Tài liệu Phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững trên địa bàn huyện lạng giang, tỉnh bắc giang

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ---------- ---------- THÂN TRỌNG TRUNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ TRANG TRẠI THEO HƯỚNG BỀN VỮNG TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN LẠNG GIANG, TỈNH BẮC GIANG CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ NÔNG NGHIỆP MÃ SỐ : 60.62.01.15 Người hướng dẫn khoa học PGS.TS. PHẠM VĂN HÙNG HÀ NỘI – 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng: Số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực và chưa từng được sử dụng hoặc công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cám ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được ghi rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày tháng năm 2015 Tác giả luận văn Thân Trọng Trung Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế Page i LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn thạc sĩ kinh tế của mình, ngoài sự nỗ lực cố gắng của bản thân, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của nhiều tập thể và cá nhân. Nhân dịp này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới sự giúp đỡ, chỉ bảo tận tình của các thầy, cô giáo khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn, Bộ môn Phân tích định lượng; đặc biệt là sự quan tâm, chỉ dẫn tận tình của thầy giáo PGS.TS Phạm Văn Hùng đã trực tiếp hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Huyện ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân, các cơ quan, phòng ban đơn vị của huyện, Ủy ban nhân dân, cán bộ chuyên môn, các trang trại tại các xã, thị trấn của huyện Lạng Giang, đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và thu thập tài liệu phục vụ cho luận văn. Qua đây tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn đối với gia đình và bạn bè đã giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin gửi lời chúc sức khoẻ và chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2015 Tác giả luận văn Thân Trọng Trung Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế Page ii MỤC LỤC Lời cam đoan i Lời cảm ơn ii Mục lục iii Danh mục từ viết tắt v Danh mục bảng vi Danh mục hộp viii PHẦN 1 MỞ ĐẦU 1 1.1 Tính cấp thiết của đề tài 1 1.2 Mục tiêu nghiên cứu 2 1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3 PHẦN II CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 5 2.1 Cơ sở lý luận về phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững 5 2.1.1 Một số khái niệm 5 2.1.2 Vai trò của phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững 9 2.1.3 Tiêu chí phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững 10 2.1.4 Nội dung nghiên cứu phát triển kinh tế trang trại tho hướng bền vững 12 2.1.5 Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững 14 2.2 Cơ sở thực tiễn về phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững 17 2.2.1 Tình hình phát triển kinh tế trang trại ở một số địa phương trên thế giới 17 2.2.2 Tình hình phát triển tại một số địa phương trong nước 23 PHẦN 3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 27 3.1 Đặc điểm địa bàn nghiên cứu 27 3.1.1 Điều kiện tự nhiên 27 3.1.2 Điều kiện kinh tế - xã hội 29 3.2 Phương pháp nghiên cứu 37 3.2.1 Phương pháp thu thập số liệu 37 3.2.2 Phương pháp xử lý số liệu 39 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế Page iii 3.2.3 Phương pháp phân tích số liệu 40 3.2.4 Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu 40 PHẦN 4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 43 4.1 Thực trạng phát triển kinh tế trang trại của huyện lạng giang 43 4.1.1 Khái quát phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn nghiên cứu 43 4.1.2 Phát triển kinh tế trang trại qua số liệu điều tra trên địa bàn huyện Lạng Giang 4.1.3 54 Kết quả và hiệu quả sản xuất kinh doanh của các trang trại điều tra trên địa bàn huyện Lạng Giang 77 4.1.4 Đánh giá chung 87 4.2 Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển KTTT theo hướng bền vững trên địa bàn huyện Lạng Giang 90 4.2.1 Điều kiện sản xuất của các trang trại trên địa bàn huyện Lạng Giang 90 4.2.2 Nguồn lực của huyện Mỹ Hào 91 4.2.3 Thị trường tiêu thụ 94 4.2.4 Các rủi ro trong sản xuất 95 4.3 Giải pháp phát triển kttt theo hướng bền vững trên địa bàn huyện lạng giang, tỉnh Bắc Giang 96 4.3.1 Căn cứ đề xuất giải pháp 96 4.3.2 Giải pháp nhằm phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn huyện Lạng Giang theo hướng bền vững trong thời gian tới 98 PHẦN 5 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 107 5.1 Kết luận 107 5.2 Kiến nghị 108 TÀI LIỆU THAM KHẢO 110 PHỤ LỤC 112 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế Page iv DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT CC : Cơ cấu CN – TTCN : Công nghiệp – tiểu thủ công nghiệp CNH – HĐH : Công nghiệp hóa – hiện đại hóa DT : Diện tích KTTT : Kinh tế trang trại NN&PTNT : Nông nghiệp và phát triển nông thôn SL : Số lượng TT : Trang trại UBND : Ủy ban nhân dân VAC : Vườn – Ao – Chuồng Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế Page v DANH MỤC BẢNG Số bảng Tên bảng Trang 3.1 Tình hình đất đai của huyện Lạng Giang qua 3 năm 2012 – 2014 3.2 Tình hình dân số và lao động của huyện Lạng Giang qua 3 năm 2012 – 31 2014 3.3 33 Kết quả giá trị và cơ cấu giá trị sản xuất của huyện Lạng Giang qua 3 năm 2012 - 2014 36 3.4 Thông tin sẵn có liên quan đến đề tài nghiên cứu 38 3.5 Số mẫu điều tra 39 4.1 Loại hình và cơ cấu các trang trại của huyện Lạng Giang 2012-2014 44 4.2 Phân loại trang trại theo quy mô diện tích giai đoạn 2012-2014 46 4.3 Số trang trại huyện Lạng Giang theo quy mô vốn đầu tư giai đoạn 2012-2014 48 4.4 Nguồn gốc đất đai của các trang trại trên địa bàn huyện Lạng Giang 50 4.5 Lao động của các trang trại trên địa bàn huyện Lạng Giang 51 4.6 Tình hình tập huấn chuyển giao áp dụng khoa học kĩ thuật kinh tế trang trại ở huyện Lạng Giang 4.7 52 Tình hình xây dựng cơ sở hạ tầng phát triển kinh tế trang trại trên địa bàn huyện Lạng Giang trong giai đoạn 2012 – 2014 53 4.8 Thông tin chung về các trang trại điều tra 54 4.9 Tình hình đất đai của các trang trại được điều tra 57 4.10 Khó khăn trong tiếp cận chính sách đất đai của chủ trang trại 59 4.11 Nguồn vốn vay làm kinh tế trang trại 60 4.12 Tình hình vốn vay bình quân một trang trại năm 2014 61 4.13 Khó khăn khi vay vốn của ngân hàng của trang trại 62 4.14 Số trang trại được điều tra theo nguồn thông tin tiếp cận khoa học kĩ thuật 63 4.15 Nguồn mua cây giống và con giống của các trang trại 64 4.16 Nguồn mua thức ăn chăn nuôi của các trang trại 65 4.17 Công tác thú y của các trang trại 66 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế Page vi Số bảng 4.18 Tên bảng Trang Nguồn thu mua thuốc bảo vệ thực vật và phân bón cho cây trồng của trang trại 66 4.19 Khó khăn trong áp dụng khoa học kĩ thuật của trang trại 67 4.20 Cơ sở vật chất của các trang trại được điều tra năm 2014 68 4.21 Số trang trại được điều tra theo tình hình đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng 70 4.22 Số trang trại của huyện Lạng Giang được cấp giấy chứng nhận trang trại trong giai đoạn 2012 – 2014 4.23 71 Số trang trại được điều tra theo ý kiến đánh giá về tình hình triển khai chính sách chứng nhận trang trại 72 4.24 Hiểu biết của chủ trang trại về các quy trình sản xuất mới 73 4.25 Tình hình tiêu thụ sản phẩm ra thị trường 75 4.26 Kênh tiêu thụ và hình thức thanh toán các sản phẩm tiêu thụ 76 4.27 Kết quả sản xuất kinh doanh của trang trại điều tra năm 2014 78 4.28 Chi phí cho chăn nuôi của các trang trại điều tra 81 4.29 Lao động của các trang trại điều tra năm 2014 83 4.30 Hiệu quả sản xuất kinh doanh của các trang trại năm 2014 86 4.31 Các rủi ro mà trang trại gặp phải 96 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế Page vii DANH MỤC HỘP Số bảng Tên bảng Trang 4.1 Ý kiến của chủ trang trại về đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng 67 4.2 Ý kiến của cán bộ về đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng cho phát triển kinh tế trang trại ở huyện Lạng Giang 70 4.3 Ý kiến của lãnh đạo UBND huyện Lạng Giang về KTTT 77 4.4 Ý kiến của chủ trang trại về hệ thống chuồng trại 90 4.5 Ý kiến của chủ trang trại về thị trường tiêu thụ sản phẩm của trang trại 95 Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế Page viii PHẦN 1 MỞ ĐẦU 1.1 Tính cấp thiết của đề tài Thực hiện đường lối đổi mới của Đảng và Nhà nước, kinh tế hộ nông dân đã phát huy tác dụng to lớn, tạo sức mạnh mới trong sự nghiệp phát triển nông nghiệp và kinh tế nông thôn. Trên nền tảng kinh tế tự chủ của hộ nông dân đã hình thành các trang trại được đầu tư vốn, lao động với trình độ công nghệ và quản lý cao hơn, nhằm mở rộng quy mô sản xuất hàng hoá và nâng cao năng suất, hiệu quả và sức cạnh tranh trong cơ chế thị trường. Hiện nay, hình thức kinh tế trang trại đang tăng nhanh về số lượng với nhiều thành phần kinh tế tham gia, nhưng chủ yếu vẫn là trang trại hộ gia đình nông dân và một tỷ lệ đáng kể của gia đình cán bộ, công nhân, viên chức, bộ đội, công an đã nghỉ hưu. Sự phát triển của kinh tế trang trại đã góp phần khai thác thêm nguồn vốn trong dân, mở mang thêm diện tích đất trống, đồi núi trọc, đất hoang hoá, nhất là ở các vùng trung du, miền núi và ven biển; tạo thêm việc làm cho lao động nông thôn, góp phần xoá đói giảm nghèo; tăng thêm nông sản hàng hoá. Một số trang trại đã góp phần sản xuất và cung ứng giống tốt, làm dịch vụ, kỹ thuật tiêu thụ sản phẩm cho nông dân trong vùng. Với những lợi ích không thể phủ nhận, kinh tế trang trại đang chứng tỏ sức hấp dẫn và tiềm lực đầy mạnh mẽ của mình trong lĩnh vực kinh tế nông nghiệp. Tuy nhiên, để theo được đến cùng thì kinh tế trang trại không phải là câu chuyên đơn giản, dễ hiểu. Hàng loạt khó khăn, hàng loạt rào cản… đang khiến nhiều chủ trang trại đau đầu và tất nhiên, họ không thể đơn thương độc mã, tự vẫy vùng, tự giải quyết nếu thiếu cánh tay trợ giúp đắc lực từ Nhà nước, các nhà khoa học cũng như doanh nghiệp. Với thực trạng hiện nay cho thấy, kinh tế trang trại chưa thể phát triển bền vững. Hầu hết các trang trại có quy mô đất đai dưới mức hạn điền, với nguồn gốc đa dạng, sử dụng lao động của gia đình là chủ yếu; một số có thuê lao động thời vụ và lao động thường xuyên, tiền công lao động được thoả thuận giữa hai bên. Hầu hết vốn đầu tư là vốn tự có và vốn vay của cộng đồng; vốn vay của tổ chức tín dụng chỉ chiếm tỷ trọng thấp. Phần lớn trang trại phát huy được lợi thế của từng vùng, kinh doanh tổng hợp, lấy ngắn nuôi dài. Mặc dù Đảng và Nhà nước đã Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế Page 1 có chủ trương về phát triển kinh tế trang trại, song còn một số vấn đề về quan điểm và chính sách phải tiếp tục làm rõ như: việc giao đất, thuê đất, chuyển nhượng, tích tụ đất để làm kinh tế trang trại; việc thuê mướn, sử dụng lao động; việc cán bộ, đảng viên làm kinh tế trang trại; việc đăng ký hoạt động và thuế thu nhập của trang trại...Những vấn đề đó chậm được giải quyết đã phần nào hạn chế việc khai thác tiềm lực phong phú ở nhiều vùng để phát triển kinh tế trang trại. Lạng Giang là huyện miền núi nằm ở phía Bắc của tỉnh Bắc Giang, có 21 xã và 2 thị trấn, điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của huyện rất thuận lợi cho phát triển các loại cây ăn quả, rau màu và cây công nghiệp, nuôi thuỷ sản, đặc biệt là ở những vùng địa hình tương đối bằng phẳng có khả năng phát triển kinh tế trang trại về cây ăn quả, chăn nuôi đại gia súc, tiểu gia súc, gia cầm, thuỷ sản; vùng đồng bằng thuộc phía Nam huyện có thế mạnh phát triển sản xuất lương thực, thực phẩm và các ngành dịch vụ. Trong những năm qua, bằng chính chính sách khuyến khích phát triển kinh tế nông nghiệp – nông thôn – nông dân, loại hình kinh tế trang trại đang phát triển trên địa bàn huyện và đã đạt được nhiều kết quả. Tuy nhiên, hiện nay phát triển kinh tế trang trại tại huyện Lạng Giang vẫn còn mang tính chất tự phát, tỷ lệ lớn trang trại chưa được giao đất, thuê đất ổn định, lâu dài, nên chủ trang trại chưa thực sự yên tâm đầu tư sản xuất. Hầu hết các địa phương có trang trại phát triển chưa làm tốt công tác quy hoạch sản xuất, thuỷ lợi, giao thông, điện, nước sinh hoạt, thông tin liên lạc; thị trường còn kém phát triển. Phần lớn chủ trang trại còn thiếu hiểu biết về thị trường, khoa học kỹ thuật và quản lý, thiếu vốn sản xuất để phát triển lâu dài, thường lúng túng và chịu thua thiệt khi giá nông sản xuống thấp, tiêu thụ sản phẩm gặp khó khăn. Để góp phần làm rõ vấn đề trên tôi lựa chọn đề tài “Phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững trên địa bàn huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang” 1.2 Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1 Mục tiêu chung Đánh giá thực trạng phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững của huyện Lạng Giang, từ đó đề xuất các giải pháp phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững trên địa bàn nghiên cứu trong thời gian tới. Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế Page 2 1.2.2 Mục tiêu cụ thể - Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững; - Đánh giá thực trạng phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững của huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang những năm qua; - Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững trên địa bàn huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang; - Đề xuất các giải pháp phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững trên địa bàn huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang những năm tới. 1.3 Câu hỏi nghiên cứu - Thực trạng các hoạt động phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững ở huyện Lang Giang trong thời gian qua như thế nào? - Các yếu tố nào ảnh hưởng tới phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững ở huyện Lạng Giang, tinh Bắc Giang? - Các giải pháp nào phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững ở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang trong thời gian tới? 1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 1.3.1 Đối tượng nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững và các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kinh tế trang trại theo hướn bền vững trên địa bàn huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang. Với chủ thể nghiên cứu là các trang trại, chủ trang trại trên địa bàn huyện Lạng Giang. 1.3.2 Phạm vi nghiên cứu 1.3.2.1 Phạm vi về không gian - Đề tài này được triển khai nghiên cứu trên phạm vi huyện Lạng Giang. Tập trung tại các xã: Thị trấn Kép, Mỹ Thái, Tân Thinh, An Hòa, Thái Đào. 1.3.2.2 Phạm vi về thời gian Đề tài tiến hành nghiên cứu thực trạng vấn đề phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vũng ở huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang trong 3 năm từ 2012 đến năm 2014, từ đó đưa ra những định hướng giải pháp trong những năm tiếp theo. Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế Page 3 Số liệu sơ cấp được thu thập qua các trang trại, các cơ quan chức năng liên quan thuộc huyện trong khoảng thời gian thực hiện đề tài. Đề tài được tiến hành nghiên cứu trong khoảng thời gian từ tháng 10/2014 đến tháng 10/2015. 1.3.2.3 Phạm vi về nội dung - Đề tài tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững trên địa bàn huyện, trong đó chú trọng nghiên cứu các vấn đề liên quan đến phát triển kinh tế trang trại tại các trang trại chăn nuôi và trang trại VAC… Những thuận lợi, khó khăn, cơ hội và thách thức trong quá trình sản xuất và phát triển kinh tế trang trại, giải pháp chủ yếu nhằm thúc đẩy và phát triển kinh tế trang trại tại huyện Lạng Giang theo hướng bền vững Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế Page 4 PHẦN II CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 2.1 Cơ sở lý luận về phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững 2.1.1 Một số khái niệm 2.1.1.1 Kinh tế trang trại và phát triển kinh tế trang trại Kinh tế trang trại là hình thức tổ chức sản xuất hàng hóa trong nông nghiệp, nông thôn, chủ yếu dựa vào hộ gia đình, nhằm mở rộng quy mô và nâng cao hiệu quả sản xuất trong lĩnh vực trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản, trồng rừng gắn sản xuất với chế biến và tiêu thụ nông, lâm, thủy sản. Kinh tế trang trại là khái niệm rộng hơn là tổng thể các yếu tố bao gồm cả kinh tế, xã hội, môi trường. Như vậy, nói đến trang trại là nói đến chủ thể của các yếu tố đó. Còn nói đến kinh tế trang trại chủ yếu là đề cập đến yếu tố kinh tế của trang trại và cũng là vấn đề mấu chốt của các đơn vị kinh tế (Chính phủ, 2000). Kinh tế trang trại (hay kinh tế nông trại, lâm trại, ngư trại...) là một hình thức tổ chức kinh tế cơ sở của nền sản xuất xã hội, bao gồm một số người lao động nhất định, được chủ trang trại tổ chức trang bị những tư liệu sản xuất nhất định để tiến hành sản xuất kinh doanh phù hợp với yêu cầu của nền kinh tế thị trường và được nhà nước bảo hộ (Nguyễn Thế Nhã, 1999). Kinh tế trang trại là một hình thức tổ chức cơ sở, là doanh nghiệp tổ chức sản xuất trực tiếp ra nông sản phẩm hàng hóa dựa trên cơ sở hợp tác và phân công lao động xã hội, được chủ trang trại đầu tư vốn, thuê mướn phần lớn hoặc hầu hết sức lao động và trang bị tư liệu sản xuất để hoạt động kinh doanh theo yêu cầu của thị trường được nhà nước bảo hộ theo luật định (Lê Trọng, 2000). Kinh tế trang trại là một hình thức tổ chức cơ sở trong nông, lâm, ngư nghiệp, mục đích chủ yếu là sản xuất hàng hóa, tư liệu sản xuất thuộc quyền sở hữu của một người chủ độc lập, sản xuất được tiến hành trên quy mô ruộng đất và các yếu tố sản xuất được tập trung đủ lớn với cách thức tổ chức quản lý tiến bộ và trình độ kỹ thuật cao, hoạt động tự chủ và luôn gắn với thị trường (Nguyễn Đình Hương, 2000). Từ một số khái niệm trên, có thể hiểu kinh tế trang trại là một hình thức tổ Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế Page 5 chức sản xuất cơ sở trong nông nghiệp với mục đích là sản xuất hàng hóa trên cơ sở tự chủ về ruộng đất, tư liệu sản xuất của hộ gia đình, tự hạch toán và tự chịu trách nhiệm về kết quả sản xuất kinh doanh. Kinh tế trang trại là hình thức tổ chức sản xuất tiến bộ, hiệu quả và phù hợp với đặc điểm và hình thức tổ chức sản xuất trong nông nghiệp, do đó đây là hình thức tổ chức phổ biến trong nông nghiệp và không chỉ được phát triển ở các nước công nghiệp mà còn được phát triển ở tất cả các nước trên thế giới. Kinh tế trang trại là một hình thức tổ chức kinh tế - hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh trong nông nghiệp (hiểu nông nghiệp theo nghĩa rộng bao gồm nông, lâm, ngư nghiệp) phổ biến được hình thành và phát triển trên nền tảng kinh tế nông hộ. Quá trình hình thành và phát triển kinh tế trang trại có gắn với sự tích tụ tập trung các yếu tố sản xuất kinh doanh đất đại, lao động, tư liệu sản xuất vốn, khoa học công nghệ, để nâng cao năng lực sản xuất và sản xuất ra nhiều sản phẩm hàng hoá với năng suất, chất lượng và hiệu quả cao. Kinh tế trang trại là hình thức tổ chức sản xuất hàng hoá lớn trong nông, lâm, ngư nghiệp của các thành phần kinh tế khác nhau ở nông thôn, có sức đầu tư lớn, có năng lực quản lý trực tiếp quá trình sản xuất kinh doanh, có phương pháp tạo ra sức sinh lời cao hơn bình thường trên đồng vốn bỏ ra; có trình độ đưa những thành tựu khoa học công nghệ mới kết tinh trong hàng hoá tạo ra sức cạnh tranh cao hơn trên thị trường xã hội, mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội cao. Phát triển kinh tế trang trại là quá trình nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của các trang trại như lợi nhuận, tỷ suất lợi nhuận, mức tích lũy hàng năm của trang trại, mức sống và thu nhập của các thành viên trang trại, tạo ra càng nhiều việc làm cho xã hôi. Giải quyêt hài hòa các lợi ích, thực hiện nghĩa vụ thuế đối với Nhà nước, bảo đảm lợi ích của chủ trang trại, của người lao động, của cộng đồng, chú trọng đến bảo vệ môi sinh trường, phong phú tập quán truyền thống tăng việc làm và các vấn đề kinh tế xã hội khác trong nông thôn. Phát triển kinh tế trang trại không chỉ tăng về số lượng mà còn tăng về cả chất lượng của trang trại, bảo đảm sự phát triển kinh tế theo hương chuyên môn hóa, ở đó diễn ra sự phân công lao động mạnh mẽ, mang tính hiệu quả kinh tế cao, cũng như bảo đảm việc khai thác và sử dụng nguồn lực tài nguyên một cách hợp lý và có hiệu quả. Phát triển kinh tế trang Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế Page 6 trại là phát triển hợp lý, tiên tiến và hiện đại. Mục đích sản xuất của trang trại là sản xuất hàng hóa. Do vậy thị trường là yếu tố quyết đình đối với sự phát triển của trang trại, trong đó đặc biêt là thị trường đấu ra cho sản phẩm. Nếu sản phẩm làm ra không bán dược sẽ bị ứ đọng, không thể quay vòng sản xuất và dẫn đến thua lỗ và ngược lại. Hoạt động chế biến nông sản, góp phần bảo quản, nâng cao chất lượng và giá trị của sản phẩm. Điều này không những làm tăng giá bán, tăng doanh thu mà còn làm tăng khả năng cạnh tranh của sản phẩm. Mục tiêu hướng tới của trang trại đó chính là doanh thu, chính vì vậy, bất cứ hoạt động nào tạo ra sản phẩm có thể tiêu thụ được đều tạo ra doanh thu. Sản phẩm của trang trại bao gồm 2 dạng là dạng thô và dạng qua chế biến. Sản phẩm dạng thô bao gồm các sản phẩm như rau màu, con gà, con lợn, hoa quả… chưa qua sơ chế hoặc chế biến. Sản phẩm qua chế biến bao gồm các sản phẩm như trên đã được sơ chế, chế biến ra dạng sản phẩm khác như gà đã được thịt, lợn được thịt, rau màu được loại bỏ đất cát lá hỏng, đất cát… 2.1.1.2 Khái niệm về phát triển bền vững, phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững Ủy ban Môi trường và phát triển thế giới – WCED (1987): “Sự phát triển có thể đáp ứng được những nhu cầu hiện tại mà không ảnh hưởng, tổn hại đến những khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai…” Phát triển bền vững là việc quản lý và bảo tồn tài nguyên thiên nhiên, định hướng những thay đổi công nghệ và thể chế theo một phương thức sao cho đạt đến độ thoả mãn một cách liên tục những nhu cầu của con người, của thế hệ hôm nay và mai sau. Sự phát triển bền vững như vậy trong lĩnh vực nông nghiệp là sự bảo tồn đất nước, các nguồn gen động vật và thực vật, không làm suy thoái môi trường là kỹ thuật thích hợp, kinh tế sống động và được xã hội tiếp nhận. Phát triển bền vững là phát triển đáp ứng được nhu cầu của thế hệ hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu đó của các thế hệ tương lai trên cơ sở kết hợp chặt chẽ, hài hoà giữa tăng trưởng kinh tế, đảm bảo tiến bộ xã hội và bảo vệ môi trường”. Như vậy, phát triển bền vững phải bảo đảm có sự phát triển về 3 mục tiêu: Kinh tế hiệu quả, xã hội công bằng và môi trường được bảo Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế Page 7 vệ, gìn giữ. Vì vậy để đạt được sự phát triển bền vững cho đất nước nói chung và thế giới nói riêng đòi hỏi các nhà cầm quyền, các tổ chức xã hội...phải bắt tay nhau thực hiện nhằm mục đích dung hòa 3 lĩnh vực chính: kinh tế - xã hội - môi trường (Quốc hội, 2014). Để đáp ứng yêu cầu này khi xây dựng các chính sách phát triển kinh tế trang trại chúng ta cần phải quan tâm đến việc gắn phát triển với vấn đề giải quyết đói nghèo, sử dụng đất đai hiệu quả, bảo vệ và phát triển vốn rừng, chống sa mạc hoá, phát triển bền vững nông nghiệp - nông thôn, duy trì và phát triển sự đa dạng sinh học… Như vậy để phát triển kinh tế trang trại một cách bền vững không chỉ dừng lại ở việc phát triển về mặt kinh tế mà chúng ta cần giải quyết một cách cân đối các vấn đề về môi trường và phát triển cùng một lúc. Có thể hiểu phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững đó là việc phát triển kinh tế phải đảm bảo được hiệu quả về mặt kinh tế, xã hội, môi trường cụ thể như sau : * Hiệu quả kinh tế: Yếu tố kinh tế đóng vai trò quan trọng trong phát triển bền vững. Nó thúc đẩy sự phát triển của cả hệ thống kinh tế, tạo cơ hội tiếp xúc với những nguồn tài nguyên một cách thuận lợi và quyền sử dụng những nguồn tài nguyên thiên nhiên được chia sẻ một cách bình đẳng. Yếu tố được chú trọng ở đây phải là tạo ra sự thịnh vượng chung cho tất cả mọi người, không chỉ tập trung mang lại lợi nhuận cho một số ít, trong một giới hạn cho phép của hệ sinh thái cũng như không xâm phạm những quyền cơ bản của con người. Hiệu quả kinh tế phản ánh mối tương quan giữa kết quả hữu ích về mặt kinh tế và chi phí bỏ ra. Nó đánh giá chủ yếu về mặt kinh tế và hoạt động sản xuất (Lê Trọng, 2000a). * Hiệu quả xã hội: Là mối tương quan so sánh giữa kết quả của các lợi ích về xã hội và tổng chi phí xã hội. Kết quả của các lợi ích xã hội như cải thiện điều kiện làm việc, điều kiện sống, tăng việc làm, giải quyết thỏa đáng giữa các lợi ích xã hội. Khía cạnh xã hội của phát triển bền vững cần chú trọng vào sự phát triển sự công bằng và xã hội luôn cần tạo điều kiện thuận lợi cho lĩnh vực phát triển con người và cố gắng cho tất cả mọi người cơ hội phát triển tiềm năng bản thân và có điều kiện sống chấp nhận được (Lê Trọng, 2000a). * Hiệu quả về môi trường: Khía cạnh môi trường trong phát triển bền vững đòi Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế Page 8 hỏi chúng ta duy trì sự cân bằng giữa bảo vệ môi trường tự nhiên với sự khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên phục vụ lợi ích con người nhằm mục đích duy trì mức độ khai thác những nguồn tài nguyên ở một giới hạn nhất định cho phép môi trường tiếp tục hỗ trợ điều kiện sống cho con người và các sinh vật sống trên trái đất (Lê Trọng, 2000b). * Hiệu quả kinh tế xã hội: Phản ánh mối tương quan giữa kết quả tổng hợp về mặt kinh tế và xã hội với các chi phí bỏ ra để đạt kết quả đó (Lê Trọng, 2000). 2.1.2 Vai trò của phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững Trải qua hàng mấy thập kỷ đến nay trang trại gia đình tiếp tục phát triển ở những nước tư bản công nghiệp lâu đời cũng như các nước đang phát triển, các nước công nghiệp mới và đi vào các nước xã hội chủ nghĩa với cơ cấu và quy mô sản xuất khác nhau. Việc phát triển kinh tế trang trại nhằm khai thác, sử dụng có hiệu quả đất đai, vốn, kỹ thuật, kinh nghiệm quản lý, góp phần phát triển nông nghiệp bền vững; tạo việc làm, tăng thu nhập; khuyến khích làm giàu đi đôi với xoá đói giảm nghèo; phân bổ lại lao động, dân cư, xây dựng nông thôn mới. Thông qua phát triển kinh tế trang trại đã góp phần quan trọng trong quá trình chuyển dịch, tích tụ ruộng đất gắn liền với quá trình phân công lại lao động ở nông thôn, từng bước chuyển dịch lao động nông nghiệp sang làm các ngành phi nông nghiệp, thúc đẩy tiến trình công nghiệp hoá trong nông nghiệp và nông thôn Ở Việt Nam, những năm gần đây trang trại không ngừng được phát triển về số lượng mà còn phát triển mạnh về quy mô và chất lượng các trang trại, trang trại đã có đóng góp to lớn cho nền sản xuất nông nghiệp nói riêng và nền sản xuất xã hội nói chung, đóng góp này có ý nghĩa tích cực cả ở ba mặt: Kinh tế - xã hội – môi trường, cụ thể ở từng mặt như sau: Về mặt kinh tế: Trang trại góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, phát triển cây trồng vật nuôi có giá trị kinh tế cao, khắc phục dần tình trạng sản xuất phân tán, manh mún tạo nên những vùng chuyên canh, tập trung hàng hóa và thâm canh cao. Mặt khác sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế trang trại góp phần thúc đẩy phát triển công nghiệp, đặc biệt là công nghiệp chế biến và dịch vụ phát triển ở nông thôn (Nguyễn Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế Page 9 Văn Hùng, 2002; Nhật Minh, 2000). Thực tế cho thấy việc phát triển trang trại ở những nơi có điều kiện thuận lợi bao giờ cũng đi liền với việc khai thác, sử dụng một cách đầy đủ và hiệu quả các nguồn lực trong nông nghiệp, nông thôn. Vì vậy, phát triển kinh tế trang trại góp phần tích cực thúc đẩy sự tăng trưởng và phát triển của nông nghiệp và kinh tế nông thôn (UBND tỉnh Bắc Giang 2014). Về mặt xã hội: Phát triển trang trại góp phần quan trọng làm tăng số hộ giầu trong nông thôn, tạo thêm việc làm và tăng thêm thu nhập cho một bộ phận dân cư nông thôn. Điều này có ý nghĩa rất to lớn trong vấn đề giải quyết việc làm cho người lao động nông nghiệp và xoá đói giảm nghèo ở nông thôn, một trong những vấn đề bức xúc của nông nghiệp, nông thôn nước ta hiện nay. Mặt khác, phát triển trang trại còn thúc đẩy phát triển kết cấu hạ tầng trong nông thôn và tạo ra thế hệ nông dân kiểu mới mà chủ trang trại là đại diện tiêu biểu với đặc điểm là: Có kiến thức, có ý trí quyết tâm cao, có tính hợp tác cao, có khả năng tổ chức quản lý sản xuất nông nghiệp, là tấm gương để các hộ nông dân noi theo (Phạm Văn Hùng (2000); Lê Hữu Quế (2002); Nguyễn Phượng Vỹ (2002). Về mặt môi trường: Kinh tế trang trại càng phát triển thì những diện tích đất trống, đồi núi trọc, diện tích đất còn hoang hóa ngày càng co hẹp lại và được đưa vào sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp. Điều đó có nghĩa là việc trồng rừng, bảo vệ rừng, phủ xanh đất trống đồi núi trọc, sử dụng hiệu quả tài nguyên đất luôn tăng lên cùng với sự phát triển của trang trại. Như vậy, phát triển trang trại góp phần tích cực vào việc cải tạo, bảo vệ môi trường sinh thái của trái đất (Nguyễn Phượng Vỹ, 2001). 2.1.3 Tiêu chí phát triển kinh tế trang trại theo hướng bền vững Để nhận dạng hay nói cách khác là xác định một đơn vị sản xuất cơ sở trong nông nghiệp có phải là một trang trại hay không cần phải có tiêu chí xác định. Tiêu chí xác định trang trại dựa trên các đặc trưng cơ bản nhất của trang trại, nhưng cần đơn giản dễ vận dụng. Trên lý thuyết tiêu chí xác định một trang trại gồm cả định tính và định lượng, cần phải kết hợp cả hai mặt trên để vận dụng. Theo Thông tư liên tịch số 27/2011/TTLT/BNN-TCTK ngày 13/4/2011 hướng dẫn tiêu chí để xác định trang trại như sau: 1/ Đối tượng áp dụng: Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế Page 10 - Cá nhân, hộ gia đình có hoạt động sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, nuôi trồng thủy sản đạt tiêu chí xác định kinh tế trang trại theo quy định của thông tư này. - Tổ chức, cá nhân khác liên quan đến việc cấp, cấp đổi, cấp lại và thu hồi giấy chứng nhận kinh tế trang trại. 2/ Phân loại trang trại a, Các trang trại được xác định theo lĩnh vực sản xuất như sau: - Trang trại trồng trọt, - Trang trại chăn nuôi, - Trang trại lâm nghiệp, - Trang trại nuôi trồng thủy sản, - Trang trại tổng hợp b, Trang trại chuyên ngành (Trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp, nuôi trồng thủy sản) là trang trại có tỷ trong giá trị sản lượng nông sản hàng hóa của ngành chiếm 50% cơ cấu giá trị sản lượng hàng hóa của trang trại trong năm. Trường hợp không có ngành nào chiếm 50% cơ cấu giá trị sản lượng hàng hóa thì được gọi là trang trại tổng hợp. 3/ Quy mô sản xuất: * Đối với trang trại trồng trọt, nuôi trồng thủy sản, sản xuất tổng hợp phải đạt: a, Có diện tích trên mức hạn điền, tối thiều: - 3,1 ha đối với vùng Đông Nam Bộ và đồng bằng Sông Cửu Long; - 2,1 ha đối với các tỉnh còn lại. b, Gía trị sản lượng hàng hóa đạt 700 triệu đồng/năm. * Đối với trang trại chăn nuôi phải đạt giá trị sản lượng hàng hóa từ 1.000 triệu đồng/năm trở lên. * Đối với cơ sở sản xuất lâm nghiệp phải có diện tích tối thiểu 31 ha và giá trị sản lượng hàng hóa bình quân đạt 500 triệu đồng/năm trở lên. Theo tiêu chí mới của Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn là để hướng trang trại đến sự phát triển bền vững, lấy hiệu quả làm thước đo hàng đầu, phù hợp với quá trình phát triển của công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn. Như vậy theo tiêu chí của Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn thì mới đưa ra được các tiêu chí để xác định kinh tế trang trại về mặt kinh tế nhưng để phát Học viện Nông nghiệp Việt Nam – Luận văn Thạc sỹ Khoa học Kinh tế Page 11