Tài liệu Phân tích hiệu quả hoạt động trồng rừng sản xuất tại xã phú sơn – thị xã hương thủy – tỉnh thừa thiên huế

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ KHOA KINH TẾ VÀ PHÁT TRIỂN ---------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP PHÂN TÍCH HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG TRỒNG RỪNG SẢN XUẤT TẠI XÃ PHÚ SƠN, THỊ XÃ HƯƠNG THỦY, TỈNH THỪA THIÊN HUẾ Giáo viên hướng dẫn: PGS.TS BÙI DŨNG THỂ Sinh viên thực hiện: HOÀNG THỊ LỘC HÀ Lớp: K42A-KTNN Niên Khóa: 2008 – 2012 HUẾ 05/2012 i LỜI CẢM ƠN Trên cơ sở những kiến thức đã được học ở nhà trường trong suốt thời gian 4 năm học Đại học. Thực tập tốt nghiệp là cơ hội để kiểm chứng những lý thuyết đã học được thông qua thực tế. Tạo điều kiện cho sinh viên rèn luyện tay nghề, nâng cao trình độ chuyên môn khi ra làm việc. Được sự phân công của Khoa Kinh Tế Và Phát Triển và dưới sự hướng dẫn trực tiếp của Thầy giáo PGS.TS Bùi Dũng Thể tôi được tham gia nghiên cứu đề tài: “Phân tích hiệu quả hoạt động trồng rừng sản xuất tại xã Phú Sơn, thị xã Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế” Để hoàn thành khoá luận tốt nghiệp này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Thầy giáo PGS.TS Bùi Dũng Thể đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực tập. Xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô giáo đã hướng dẫn và truyền thụ kiến thức khoa học chuyên ngành KTNN cho tôi trong suốt năm tháng sinh viên. Qua đây tôi cũng xin gửi tới các anh, chị trong ủy ban nhân dân xã Phú Sơn cùng bà con trong xã lời cảm ơn sâu sắc vì đã tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp tôi thu thập số liệu ngoại nghiệp cũng như các tài liệu nghiên cứu liên quan tới khoá luận này. Cảm ơn gia đình và bạn bè đã động viên, giúp đỡ, tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp tôi hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này. Lần đầu tiên thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học, mặc dù bản thân đã cố gắng và tâm huyết với công việc, nhưng chắc chắn không tránh khỏi những sai sót. Rất mong nhận được ý kiến đóng góp và động viên của Thầy, Cô và các bạn sinh viên để khoá luận này được hoàn chỉnh hơn. Xin chân thành cảm ơn! Huế, ngày 5 tháng 5 năm 2012 Sinh viên thực hiện, Hoàng Thị Lộc Hà ii MỤC LỤC NỘI DUNG TRANG LỜI CẢM ƠN..................................................................................................................ii MỤC LỤC ..................................................................................................................... iii DANH SÁCH CÁC TỪ VIẾT TẮT ..............................................................................vi DANH MỤC BẢNG BIỂU VÀ SƠ ĐỒ ...................................................................... vii TÓM TẮT NGHIÊN CỨU ......................................................................................... viii PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ ...............................................................................................1 I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ...............................................................................................1 II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU.......................................................................................2 III. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ..........................................................2 IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.............................................................................3 PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU........................................................................4 CHƯƠNG I: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .........................4 1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN ....................................................................................................4 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của sản xuất kinh doanh rừng trồng ................................4 1.1.1.1. Khái niệm về rừng và rừng sản xuất ..................................................................4 1.1.1.2.Đặc điểm của hoạt động kinh doanh rừng trồng .................................................6 1.1.1.3. Các giai đoạn trong sản xuất kinh doanh rừng trồng .......................................11 1.1.2 Hiệu quả kinh tế của trồng rừng sản xuất.............................................................12 1.1.2.1. Hiệu quả kinh tế................................................................................................12 1.1.2.2. Chi phí trồng rừng và phương pháp đo lường ..................................................15 1.1.2.3. Lợi ích của việc trồng rừng và phương pháp đo lường ....................................17 1.1.2.4. Chỉ tiêu phản ánh hiệu quả trồng rừng .............................................................18 1.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN ..............................................................................................19 1.2.1 Diễn biến tài nguyên rừng trên thế giới................................................................19 1.2.2. Hiện trạng trồng rừng ở Việt Nam ......................................................................23 1.2.3. Hiện trạng trồng rừng ở tỉnh Thừa Thiên Huế ....................................................29 1.2.4. Một số kinh nghiệm về trồng rừng sản xuất........................................................31 1.2.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến rừng trồng ...............................................................33 1.2.5.1. Nhân tố điều kiện tự nhiên ...............................................................................33 1.2.5.2. Nhân tố đầu vào................................................................................................34 iii 1.2.5.3. Nhân tố đầu ra ..................................................................................................34 1.2.5.4. Nhân tố kinh tế chính trị ...................................................................................35 2.1. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU.................................................................36 2.1.1. Điều kiện tự nhiên ...............................................................................................36 2.1.1.1 Vị trí địa lý.........................................................................................................36 2.1.1.2 Địa hình .............................................................................................................37 2.1.1.3 Khí hậu ..............................................................................................................37 2.1.1.4. Thủy văn ...........................................................................................................37 2.1.1.5 Các nguồn tài nguyên khác................................................................................37 2.1.2 Điều kiện kinh tế xã hội........................................................................................38 2.1.2.1. Tình hình dân số và lao động của xã Phú Sơn .................................................38 2.1.2.2. Tình hình sử dụng đất đai .................................................................................40 2.1.2.3. Tình hình cơ sở hạ tầng ....................................................................................43 2.1.2.4. Giao thông vận tải ............................................................................................43 1.1.2.5. Hệ thống thủy lợi ..............................................................................................44 2.1.2.6. Cơ sở hạ tầng khác ...........................................................................................44 2.2 PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH TRỒNG RỪNG Ở XÃ PHÚ SƠN, THỊ XÃ HƯƠNG THỦY, TỈNH THỪA THIÊN HUẾ ..............................................................................45 2.2.1. Tình hình chung về trồng rừng ở xã Phú Sơn. ....................................................45 2.2.2. Thông tin các hộ điều tra .....................................................................................46 2.2.3. Kết quả và hiệu quả trồng rừng của các hộ điều tra ............................................48 2.2.3.1. Tình hình đầu tư chi phí trồng rừng .................................................................48 2.2.3.2. Kết quả và hiệu quả từ hoạt động trồng rừng của các hộ điều tra....................53 2.2.3.3. Phân tích kết quả và hiệu quả trồng rừng của các hộ điều tra theo phương pháp NPV ...............................................................................................................................54 2.2.3.4. Hiệu quả xã hội.................................................................................................58 2.2.3.5. Hiệu quả về môi trường:...................................................................................60 2.3. NHU CẦU, NGUYỆN VỌNG CỦA CÁC CHỦ TRỒNG RỪNG .......................61 2.4. MỘT SỐ DỰ BÁO VỀ XU THẾ PHÁT TRIỂN NHU CẦU GỖ RỪNG TRỒNG CỦA THỊ TRƯỜNG TRONG NƯỚC VÀ QUỐC TẾ.................................................63 2.4.1. Dự báo xu thế phát triển ngành lâm nghiệp của nước ta trong thời gian tới.......63 2.4.2. Một số dự báo về nhu cầu gỗ rừng trồng của thị trường trong nước và quốc tế ......64 iv 2.5. THỊ TRƯỜNG TIÊU THỤ GỖ RỪNG TRỒNG Ở XÃ PHÚ SƠN,THỊ XÃ HƯƠNG THỦY. ...........................................................................................................65 CHƯƠNG III: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ TRỒNG RỪNG TẠI XÃ PHÚ SƠN ........................................................................................68 3.1. GIẢI PHÁP VỀ VỐN ............................................................................................68 3.2. GIẢI PHÁP KỸ THUẬT TRỒNG VÀ CHĂM SÓC............................................68 3.3. GIẢI PHÁP VỀ ĐẤT ĐAI.....................................................................................70 3.4. GIẢI PHÁP VỀ NGUỒN NHÂN LỰC.................................................................71 3.5. GIẢI PHÁP THỊ TRƯỜNG ...................................................................................72 3.6. GIẢI PHÁP VỀ CƠ SỞ HẠ TẦNG.......................................................................73 3.7. NÂNG CAO CÔNG TÁC TUYÊN TRUYỀN VÀ GIÁO DỤC CỘNG ĐỒNG..74 PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................75 1. KẾT LUẬN .............................................................................................................75 2. KIẾN NGHỊ...............................................................................................................76 TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................................................78 v DANH SÁCH CÁC TỪ VIẾT TẮT QLDA : Ban quản lý dự án BTHDA : Ban thực hiện dự án BVR : Bảo vệ rừng DA : Dự án NHCSXH : Ngân hàng chính sách xã hội NN&PTNT : Nông nghiệp và phát triển nông thôn PCCCR : Phòng cháy chữa cháy rừng TNMT : Tài nguyên môi trường UBND : Ủy ban nhân dân xã HQKT : Hiệu quả kinh tế HQXH : Hiệu quả xã hội ĐD : Đặc dụng PH : Phòng hộ SX : Sản xuất WB : Ngân Hàng Thế Giới GDP : Thu nhập bình quân đầu người một năm HTXNN : Hợp tác xã nông nghiệp vi DANH MỤC BẢNG BIỂU VÀ SƠ ĐỒ Bảng 1: Đánh giá về tình trạng mất rừng ở Châu Á (1981 - 1990).........................20 Bảng 2: Diện tích rừng bị phá trong năm 2011.......................................................23 Bảng 3: Một số chỉ tiêu lâm nghiệp 12 tháng năm 2011.........................................25 Bảng 4: Diện tích rừng của tỉnh Thừa Thiên Huế năm 2011 ..................................31 Bảng 5: Tình hình dân số và lao động xã Phú Sơn năm 2011 ................................39 Bảng 6: Tình hình sử dụng đất đai của xã Phú Sơn năm 2011 ...............................40 Bảng 7: Hiện trạng tài nguyên rừng ở xã Phú Sơn năm 2011.................................46 Bảng 8: Một số chỉ tiêu về tình hình chung của các hộ điều tra .............................47 Bảng 9: Cơ cấu chi phí đầu tư bình quân/ha ...........................................................48 Bảng 10: Chi phí đầu tư trồng rừng/ha theo thời gian của các hộ điều tra ...............51 Bảng 11: Kết quả trồng rừng bình quân/ha của hộ điều tra ......................................53 Bảng 12: Kết quả trồng rừng bình quân trên hộ........................................................54 Bảng 13: Giá trị hiện tại ròng của hộ trồng rừng với các mức lãi suất khác nhau (tính bình quân cho 1 ha) ...........................................................................55 Bảng 14: Hiệu quả trồng rừng của các hộ điều tra ....................................................56 Bảng 15: Kết quả trồng rừng của hộ điều tra với các trường hợp thay đổi về chi phí, thu nhập và lãi suất. ...................................................................................57 Bảng 16: Tổng hợp chỉ tiêu đánh giá hiệu quả xã hội TRSX xã Phú Sơn ................58 Bảng 17: Những khó khăn trong hoạt động trồng rừng của các hộ điều tra .............62 Bảng 18: Dự báo nhu cầu gỗ, lâm sản ngoài gỗ và dịch vụ môi trường đến năm 2020 ....................................................................................................................64 vii TÓM TẮT NGHIÊN CỨU * Mục tiêu nghiên cứu của đề tài: - Tìm hiểu chung về tình hình trồng rừng ở xã Phú Sơn, thị xã Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế. - Đánh giá hiệu quả trồng rừng sản xuất của các hộ gia đình ở xã Phú Sơn, thị xã Hương Thủy năm 2011 - Đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả trồng rừng ở xã Phú Sơn, thị xã Hương Thủy * Dữ liệu phục vụ nghiên cứu: - Thu thập và phân tích tài liệu thứ cấp: Dựa vào nguồn số liệu của các báo cáo, niên giám thống kê xã, huyện năm 2011 và các tạp chí liên quan, từ sách báo, internet… - Thu thập và phân tích tài liệu sơ cấp: Khảo sát và phỏng vấn thực tế * Phương pháp nghiên cứu: - Phương pháp thu thập số liệu - Phương pháp xử lý số liệu + Phương pháp thống kê kinh tế + Phương pháp hạch toán kinh tế - Phương pháp chuyên gia, chuyên khảo * Kết quả nghiên cứu - Thấy được tình hình hoạt động trồng rừng trên địa bàn xã, cụ thể là hoạt động trồng rừng sản xuất trong thời gian qua đã nâng cao thu nhập cho các hộ nông dân. - Kết quả và hiệu quả kinh tế của việc trồng rừng sản xuất tương đối cao. Hoạt động trồng rừng sản xuất trên địa bàn xã đã tạo ra những tác động tích cực về mặt xã hội và môi trường - Cung cấp khái quát tình hình thị trường tiêu thụ gỗ trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế viii PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Cùng với xu thế phát triển kinh tế xã hội, nhu cầu lâm sản gỗ cho sản xuất và tiêu dùng ngày một tăng lên.Tình trạng khai thác gỗ rừng tự nhiên (RTN) quá mức là nguyên nhân chủ yếu làm giảm độ che phủ của rừng gây xói mòn rữa trôi đất. Trong những năm gần đây, diễn biến khí hậu toàn cầu thay đổi theo chiều hướng bất lợi, tình trạng hạn hán, bão lụt và sạt lở đất xảy ra thường xuyên ở hầu khắp các quốc gia trên thế giới.Điều đó đã ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất, đời sống của nhân dân, có nguy cơ đe dọa sự sống của trái đất. Đứng trước nguy cơ suy thoái về tài nguyên rừng và đất lâm nghiệp như hiện nay, việc khuyến khích trồng rừng, chế biến và sử dụng gỗ rừng trồng được xem là một giải pháp hữu hiệu làm giảm áp lực về lâm sản gỗ lên RTN phục vụ nhu cầu phát triển.Vì vậy, việc phát triển trồng rừng sản xuất (TRSX) là một yêu cầu tất yếu khách quan của sự vận động và phát triển kinh tế mang tính xã hội hóa cao. Xác định tầm quan trọng của việc TRSX, trong những năm qua Đảng và Chính phủ Việt Nam đã rất quan tâm và có nhiều chủ trương, chính sách khuyến khích phát triển. Sản lượng và chất lượng gỗ rừng trồng phục vụ công nghiệp dăm giấy, chế biến mộc, mỹ nghệ phục vụ tiêu dùng và xuất khẩu ngày càng tăng đưa lại nguồn thu ngoại tệ lớn, góp phần thúc đẩy phát triển. Xã Phú Sơn là một xã vùng gò đồi thuộc thị xã Hương Thuỷ, địa hình chủ yếu là gò đồi bát úp, có độ dốc lớn. Phần lớn diện tích đất đồi sỏi, đá, bạc màu nên chỉ thích hợp cho trồng rừng. Dân số và lao động trên địa bàn chủ yếu hoạt động trong ngành nông nghiệp; có diện tích tự nhiên là 3.295,84 ha trong đó diện tích đất rừng 2.998,25 ha chiếm 90,98% tổng diện tích tự nhiên và toàn bộ là rừng kinh tế. Người dân trong xã đã tham gia nhiều chương trình trồng rừng nên có nhiều kinh nghiệm sản xuất. Thời gian qua, việc TRSX ở Xã Phú Sơn đã góp phần đáng kể vào tăng trưởng kinh tế, giải quyết việc làm, tăng thu nhập, cải thiện đời sống, xóa đói giảm nghèo, bảo vệ môi trường sinh thái. Tuy nhiên vẫn còn nhiều vấn đề cần giải quyết, đó là: Việc giao đất khoán rừng chưa hợp lý dẫn đến hiệu quả sử dụng đất lâm nghiệp chưa cao; chất lượng, hiệu quả trồng rừng thấp, chưa tương xứng với tiềm năng, thế 1 mạnh của vùng; cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất còn khó khăn; trình độ lao động thấp, tập quán canh tác còn lạc hậu, việc tiếp cận thị trường sản phẩm bị hạn chế… dẫn đến thu nhập của người trồng rừng thấp. Xuất phát từ những lý do trên, trong thời gian thực tập ở UBND xã Phú Sơn, tôi đã chọn đề tài: “Phân tích hiệu quả hoạt động trồng rừng sản xuất tại xã Phú Sơn – thị xã Hương Thủy – tỉnh Thừa Thiên Huế” để làm đề tài tốt nghiệp. II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU 1. Mục đích chung: Đánh giá hiệu quả trồng rừng sản xuất của các hộ gia đình trên địa bàn xã Phú Sơn.Trên cơ sở đó đề xuất một số giải pháp nâng cao hiệu quả kinh tế của hoạt động trồng rừng. Kết quả nghiên cứu có thể cung cấp thông tin hữu ích cho người sản xuất và các nhà hoạch định chính sách trong việc phát triển sản xuất lâm nghiệp bền vững, hiệu quả 2. Mục đích cụ thể: - Hệ thống hóa và bổ sung những lý luận về hiệu quả kinh tế đối với sản xuất lâm nghiệp nói chung và rừng trồng nói riêng. - Phân tích hiệu quả kinh tế của hoạt động trồng rừng sản xuất của các hộ gia đình ở xã Phú Sơn và xác định các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả trồng rừng sản xuất. - Đưa ra định hướng và giải pháp cơ bản nâng cao hiệu quả rừng trồng sản xuất ở xã Phú Sơn. III. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 1. Đối tượng nghiên cứu: Hiệu quả kinh tế trồng rừng sản xuất của các cá nhân, hộ gia đình trên địa bàn xã Phú Sơn 2. Phạm vi nghiên cứu: - Về nội dung: đề tài tập trung nghiên cứu các vấn đề về lý luận và thực tiễn liên quan đến hiệu quả kinh tế trồng rừng sản xuất; trọng tâm là nghiên cứu đánh giá hiệu quả kinh tế trồng rừng sản xuất của các hộ gia đình trên địa bàn xã Phú Sơn. - Về không gian: do điều kiện nghiên cứu, tôi tiến hành điều tra hộ trồng rừng ở các thôn có diện tích trồng rừng lớn. 2 - Về thời gian: các tài liệu phục vụ đánh giá thực trạng được thu thập trong khoảng thời gian từ 2005- 2011. Các cơ chế, chính sách, định hướng và giải pháp đề xuất đến năm 2011 + Số liệu thứ cấp: số liệu, thông tin thu thập từ các đơn vị cấp xã và các ban ngành khác. + Số liệu sơ cấp: tiến hành điều tra các hộ gia đình ở xã Phú Sơn. IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU * Phương pháp thu thập số liệu - Số liệu sơ cấp: Được tiến hành trực tiếp thông qua phỏng vấn ngẫu nhiên 40 hộ trồng rừng trên địa bàn xã theo bảng hỏi điều tra đã được chuẩn bị trước. - Số liệu thứ cấp: dựa vào nguồn số liệu của các báo cáo, niên giám thống kê xã, huyện năm 2011 và các tạp chí liên quan, từ sách báo, internet… * Phương pháp xử lý số liệu - Phương pháp thống kê kinh tế: Dựa vào số liệu để phân tích, làm rõ các vấn đề, đưa ra nhận xét - Phương pháp hạch toán kinh tế: Dưạ vào số liệu thu thập được để tính toán các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả kinh tế như: giá trị sản xuất, tổng chi phí, thu nhập hỗn hợp… * Phương pháp chuyên gia, chuyên khảo Tham khảo những nghiên cứu của một số nhà khoa học, ý kiến của cán bộ huyện, xã, các trưởng thôn, nông dân, những chủ thu mua gỗ rừng trồng, những người am hiểu, có kinh nghiệm trên địa bàn. 3 PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CHƯƠNG I: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của sản xuất kinh doanh rừng trồng 1.1.1.1. Khái niệm về rừng và rừng sản xuất * Khái niệm về rừng: Rừng là một quần xã sinh vật, trong đó cây rừng (gỗ hoặc tre nứa) chiếm ưu thế. Quần xã sinh vật phải có một diện tích đủ lớn và có mật độ cây nhất định để giữa quần xã sinh vật với môi trường, giữa các thành phần của quần xã sinh vật có mối quan hệ hữu cơ hình thành nên một hệ sinh thái.  Phân chia rừng theo nguồn gốc hình thành: - Rừng tự nhiên: Là rừng có nguồn gốc tự nhiên bao gồm các loại rừng nguyên thủy, rừng thứ sinh (hệ quả của rừng nguyên sinh bị tác động), rừng thứ sinh được làm giàu bằng tái sinh tự nhiên hay nhân tạo. - Rừng trồng: là rừng do con người tạo nên bằng cách trồng mới trên đất chưa có rừng hoặc trồng lại rừng trên đất trước đây đã có rừng.  Căn cứ vào mục đích sử dụng của rừng, có thể phân ra 3 loại: - Rừng phòng hộ: Là những khu rừng có chức năng chính là phòng hộ, nhằm duy trì sự cân bằng sinh thái, bảo vệ môi trường sống, bảo vệ các ngành sản xuất khác. Căn cứ vào các đặc tính phòng hộ có rừng phòng hộ đầu nguồn, rừng phòng hộ chắn gió, chắn cát bay; rừng phòng hộ chắn sóng, lấn biển; rừng phòng hộ bảo vệ môi trường sinh thái. Căn cứ vào mức độ quan trọng của rừng phòng hộ có rừng phòng hộ rất xung yếu, xung yếu vừa và rừng phòng hộ ít xung yếu. - Rừng đặc dụng: Là những khu rừng được sử dụng chủ yếu để bảo tồn thiên nhiên, mẫu chuẩn của hệ sinh thái rừng quốc gia, nguồn gen thực vật, động vật rừng, nghiên cứu khoa học, bảo vệ di tích lịch sử, văn hóa và danh lam thắng cảnh, phục vụ nghỉ ngơi du lịch. Rừng đặc dụng được phân thành các loại: Vườn quốc gia; khu rừng bảo tồn thiên nhiên; khu rừng văn hóa xã hội, nghiên cứu thí nghiệm. * Trồng rừng: Là giải pháp kỹ thuật lâm sinh xây dựng rừng nhân tạo trên đất không có tính chất đất rừng và đất còn tính chất đất rừng để xây dựng rừng nhân tạo 4 bao gồm cả các công đoạn từ chuẩn bị đất, tạo giống và cây con, trồng và chăm sóc đến nuôi dưỡng và bảo vệ rừng trồng nhằm đạt được năng suất, chất lượng và hiệu quả cao, bảo vệ đất và môi trường sinh thái. - Trồng rừng thuần loại: Trên cùng một diện tích chỉ trồng một loài cây. - Trồng rừng hỗn loài: Trên cùng một diện tích trồng từ 2 loài cây trở lên. - Trồng rừng thay thế: Là giải pháp kỹ thuật lâm sinh nhằm thay thế lớp cây rừng tự nhiên hay cây rừng nhân tạo không đạt yêu cầu bằng một lớp cây mục đích khác để tạo ra rừng mới có tổ thành, cấu trúc theo định hướng cho năng suất chất lượng cao hơn. - Trồng lại rừng: Là giải pháp kỹ thuật lâm sinh áp dụng trên đất rừng sau khi khác thác trắng nhằm tạo ra thế hệ rừng trồng mới thay thế rừng trồng cũ vừa mới khai thác. - Trồng rừng thâm canh: Là trồng rừng được áp dụng các biện pháp đầu tư theo chiều sâu thông qua cải thiện giống, biện pháp làm đất, bỏ phân, nông lâm kết hợp nhằm làm cho rừng trồng sinh trưởng nhanh, sớm đạt mục tiêu đề ra và đạt hiệu quả cao hơn. Đầu tư theo chiều sâu không chỉ giới hạn đầu tư tiền vốn, vật tư, lao động mà còn nhằm phát huy hết tiềm năng có sẵn của tự nhiên và xã hội để mang lại hiệu quả cao. - Trồng xen: Là hình thức trồng kết hợp ứng dụng trong trồng rừng, trong đó cây ngắn ngày được trồng theo các hàng hoặc băng xen giữa các hàng hoặc băng cây lâm nghiệp để tận dụng đất và các điều kiện sinh thái khác nhằm thu được sản phẩm nhiều hơn, bảo vệ đất và môi trường sinh thái.  Căn cứ vào mục đích xây dựng và phát triển các loại rừng (sản xuất, phòng hộ và đặc dụng) và mục tiêu kinh doanh mà có các nội dung hoạt động trồng rừng như sau: * Trồng rừng sản xuất (hay còn gọi là trồng rừng kinh tế): Là giải pháp kỹ thuật lâm sinh để trồng rừng cung cấp nguyên liệu giấy, nguyên liệu ván nhân tạo, gỗ trụ mỏ, nguyên liệu gỗ gia dụng, gỗ xây dựng, cây lâm đặc sản, cây công nghiệp… nhằm đạt được năng suất, chất lượng và hiệu quả cao. - Trồng rừng phòng hộ: Là giải pháp kỹ thuật lâm sinh để trồng các loại rừng phòng hộ theo các mục đích sau: Rừng phòng hộ đầu nguồn, rừng phòng hộ chắn gió 5 hại, chống cát bay, rừng phòng hộ chắn sóng ven biển, rừng phòng hộ môi trường sinh thái, cảnh quan. - Trồng rừng đặc dụng: là khôi phục hệ sinh thái trong các khu rừng đặc dụng với biện pháp chủ yếu là khoanh nuôi và tái sinh tự nhiên, hạn chế trồng lại rừng. Với mục tiêu, nội dung và phương pháp nêu trên và với những hạn chế về mặt thời gian và nhân lực, tôi chỉ tiến hành nghiên cứu hiệu quả hoạt động rừng trồng với mục đích thương mại (rừng sản xuất) trên địa bàn xã Phú Sơn, thị xã Hương Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế 1.1.1.2.Đặc điểm của hoạt động kinh doanh rừng trồng Lâm nghiệp là một ngành sản xuất vật chất độc lập trong nền kinh tế quốc dân. Tương tự như các ngành kinh tế khác, đối tượng sản xuất của lâm nghiệp quy định các đặc tính của ngành. Những đặc thù này ảnh hưởng quan trọng đến việc tổ chức sản xuất, quản lý sử dụng các nguồn lực của ngành. Nghiên cứu các đặc điểm sản xuất để hoạch định chiến lược phát triển và qua đó đề ra những giải pháp quản lý, khai thác triệt để các nguồn lực nhằm hướng tới mục tiêu hiệu quả kinh tế-xã hội cao nhất. Hoạt động kinh doanh rừng trồng mang đặc điểm cụ thể sau: 1) Chu kì sản xuất dài Đây là đặc điểm quan trọng, mang tính đặc thù của ngành. Chu kì sản xuất được tính là khoảng thời gian kể từ khi chuẩn bị đưa các yếu tố vào sản xuất đến khi tạo ra sản phẩm sẵn sàng tiêu thụ. Chu kì sản xuất là tiêu thức phản ánh đặc điểm sản xuất của các ngành sản xuất và chủ yếu là do đối tượng sản xuất quyết định. Đối với lâm nghiệp, đối tượng sản xuất là tài nguyên rừng, trong đó quần xã cây rừng đóng vai trò chủ đạo và chúng khác biệt với các loài thực vật khác là chu kì sinh trưởng dài và phát triển chậm. Do đặc điểm sản xuất dài đã ảnh hưởng không nhỏ đến tình hình tổ chức sản xuất, tình hình quản lý, sử dụng các yếu tố nguồn lực trong lâm nghiệp. Trước hết là vốn đầu tư lớn, vốn bị ứ đọng ở sản phẩm dở dang nằm taị rừng, dưới dạng rừng non, rừng chưa thành thục công nghệ, do đó tốc độ chu chuyển chậm, thời gian thu hồi dài, có nguy cơ gánh chịu rủi ro do biến động thị trường. 6 Mặc khác, do sản xuất lâm nghiệp phụ thộc rất nhiều vào điều kiện tự nhiên lại diễn ra trong thời gian dài, chắc chắn sẽ có nhiều rủi ro, khó bảo vệ thành quả lao động. Đây cũng là điểm kém hấp dẫn các nhà đầu tư bỏ vốn vào kinh doanh rừng. Đặc biệt là sản xuất lâm nghiệp diễn ra trong cơ chế thị trường, giá cả luôn luôn bị tác động bởi yếu tố thời gia, chi phí cơ hội lớ, người đầu tư khó có thể dự đoán được kết quả đầu ra. Từ những khó khăn cản trở trên vấn đề đặt ra là: Trước hết, về phía Nhà nước phải có chính sách đầu tư, hỗ trợ về vốn cho phát triển lâm nghiệp, bằng các chương trình dự án và có chính sách cho vay vốn dài hạn với lãi suất ưu đãi cho kinh doanh và phát triển rừng, phải quy hoạch tổng thể đồng bộ và ổn định, đồng thời cần phải có chính sách bảo hiểm cho người làm rừng khi gặp phải rủi ro. Đối với các nhà quản lý, trong sản xuất lâm nghiệp phải xây dựng kế hoạch dài hạn, thận trọng chọn loại cây trồng phù hợp với từng vùng sinh thái. Xây dựng các mô hình tổ chức phù hợp với đặc điểm sản xuất có chu kì sản xuất dài. Cần có chính sách đầu tư thỏa đáng cho công tác nghiên cứu khoa học và cần tập trung nghiên cứu để tạo ra các loài cây cho năng suất cao, có khả năng rút ngắn được chu kì thành thục công nghệ để hạn chế sự ảnh hưởng của các yếu tố thời gian đối với sản xuất. 2) Qúa trình tái sản xuất tự nhiên xen kẽ với quá trình tái sản kinh tế, trong đó quá trình tái sản xuất tự nhiên đóng vai trò quan trọng và quyết định. Tái sản xuất tự nhiên là quá trình sinh trưởng, phát triển của cây rừng bắt đầu từ quá trình gieo hạt tự nhiên, cây rừng nẩy mầm, lớn lên, ra hoa kết quả theo quy luật sinh học (quá trình tái sinh tự nhiên). Như vậy, quá trình tái sản xuất tự nhiên là quá trình tái sản xuất hoàn toàn phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên và tuân theo quy luật sinh học mà khoonh cần sự can thiệp của con người. Tái sản xuất kinh tế được hiểu là quá trình tăng trưởng và phát triển của cây rừng dưới sự tác động của con người như bón phân, làm cỏ (thâm canh rừng, làm giàu rừng) nhằm thỏa mãn mục đích nào đó của con người. Do cây rừng luôn luôn chịu ảnh hưởng sâu sắc vào diều kiện tự nhiên nên quá trình tái sản xuất tự nhiên luôn giữ vai trò quan trọng và quyết định. Điều này đặt ra cho công tác quản lý và kỹ thuật phải tôn trọng tự nhiên, phải hiểu biết quy luật tự nhiên 7 khi quyết định các phương án sản xuất để lợi dụng tối đa những ưu thế của tự nhiên đồng thời cũng biết né tránh những bất lợi của tự nhiên đem lại gây cản trở cho sản xuất kinh doanh. Mặt khác, cũng không thể trông chờ hoàn toàn vào sự ưu đãi của tự nhiên mà cần phải tùy điều kiện cụ thể để có sự tác động kỹ thuật để đẩy nhanh quá trình phát triển của cây rừng. 3) Tái sinh và khai thác rừng có mối quan hệ chặt che với nhau Tái sinh rừng là quá trình xây dựng rừng (có hai hình thức tái sinh là tái sinh tự nhiên và tái sinh nhân tạo). Khai thác rừng là quá trình lợi dụng rừng, quá trình thu hoạch thành quả của quá trình xây dựng rừng. Xét về hình thức thì đây là hai mặt đồi lập nhau, song lại thống nhất và liên quan chặt chẽ với nhau. Mục đích xây dựng là để lợi dụng và có lợi dụng, khai thác mới thu hồi được vốn để tái sản xuất cho các chu kì tiếp theo. Nếu đứng trên góc độ kỹ thuật thì khai thác cón được gọi là một trong những giải pháp kỹ thuật quan trọng của tái sinh rừng… Từ đặc điểm trên đòi hỏi các nhà quản lý và các nhà kỹ thuật lâm nghiệp phải có giải pháp đúng đắn trong việc xây dựng cân đối giữa khai thác và tái sinh để khỏi lạm dụng vào vốn rừng và sử dụng công cụ khai thác hiệu quả trong công tác tái sinh rừng. 4) Sản xuất lâm nghiệp tiến hành trên quy mô rộng, chủ yếu hạt động ngoài trời và trên những địa bàn có những điều kiện tự nhiên phức tạp, điều kiện kinh tế xã hội khó khăn. Đây là đặt thù rất rõ nét của sản xuất lâm nghiệp. Diện tích đất lâm nghiệp chủ yếu là đồi núi, dốc cao, địa hình chia cắt phức tạp, hiểm trở, đất đai thường bị xói mòn và ngay ở vùng ven biển thì đất lâm nghiệp cũng là những loại đất cát hoặc đất chua mặn không có khả năng canh tác nông nghiệp. Trên các điều kiện tự nhiên đó, hoạt động sản xuất lâm nghiệp lại chủ yếu tiến hành ở ngoài trời, cự ly hoạt động ngày một xa nên điều kiện làm việc của người làm nghề rừng gặp rất nhiều khó khăn. Mặt khác, nguồn lao động lâm nghiệp ít được đào tạo chuyên môn, kỹ thuật đã ảnh hưởng lớn đến phát triển lâm nghiệp. Đồng thời trên điều kiện địa bàn rộng lớn như vậy rất khó khăn cho công ty quản lý, bảo vệ thành quả lao động, vì vậy tính rủi ro trong sản xuất lâm nghiệp rất cao. 8 Xuất phát từ đặc thù này, cần phải có sự đầu tư thích đáng cho phát triển lamm nghiệp và phải nhận thức việc đầu tư cho phát triển lâm nghiệp là đầu tư cho phát triển kinh tế xã hội vùng trung du miền núi, một nhiệm vụ chiến lược quan trọng của đất nước. 5) Sản xuất lâm nghiệp có tính thời vụ Tính thời vụ được hiểu là tình hình sản xuất được tập trung vào một khoảng thời gian nào đó trong năm và lặp đi lặp lại có tính quy luật. Trong sản xuất lâm nghiệp, tính thời vụ là đặc trưng của ngành sản xuất sinh học, do đặc tính sinh lý, sinh thái của cây rừng, do đòi hỏi của công nghệ (đặc biệt là công nghệ khai thác, vận chuyển) mà tình hình sản xuất diễn ra tập trung vào một số tháng trong năm, hiện tượng đó gọi là tính thời vụ. Điều kiện sản xuất phải tập trung vào một số tháng trong năm nên tình hình tổ chức sản xuất, đặc biệt là tổ chức về lao động gặp khó khăn. Việc loại bỏ tính thời vụ là không thể thực hiện được, trong thực tế chúng ta chỉ có thể tìm các giải pháp nhằm hạn chế sự ảnh hưởng cùa nó bằng cách chủ động bố trí lao động, vốn, máy móc thiết bị phù hợp, phát triển sản xuất tổng hợp, đa dạng hóa ngành nghề hoặc áp dụng tiến bộ khoa học công nghệ để tuyển chọn, lai tạo các giống cây trồng mới có khả năng thích nghi cao. 6) Hoạt động sản xuất lâm nghiệp vừa mang mục tiêu kinh tế vừa mang mục tiêu xã hội, bảo vệ môi trường. Xuất phát từ đối tượng của sản xuất lâm nghiệp là rừng, mà sản phẩm của rừng có tác dụng nhiều mặt. Trước hết về mục tiêu kinh tế của sản xuất lâm nghiệp nhằm mục tiêu cung cấp nguyên liệu cho công nghiệp, cho xây dựng cơ bản, cung cấp lâm sản, đặc sản phục vụ cho nhu cầu tiêu dùng của xã hội,… Về mục tiêu xã hội, trong sản xuất lâm nghiệp còn nhằm mục tiêu phòng hộ, bảo vệ môi trường sống, bảo vệ di tích lịch sử, cảnh quan văn hóa và các danh lam thắng cảnh. Mặc dầu hiện nay người ta đã quan tâm nhiều hơn tới giá trị gián tiếp của rừng song vấn đề đặt ra đối với các nhà quản lý là phải nhận thức đúng đắn và đầy đủ giá trị của rừng từ đó quan tâm đầu tư nhiều hơn nữa cho phát triển lâm nghiêp. Đây cũng là vấn đề thực thi chiến lược phát triển bền vững của Đảng và Nhà nước. Với địa bàn hoạt động gần 60% diện tích tự nhiên toàn quốc là nơi sinh sống của các cộng đồng cư dân mà đặc biệt là đồng bào các dân tộc ít người, nên mọi hoạt động của 9 cư dân địa phương đều ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển lâm nghiệp và ngược lại các hoạt động sản xuất lâm nghiệp đều ảnh hường lớn đến đời sống của cư dân địa phương. Hơn nữa, đây cũng là hoạt động tạo ra các ngoại ứng tích cực đối với đại bộ phận dann cư trong xã hội thông qua chức năng phòng hộ, bảo vệ môi trường. 7) Sản xuất lâm nghiệp vừa có tính nông nghiệp vừa có tính chất công nghiệp Sản xuất lâm nghiệp giống sản xuất nông nghiệp ở chổ đối tượng sản xuất cây rừng, con rừng và cây con trong nông nghiệp đều là sinh vật, là những cơ thể sống và có quan hệ chặt chẽ với điều kiện khí hậu, đất đai, sinh trưởng và phát triển tuân theo những quy luật nhất định. Sản xuất lâm nghiệp mang tính chất công nghiệp thể hiện ở quá trình khai thác, vận chuyển và chế biến lâm sản, đối tượng sản xuất của quá trình này không phải là cây rừng còn sống mà là cây gỗ đã chặt hạ. Về thực chất sản xuất nông nghiệp cũng có tính chất nông nghiệp cũng có tính chất công nghiệp nhưng so với nông nghiệp, trong một điều kiện kinh tế, xã hội đòi hỏi sự tham gia của các hoạt động mang tính công nghiệp vào sản xuất lâm nghiệp cao hơn. Bởi vì, các hoạt động liên quan đến thu hoạch sản phẩm lâm nghiệp với trang bị các phương tiện máy móc hiện đại thì mới có thể thực hiện được do địa hình phức tạp, sản xuất lâm nghiệp để đạt hiệu quả cao. 8) Sản xuất lâm nghiệp Việt Nam trong điều kiện sản xuất nhỏ là chủ yếu, đang trong quá trình chuyển đổi cơ chế quản lý từ kế hoạch hóa tập trung sang cơ chế thị trường. Sản xuất lâm nghiệp vừa phức tạp, nặng nhọc vừa mang tính xã hội sâu sắc. Nhu cầu lâm sản phục vụ nền kinh tế quốc dân và đời sống xã hội ngày càng lớn như nhu cầu về gỗ xây dựng, gỗ gia dụng, chất đốt, khai khoáng mở rộng diện tích đất canh tác. Khi dân số ngày càng tăng thì sức ép trên ngày càng lớn. Tuy nhiên, ở nước ta hiện nay điều kiện sản xuất lâm nghiệp nhìn chung còn nhiều khó khăn do cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất thấp kém, chịu sự tác động bất lợi của điều kiện tự nhiên. Cơ chế thị trường trong sản xuất lâm nghiệp chưa được hoàn thiện, đây là một trong những nguyên nhân làm cho tài nguyên rừng ngày một suy thoái. Vì thế, lâm nghiệp rất cần sự hỗ trợ của Nhà nước như thể chế, phương thức quản lý, vốn, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật và công nghệ mới vào trong sản xuất lâm nghiệp. Cần quan tâm nghiên cứu đầu tư lẫn cơ chế và mô hình tổ chức sản xuất. 10 9) Sản xuất lâm nghiệp Việt Nam trong điều kiện khí hậu nhiệt đới ẩm có chế độ gió mùa rõ rệt Trong điều kiện khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, sản xuất lâm nghiệp Việt Nam vừa gặp những thuận lợi và cũng không ít khó khăn. Về thuận lợi: Nằm trong vùng mưa nhiệt đới Bắc bán cầu, địa hình chia cắt đã làm cho môi trường sinh thái biến đổi đa dạng từ Bắc vào Nam, từ Đông sang Tây. Những sự biến đổi đó đã làm đa dạng hóa thực bì ở rừng nước ta từ rừng thông ôn đới, rừng thông á nhiệt đới, rừng hỗn giao lá kim, lá rộng đến rừng thưa, thậm chí cả rừng xích đạo. Chế độ nắng mưa nhiệt đới vừa tạo nên quần thể sinh vật phong phú, vừa tạo ra sức tăng trưởng nhanh của các loài cây rừng, tăng năng suất sinh khối do sử dụng không gian nhiều tầng của rừng. Điều đó cho phép lựa chọn tập đoàn cây rừng trong quá trình gây trồng và tái sinh rừng, tạo điều kiện rút ngắn chu kì sản xuất của lâm nghiệp, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của xã hội về các sản phẩm từ rừng. Tuy nhiên do sự phong phú cảu tập đoàn cây rừng, đòi hỏi trong sản suất lâm nghiệp phải phù hợp với mục đích đa dạng của rừng, với các điều kiện khí hậu, đất đai cũng như điều kiện kinh tế - xã hội của từng vùng. Về khó khăn: Chế độ mưa nhiệt đới ẩm gió mùa gây nên những hậu quả nghiêm trọng đối với hoạt động sản xuất lâm nghiệp như: cháy rừng, hạn hán, lũ lụt, sâu bệnh… Bản thân các hoạt động sản xuất lâm nghiệp đã rất nặng nhọc, phức tạp, sự tác động tiêu cực của điều kiện khí hậu lại càng làm cho các hoạt động sản xuất lâm nghiệp ở Việt Nam ngày càng phức tạp và nặng nhọc hơn. Vì vậy cần phải có sự đầu tư thích đáng cho sản xuất lâm nghiệp nhằm làm giảm bớt sự tác động tiêu cực của tư nhân. Cần có các chính sách đãi ngộ thích hợp đối với lao động lâm nghiệp. 1.1.1.3. Các giai đoạn trong sản xuất kinh doanh rừng trồng + Giai đoạn kiến thiết cơ bản: Giai đoạn này khả năng sinh trưởng và thích nghi của cây còn yếu nên cần sự chăm sóc cẩn thận và chu đáo của các chủ rừng, thực hiện chăm sóc tốt trong giai đoạn này là tiền đề cho việc thu được năng suất cao sau này. + Giai đoạn rừng sào: Sau 3 năm cây bắt đầu giao tán, mở đầu giai đoạn rừng sào, lúc này cây rừng có thể đảm bảo khả năng cạnh tranh dinh dưỡng và ánh sáng với các loài cây bụi mọc 11 khác và xuất hiện hiện tượng tỉa cành tự nhiên; giai đoạn này chủ rừng cần thực hiện công tác quản lý bảo vệ rừng cho đến tuổi khai thác. + Giai đoạn kinh doanh: Cây rừng bước vào giai đoạn có thể khai thác được và trữ lượng gần như đạt tối đa trong giai đoạn này. 1.1.2 Hiệu quả kinh tế của trồng rừng sản xuất 1.1.2.1. Hiệu quả kinh tế  Khái niệm: Trong kinh tế, hiệu quả là mục tiêu cuối cùng xuyên suốt mọi hoạt động kinh tế. Trong kế hoạch và quản lý kinh tế nói chung hiệu quả là sự so sánh tối ưu giữa đầu ra và đầu vào, là lợi ích thu được với một chi phí nhất định hoặc một kết quả nhất định với chi phí đã cho. Có thể nói nhiệm vụ trung tâm của công tác quản lý kinh tế là sử dụng một cách hợp lý nhất, phân phối hợp lý nhất các nguồn lực lao động và tài nguyên. Quy luật ấy được thể hiện bằng cách việc sử dụng có hiệu quả các nguồn lực và chi phí xã hội, tức là phải làm sao với một khối lượng lớn nhất hay nói cách khác là ở mức sản xuất nhất định cần phải làm thế nào để có chi phí tài nguyên và lao động thấp nhất. Điều này cho thấy quá trình sản xuất là sự liên kết mật thiết giữa các yếu tố đầu vào và đầu ra, là sự biểu hiện kết quả của các mối quan hệ thể hiện tính hiệu quả của sản xuất Hiệu quả kinh tế là một phạm trù kinh tế phản ánh chất lượng hoạt động kinh tế, là thước đo trình độ tổ chức và quản lý của các doanh nghiệp. Hiệu quả kinh tế được phản ánh thông qua các chỉ tiêu đặc trưng kinh tế kỹ thuật xác định bằng tỷ lệ so sánh giữa đầu ra và đầu vào của hệ thống sản xuất xã hội, phản ánh trình độ sử dụng các nguồn lực vào việc tạo ra các lợi ích nhằm đạt được các mục tiêu kinh tế xã hội. Hiện nay có rất nhiều quan niệm về hiệu quả kinh tế. Tuy nhiên, bản chất của hiệu quả kinh tế đều được thống nhất đó là nâng cao năng suất lao động và tiết kiệm lao động xã hội. Đây là hai mặt của một vấn đề có mối quan hệ mật thiết với nhau, gắn bó với nhau, gắn liền với hai quy luật tương ứng của nền sản xuất là quy luật năng suất lao động và quy luật tiết kiệm thời gian. Hiệu quả kinh tế xã hội bao gồm hiệu quả kinh tế và hiệu quả xã hội, chúng có mối quan hệ mật thiết với nhau và là tiền đề của nhau. Phát triển kinh tế và phát triển 12