kèm theo). + Giấy nộp tiền vào NSNN bằng ngoại tệ (mẫu C1-03/NS kèm theo). + Giấy nộp tiền vào NSNN chuyển đổi từ chứng từ điện tử (mẫu C1-09/NS kèm theo). - Bảng kê nộp thuế: Bảng kê nộp thuế (mẫu số 01/BKNT kèm theo) là chứng từ dùng cho người nộp thuế để nộp tiền vào KBNN (hoặc ngân hàng) nơi thực hiện Dự án hiện đại hoá quy trình thu nộp thuế giữa cơ quan Thuế- Kho bạc- Hải quan- Tài chính (sau đây gọi tắt là hệ thống thông tin thu nộp thuế). Bảng kê nộp thuế gồm những thông tin như nội dung giấy nộp tiền vào NSNN. Bảng kê nộp thuế là căn cứ để KBNN (hoặc ngân hàng) nhập thông tin vào chương trình ứng dụng thu nộp thuế. 18 Trường hợp cơ sở dữ liệu thu nộp thuế không có đủ thông tin về người nộp thuế thì KBNN yêu cầu người nộp thuế ghi đầy đủ thông tin trên bảng kê nộp thuế để nhập vào chương trình ứng dụng và in giấy nộp tiền vào NSNN; người nộp thuế không phải lập giấy nộp tiền vào NSNN. - Biên lai thu NSNN Bộ Tài chính quy định thống nhất mẫu các loại biên lai, gồm: biên lai thu không in mệnh giá và biên lai in từ chương trình máy tính, biên lai in sẵn mệnh giá. Biên lai thu áp dụng cho các cơ quan thu, KBNN, ngân hàng đã tham gia hệ thống thông tin thu nộp thuế được thực hiện theo quy định (mẫu C1-10/NS kèm theo) và các văn bản sửa đổi, bổ sung của Bộ Tài chính. Tổng cục Thuế thống nhất tổ chức phát hành, quản lý các loại biên lai: biên lai thu không in mệnh giá; biên lai thu in sẵn mệnh giá; biên lai thu in từ chương trình máy tính và in sẵn số tiền phải nộp của từng đối tượng nộp tiền do cơ quan thu trực tiếp thu, hoặc cơ quan nhận uỷ nhiệm thu trực tiếp. Cơ quan Thuế các cấp giao biên lai cho các cơ quan, đơn vị, gồm: KBNN cùng cấp, các tổ chức, cá nhân được uỷ nhiệm thu bằng biên lai, các cơ quan có thẩm quyền thu trực tiếp. Các cơ quan sử dụng biên lai có trách nhiệm tuân thủ đúng chế độ quản lý, sử dụng biên lai theo quy định của Bộ Tài chính và Tổng cục Thuế, thực hiện quyết toán biên lai với cơ quan Thuế nơi giao biên lai; cơ quan Thuế hướng dẫn các đơn vị xử lý thanh huỷ biên lai theo quy định. Trường hợp KBNN sử dụng biên lai in từ chương trình máy tính để trực tiếp thu tiền từ người nộp, thì KBNN tổ chức in biên lai, quản lý, sử dụng biên lai theo quy định của Bộ Tài chính. - Chứng từ phục hồi Chứng từ phục hồi trong quản lý thu NSNN là chứng từ giấy được in ra bằng chương trình máy tính trên cơ sở dữ liệu điện tử được truyền, nhận (thông qua hệ thống mạng, vật mang tin,...) giữa các cơ quan, đơn vị tham gia trao đổi dữ liệu thu 19 NSNN. Chứng từ phục hồi phải đảm bảo chính xác và đầy đủ nội dung thông tin theo đúng mẫu quy định. Chứng từ phục hồi có giá trị pháp lý như chứng từ gốc. Đối với các chứng từ phục hồi yêu cầu có chữ ký, dấu của cơ quan, đơn vị thì trên chứng từ phục hồi phải có chữ ký của người có thẩm quyền để xác nhận tính pháp lý của chứng từ và dấu của cơ quan, đơn vị in chứng từ phục hồi. Bộ Tài chính uỷ quyền cho các cơ quan tham gia hệ thống trao đổi dữ liệu điện tử về thu NSNN (Thuế, Hải quan, KBNN) quy định cụ thể loại chứng từ phục hồi phải có chữ ký xác nhận và dấu của đơn vị in chứng từ phục hồi. Các nhân tố ảnh hƣởng đến thu NSNN Có rất nhiều nhân tố ảnh hưởng đến thu ngân sách nhà nước song nhìn chung, có một số nhân tố cơ bản như: - GDP bình quân đầu người. - Tỷ suất lợi nhuận bình quân trong nền kinh tế. - Khả năng khai thác và xuất khẩu nguồn tài nguyên thiên nhiên. - Mức độ trang trải các khoản chi phí của Nhà nước. - Tổ chức bộ máy thu nộp. - Nhân tố khác. 1.1.2. Các hình thức thu NSNN - Thu bằng chuyển khoản: Thu bằng chuyển khoản từ tài khoản của người nộp tại ngân hàng, ngân hàng chuyển tiền vào tài khoản của KBNN để ghi thu NSNN. Thu bằng chuyển khoản từ tài khoản của người nộp tại KBNN, KBNN thực hiện trích tài khoản của người nộp để ghi thu NSNN. 20