Tài liệu NGHIÊN CỨU HIỆU QUẢ KINH TẾ BƯỞI PHÚC TRẠCH CỦA CÁC HỘ GIA ĐÌNH Ở HUYỆN HƯƠNG KHÊ,TỈNH HÀ TĨNH

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ KHOA KINH TẾ VÀ PHÁT TRIỂN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGHIÊN CỨU HIỆU QUẢ KINH TẾ BƯỞI PHÚC TRẠCH CỦA CÁC HỘ GIA ĐÌNH Ở HUYỆN HƯƠNG KHÊ, TỈNH HÀ TĨNH Sinh viên thực hiện Giáo viên hướng dẫn: Phan Thị Minh TS. Trương Tấn Quân Lớp: K45KTNN MSV: 11K4011177 Niên khóa: 2011-2015 Huế, tháng 5 năm 2015 Khóa luận tốt nghiệp Lời Cảm Ơn Trên thực tế không có sự thành công nào không gắn liền với những sự hỗ trợ, giúp đỡ dù ít hay nhiều, dù trực tiếp hay gián tiếp của người khác. Để hoàn thành được bài khóa luận tốt nghiệp với đề tài “Nghiên cứu hiệu quả kinh tế bưởi Phúc Trạch của các hộ gia đình ở huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh”, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của các quý thầy cô, các cán bộ trong Phòng Nông Nghiệp huyện Hương Khê, các hộ gia đình ở trong địa bàn huyện, ở hai xã Phúc Trạch và Phúc Đồng cùng các cán bộ trong UBND huyện Hương Khê, UBND 2 xã nói trên. Sau đây tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc đến: Các quý thầy giáo, cô giáo đã giảng dạy tôi trong quá trình học tập ở trường. Thầy giáo Trương Tấn Quân đã quan tâm giúp đỡ và hướng dẫn tôi trong quá trình về thực tập nghiên cứu và hoàn thành bài khóa luận của mình. Các cán bộ ở UBND huyện Hương Khê, cũng như cán bộ ở phòng Nông Nghiệp & PTNT cùng các cán bộ ở UBND hai xã Phúc Trạch và Phúc Đồng cùng các hộ gia đình ở hai xã đã giúp đỡ tận tình, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình thực tập và hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này. Đồng thời xin chân thành cảm ơn sự đóng góp ý kiến của các bạn sinh viên để đề tài được hoàn thiện hơn. Trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành bài khóa luận tốt nghiệp của mình không thể tránh những sai sót. Tôi rất mong nhận được những nhận xét, đánh giá, góp ý của các quý thầy cô và những ai quan tâm đến đề tài này. Một lần nữa tôi xin chân thành cảm ơn ! Huế, tháng 5 năm 2015 Sinh viên Phan Thị Minh SVTH: Phan Thị Minh i Khóa luận tốt nghiệp MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN...................................................................................................................i MỤC LỤC ...................................................................................................................... ii DANH MỤC VIẾT TẮT................................................................................................iv DANH MỤC BẢNG .......................................................................................................v ĐƠN VỊ QUY ĐỔI ........................................................................................................vi TÓM TẮT NGHIÊN CỨU .............................................................................................1 PHẦN 1. ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................2 1. Lí do chọn đề tài.......................................................................................................2 2. Mục tiêu nghiên cứu.................................................................................................3 3. Phương pháp nghiên cứu..........................................................................................3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu............................................................................4 5. Kết cấu của khóa luận ..............................................................................................4 PHẦN 2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU............................................................................5 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ............................5 1.1. Cơ sở lí luận ..........................................................................................................5 1.1.1. Lý luận về Hiệu quả kinh tế............................................................................5 1.1.2. Đặc điểm sinh học của cây bưởi .....................................................................6 1.1.3. Giá trị của cây bưởi phúc trạch.......................................................................8 1.1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến sản xuất và hiệu quả kinh tế của bưởi.............10 1.1.5. Các chỉ tiêu đánh giá kết quả và hiệu quả kinh tế cây bưởi. ........................13 1.2. Cơ sở thực tiễn ....................................................................................................15 1.2.1. Tình hình sản xuất bưởi trên thế giới............................................................15 1.2.2. Tình hình sản xuất bưởi trong nước .............................................................16 CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG SẢN XUẤT BƯỞI PHÚC TRẠCH Ở HUYỆN HƯƠNG KHÊ ...............................................................................................................18 2.1. Đặc điểm của địa bàn nghiên cứu .......................................................................18 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên.........................................................................................18 SVTH: Phan Thị Minh ii Khóa luận tốt nghiệp 2.1.2. Đặc điểm kinh tế xã hội ................................................................................22 2.1.3. Đánh giá tình hình chung của huyện ............................................................31 2.2. Thực trạng sản xuất bưởi và bưởi Phúc Trạch của huyện Hương Khê...............33 2.2.1. Thực trạng sản xuất bưởi của huyện Hương Khê.........................................33 2.2.2. Tình hình sản xuất bưởi của các hộ điều tra .................................................37 2.3.3. Hiệu quả sản xuất bưởi của hộ điều tra ........................................................50 2.3.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến năng suất bưởi Phúc Trạch ..............................55 2.3.5. Tình hình tiêu thụ bưởi của các hộ điều tra ..................................................57 2.3.6. Những điểm mạnh, điểm yếu và cơ hội, thách thức của các hộ điều tra trong sản xuất bưởi Phúc Trạch .......................................................................................62 CHƯƠNG 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ SẢN XUẤT BƯỞI PHÚC TRẠCH..............................................................................65 3.1. Định hướng .........................................................................................................65 3.2. Một số giải pháp nhằm phát triển sản xuất bưởi ở các hộ gia đình ....................65 3.2.1. Giải pháp quy hoạch và phát triển sản xuất..................................................65 3.2.2. Giải pháp về vốn và tín dụng........................................................................66 3.2.3. Giải pháp về kỹ thuật ....................................................................................66 3.2.4. Giải pháp về cơ sở hạ tầng............................................................................67 3.2.5. Giải pháp về thị trường và thương hiệu........................................................67 PHẦN 3: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.......................................................................69 1. Kết luận ..................................................................................................................69 2. Đề xuất, kiến nghị ..................................................................................................70 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................................72 SVTH: Phan Thị Minh iii Khóa luận tốt nghiệp DANH MỤC VIẾT TẮT BVTV Bảo vệ thực vật BQ Bình quân ĐVCT Đơn vị canh tác CC Cơ cấu CCDC Công cụ dụng cụ CHDCNND Cộng hòa dân chủ nhân dân CNH- HĐH Công nghiệp hóa – hiện đại hóa DT Diện tích GO Giá trị sản xuất GDTX Giáo dục thường xuyên HQKT Hiệu quả kinh tế IC Chi phí trung gian IRR Tỉ suất hoàn vốn nội bộ KTCB Kiến thiết cơ bản FAO Tổ chức lương thực và nông nghiệp liên hợp quốc MI Thu nhập hỗn hợp NPV Giá trị hiện tại ròng PĐ Phúc Đồng PT Phúc Trạch UBND Ủy ban nhân dân THPT Trung học phổ thông TKKD Thời ký kinh doanh TSCĐ Tài sản cố định VA Giá trị gia tăng SXKD Sản xuất kinh doanh SVTH: Phan Thị Minh iv Khóa luận tốt nghiệp DANH MỤC BẢNG Bảng1: Tình hình sản xuất bưởi trên thế giới trong giai đoạn từ năm 2007-2013........16 Bảng 2: Sản lượng bưởi và cam của Việt Nam từ năm 2007-2013: .............................17 Bảng 3: Tình hình sử dụng đất đai của huyện Hương Khê trong 3 năm ( 2012- 2014)24 Bảng 4 : Tình hình dân số và lao động của huyện Hương Khê 3 năm ( 2012- 2014)...27 Bảng 5: Cơ cấu thu nhập của huyện Hương Khê trong 3 năm ( 2012- 2014)...............29 Bảng 6: Diện tích, sản lượng, năng suất bưởi Phúc Trạch của huyện Hương Khê qua 3 năm (2012-2014) ...........................................................................................................33 Bảng 7: Diện tích bưởi Phúc Trạch của các xã trên địa bàn huyện Hương Khê qua 3 năm (2012-2014) ...........................................................................................................35 Bảng 8. Tình hình nhân khẩu và lao động của các hộ điều tra......................................38 Bảng 9: Tình hình sử dụng đất đai của các hộ điều tra .................................................40 Bảng 10: Tình hình và cơ cấu thu nhập của các hộ điều tra (BQ/hộ) ...........................42 Bảng 11: Tình hình sản xuất và quy mô của các hộ điều tra.........................................44 Bảng 12: Tổng chi phí sản xuất trong 4 năm thời kỳ KTCB của các hộ điều tra (bình quân/cây) .......................................................................................................................47 Bảng 13: Chi phí sản xuất bưởi trong 1 năm TKKD của các hộ điều tra (BQ/cây) ....50 Bảng 14: Kết quả sản xuất bưởi của các hộ điều tra trong 1 năm TKKD.....................53 Bảng 15: Hiệu quả sản xuất bưởi của các hộ điều tra ...................................................54 Bảng 16. Năng suất của bưởi Phúc Trạch theo độ tuổi .................................................56 Bảng 17: Tình hình tiêu thụ bưởi của các hộ ................................................................59 SVTH: Phan Thị Minh v Khóa luận tốt nghiệp ĐƠN VỊ QUY ĐỔI 1 sào = 500m2 1 ha = 10000m2 SVTH: Phan Thị Minh vi Khóa luận tốt nghiệp TÓM TẮT NGHIÊN CỨU Hương Khê là một huyện miền núi của tỉnh Hà Tĩnh, ở đây được thiên nhiên ưu ái khi ban tặng cho cây bưởi Phúc Trạch, một loại bưởi ngon được nhiều người ưa chuộng đồng thời đem lại hiệu quả kinh tế cao. Được trồng cách đây gần 200 năm bưởi Phúc trạch đã trải qua nhiều thăng trầm, có những giai đoạn diện tích bưởi giảm sút nghiêm trọng do mất mùa liên tiếp, nhưng hiện nay diện tích bưởi đang được dần khôi phục lại và là cây ăn quả đem lại nguồn thu nhập khá lớn cho các hộ gia đình (lợi nhuận 1 cây bưởi Phúc Trạch năm 2014 là 1917,45 nghìn đồng). Bên cạnh thuận lợi thì còn tồn tại nhiều khó khăn làm ảnh hưởng đến phát triển và mở rộng sản xuất bưởi Phúc Trạch, tỷ lệ ra hoa đậu quả còn thấp, chưa đúng với tiềm năng của cây bưởi. Để góp phần vào việc nghiên cứu hiệu quả kinh tế của bưởi Phúc Trạch, từ đó đề xuất ra những giải pháp phù hợp để phát triển cây bưởi Phúc Trạch trong thời gian tới, tôi đã chọn đề tài “Nghiên cứu hiệu quả kinh tế bưởi Phúc Trạch của các hộ gia đình ở huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh” làm khóa luận tốt nghiệp của mình. - Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là phân tích và đánh giá được hiệu quả kinh tế sản xuất bưởi Phúc Trạch của các hộ gia đình ở huyện Hương Khê. Từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả và phát triển bền vững bưởi Phúc Trạch trong thời gian tới. - Phương pháp nghiên cứu, trong quá trình nghiên cứu đề tài tôi có sử dụng các phương pháp sau: phương pháp luận, phương pháp thu thập số liệu, phương pháp phân tích số liệu, phương pháp so sánh,… Kết quả thu được từ quá trình nghiên cứu này là chỉ ra được kết quả và hiệu quả sản xuất kinh doanh bưởi, đồng thời đánh giá được những điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức của các hộ trong sản xuất bưởi. Từ đó đề xuất kiến nghị và đưa một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất bưởi Phúc Trạch trong thời gian tới. SVTH: Phan Thị Minh 1 Khóa luận tốt nghiệp PHẦN 1. ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lí do chọn đề tài Việt Nam là một nước thuần nông, sản xuất nông nghiệp có vai trò rất quan trọng đối với nền kinh tế của đất nước. Trong sản xuất nông nghiệp thì cây ăn quả là loại cây đem lại giá trị kinh tế cao và cao hơn nhiều so với một số loại cây trồng khác. Nằm trong khu vực khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, được sự ưu ái của tự nhiên, khí hậu của nước ta rất thuận lợi cho phát triển đa dạng các loại cây ăn quả. Mỗi vùng miền, mỗi tỉnh thành có một loại cây ăn quả đặc trưng, nhiều loại quả đã trở thành thương hiệu riêng và nổi tiếng khắp nơi. Nói đến các loài ăn quả có múi nổi tiếng thì không thể bỏ qua bưởi Phúc Trạch của huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh. Bưởi Phúc Trạch được biết đến là một thương hiệu bưởi nổi tiếng, gắn liền và thân thuộc với người dân huyện miền núi Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh. Được trồng cách đây gần 200 năm, loài bưởi này đã gắn bỏ với người trồng bưởi cũng như người tiêu dùng một thời gian khá dài. Bưởi có vị ngọt thanh, ngon, dễ ăn, tốt cho sức khỏe nên được người tiêu dùng rất ưa chuộng, sử dụng nhiều để làm tráng miệng, đãi khách tại các hội nghị, khách sạn, nhà hàng. Đặc biệt hình dáng quả bưởi đẹp nên được sử dụng nhiều để làm quà biếu và hiện nay đang được mở rộng chinh phục thị trường thế giới. Bưởi Phúc Trạch là loại cây ăn quả đem lại giá trị kinh tế cao, đặc biệt trong mấy năm gần đây giá bưởi tăng cao đã góp phần nâng cao thu nhập, xóa đói giảm nghèo cho các hộ nông dân trong huyện, bên cạnh đó còn giúp sử dụng hợp lí và tránh lãng phí đất vườn. Tuy nhiên hiện nay ở huyện Hương Khê thì việc trồng bưởi đang gặp nhiều khó khăn về vốn, kỹ thuật, thị trường…nhất là về vấn đề thời tiết khí hậu, thiên tai. Nằm ở khu vực miền Trung nên ảnh hưởng nhiều của lũ lụt, bão gây trở ngại cho mùa vụ thu hoạch của bưởi. Trước những khó khăn, để nghề trồng bưởi Phúc Trạch không bị mai một thì chính quyền địa phương cần có những chính sách và sự hỗ trợ về vốn, kỹ thuật, thị trường… cho các hộ nông dân trong huyện. Vì thực tế đó nên tôi đã chọn đề tài “Nghiên cứu hiệu quả kinh tế bưởi Phúc Trạch của các hộ gia đình ở huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh” làm khóa luận tốt nghiệp của mình. SVTH: Phan Thị Minh 2 Khóa luận tốt nghiệp 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Phân tích và đánh giá được hiệu quả kinh tế sản xuất bưởi Phúc Trạch của các hộ gia đình ở huyện Hương Khê. Từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả và phát triển bền vững bưởi Phúc Trạch trong thời gian tới. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Làm rõ các vấn đề lí luận và thực tiễn về hiệu quả kinh tế bưởi Phúc Trạch. - Phân tích thực trạng sản xuất, hiệu quả kinh tế và những nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất bưởi Phúc Trạch. - Đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất bưởi Phúc Trạch của các hộ gia đình ở huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh. 3. Phương pháp nghiên cứu 3.1. Phương pháp luận Phương pháp duy vật biện chứng để xem xét các hiện tượng trong mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau. 3.2. Phương pháp thu thập số liệu 3.2.1. Thu thập số liệu thứ cấp: - Thu thập số liệu từ UBND huyện, Phòng Nông nghiệp & PTNT Huyện - Thu thập số liệu từ các chuyên đề, sách báo, tạp chí, internet 3.2.2. Thu thập số liệu sơ cấp: Thu thập thông qua việc điều tra phỏng vấn 100 hộ nông dân của 2 xã thuộc huyện Hương Khê. 3.3. Phương pháp phân tích số liệu 3.3.1. Công cụ phân tích và xử lý số liệu - Kiểm tra và rà soát lại thông tin đã điều tra được từ các hộ nông dân - Xử lý số liệu bằng bảng excel trên máy tính 3.3.2. Phương pháp thống kê mô tả: Sử dụng phương pháp để phân tích thực tế sản xuất bưởi Phúc Trạch của các hộ điều tra. SVTH: Phan Thị Minh 3 Khóa luận tốt nghiệp 3.3.3. Phương pháp so sánh: Dùng phương pháp này để so sánh các chỉ tiêu với nhau và so sánh về thực tế sản xuất bưởi Phúc Trạch giữa 2 xã Phúc Trạch và Phúc Đồng (vì Phúc Trạch là xã bắt nguồn của giống bưởi này còn Phúc Đồng là xã trồng mới). Từ đó đưa ra được lý do dẫn đến sự khác nhau về hiệu quả sản xuất giữa 2 xã. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Hiệu quả kinh tế của cây bưởi Phúc Trạch ở huyện Hương Khê - Phạm vi nghiên cứu:  Về không gian: Huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh  Về thời gian: Số liệu thứ cấp là từ năm 2012-2014, số liệu sơ cấp là năm 2014. 5. Kết cấu của khóa luận Bài khóa luận có kết cấu gồm 3 phần chính: - Phần 1: mở đầu - Phần 2: nội dung nghiên cứu gồm có 3 chương Chương 1: cơ sở khoa học của vấn đề nghiên cứu. Chương 2: thực trạng sản xuất bưởi Phúc Trạch ở huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh. Chương 3: định hướng và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất bưởi Phúc Trạch. - Phần 3: kết luận và kiến nghị. 6. Hạn chế của khóa luận Mặc dù bản thân đã nổ lực nhưng do hạn chế về kiến thức, thời gian nghiên cứu và thực hiện đề tài, tôi nhận thấy khóa luận vẫn còn những điểm hạn chế sau: - Chưa đi sâu phân tích rõ được hiệu quả sản xuất bưởi Phúc Trạch của từng hộ gia đình. Từ đó chưa đưa ra được những so sánh cụ thể về hiệu quả kinh tế giữa cây bưởi và các cây trồng khác. - Không đi sâu nghiên cứu được lý do tỷ lệ ra hoa đậu quả, năng suất của cây bưởi Phúc Trạch còn thấp và sâu bệnh nhiều. - Do thời gian và điều kiện không cho phép nên chưa đi thực tế địa phương được nhiều, do đó những kinh nghiệm thực tế còn hạn chế. SVTH: Phan Thị Minh 4 Khóa luận tốt nghiệp PHẦN 2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CHƯƠNG 1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1. Lý luận về Hiệu quả kinh tế 1.1.1.1. Khái niệm hiệu quả kinh tế Hiệu quả kinh tế là mối quan tâm, là cái đích mà các nhà sản xuất kinh doanh nói chung và các hộ gia đình nói riêng mong muốn để giúp họ tối đa hóa lợi nhuận, đã sản xuất kinh doanh thì phải có hiệu quả. Hiệu quả kinh tế là một phạm trù kinh tế phản ánh trình độ sử dụng các nguồn lực ( nhân lực, vật lực, tài lực…). Trong điều kiện nền kinh tế hiện nay muốn tồn tại và phát triển đòi hỏi các nhà sản xuất kinh doanh phải đặt mục tiêu hiệu quả kinh tế lên hàng đầu. Hiện nay có rất nhiều quan niệm khác nhau về hiệu quả kinh tế. Theo ông Ngô Đình Giao (1997): HQKT là tiêu chuẩn cao nhất cho mọi sự lựa chọn kinh tế của các doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường có sự quản lý của nhà nước. Còn theo P.samuelson (1948) hiệu quả sản xuất diễn ra khi xã hội không thể tăng sản lượng một loại hàng hóa mà không cắt giảm sản lượng của một loại hàng hóa khác. Một nền kinh tế có hiệu quả nằm trên giới hạn khả năng sản xuất của nó. Thực chất của hai quan điểm này đề cập đến khía cạnh phân bổ có hiệu quả các nguồn lực của doanh nghiệp, cũng như nền sản xuất xã hội. Theo farell (1957) và một số nhà kinh tế học khác thì HQKT chỉ đạt được khi và chỉ khi đạt được hiệu quả kỹ thuật và hiệu quả phân phối Hiệu quả kỹ thuật là số lượng sản phẩm có thể đạt được trên một đơn vị chi phí đầu vào sản xuất trong những điều kiện cụ thể về kỹ thuật hay công nghệ áp dụng vào sản xuất nông nghiệp. Như vậy hiệu quả kỹ thuật liên quan đến phương tiện vật chất của sản xuất nó chỉ ra một đơn vị nguồn lực dùng vào sản xuất đem lại thêm bao nhiêu đơn vị sản phẩm Hiệu quả phân phối là chỉ tiêu hiệu quả trong đó các yếu tố giá sản phẩm và giá đầu vào được tính để phản ánh giá trị sản phẩm thu thêm trên một đồng chi phí thêm SVTH: Phan Thị Minh 5 Khóa luận tốt nghiệp về đầu vào. Khi nắm được giá của các yếu tố đầu vào, đầu ra, người ta sẽ sử dụng các yếu tố đầu vào theo một tỷ lệ nhất định để đạt được lợi nhuận tối đa. Thực chất hiệu quả phối, chính là hiệu quả kỹ thuật có tính đến giá của các yếu tố đầu vào và đầu ra, hay chính là hiệu quả về giá. Như vậy khái niệm HQKT có thể được hiểu như sau: Hiệu quả kinh tế là một phạm trù kinh tế thể hiện mối tương quan giữa kết quả và chi phí. Mối tương quan ấy có thể là phép trừ, phép chia của các yếu tố đại diện cho kết quả và chi phí. HQKT phản ánh trình độ khai thác các yếu tố đầu tư, các nguồn lực tự nhiên và phương thức quản lý. 1.1.1.2. Bản chất của hiệu quả kinh tế: Từ những khái những khái niệm ta có thể hiểu bản chất của HQKT như sau: - HQKT là một phạm trù phản ánh mặt lượng của các hoạt động kinh tế. Nâng cao chất lượng hoạt động kinh tế nghĩa là tăng cường trình độ lợi dụng các nguồn lực sẵn có trong hoạt động kinh tế. Đây là một đòi hỏi khách quan của mọi nền sản xuất xã hội. Như vậy, do yêu cầu của công tác quản lý kinh tế cần thiết phải đánh giá nhằm nâng cao chất lượng các hoạt động kinh tế đã làm xuất hiện phạm trù HQKT. - HQKT là mối tương quan so sánh cả về tuyệt đối và tương đối giữa lượng kết quả đạt được và chi phí bỏ ra. Mục tiêu của các nhà sản xuất và quản lý là với một lượng dự trữ tài nguyên nhất định muốn tạo ra một khối lượng sản phẩm lớn nhất. Điều đó cho thấy quá trình sản xuất là sự liên hệ mật thiết giữa các yếu tố đầu vào và đầu ra, là sự biểu hiện kết quả của các mối quan hệ thể hiện hiệu quả của sản xuất. - Bản chất của HQKT xuất phát từ mục đích của sản xuất và phát triển kinh tế- xã hội, nhằm đáp ứng ngày càng cao nhu cầu vật chất và tinh thần của mọi thành viên trong xã hội. 1.1.2. Đặc điểm sinh học của cây bưởi 1.1.2.1. Nguồn gốc Bưởi có tên khoa học là Citrus grandis Osbeck hoặc citrus Maxima (burn) Meer thuộc họ cam quýt Rutaceae. Cũng là một loại bưởi nên bưởi Phúc Trạch cũng có tên khoa học như tên khoa học chung dành cho bưởi. Theo những tài liệu ghi chép cách đây gần 200 năm, trong vườn nhà của một gia SVTH: Phan Thị Minh 6 Khóa luận tốt nghiệp đình ở xã Phúc Trạch có một cây bưởi đơn đột biến tự nhiên cho những quả vàng ươm, ăn ngon khác lạ nên bà con trong vùng đua nhau chiết cành giâm trồng. Cây bưởi Phúc Trạch đã trải qua nhiều thăng trầm. Có những giai đoạn người dân đua nhau ồ ạt trồng bưởi nhưng sự thiếu hiểu biết về kỹ thuật và ảnh hưởng của nhiều yếu tố khác đã gây ra hiện tượng mất mùa liên tục không rõ nguyên nhân do đó người dân lại chặt bỏ, có những giai đoạn cây bưởi Phúc Trạch đã bị người dân lãng quên. Hiện nay thì giống bưởi này đang dần được khôi phục diện tích trên địa bàn huyện. 1.1.2.2. Đặc điểm Đặc điểm chung của quả bưởi là thường có màu xanh lục nhạt cho tới vàng khi chín, có múi dài, tép xốp, có vị ngọt hoặc chua ngọt tùy loại. Bưởi có nhiều kích thước tùy giống, chẳng hạn bưởi Đoan Hùng chỉ có đường kính độ 15cm, trong khi bưởi Năm Roi, bưởi Tân Triều, bưởi da xanh và nhiều loại bưởi khác thường gặp ở Việt Nam, Thái Lan có đường kính khoảng 18-20cm. Ngoài những đặc điểm của quả bưởi nói chung thì bưởi Phúc Trạch còn có những đặc điểm riêng để phân biệt với những giống bưởi khác. Quả bưởi Phúc Trạch có hình cầu, bề ngang và chiều cao gần bằng nhau, cuống quả không lồi, đế quả hơi lõm, vỏ không trơn, không ráp, màu sắc vỏ quả xanh vàng, màu sắc thịt quả màu hồng nhạt hoặc màu trắng trong. Khối lượng quả đạt tù 1-1,5kg, số múi là 14-16 múi/quả, tỉ lệ ăn được từ 48,1-54,4%, số hạt bình quân trong quả là 50-70 hạt/quả, độ brix từ 1012%, có mùi thơm nhẹ tự nhiên hơi đặc trưng, có vị ngọt hơi thanh chua. 1.1.2.3. Yêu cầu điều kiện ngoại cảnh - Khí hậu:  Nhiệt độ: cây bưởi có thể trồng và phát triển được trong nhiệt độ từ 13-38 0C , đối với bưởi Phúc Trạch nhiệt độ thích hợp nhất là từ 23-29 0C.  Ánh sáng: bưởi là loài cây không ưa ánh sáng quá mạnh. Bưởi Phúc Trạch thích hợp với ánh sáng lúc 8h sáng và 4-5 giờ chiều những ngày hè.  Lượng mưa: cây bưởi cần lượng mưa hàng năm là 3.000mm/năm, nếu trong điều kiện ngập úng kéo dài (5-7 ngày) thì rễ cây sẽ bị thối, lá vàng úa và cây sẽ chết.  Độ ẩm thích hợp là 70-80%. Vào thời kỳ phát triển nếu độ ẩm duy trì phù hợp SVTH: Phan Thị Minh 7 Khóa luận tốt nghiệp quả sẽ phát triển nhanh, chất lượng tốt, sản lượng quả cao, mẫu mã quả đẹp. - Đất đai: mỗi giống bưởi sẽ thích hợp với một loại đất khác nhau riêng đối với bưởi Phúc Trạch thích hợp với các loại đất: phù sa cổ, phù sa được bồi hàng năm, đảm bảo các yêu cầu như thoát nước, nếu bị lũ tràn thì thời gian nước tràn dưới 1 ngày, tầng dày đất > 1m, hàm lượng dinh dưỡng trong đất khá (hàm lượng mùn 1,5-2% trở lên), có đủ nguồn nước để tưới vào mùa khô hạn. 1.1.2.4. Kỹ thuật trồng - Chọn giống: Cũng giống cây cam, quýt, giống bưởi cũng chủ yếu được chọn tạo bằng phương pháp nhân giống vô tính (chiết cành, ghép mắt), chọn từ cây mẹ đã có 3 vụ quả ổn định, năng suất cao, chất lượng tốt, mẫu mã đẹp, không bị các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm như bệnh gân xanh lá vàng, Tristera...  Cành chiết: Tốt nhất có độ tuổi từ 16 - 18 tháng tuổi, đường kính cành 1,5 - 2,0 cm, cành ở giữa cây và phía ngoài tán, cành không bị sâu bệnh. Không lấy những cành dưới gốc, cành vượt và trên ngọn để làm giống.  Cây ghép: Mắt ghép phải lấy đúng giống cần chọn, chồi ghép sinh trưởng khoẻ, chiều cao chồi (tính từ điểm ghép trở lên) 30 - 40cm. - Thời vụ trồng: Có 2 thời vụ trồng chính đối với cây bưởi trên đất Hà Tĩnh là:  Vụ Xuân: Trồng từ tháng 2 - 4  Vụ Thu Đông: Trồng từ tháng 8 - 10 Do có điều kiện thời tiết khí hậu thuận lợi nên vụ Xuân là thời vụ trồng cây bưởi tốt nhất. - Mật độ, khoảng cách trồng: Tuỳ chất đất, địa hình và điều kiện thâm canh để xác định mật độ trồng bưởi cho thích hợp. Đối với bưởi Phúc Trạch thì mật độ phù hợp nhất là 15-17 cây/sào. 1.1.3. Giá trị của cây bưởi phúc trạch 1.1.3.1. Giá trị dinh dưỡng Bưởi có tính thanh nhiệt và có chứa nhiều thành phần rất có lợi cho sức khoẻ con người. Bưởi chứa lượng vitamin C và vitamin A dồi dào, làm tăng sức đề kháng SVTH: Phan Thị Minh 8 Khóa luận tốt nghiệp cho cơ thể. Chỉ cần nửa trái bưởi bạn đã có đủ 78% nhu cầu vitamin C hàng ngày cho cơ thể. Ngoài những giá trị dinh dưỡng chung, bưởi Phúc Trạch có những giá trị dinh dưỡng đặc trưng như có mùi thơm nhẹ tự nhiên hơi đặc trưng, có vị ngọt hơi thanh chua, ngọt. Cứ 100 gram tép bưởi Phúc Trạch cung cấp cho cơ thể 39 calo, dịch quả chiếm 84-86%, độ khô 11,4012,5%, độ axit từ 0,5-0,7%, độ đường từ 7,7-8,3%, vitamin C 44-62mg. 1.1.3.2. Giá trị kinh tế Bưởi là loại cây ăn quả có giá trị kinh tế cao và cao hơn nhiều so với nhiều loại cây ăn quả khác. So với các loại cây ăn quả như cam, quýt thì bưởi có giá bán cũng khá cao. Theo tìm hiểu thị trường thì bưởi Phúc Trạch là một trong những loại bưởi có giá bán cao nhất và đem lại một nguồn thu nhập lớn cho người dân. Sau khi trồng khoảng 4 hoặc 5 năm sẽ cho quả, sang những năm tiếp theo sẽ cho quả đại trà với số lượng có thể lên tới vài trăm quả/cây. Hiện nay bưởi Phúc Trạch đã trở thành một thương hiệu nổi tiếng, được nhiều người tiêu dùng ưa chuộng nên giá bán trong những năm gần đây tăng. Năm 2014 giá bán trung bình là 45.000đồng/kg, có những thời điểm giá lên cao từ 60.000-80.000đồng/kg. 1.1.3.3. Giá trị y học Các bộ phận của cây bưởi được dùng làm thuốc là: dịch ép nước bưởi, vỏ, quả, lá, hoa, hạt, vỏ hạt. Theo đông y, quả bưởi được gọi là hựu thực, có vị chua, tính hàn, không độc, tác dụng làm tinh thần thư thái, giải nhiệt, giải độc rượu, bồi bổ cơ thể, chữa được chứng có thai nôn mửa (nghén), biếng ăn, ăn không tiêu, đau bụng. Dịch quả chín có chứa nhiều chất bổ dưỡng, trong 100g phần ăn được của bưởi có: nước 80g, glucid 9g, protid 0,6g, lipid 0,1g; các chất khoáng: Ca 23mg, P 19mg, Fe 0,5mg, chất xơ 0,7g… ngoài ra còn có một số chất khác. Cung cấp 30-43 calo. Bưởi rất có ích cho những người bị mỡ trong máu tăng, cao huyết áp, xơ vữa động mạch, tiểu đường, béo phì. Đặc điệt, trong cùi trắng của quả bưởi có chứa pectin, tinh dầu, hesperidin, maringin, là những chất có tác dụng làm giảm cholesterol- huyết, bảo SVTH: Phan Thị Minh 9 Khóa luận tốt nghiệp vệ sự bền vững của mao mạch, phòng chống cao huyết áp và tai biến mạch máu não, nhồi máu cơ tim... Lá bưởi tươi thường được dùng để nấu với các loại lá thơm khác ( hương nhu, bạc hà, kinh giới, tía tô, sả, ngải cứu…) để xông chữa cảm cúm, nhức đầu. Vỏ quả bưởi dùng chữa ho, làm lỏng đàm, trợ tiêu hóa. Ngày dùng 4-12kg, sắc uống. Cũng là một loại bưởi nên bưởi Phúc Trạch có những giá trị y học giống với giá trị y học chung của bưởi. 1.1.3.4. Giá trị môi trường Ngoài ra thì trồng bưởi còn có tác dụng bảo vệ môi trường rất lớn, góp phần làm không khí trong lành, giảm tiếng ồn… giúp tận dụng được quỹ đất, tăng mật độ cây xanh, cung cấp oxi, tạo cảnh quản xanh mát cho môi trường sinh thái. 1.1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến sản xuất và hiệu quả kinh tế của bưởi 1.1.4.1. Các nhân tố ảnh hưởng đến sản xuất bưởi a. Nhóm nhân tố tự nhiên Bưởi cũng như các loài cây khác, chịu ảnh hưởng nhiều của điều kiện tự nhiên, đặc biệt đây là loài cây ăn quả lâu năm, thời gian sinh trưởng và phát triển dài nên bị chi phối nhiều bởi điều kiện tự nhiên. Sau khi trồng 4 hoặc 5 năm mới cho quả, có nhiều cây tuổi thọ có thể kéo dài hơn 30 năm. Các yếu tố tự nhiện tác động trực tiếp hoặc gián tiếp lên năng suất và chất lượng bưởi. Các nhân tố tự nhiên như đất đai tác động trực tiếp đến hương vị của quả bưởi, khí hậu tác động đến năng suất ( tỷ lệ ra hoa đậu quả). .. Đối với bưởi Phúc Trạch thì không phải nơi nào cũng có thể trồng, chính vì điều kiện tự nhiên đặc trưng của huyện Hương Khê mà bưởi được trồng ở đây có hương vị đặc trưng. Nếu giống bưởi này đem đi trồng ở các huyện khác hoặc vùng khác thì vẫn có thể cho quả nhưng số lượng và chất lượng sản phẩm không được như trồng ở Hương Khê. Trong cùng một huyện nhưng hương vị của bưởi Phúc Trạch có sự khác nhau giữa các vùng. Ở xã Phúc Trạch và những xã lân cận thì bưởi giữ được hương vị đặc trưng ban đầu. Còn khi nhân giống trồng ở những nơi khác thì hương vị không giữ được nguyên vẹn. SVTH: Phan Thị Minh 10 Khóa luận tốt nghiệp b. Nhóm nhân tố kinh tế- xã hội Các nhân tố kinh tế xã hội như: Vốn sản xuất, lao động, thị trường, chính sách hỗ trợ của nhà nước… Có ảnh hưởng nhiều đến việc phát triển cũng như mở rộng diện tích bưởi trên địa bàn huyện. - Vốn: Là cây ăn quả lâu năm nên bưởi có thời gian quay vốn chậm, sang năm thứ năm cây mới cho thu nhập. Việc thời gian quay vốn chậm gây rất nhiều khó khăn cho người dân, đặc biệt là những hộ nông dân nghèo chưa có điều kiện để đầu tư nhiều. - Lao động: Chủ yếu là sử dụng lao động gia đình, tận dụng thời gian nhàn rỗi. Bên cạnh đó thì các hộ gia đình cần chú ý đến chất lượng lao động, đặc biệt là về vấn đề kỹ thuật trồng và chăm sóc. - Thị trường: Trong sản xuất kinh doanh thị trường là yếu tố quan trọng, đóng vai trò quyết định đến quy mô sản xuất. Khi nhu cầu thị trường tăng cao thì diện tích bưởi sẽ được mở rộng và ngược lại. Bên cạnh đó thì nhu cầu và thị hiếu ngày càng cao của người tiêu dùng sẽ làm cho hộ nông dân chú ý đến chất lượng và mẫu mã sản phẩm. - Chính sách hỗ trợ của nhà nước: Sự quan tâm và hỗ trợ của nhà nước có tác động mạnh mẽ đến sản xuất bưởi của các hộ gia đình như: tập huấn kỹ thuật, đầu tư hỗ trợ vốn, chính sách đất đai… Vốn, lao động, thị trường, chính sách nhà nước là những yếu tố tác động trực tiếp đến hoạt động sản xuất bưởi của các hộ gia đình. Bưởi là một cây ăn quả dài ngày, thời kỳ KTCB bỏ ra đầu tư nhưng không có doanh thu nên nhu cầu về vốn trong giai đoạn này rất quan trọng. Chí phí đầu tư trong thời kỳ KTCB tác động đến năng suất và hiệu quả kinh tế ở TKKD. Bưởi Phúc Trạch là cây ăn quả đòi hỏi lao động có kỹ thuật và kinh nghiệm, vì vậy chất lượng lao động rất quan trọng đối với sản xuất bưởi. Thị trường tác động đến hành vi sản xuất của các hộ trồng bưởi Phúc Trạch, người dân mở rộng hay thu hẹp quy mô phần lớn là do thị trường tác động. Nhìn chung nhóm nhân tố kinh tế- xã hội tác động trực tiếp cũng như gián tiếp đến sản xuất bưởi Phúc Trạch của người dân, vì vậy cần chú ý đến nhóm nhân tố này để hoạt động sản xuất có hiệu quả hơn. SVTH: Phan Thị Minh 11 Khóa luận tốt nghiệp c. Nhóm nhân tố kỹ thuật - Giống: Là yếu tố quan trọng, quyết định đến sản lượng và chất lượng sản phẩm. Bưởi chủ yếu được trồng bằng cành chiết và một số ít là trồng cành ghép. Vì cành chiết giữ được những đặc tính tốt của cây mẹ, sớm ra hoa có quả, chất lượng sản phẩm tốt, mẫu mã đẹp. - Phân bón: Là yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến sinh trưởng và phát triển của cây bưởi. Nếu cây được bón phân đầy đủ từ lúc trồng đến cây ra hoa kết quả thì sẽ phát triển tốt và cho sản phẩm chất lượng cao. Ngược lại nếu lượng phân bón không cân đối thì cây sẽ phát triển kém và ảnh hưởng đến sản phẩm hàng năm. - Bảo vệ thực vật: Bưởi là một trong những loài cây ăn quả có khá nhiều sâu bệnh hại. Vì thế việc chú ý áp dụng các biện pháp phòng trừ sâu bệnh kịp thời có ý nghĩa rất quan trọng đối với sự phát triển của cây. - Kỹ thuật thụ phấn bổ sung và bao quả: Đây là các kỹ thuật khá phổ biến hiện nay, giúp cho tỉ lệ ra hoa đậu quả lớn hơn và bảo vệ quả tốt. - Công tác thủy lợi: Nếu lượng nước không đủ thì sẽ ảnh hưởng đến sinh trưởng phát triển và chất lượng sản phẩm của bưởi, đặc biệt là vào thời kỳ ra hoa đậu quả. Còn nếu ngập úng trong thời gian dài thì sẽ làm cho cây bị chết. Vì vậy cần điều chỉnh lượng nước phù hợp, cung cấp đủ nước vào mùa khô hạn và chống ngập úng vào mùa mưa lũ. Bưởi Phúc Trạch là loại bưởi yêu cầu rất khắt khe về kỹ thuật nên để sản xuất bưởi đạt năng suất cao thì cần phải đảm bảo đúng các yêu cầu kỹ thuật trên. Ngoài ra hiện nay ở địa phương người ta đang áp dụng kỹ thuật thụ phấn đậu quả, bao bảo vệ quả, góp phần nâng cao tỷ lệ đậu quả trong hai năm trở lại đây. 1.1.4.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất bưởi a. Chi phí sản xuất Đối với các loại cây trồng thì chi phí sản xuất có tác động rất lớn đến hiệu quả sản xuất. Bưởi là cây ăn quả dài ngày nên chi phí đầu tư sản xuất được chia ra làm 2 giai đoạn: Thời kỳ kiến thiết cơ bản và thời kỳ sản xuất kinh doanh. Thời kỳ KTCB là giai đoạn người dân đầu tư nhưng không có thu nhập nên người dân còn e ngại trong việc đầu tư chi phí ở thời kỳ này. Đầu tư trong giai đoạn này có tác động rất lớn đến SVTH: Phan Thị Minh 12 Khóa luận tốt nghiệp hiệu quả sản xuất trong TKKD. Trong thời kỳ này nếu đầu tư chi phí phân bón đúng định mức, lao động có tay nghề, thiết bị máy móc đầy đủ thì sẽ cho năng suất cao. Chi phí đầu tư trong TKKD tác động trực tiếp đến năng suất của cây bưởi, trong giai đoạn này đầu tư sẽ thu lại lợi nhuận nên người dân sẽ có sẵn lòng chi trả nhiều hơn cho khoản chi phí này. Cũng giống như các loại bưởi khác, bưởi Phúc Trạch cũng có hai giai đoạn đầu tư chi phí, thời kỳ KTCB đầu tư nhưng không có doanh thu nên tác động rất lớn đến tâm lý đầu tư của hộ gia đình. Muốn đạt hiệu quả cao thì người dân phải đầu tư tốt cho cây bưởi Phúc Trạch ở cả hai thời kỳ. b. Tuổi của cây : Đối với cây ăn quả dài ngày, theo từng độ tuổi sẽ cho mức sản lượng khác nhau. Đối với bưởi người ta có thể thấy rõ điều đó, những năm bắt đầu cho quả năng suất sẽ cho thấp hơn những năm cây đã phát triển ổn định. Năng suất tỉ lệ thuận với độ tuổi trong giai đoạn cây phát triển ổn định nhất. Đến thời kỳ già cỗi thì sản lượng của cây sẽ giảm. Tuy nhiên thời kỳ cho năng suất cao có được kéo dài hay không là phục thuộc vào sự chăm sóc của con người và từng loại giống bưởi. Đối với bưởi Phúc Trạch thì người ta thường chia ra các giai đoạn cho năng suất theo độ tuổi khác nhau như sau: 5- 10 năm, 11-15 năm, trên 15 năm. Ở những giai đoạn này thì bưởi Phúc Trạch cho năng suất cao dần, và đến thời điểm già cỗi thì năng suất sẽ giảm. c. Kinh nghiệm và trình độ kỹ thuật của lao động. Kinh nghiệm và trình độ kỹ thuật của lao động có những tác động lớn đến hiệu quả sản xuất bưởi. Tỷ lệ ra hoa đậu quả cao hay thấp là phụ thuộc vào kinh nghiệm, quá trình chăm sóc và kỹ thuật của người dân. Đặc biệt bưởi Phúc Trạch là loại bưởi yêu cầu kỹ thuật cao, đòi hỏi nhiều kinh nghiệm và sự học hỏi tỉ mỉ. 1.1.5. Các chỉ tiêu đánh giá kết quả và hiệu quả kinh tế cây bưởi. 1.1.5.1. Các chỉ tiêu đánh giá kết quả sản xuất - Giá trị sản xuất (GO): toàn bộ giá trị tính bằng tiền của toàn bộ sản phẩm thu được trên một đơn vị diện tích canh tác trong một chu kỳ sản xuất. Hay GO chính là giá trị sản xuất bình quân/đơn vị diện tích canh tác. GO = SVTH: Phan Thị Minh 13