Tài liệu Nghiên cứu ảnh hưởng của các nhân tố phi tài chính đến hiệu quả tài chính trong các doanh nghiệp kinh doanh khách sạn việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ĐẶNG THU HÀ NGHIÊN CỨU ẢNH HƢỞNG CỦA CÁC NHÂN TỐ PHI TÀI CHÍNH ĐẾN HIỆU QUẢ TÀI CHÍNH TRONG CÁC DOANH NGHIỆP KINH DOANH KHÁCH SẠN VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH KẾ TOÁN HÀ NỘI - 2019 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN ĐẶNG THU HÀ NGHIÊN CỨU ẢNH HƢỞNG CỦA CÁC NHÂN TỐ PHI TÀI CHÍNH ĐẾN HIỆU QUẢ TÀI CHÍNH TRONG CÁC DOANH NGHIỆP KINH DOANH KHÁCH SẠN VIỆT NAM CHUYÊN NGÀNH: KẾ TOÁN, KIỂM TOÁN VÀ PHÂN TÍCH MÃ SỐ: 9340301 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. PHAN TRUNG KIÊN HÀ NỘI - 2019 i LỜI CAM ĐOAN Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng nghiên cứu này do tôi thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật. Hà Nội, ngày tháng năm 2019 Nghiên cứu sinh Đặng Thu Hà ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i MỤC LỤC ..................................................................................................................... ii DANH MỤC CÁC BẢNG........................................................................................... vi DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ ........................................................................................ viii DANH MỤC CÁC HÌNH ......................................................................................... viii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ................................................................................... viii CHƢƠNG 1: GIỚI THIỆU NGHIÊN CỨU ..............................................................1 1.1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu ......................................................3 1.3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ......................................................................5 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu........................................................................................5 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu ...........................................................................................5 1.4. Phƣơng pháp nghiên cứu ....................................................................................6 1.5. Đóng góp mới của luận án ...................................................................................7 1.6. Kết cấu luận án.....................................................................................................8 TÓM TẮT CHƢƠNG 1 ................................................................................................9 CHƢƠNG 2: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ...........................................................10 2.1. Tổng quan nghiên cứu trên thế giới về các nhân tố phi tài chính ảnh hƣởng đến hiệu quả tài chính trong doanh nghiệp kinh doanh khách sạn .....................10 2.1.1. Các nhân tố phi tài chính bên ngoài ................................................................10 2.1.2. Các nhân tố phi tài chính nội bộ .....................................................................11 2.2. Tổng quan nghiên cứu về hiệu quả tài chính trong doanh nghiệp kinh doanh khách sạn ........................................................................................................21 2.2.1. Hiệu quả tài chính trong các nghiên cứu về mô hình đánh giá hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp kinh doanh khách sạn ..........................................................21 2.2.2. Tổng quan nghiên cứu về thang đo hiệu quả tài chính trong doanh nghiệp kinh doanh khách sạn ................................................................................................24 2.3. Tổng quan nghiên cứu tại Việt Nam ................................................................26 2.3.1. Tổng quan nghiên cứu về đánh giá hiệu quả hoạt động..................................26 2.3.2. Tổng quan nghiên cứu trong các doanh nghiệp kinh doanh khách sạn Việt Nam ...........................................................................................................................27 2.4. Khoảng trống nghiên cứu và định hƣớng nghiên cứu ....................................28 2.4.1. Xác định khoảng trống nghiên cứu .................................................................28 2.4.2. Định hướng nghiên cứu...................................................................................29 TÓM TẮT CHƢƠNG 2 ..............................................................................................31 iii CHƢƠNG 3: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU .....................32 3.1. Cơ sở lý thuyết để xây dựng mô hình nghiên cứu...........................................32 3.1.1. Ma trận kết quả và yếu tố quyết định (Fitzgerald và cộng sự, 1991) .............32 3.1.2. Lý thuyết về định hướng thị trường của Narver và Slater (1990)...................34 3.2. Lý luận về các nhân tố phi tài chính ................................................................36 3.2.1. Nhân tố “Chất lượng dịch vụ”.........................................................................36 3.2.2. Nhân tố “Tính linh hoạt” .................................................................................41 3.2.3. Nhân tố “Sử dụng nguồn lực” .........................................................................43 3.2.4. Nhân tố “Sự đổi mới”......................................................................................45 3.2.5. Nhân tố “Định hướng thị trường” ...................................................................50 3.3. Lý luận về hiệu quả tài chính ............................................................................53 3.3.1. Khái niệm và thước đo hiệu quả tài chính ......................................................53 3.3.2. Đo lường hiệu quả tài chính trong các doanh nghiệp kinh doanh khách sạn Việt Nam ...................................................................................................................55 3.4. Mô hình nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu ................................................58 3.4.1. Mô hình nghiên cứu ........................................................................................58 3.4.2. Giả thuyết nghiên cứu .....................................................................................59 TÓM TẮT CHƢƠNG 3 ..............................................................................................64 CHƢƠNG 4: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .....................................................65 4.1. Khái quát phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................65 4.2. Nghiên cứu định tính .........................................................................................66 4.2.1. Đối tượng tham gia phỏng vấn ........................................................................66 4.2.2. Kết quả phỏng vấn chuyên gia ........................................................................67 4.3. Nghiên cứu định lƣợng ......................................................................................77 4.3.1. Nghiên cứu định lượng sơ bộ ..........................................................................77 4.3.2. Biến và thang đo cho nghiên cứu chính thức ..................................................77 4.3.3. Khảo sát định lượng chính thức ......................................................................82 TÓM TẮT CHƢƠNG 4 ..............................................................................................85 CHƢƠNG 5: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .................................................................86 5.1. Khái quát về hoạt động kinh doanh khách sạn tại Việt Nam ........................86 5.2. Kết quả thống kê mô tả .....................................................................................88 5.2.1. Mô tả mẫu khảo sát .........................................................................................88 5.2.2. Mô tả các biến .................................................................................................91 5.3. Kết quả kiểm định độ tin cậy của thang đo .....................................................96 5.4. Kết quả phân tích nhân tố khám phá (EFA) ...................................................98 5.5. Kết quả phân tích nhân tố khẳng định (CFA) ..............................................103 iv 5.6. Kiểm định mô hình cấu trúc tuyến tính (SEM) ............................................106 TÓM TẮT CHƢƠNG 5 ............................................................................................112 CHƢƠNG 6: THẢO LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ...............................................113 6.1. Thảo luận kết quả nghiên cứu ........................................................................113 6.1.1. Ảnh hưởng trực tiếp của chất lượng dịch vụ đến hiệu quả tài chính ............115 6.1.2. Ảnh hưởng trực tiếp của tính linh hoạt đến hiệu quả tài chính .....................116 6.1.3. Ảnh hưởng trực tiếp của sử dụng nguồn lực đến hiệu quả tài chính ............117 6.1.4. Ảnh hưởng gián tiếp của sự đổi mới đến hiệu quả tài chính ........................119 6.1.5. Ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp của định hướng thị trường đến hiệu quả tài chính ........................................................................................................................121 6.2. Thách thức đối với các doanh nghiệp kinh doanh khách sạn Việt Nam ....124 6.3. Khuyến nghị từ kết quả nghiên cứu ...............................................................125 6.3.1. Khuyến nghị về chất lượng dịch vụ ..............................................................125 6.3.2. Khuyến nghị về tính linh hoạt .......................................................................129 6.3.3. Khuyến nghị về sử dụng nguồn lực ..............................................................130 6.3.4. Khuyến nghị về sự đổi mới ...........................................................................134 6.3.5. Khuyến nghị về định hướng thị trường .........................................................136 6.4. Hạn chế và hƣớng nghiên cứu tƣơng lai ........................................................138 TÓM TẮT CHƢƠNG 6 ............................................................................................140 KẾT LUẬN ...............................................................................................................141 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ..........................143 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................144 PHỤ LỤC ...................................................................................................................167 v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Viết tắt Tên tiếng anh Tiếng việt ADR Average daily rate Giá bán phòng trung bình AMOS Analysis of Moment Structures Phân tích cấu trúc tuyến tính CFA Confirmatory Factor Analysis Phân tích nhân tố khẳng định EFA Exploratory Factor Analysis Phân tích nhân tố khám phá FL Flexibility Tính linh hoạt GFI Goodness of Fit Index Chỉ số phù hợp mô hình IM Innovation magnitude Cường độ đổi mới IN Innovation Sự đổi mới IS Innovation speed Tốc độ đổi mới KMO Kaiser- Meyer- Olkin Measure of Chỉ số xem xét sự thích hợp của EFA Sampling Adequacy index MO Market orientation Định hướng thị trường MVA Market value added Giá trị gia tăng thị trường OCR Occupancy rate Tỷ lệ lấp đầy phòng PMS Performance measurement systems Hệ thống đo lường hiệu quả RBV Resource based view Lý thuyết quản trị dựa vào nguồn lực REVPAR Revenue Per Available Room Doanh thu trên số phòng sẵn có ROA Return on Assets Tỷ suất lợi nhuận trên tài sản ROE Return On Equity Tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu ROI Return On Investment Tỷ suất lợi nhuận trên vốn đầu tư ROS Return on sales Tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu RU Resource utilization Sử dụng nguồn lực SBU Strategic business units Đơn vị kinh doanh chiến lược SEM Structural Equation Modeling Mô hình cấu trúc tuyến tính SPSS Statistical Package for the Social Sciences Phần mềm thống kê dùng trong nghiên cứu khoa học xã hội SQ Service quality Chất lượng dịch vụ vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Bảng tổng hợp nghiên cứu ảnh hưởng của nhóm nhân tố về chiến lược đến hiệu quả tài chính ...........................................................................................................12 Bảng 2.2: Bảng tổng hợp nghiên cứu ảnh hưởng của nhóm nhân tố về nguồn lực đến hiệu quả tài chính ...........................................................................................................15 Bảng 2.3: Bảng tổng hợp nghiên cứu ảnh hưởng của nhóm nhân tố về chất lượng dịch vụ đến hiệu quả tài chính ...............................................................................................17 Bảng 2.4: Bảng tổng hợp nghiên cứu ảnh hưởng của nhóm nhân tố về định hướng thị trường/ tiếp thị thị trường đến hiệu quả tài chính ..........................................................19 Bảng 2.5: Bảng tổng hợp nghiên cứu mô hình đánh giá hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp kinh doanh khách sạn ..............................................................................22 Bảng 2.6: Tổng quan nghiên cứu các thang đo hiệu quả tài chính ................................24 Bảng 3.1. Quan điểm và thang đo kế thừa nhân tố chất lượng dịch vụ ........................40 Bảng 3.2. Quan điểm và thang đo kế thừa nhân tố tính linh hoạt .................................43 Bảng 3.3. Quan điểm và thang đo kế thừa nhân tố sử dụng nguồn lực .........................45 Bảng 3.4: Tổng hợp quan điểm về sự đổi mới ..............................................................46 Bảng 3.5. Quan điểm và thang đo kế thừa nhân tố sự đổi mới .....................................50 Bảng 3.6. Quan điểm và thang đo kế thừa nhân tố định hướng thị trường ...................52 Bảng 3.7. Sự khác nhau giữa các thước đo hiệu quả tài chính ......................................54 Bảng 3.8: Các giả thuyết của mô hình nghiên cứu đề xuất ...........................................63 Bảng 4.1: Đối tượng tham gia phỏng vấn chuyên gia ...................................................67 Bảng 4.2. Tổng hợp đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố phi tài chính ..........68 Bảng 4.3: Bảng tóm tắt kết quả phỏng vấn chuyên gia về giả thuyết nghiên cứu ........72 Bảng 4.4: Thang đo biến chất lượng dịch vụ ................................................................78 Bảng 4.5: Thang đo biến tính linh hoạt .........................................................................79 Bảng 4.6: Thang đo biến sử dụng nguồn lực.................................................................79 Bảng 4.7: Thang đo biến sự đổi mới .............................................................................80 Bảng 4.8: Thang đo biến định hướng thị trường ...........................................................81 Bảng 4.9: Thang đo biến hiệu quả tài chính ..................................................................82 Bảng 5.1: Mô tả mẫu nghiên cứu ..................................................................................89 Bảng 5.2: Thống kê mô tả biến chất lượng dịch vụ ......................................................91 Bảng 5.3: Thống kê mô tả biến tính linh hoạt ...............................................................92 Bảng 5.4: Thống kê mô tả biến sử dụng nguồn lực.......................................................92 Bảng 5.5: Thống kê mô tả biến sự đổi mới ...................................................................93 Bảng 5.6: Thống kê mô tả biến định hướng thị trường .................................................93 Bảng 5.7: Thống kê mô tả biến hiệu quả tài chính- khả năng sinh lời ..........................94 vii Bảng 5.8: Kết quả khảo sát (số lượng, tỷ lệ) 4 biến quan sát về khả năng sinh lời ......94 Bảng 5.9: Thống kê mô tả biến hiệu quả tài chính- các chỉ số tài chính đặc thù của ngành khách sạn.............................................................................................................95 Bảng 5.10: Kết quả khảo sát (số lượng, tỷ lệ) 3 biến quan sát về các chỉ số tài chính đặc thù của ngành khách sạn .........................................................................................95 Bảng 5.11: Cronbach‟ Alpha của thang đo sau khi đã loại bỏ các biến quan sát không đủ độ tin cậy ..................................................................................................................98 Bảng 5.12: Kết quả kiểm định KMO và Bartlett ...........................................................99 Bảng 5.13: Ma trận nhân tố (mô hình 1) .....................................................................100 Bảng 5.14: Ma trận nhân tố (mô hình 2) .....................................................................102 Bảng 5.15: Bảng CR và AVE ......................................................................................106 Bảng 5.16: Kết quả kiểm định mô hình1 .....................................................................108 Bảng 5.17: Kết quả kiểm định mô hình2 .....................................................................109 Bảng 5.18: Bảng tổng hợp kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu: ..................110 Bảng 6.1: Kết quả khảo sát (số lượng, tỷ lệ) của 11 biến quan sát thuộc nhân tố chất lượng dịch vụ ...............................................................................................................127 Bảng 6.2: Kết quả khảo sát (số lượng, tỷ lệ) 2 biến quan sát FL2, FL3......................129 Bảng 6.3: Kết quả khảo sát (số lượng, tỷ lệ) của 5 biến quan sát thuộc nhân tố sử dụng nguồn lực .....................................................................................................................131 Bảng 6.4: Kết quả khảo sát (số lượng, tỷ lệ) 3 biến quan sát IS3, IS4, IS5 ................134 Bảng 6.5: Kết quả khảo sát (số lượng, tỷ lệ) 4 biến quan sát: MO1, MO3, MO5, MO7 .... 136 viii DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1: Khái quát phương pháp và quy trình nghiên cứu ...........................................6 Sơ đồ 2.1: Tổng quan các nhân tố phi tài chính tác động đến hiệu quả tài chính .........21 Sơ đồ 3.1: Các nhân tố phi tài chính nghiên cứu ...........................................................36 Sơ đồ 3.2: Mô hình nghiên cứu đề xuất ........................................................................59 Sơ đồ 4.1: Mô hình nghiên cứu chính thức ...................................................................73 Sơ đồ 6.1: Các mối quan hệ có ý nghĩa thống kê trong nghiên cứu ............................114 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 5.1: Kết quả CFA (Mô hình 1 và mô hình 2) .....................................................105 Hình 5.2: Kết quả mô hình SEM .................................................................................107 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 5.1: Tốc độ tăng lượng khách du lịch quốc tế của một số quốc gia ................86 Biểu đồ 5.2: Quốc tịch của khách du lịch quốc tế đến Việt Nam .................................86 Biểu đồ 5.3: Chi tiết doanh thu ......................................................................................87 Biểu đồ 5.4: Chi phí và lợi nhuận gộp trên doanh thu bộ phận .....................................87 Biểu đồ 5.5: Cơ cấu chi phí hoạt động không phân bổ .................................................88 Biểu đồ 5.6: Chi phí và lợi nhuận trên doanh thu ........................................................88 1 CHƢƠNG 1: GIỚI THIỆU NGHIÊN CỨU 1.1. Lý do chọn đề tài Hiệu quả tài chính của một doanh nghiệp là một trong các vấn đề được quan tâm hàng đầu của các nhà quản trị doanh nghiệp. Hiệu quả tài chính là một khía cạnh quan trọng của việc lập kế hoạch chiến lược, đánh giá hiệu quả kinh doanh và điều hành doanh nghiệp (Ittner và Larcker, 1998). Do đó, tìm kiếm phương thức cải thiện và nâng cao hiệu quả tài chính là một vấn đề thực tiễn đã được đặt ra liên tục, từ các giai đoạn nghiên cứu trước cho tới ngày nay. Trước những năm 1980, hệ thống đo lường hiệu quả hoạt động (PMS) truyền thống nhấn mạnh vào sử dụng những thước đo tài chính. Theo quan hướng đo lường này, các công ty đã thực hiện đánh giá hiệu quả bằng những chỉ số tài chính được tính từ các chỉ tiêu như thu nhập, lợi tức đầu tư hoặc chi phí đơn vị (Srinivasan, 1997). Tuy nhiên, những nghiên cứu như trên phụ thuộc vào thông tin trên tài liệu kế toán để làm cơ sở đo lường nên những nghiên cứu về kế toán quản trị thường chỉ trích về sự không đầy đủ và không hoàn hảo của phương thức đo lường này (Ittner và Larcker, 1998). Trong nỗ lực cải thiện những hạn chế của phương thức đo lường hiệu quả nêu trên, từ giữa những năm 1980, các nhà nghiên cứu đã chú ý đến việc phát triển các PMS khác nhau nhằm cung cấp cho các nhà quản lý thông tin tốt hơn về hoạt động của các tổ chức và do đó giúp họ điều chỉnh hoạt động kinh doanh với mục đích nâng cao hiệu quả tổ chức. Kết quả công bố của các nghiên cứu cho thấy đã có một cuộc cách mạng về việc sử dụng các nhân tố phi tài chính để thay thế các biện pháp dựa trên kế toán truyền thống. Theo Smgleton- Green (1993), (trích lại Srinivasan, 1997), việc sử dụng ngày càng tăng các nhân tố phi tài chính những nhân tố phi tài chính được cho là ít nhạy cảm và không phụ thuộc vào phán đoán quản lý như trong phân bổ và định giá, kịp thời, và dễ hiểu hơn. Ittner (1997), (trích lại Srinivasan, 1997), giải thích thêm lý do: Thông tin phi tài chính phục vụ hữu ích cho các nhà quản lý đánh giá tác động và kết quả của các hành động của họ; Các biện pháp phi tài chính không được kiểm toán và có phần chủ quan, do đó dễ dàng thao tác hơn; Các biện pháp phi tài chính là yếu tố dự báo tốt hơn về thất bại của các công ty so với các biện pháp tài chính. Các biện pháp phi tài chính là động lực và từ đó dẫn đến các chỉ số về hiệu quả tài chính trong tương lai. Như vậy, sự thay đổi trong cách đo lường hiệu quả tài chính cho thấy có sự khác biệt, chuyển từ tập trung những chỉ tiêu tài chính sang những chỉ tiêu phi tài chính và kết hợp với chỉ tiêu tài chính trong điều kiện môi trường hoạt động thay đổi. 2 Dù vậy, sự thay đổi cũng làm tăng những câu hỏi về sự khác biệt trong cách thức đo lường và xem xét tác động trong những lĩnh vực ngành nghề khác nhau. Trong các nền kinh tế hiện đại, ngành dịch vụ đóng một vai trò quan trọng, ngay cả trong các tổ chức công nghiệp, dịch vụ được coi là chìa khóa của tổ chức để thành công. Kinh doanh dịch vụ có những đặc điểm khác biệt so với các ngành sản xuất như mau hỏng; không chuyển quyền sở hữu; không đồng nhất; sản xuất và sử dụng là đồng thời và xảy ra thông qua tiêu dùng của khách hàng. Do đó, trong kinh doanh dịch vụ, thời gian và hiệu quả là rất quan trọng (Khorakian và cộng sự, 2016). Kinh doanh khách sạn là một trong những ngành dịch vụ phát triển khá nhanh trong thời gian gần đây, đó là ngành kinh doanh không thể tách rời trong hoạt động kinh doanh du lịch nói chung và là một loại hình quan trọng trong kinh doanh lưu trú. Cùng với sự hội nhập kinh tế quốc tế, sự cạnh tranh trong nước ngày càng quyết liệt, các khách sạn phải đương đầu với nhiều đối thủ mạnh của nước ngoài ngay trên địa bàn truyền thống của mình. Cũng như những lĩnh vực kinh doanh khác, kinh doanh khách sạn cũng đang phải đối mặt với những thách thức lớn như: thách thức phát sinh từ sự phát triển và tiến bộ của công nghệ và thách thức phát sinh từ sự cạnh tranh điểm đến giữa các quốc gia. Những nghiên cứu trước đây đã xem xét, nghiên cứu ảnh hưởng của các nhân tố phi tài chính đến hiệu quả tài chính nhưng với mỗi bối cảnh quốc gia khác nhau, ngành khác nhau và sử dụng các phương pháp khác nhau. Đồng thời mỗi nghiên cứu chỉ là từng bức tranh phân mảnh về ảnh hưởng của một số nhân tố phi tài chính đến hiệu quả hoạt động trong ngành khách sạn chứ chưa tính đến ảnh hưởng của nhiều nhân tố khác. Hơn thế nữa, mỗi mô hình ảnh hưởng của các nhân tố phi tài chính ảnh hưởng đến hiệu quả tài chính trong các ngành khác nhau có sự khác nhau do đó đòi hỏi phải được nghiên cứu và điều chỉnh cho phù hợp với nhu cầu cụ thể của từng nhóm ngành, từng bối cảnh khác nhau. Chính vì vậy, ảnh hưởng của nhân tố phi tài chính tới hiệu quả tài chính trong doanh nghiệp kinh doanh khách sạn trở thành một chủ đề nghiên cứu cụ thể với giới hạn về đối tượng nghiên cứu cụ thể. Việt Nam là quốc gia đang phát triển, có nền kinh tế chuyển đổi và là một thị trường tiềm năng cho các nghiên cứu đặc biệt là các nghiên cứu thực nghiệm. Theo báo cáo của Tổ chức Du lịch Thế giới, với kết quả đón trên 12,9 triệu lượt khách quốc tế trong năm 2017 và tốc độ tăng trưởng 30%/ năm, Việt Nam trở thành một điểm đến du lịch phát triển nhanh thứ 6 trên thế giới và nhanh nhất châu Á. Khảo sát của Tổng cục Du lịch trong 5 năm trở lại đây cho thấy khoảng 60% chi tiêu của khách quốc tế dành cho lưu trú và ăn uống; mua hàng hóa, tham quan và vui chơi giải trí chỉ chiếm 20%. Do đó, với sự phát triển của du lịch Việt Nam trong những năm trở lại đây thì 3 kinh doanh khách sạn là một ngành cần được chú trọng phát triển để đáp ứng nhiều hơn nhu cầu của khách du lịch cả trong nước và quốc tế. Một quan điểm định hướng trong Chiến lược phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030 là: “Phát triển theo chiều sâu, đảm bảo chất lượng và hiệu quả, khẳng định thương hiệu và năng lực cạnh tranh” cho thấy chiến lược tập trung vào xây dựng và phát triển những yếu tố phi tài chính mang tính quyết định liên quan tới thương hiệu, năng lực cạnh tranh. Do đó, dưới góc nhìn giới hạn từ phía doanh nghiệp, những yếu tố phi tài chính ảnh hưởng tới hiệu quả nói chung phải được nghiên cứu làm cơ sở để phát triển doanh nghiệp, trong đó có cải thiện hiệu quả tài chính. Đặc biệt, kinh doanh dịch vụ du lịch có cơ cấu dịch vụ khách sạn chiếm tỷ trọng lớn (hiệu quả kinh doanh hệ thống khách sạn chiếm trên 60% doanh thu toàn ngành du lịch Việt Nam) thì việc nghiên cứu để cải thiện hiệu quả kinh doanh khách sạn trong cải thiện hiệu quả kinh doanh dịch vụ du lịch càng cần thiết. Xuất phát từ những lý do được phân tích trên đây, tác giả mong muốn Luận án sẽ tập trung vào xác định và xem xét ảnh hưởng của các nhân tố phi tài chính tới hiệu quả tài chính của doanh nghiệp kinh doanh khách sạn có những đặc thù riêng và trong bối cảnh những doanh nghiệp kinh doanh khách sạn của Việt Nam. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu 1.2.1. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu tổng quát của đề tài là xác định và đánh giá sự ảnh hưởng của các nhân tố phi tài chính đến hiệu quả tài chính trong các doanh nghiệp kinh doanh khách sạn Việt Nam. Để đạt được mục tiêu tổng quát này thì luận án phải giải quyết được các mục tiêu cụ thể như sau: (i) Xác định các nhân tố phi tài chính ảnh hưởng đến hiệu quả tài chính trong các doanh nghiệp kinh doanh khách sạn. (ii) Kiểm định mối quan hệ và mức độ ảnh hưởng của các nhân tố phi tài chính đến hiệu quả tài chính trong các doanh nghiệp kinh doanh khách sạn Việt Nam. (iii) Qua kết quả nghiên cứu đề xuất khuyến nghị cho các doanh nghiệp kinh doanh khách sạn Việt Nam. 1.2.2. Câu hỏi nghiên cứu: Để đạt được mục tiêu tổng quát và những mục tiêu cụ thể, Luận án hướng tới trả lời những câu hỏi nghiên cứu sau đây: 4 (1) Những nhân tố phi tài chính nào có ảnh hưởng đến hiệu quả tài chính trong các doanh nghiệp kinh doanh khách sạn? Từ những phát hiện trong nghiên cứu đã công bố có liên quan, tác giả mong muốn xác định những nhân tố phi tài chính ảnh hưởng tới hiệu quả tài chính trong các doanh nghiệp kinh doanh khách sạn, phân loại những nhân tố đã phát hiện và nghiên cứu ảnh hưởng của những nhân tố đó. Nội dung này được trình bày trong Chương 2. (2) Lựa chọn những nhân tố phi tài chính nào để kiểm định mối quan hệ giữa các nhân tố đó với hiệu quả tài chính? Thực tế những nghiên cứu công bố cho thấy có nhiều yếu tố phi tài chính khác nhau có thể ảnh hưởng tới hiệu quả tài chính của doanh nghiệp nói chung và trong doanh nghiệp kinh doanh khách sạn nói riêng. Từ việc phân tích những đặc điểm của kinh doanh khách sạn, nhận diện và phân loại những nhân tố phi tài chính có thể ảnh hưởng tới hiệu quả tài chính của doanh nghiệp kinh doanh khách sạn; tác giả lựa chọn cơ sở lý thuyết để xác định những nhân tố riêng, đặc biệt là trong điều kiện kinh doanh khách sạn của doanh nghiệp kinh doanh khách sạn Việt Nam để nhận diện những yếu tố phi tài chính ảnh hưởng tới hiệu quả tài chính. Việc lựa chọn những nhân tố phi tài chính đưa vào mô hình kiểm định quan hệ giữa nhân tố phi tài chính tới hiệu quả tài chính sẽ được xem xét dưới 2 góc nhìn, đo lường truyền thống và đo lường trong bối cảnh đặc thù của doanh nghiệp kinh doanh khách sạn. Chương 3 tiếp tục trả lời cho câu hỏi nghiên cứu này. (3) Chiều ảnh hưởng và mức độ ảnh hưởng cụ thể của từng nhân tố phi tài chính đến hiệu quả tài chính như thế nào trong phạm vi các doanh nghiệp kinh doanh khách sạn Việt Nam? Phân tích những nhân tố phi tài chính được nhận diện, cùng với chiều ảnh hưởng và đặc thù của kinh doanh khách sạn Việt Nam, tác giả xây dựng giả thuyết về chiều ảnh hưởng của những nhân tố phi tài chính tới hiệu quả tài chính trong mô hình đã xây dựng (2 mô hình kiểm định) – Chương 3. Dữ liệu để kiểm định được tác giả thu thập từ khảo sát nhà quản lý. Kết quả khảo sát thực tế sẽ được đưa vào xử lý và phân tích dữ liệu định lượng thông qua sự trợ giúp của các phần mềm thống kê. Trong Chương 5, kết quả sẽ khẳng định hoặc bác bỏ các giả thuyết đã nêu về chiều ảnh hưởng cũng như mức độ ảnh hưởng của mỗi nhân tố phi tài chính tới hiệu quả tài chính. 5 (4) Từ kết quả phân tích dữ liệu cụ thể về các nhân tố phi tài chính và ảnh hưởng của chúng đến hiệu quả tài chính có đề xuất như thế nào đối với các doanh nghiệp kinh doanh khách sạn Việt Nam? Để trả lời câu hỏi (4) tác giả sẽ căn cứ vào kết quả thống kê mô tả (tần số và tần suất) cụ thể của từng nhân tố phi tài chính được nghiên cứu, xác định các nội dung (vấn đề) mà các doanh nghiệp kinh doanh khách sạn Việt Nam còn chưa thực hiện tốt để từ đó đưa ra các khuyến nghị đề xuất. Nội dung này được trình bày trong Chương 6. 1.3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là ảnh hưởng của các nhân tố phi tài chính ảnh hưởng đến hiệu quả tài chính trong các doanh nghiệp kinh doanh khách sạn Việt Nam. 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu này không bao gồm đối tượng khảo sát là các doanh nghiệp nước ngoài tại Việt Nam và những doanh nghiệp Việt Nam mà kinh doanh dịch vụ lưu trú không phải là loại hình hoạt động kinh doanh duy nhất của doanh nghiệp đó. Nghiên cứu này tác giả tập trung vào nghiên cứu các nhân tố phi tài chính ảnh hưởng đến hiệu quả tài chính, đó là một nội dung trong kế toán quản trị chiến lược. Nghiên cứu trước đây đã chứng minh rằng chức năng kế toán trong các nhóm khách sạn từ 3-5 sao ngày càng tập trung liên quan đến kế toán quản trị chiến lược, cả về lập kế hoạch và các định hướng, phân tích về điều kiện thị trường và phân tích đối thủ cạnh tranh (Hosung Timothy Rhee & Sung-Byung Yang, 2015). Việc áp dụng rộng rãi kế toán quản trị chiến lược phù hợp với tính chất mở và tương đối đồng nhất của ngành công nghiệp và mức độ cạnh tranh cao giữa các nhóm khách sạn 3-5 sao trên thị trường. Các khách sạn 3-5 sao là các doanh nghiệp được cấu trúc, điều phối và quản lý theo cách chuyên nghiệp hơn so với các khách sạn 1-2 sao (Rana Özen Kutanıs & Muammer Mescı, 2013). Với cấu trúc tổ chức rõ ràng và nhất quán, kết quả nghiên cứu có thể được tổng quát mà không có nhiều sai sót vì các đối tượng tương đối đồng nhất (Pimtong và cộng sự, 2012). Xuất phát từ lý do trên mà nghiên cứu này tiến hành thực nghiệm tại các doanh nghiệp kinh doanh khách sạn từ 3-5 sao tại Việt Nam đã hoạt động từ 3 năm trở lên (không tính các doanh nghiệp mới thành lập từ năm 2016 trở lại đây). Đối tượng trả lời các bảng khảo sát của nghiên cứu là các nhà quản lý (trong ban giám đốc hoặc hội đồng quản trị, hoặc quản lý các bộ phận) trong doanh nghiệp. 6 Do tính chất thời vụ của hoạt động du lịch nói chung, hoạt động kinh doanh khách sạn nói riêng thực tế có bị ảnh hưởng. Tuy nhiên, cân nhắc về nhiều vấn đề khác nhau, tác giả đã lựa chọn thời gian tiến hành khảo sát phục vụ nghiên cứu trong khoảng thời gian từ 5/2017 tới 4/2018, cụ thể: phỏng vấn các chuyên gia là các tháng 5, 6 năm 2017; thời gian tiến hành khảo sát sơ bộ với doanh nghiệp kinh doanh khách sạn Việt Nam là từ tháng 8 đến tháng 9 năm 2017; thời gian tiến hành khảo sát chính thức là từ tháng 11 năm 2017 đến tháng 4 năm 2018. 1.4. Phƣơng pháp nghiên cứu Sơ đồ 1.1 dưới đây khái quát việc sử dụng phương pháp định tính và định lượng sử dụng trong nghiên cứu của tác giả. Nghiên cứu định lƣợng Nghiên cứu định tính Phương pháp thu thập tài liệu Phương pháp phỏng vấn 5 1 Phương pháp khảo sát 6a 7 8 Tổng quan nghiên cứu, cơ sở lý luận 3 Cơ sở lý thuyết 2 Phiếu khảo sát hoàn chỉnh Khảo sát sơ bộ 4b 9 Thiết kế mô hình nghiên cứu, xây dựng phiếu khảo sát 4a Khoảng trống nghiên cứu 6b Bảng hỏi chính thức 10 13 Thảo luận, khuyến nghị 12 Kết quả Phân tích dữ liệu 11 SPSS, AMOS Khảo sát chính thức Sơ đồ 1.1: Khái quát phƣơng pháp và quy trình nghiên cứu 7 Bằng cách sử dụng phương pháp thu thập tài liệu, tác giả tiến hành tổng quan các tài liệu trong nước và trên thế giới để thu thập các tài liệu có liên quan đến chủ đề các nhân tố phi tài chính, đo lường hiệu quả tài chính và ảnh hưởng của các nhân tố phi tài chính đến hiệu quả tài chính (như thu thập qua sách, báo, tạp chí có uy tín trong nước và quốc tế, các luận án tiến sĩ đã thực hiện,... thông qua thư viện quốc gia, website, các cơ sở dữ liệu của Viện Sau Đại học trường Đại học Kinh tế Quốc dân,...). Trên cơ sở tổng quan nghiên cứu chỉ ra khoảng trống nghiên cứu và đề xuất nghiên cứu. Đồng thời, tác giả sẽ làm rõ các cơ sở lý thuyết mà nghiên cứu dựa vào để xây dựng nên các mối quan hệ trong mô hình nghiên cứu của luận án. Tiếp theo đó tác giả sử dụng nghiên cứu định tính với phương pháp phỏng vấn các chuyên gia để đánh giá sự hợp lý và phù hợp của các nhân tố đưa vào mô hình nghiên cứu, quan điểm cũng như cách thức đo lường của các nhân tố, làm căn cứ cho việc xây dựng biến và thang đo biến chính thức của mô hình nghiên cứu. Phương pháp tiếp theo tác giả sử dụng là nghiên cứu định lượng với hai giai đoạn: Giai đoạn 1 là khảo sát sơ bộ để đánh giá mức độ phù hợp, tính chính xác, rõ ràng, dễ hiểu của phiếu khảo sát (bảng hỏi khảo sát). Giai đoạn 2 là khảo sát chính thức với việc phát phiếu khảo sát trên mẫu lớn. Dựa trên những phiếu trả lời nhận về và thỏa mãn, dữ liệu thu thập được phân tích, xử lý bằng phần mềm SPSS, AMOS để thực hiện thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy của thang đo, phân tích nhân tố khám phá, phân tích nhân tố khẳng định và kiểm định mô hình cấu trúc. Kết quả tìm được sẽ giúp tác giả xác định được mối quan hệ của các nhân tố phi tài chính và hiệu quả tài chính, đồng thời xác định được chiều ảnh hưởng cũng như mức độ ảnh hưởng cụ thể của từng nhân tố phi tài chính đến hiệu quả tài chính trong các doanh nghiệp kinh doanh khách sạn Việt Nam. 1.5. Đóng góp mới của luận án Luận án hướng tới những đóng góp mới về mặt lý luận sau đây: i). Luận án xác định, phân loại và phát triển những nhân tố phi tài chính để xem xét ảnh hưởng của những nhân tố đó tới hiệu quả tài chính; xác định cách đo lường hiệu quả tài chính theo quan điểm truyền thống trong đo lường hiệu quả tài chính doanh nghiệp, kết hợp với đo lường hiệu quả mang tính đặc thù của doanh nghiệp kinh doanh khách sạn Việt Nam, cụ thể, tác giả đề xuất 45 biến quan sát cho 6 khía cạnh (5 biến độc lập và 1 biến phụ thuộc). 8 ii). Nghiên cứu cung cấp cơ sở khẳng định về mối quan hệ và chiều hướng tác động giữa các nhân tố phi tài chính đến hiệu quả tài chính trong các doanh nghiệp kinh doanh khách sạn. Bên cạnh việc chỉ ra các mối quan hệ trực tiếp, luận án còn chứng minh một số mối quan hệ gián tiếp có ý nghĩa trong mô hình nghiên cứu. iii). Nghiên cứu đã kiểm định sự tác động của các nhân tố đến hiệu quả tài chính theo cả hai khía cạnh của hiệu quả tài chính đó là theo khả năng sinh lời và theo các chỉ số tài chính đặc biệt của ngành khách sạn. Bên cạnh những đóng góp về mặt lý luận, thì nghiên cứu cũng có những đóng góp về mặt thực tiễn như sau: i). Thông qua khảo sát và phân tích dữ liệu, nghiên cứu đã cung cấp các thông tin quan trọng và có ý nghĩa liên quan đến các nhân tố phi tài chính và hiệu quả tài chính trong các doanh nghiệp kinh doanh khách sạn. Từ đó có thể mô tả và đánh giá được thực trạng hiệu quả tài chính và các nhân tố phi tài chính trong các doanh nghiệp kinh doanh khách sạn Việt Nam hiện nay. ii). Nghiên cứu đã xác định 45 biến quan sát phù hợp và đủ độ tin cậy để đo lường cho các nhân tố phi tài chính và hiệu quả tài chính. Kết quả nghiên cứu đã chỉ ra nhân tố phi tài chính nào có ảnh hưởng tích cực (trực tiếp hoặc gián tiếp) đến hiệu quả tài chính, đồng thời cho biết chiều hướng tác động (cùng chiều hay ngược chiều) của các nhân tố đó. Từ đó giúp các nhà quản lý trong doanh nghiệp kinh doanh khách sạn có cơ sở xem xét, đối chiếu với doanh nghiệp mình để có các biện pháp cải thiện thích hợp. iii). Trên cơ sở xác định được mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố phi tài chính đến hiệu quả tài chính, nghiên cứu đưa ra những khuyến nghị đề xuất đối với các nhà quản trị (nhà quản lý) doanh nghiệp để góp phần nâng cao hiệu quả tài chính cho các doanh nghiệp kinh doanh khách sạn Việt Nam. 1.6. Kết cấu luận án Nội dung luận án được trình bày trong 6 chương: Chương 1: Giới thiệu nghiên cứu Chương 2: Tổng quan nghiên cứu Chương 3: Cơ sở lý thuyết và mô hình nghiên cứu Chương 4: Phương pháp nghiên cứu Chương 5: Kết quả nghiên cứu Chương 6: Thảo luận và khuyến nghị. 9 TÓM TẮT CHƢƠNG 1 Trong chương 1 của luận án, tác giả đã trình bày lý do lựa chọn đề tài nghiên cứu. Các lý do đó là, (i) tầm quan trọng của hiệu quả tài chính trong các doanh nghiệp; (ii) sự gia tăng của việc nghiên cứu các nhân tố phi tài chính; (iii) vai trò của ngành kinh doanh dịch vụ và cụ thể là ngành kinh doanh khách sạn tại Việt Nam và (iiii) khoảng trống trong các nghiên cứu trước đây. Chính vì vậy mà tác giả đã lựa chọn đề tài nghiên cứu về ảnh hưởng của các nhân tố phi tài chính đến hiệu quả tài chính trong các doanh nghiệp kinh doanh khách sạn Việt Nam. Ngoài ra trong chương 1, tác giả trình bày đối tượng và phạm vi nghiên cứu, khái quát phương pháp nghiên cứu của luận án cũng như những đóng góp mới và kết cấu luận án. 10 CHƢƠNG 2: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU 2.1. Tổng quan nghiên cứu trên thế giới về các nhân tố phi tài chính ảnh hƣởng đến hiệu quả tài chính trong doanh nghiệp kinh doanh khách sạn 2.1.1. Các nhân tố phi tài chính bên ngoài Theo lý thuyết của Porter, yếu tố quyết định đầu tiên và quan trọng của hiệu quả được tìm thấy bên ngoài ranh giới của doanh nghiệp. Những kết luận này đã được xác nhận thông qua nghiên cứu của Schmalensee (1985). Tuy nhiên dòng nghiên cứu về các yếu tố bên ngoài còn tương đối ít trong các nghiên cứu về khách sạn. Các biến số được sử dụng như: các lực lượng kinh tế vĩ mô (Barrows và Naka, 1994; Chen và cộng sự, 2005; Chen M.H., 2007; Tang và Jang, 2009); các cú sốc như ngày 9/11 (Enz và Canina, 2002) hoặc bệnh dịch hạch nghiêm trọng về hô hấp (Chen và cộng sự, 2007); cấu trúc của ngành hay thị trường (Davies, 1999, Pan, 2005); và loại điểm đến (Reichel và Haber, 2005); văn hóa quốc gia (Nazarian và cộng sự, 2017). LadoSestayo và cộng sự (2016) phân tích tác động của cấu trúc thị trường đối với khả năng sinh lời của khách sạn trong một mẫu 8992 khách sạn Tây Ban Nha trong giai đoạn 2005-2011, sử dụng các biến số liên quan đến khách sạn và điểm đến du lịch cùng với mô hình "cấu trúc – đường đi (thực hiện) – hiệu quả" (mô hình SCP) (Bain, 1951, 1956; Mason, 1939, 1949) và Chicago School cùng một lúc (Lado-Sestayo và cộng sự, 2016). Kết quả cho thấy lợi nhuận phụ thuộc phần lớn vào cơ cấu thị trường và mức độ nhu cầu của địa điểm du lịch và họ xác nhận các đề xuất của SCP. Một số nghiên cứu thực nghiệm khẳng định mối quan hệ tích cực giữa hiệu quả và thị trường tập trung (Pan, 2005), nguồn cung tiền (Barrows và Naka, 1994; Chen M.H., 2007) và hệ thống tiêu chuẩn sản phẩm trong nước (Tang và Jang, 2009). Một mối quan hệ tiêu cực đã được tìm thấy với sự thất bại, thất nghiệp và cấu trúc kỳ hạn của lãi suất hoặc sự lan rộng năng suất. Giải thích tổng thể sức mạnh của các lực lượng kinh tế vĩ mô đối với sự quay trở lại của khách sạn là ít hơn 8-10 % (Barrows và Naka, 1994, Chen M.H., 2007). Brida và cộng sự đã phân tích mối quan hệ năng động giữa mức độ quốc tế hóa (DOI) và hiệu quả kinh tế (P) trong các doanh nghiệp khách sạn Tây Ban Nha (Brida và cộng sự, 2016). Một tập dữ liệu theo chiều dọc cho giai đoạn 2000-2013 đo các biến số DOI và P đã được sử dụng để tiến hành phân tích hồi quy chuỗi thời gian của FGLS. Các kết quả tìm ra một mối quan hệ đường cong chữ U đảo ngược giữa các biến DOI và P, cho thấy rằng các công ty khách sạn phải đối mặt với chi phí nhập