Tài liệu Phát triển nông nghiệp hàng hóa huyện ứng hòa, hà nội

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TRẦN VĂN KẾT 37,46,59,60,69 1-36,38-45,47-58,61-68,70-107 PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP HÀNG HÓA HUYỆN ỨNG HÒA – HÀ NỘI Chuyên ngành : Mã số ĐỊA LÍ HỌC : 60.31.05.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. DƯƠNG QUỲNH PHƯƠNG Thái Nguyên - Năm 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: (i) Luận văn này là sản phẩm nghiên cứu của tôi. (ii) Số liệu trong luận văn được trích dẫn có nguồn gốc rõ ràng. (iii) Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. Tác giả luận văn Trần Văn Kết i LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn đến quý thầy cô đã giảng dạy trong chương trình Cao học chuyên ngành Địa lí học, các thầy cô giáo đang giảng dạy tại khoa Địa Lí, các thầy cô phòng sau đại học, trường ĐHSP Thái Nguyên, những người đã truyền đạt cho tôi những kiến thức hữu ích về chuyên ngành địa lí học, những người đã chỉ bảo, đóng góp ý kiến,.. làm cơ sở cho tôi thực hiện tốt luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn cô giáo, TS. Dương Quỳnh Phương, người đã trực tiếp hướng dẫn khoa học và tận tình giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thực hiện luận văn. Tôi xin gửi lời cảm ơn phòng Kinh tế huyện Ứng Hòa, phòng Thống kê huyện Ứng Hòa, phòng Thư viện trường ĐH KHXH&NV – ĐHQG HN, thư viện trường Sư Phạm Hà Nội, Thư viện Quốc gia, nơi đã tạo điều kiện cung cấp số liệu, tài liệu tham khảo và nhiều thông tin hữu ích khác phục vụ cho tôi trong quá trình thực hiện luận văn. Sau cùng, tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến gia đình, bạn bè, những người luôn động viên, tạo điều kiện cả về vật chất lẫn tinh thần cho tôi trong suốt quá trình học tập cũng như hoàn thành luận văn. Trong quá trình học tập và nghiên cứu, mặc dù bản thân rất cố gắng, nhưng do thời gian có hạn và kinh nghiệm nghiên cứu chưa nhiều nên luận văn không tránh khỏi những thiếu sót và hạn chế, kính mong nhận được sự góp ý của quý thầy cô và bạn đọc quan tâm để luận văn được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Thái nguyên, tháng 5 năm 2015 Tác giả Trần Văn Kết ii MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa...................................................................................................... Lời cam đoan .................................................................................................... i Lời cảm ơn ...................................................................................................... ii Mục lục ...........................................................................................................iii Danh mục bảng................................................................................................ iv Danh mục hình ................................................................................................. v MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 1 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP, NÔNG NGHIỆP HÀNG HÓA.................................................... 12 1.1. CƠ SỞ LÍ LUẬN..................................................................................... 12 1.1.1. Một số khái niệm .................................................................................. 12 1.1.2. Đặc trưng của nền nông nghiệp hàng hóa.............................................. 16 1.1.3. Nội dung phát triển nông nghiệp hàng hóa ............................................ 20 1.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN................................................................................ 24 1.2.1. Vai trò của nông nghiệp hàng hóa đối với phát triển kinh tế - xã hội ở Việt Nam ....................................................................................................... 24 1.2.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển nông nghiệp hàng hóa ở Việt Nam .... 30 Tiểu kết chương 1 ........................................................................................... 35 Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP HÀNG HÓA HUYỆN ỨNG HÒA, HÀ NỘI...................................................................... 36 2.1. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển nông nghiệp hàng hóa huyện Ứng Hòa......................................................................................................... 36 2.1.1. Vị trí địa lí ............................................................................................ 36 2.1.2. Các nhân tố tự nhiên ............................................................................. 38 2.1.3. Các nhân tố kinh tế - xã hội................................................................... 42 2.1.4. Ðánh giá chung ..................................................................................... 44 2.2. Thực trạng phát triển nông nghiệp hàng hóa huyện Úng Hòa................... 47 iii 2.2.1. Khái quát chung .................................................................................... 47 2.2.2. Thực trạng phát triển nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa huyện Ứng Hòa ......................................................................................................... 49 2.2.3. Hiệu quả của việc phát triển nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa huyện Ứng Hòa............................................................................................... 70 2.2.4. Những vấn đề đặt ra đối với việc phát triển nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa huyện Ứng Hòa........................................................................ 73 Chương 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP HÀNG HÓA HUYỆN ỨNG HÒA, HÀ NỘI............................... 77 3.1. Định hướng phát triển nông nghiệp hàng hóa huyện Ứng Hòa đến năm 2020.. 77 3.1.1. Những căn cứ để đưa ra định hướng phát triển nông nghiệp hàng hóa huyện Ứng Hòa đến năm 2020........................................................................ 77 3.1.2. Những định hướng cụ thể...................................................................... 82 3.2. Các giải pháp chủ yếu để phát triển nông nghiệp hàng hóa huyện Ứng Hòa .... 85 3.2.1. Tổ chức sản xuất và sử dụng đất ........................................................... 85 3.2.2. Giải pháp về khoa học công nghệ và khuyến nông................................ 86 3.2.3. Giải pháp về vốn đầu tư ........................................................................ 89 3.2.4. Tăng cường cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật............................. 91 3.2.5. Xúc tiến thương mại và tiêu thụ sản phẩm ............................................ 92 3.2.6. Sử dụng nguồn nhân lực hợp lí và có hiệu quả ...................................... 93 KẾT LUẬN ................................................................................................... 94 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN VĂN ... 96 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 97 iv DANH MỤC BẢNG STT 1 Tên bảng Trang Bảng 2.1. Cơ cấu giá trị nông nghiệp trong cơ cấu kinh tế 47 của huyện Ứng Hòa giai đoạn 2009 - 2014 2 Bảng 2.2. Chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp Ứng Hòa giai 48 đoạn 2009-2014 3 Bảng 2.3. Diện tích, năng suất và sản lượng lúa huyện Ứng 51 Hòa và toàn thành phố Hà Nội giai đoạn 2009 - 2014 4 Bảng 2.4. Diện tích lúa cả năm phân theo đơn vị hành chính 52 huyện Ứng Hòa giai đoạn 2009 – 2013 5 Bảng 2.5. Số lượng đàn gia súc, gia cầm huyện Ứng Hòa giai 56 đoạn 2009-2014 6 Bảng 2.6. Sản lượng thịt gia súc, gia cầm huyện Ứng Hòa giai 56 đoạn 2009-2014 7 Bảng 2.7. Số lượng và sản lượng thịt đàn gia súc, gia cầm 57 huyện Ứng Hòa và thành phố Hà Nội giai đoạn 2009 - 2013 8 Bảng 2.8. Giá trị sản phẩm trên một ha đất nông nghiệp 70 9 Bảng: 3.1. Dự báo xu hướng biến động sử dụng đất huyện 81 Ứng Hòa đến năm 2020 iv DANH MỤC HÌNH STT Tên hình Trang 1 Hình 2.1. Bản đồ hành chính huyện Ứng Hòa, Hà Nội 37 2 Hình 2.2. Bản đồ nguồn lực phát triển nông nghiệp huyện Ứng Hòa 46 3 Hình 2.3. Giá trị sản xuất nông nghiệp huyện Ứng Hòa 2009 – 2014 47 4 Hình 2.4. Cơ cấu ngành thủy sản huyện Ứng Hòa giai đoạn 59 2009 – 2014 5 Hình 2.5. Bản đồ hiện trạng phát triển nông nghiệp huyện Ứng Hòa 60 6 Hình 2.6. Bản đồ tổ chức lãnh thổ nông nghiệp huyện Ứng Hòa 69 v MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong lịch sử phát triển của xã hội loài người, nông nghiệp là ngành sản xuất vật chất lâu đời nhất. Nhân loại đã trải qua nhiều phương thức sản xuất nhưng sản xuất nông nghiệp vẫn có vai trò quan trọng trong hoạt động kinh tế xã hội của loài người. Nông nghiệp không chỉ cung cấp trực tiếp lương thực, thực phẩm cho đời sống hàng ngày của con người mà còn là hoạt động cung cấp nguyên liệu quan trọng cho công nghiệp chế biến, tạo nguồn hàng xuất khẩu. Bên cạnh đó, nông nghiệp còn đóng vai trò to lớn trong việc sử dụng, bảo vệ đất, nguồn nước cũng như cải thiện môi trường. Ở Việt Nam, trong những năm qua, nền kinh tế thị trường định hướng XHCN đã đạt được những kết quả đáng khích lệ, trong đó ngành nông nghiệp đã từng bước chuyển dịch cơ cấu sản xuất theo hướng hàng hóa và có những đóng góp rất quan trọng cho nền kinh tế quốc dân. Đảng và nhà nước ta cũng đã có nhiều chủ trương và giải pháp nhằm thúc đẩy sự chuyển dịch kinh tế nông nghiệp và nông thôn theo hướng đi từ nền kinh tế tự cấp nhỏ lẻ lên nền kinh tế hàng hóa hiện đại, đáp ứng yêu cầu hội nhập nền kinh tế khu vực và thế giới, đặc biệt khi chúng ta đã tham gia thực hiện AFTA, tham gia APEC, và ra nhập WTO. Nông nghiệp nước ta có thế mạnh về đất đai, lao động và có khả năng đa dạng hóa sản phẩm, nhưng chúng ta cũng có nhiều điểm yếu: cơ sở vật chất kỹ thuật, khoa học công nghệ, sản xuất và chế biến, trình độ quản lý,... Những hạn chế đó làm cho chất lượng sản phẩm còn thấp, giá thành sản xuất chưa cao, hiệu quả sản xuất thấp, hạn chế tính cạnh tranh. Để hội nhập với thị trường khu vực và quốc tế, giữ được thị trường trong nước, chúng ta cần đẩy mạnh phát triển nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa. 1 Ứng Hòa là một huyện của Hà Nội, với 28 xã và 1 thị trấn. Tổng diện tích đất tự nhiên của huyện là 18.375,68 ha. Trong đó đất nông nghiệp khoảng 12.809,66 ha chiếm 69,71% diện tích đất tự nhiên của huyện. Ứng Hòa, là một huyện thuần nông, có nhiều lợi thế cả về tự nhiên và kinh tế - xã hội để phát triển sản xuất nông nghiệp theo hướng hàng hóa. Trong những năm qua, sản xuất nông nghiệp đạt được những thành tựu khá vững chắc. Năm 2010, giá trị sản xuất nông, lâm, thủy sản của huyện đạt 3.613,8 tỉ đồng chiếm 36,7% trong tổng giá trị sản xuất toàn huyện. Khu vực nông nghiệp thu hút hơn 76% lực lượng lao động của huyện. Tuy nhiên, trong quá trình CNH, HĐH, diện tích đất nông nghiệp ngày càng giảm, sản xuất nông nghiệp của huyện vẫn chưa chuyển mạnh sang sản xuất hàng hóa gắn với thị trường, thu nhập từ sản xuất nông nghiệp còn thấp, đời sống của người nông dân còn gặp nhiều khó khăn. Để sản xuất nông nghiệp của huyện tiếp tục ổn định và phát triển, mang lại hiệu quả kinh tế cao trong giai đoạn hiện nay cũng như có định hướng chiến lược cho tương lai, những nghiên cứu về sự phát triển nông nghiệp cần phải có sự nhìn nhận đúng vai trò, đánh giá một cách khách quan các nguồn lực cho phát triển nông nghiệp của huyện theo hướng sản xuất hàng hóa, đồng thời phải có những giải pháp phát triển nông nghiệp phù hợp. Xuất phát từ những lí do trên, tôi lựa chọn hướng nghiên cứu: “Phát triển nông nghiệp hàng hóa huyện Ứng Hòa, Hà Nội”. 2. Lịch sử nghiên cứu đề tài Trong những năm qua đã có nhiều công trình nghiên cứu khoa học cấp nhà nước, luận án tiến sĩ, sách báo, tạp chí nghiên cứu về vấn đề phát triển nông nghiệp hàng hóa: - Trần Xuân Châu “Phát triển nông nghiệp hàng hóa ở Việt Nam: thực trạng và giải pháp”, Nxb CTQG, 1994. 2 - Lương Xuân Quỳ “Những biện pháp tổ chức và quản lý để phát triển kinh tế nông nghiệp hàng hóa và đổi mới cơ cấu kinh tế nông thôn Bắc Bộ”, Nxb Nông nghiệp, Hà Nội, 1996. - Luận án tiến sĩ của Nguyễn Văn Huấn “Dịch vụ sản xuất nông nghiệp cho hộ tự chủ sản xuất kinh doanh để phát triển sản xuất hàng hóa ở đồng bằng Bắc Bộ”. - Luận án tiến sĩ của Nguyễn Quang Hồng tại Học viện CTQG Hồ Chí Minh “Phát triển nông nghiệp hàng hóa định hướng XHCN ở Việt Nam”, Hà Nội, 1993. - Bên cạnh các công trình nghiên cứu có tính chất hệ thống, quy mô lớn, nông nghiệp nói chung và nông nghiệp hàng hóa nói riêng cũng là một chủ đề rộng lớn, có sức hấp dẫn đối với các nghiên cứu sinh và được các nghiên cứu sinh lựa chọn làm đề tài cho luận văn của mình. - Đề tài “Phát triển nông nghiệp hàng hóa ở Việt Nam: Thực trạng và giải pháp”, Luận văn thạc sĩ kinh tế, Đặng Tố Tâm. Đây là công trình nghiên cứu sâu về phát triển nông nghiệp theo hướng sản xuất lớn, sản xuất hàng hóa. - Đề tài “Phát triển nông nghiệp bền vững ở Việt Nam”, Luận văn thạc sĩ kinh tế, Vũ Văn Nâm. Đây là đề tài đã nêu khái quát về phát triển nông nghiệp bền vững ở Việt Nam nói chung mà chưa đi sâu tới các vùng, miền và địa phương cụ thể. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu của các tác giả nêu trên thường chỉ đi sâu nghiên cứu một mặt hoặc một vấn đề cụ thể nào đó của sự phát triển nông nghiệp hàng hóa như: tính chất định hướng XHCN của nền nông nghiệp hàng hóa (Nguyễn Quang Hồng), dịch vụ cho kinh tế hộ (Nguyễn Văn Huấn), quá trình chuyển dịch từ nền nông nghiệp tự cung tự cấp lên nông nghiệp hàng hóa (Lương Xuân Quỳ), hoặc kinh tế hàng hóa nông thôn nói chung. Công trình nghiên cứu của Trần Xuân Châu đã nghiên cứu khá sâu sắc và toàn diện về lí luận và thực tiễn phát triển nông nghiệp hàng hóa ở nước ta từ đó chỉ ra 3 được những thành tựu và hạn chế cũng như đưa ra các giải pháp đẩy mạnh phát triển nông nghiệp hàng hóa ở nước ta tuy nhiên quan điểm nghiên cứu, cách thức tiếp cận và hoàn cảnh lịch sử ở đây có sự khác nhau: phát triển nông nghiệp hàng hóa ở đây được tiếp cận ở góc độ kinh tế chính trị và an ninh lương thực quốc gia. Mặt khác, do giới hạn lịch sử trong thời gian nghiên cứu ít nhiều chịu sự chi phối của lối tư duy, hoàn cảnh cũ trong khi nền kinh tế nói chung và nông nghiệp nói riêng đã và đang chuyển mạnh sang kinh tế thị trường, trong bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa,.. nên một số quan điểm và phương hướng không còn phù hợp với thực tiễn hiện nay đòi hỏi phải được xem xét bổ xung trong hoàn cảnh mới. Những đóng góp khoa học của các công trình nghiên cứu trên vào sự phát triển nền nông nghiệp nói chung và phát triển nông nghiệp hàng hóa nói riêng là bổ ích. Tuy nhiên trước những biến đổi của nền kinh tế và những vấn đề mới đặt ra cho quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn đòi hỏi cần phải có nhận thức sâu sắc và tổng quát về phát triển nông nghiệp hàng hóa, vừa đảm bảo sự tăng trưởng nhanh, ổn định và vững chắc, vừa đảm bảo mục tiêu công bằng xã hội và bảo vệ môi trường sinh thái. Phát triển nông nghiệp hàng hóa đang được coi là một trong những tiêu chí quan trọng để đánh giá trình độ phát triển kinh tế của mỗi quốc gia. Về vấn đề này, Đảng ta đa khẳng định “Phải luôn luôn coi trọng đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn hướng tới xây dựng một nền nông nghiệp hàng hóa lớn, đa dạng, phát triển nhanh và bền vững. Trên địa bàn huyện Ứng Hòa, Hà Nội vấn đề phát triển nông nghiệp, nông thôn nói chung cũng được cũng được Đảng bộ và các ban ngành quan tâm và có một số nhà khoa học nghiên cứu. Tuy nhiên chưa có một công trình nghiên cứu chuyên sâu nào về lĩnh vực phát triển nông nghiệp hàng hóa trên địa bàn huyện. Vì vậy, đây là một đề tài độc lập, đề cập một cách đầy đủ và hệ thống về phát triển nông nghiệp hàng hóa huyện Ứng Hòa, dưới góc độ Địa lí học. 4 3. Mục tiêu, nhiệm vụ, giới hạn và phạm vi nghiên cứu 3.1. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn về phát triển nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa, đề xuất một số giải pháp nhằm đẩy mạnh phát triển nông nghiệp theo hướng hàng hóa, hiệu quả và bền vững cho huyện Ứng Hòa, Hà Nội. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tổng quan có chọn lọc cơ sở lí luận và thực tiễn về phát triển nông nghiệp và phát triển nông nghiệp hàng hóa. - Đánh giá các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển nông nghiệp hàng hóa huyện Ứng Hòa. - Phân tích thực trạng phát triển nông nghiệp hàng hóa huyện Ứng Hòa. - Đề xuất một số giải pháp cho phát triển nông nghiệp hàng hóa huyện Ứng Hòa. 3.3. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Đề tài tập trung phân tích tiềm năng và thực trạng phát triển nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa của huyện Ứng Hoà. - Về không gian: Luận văn nghiên cứu sự phát triển nông nghiệp hàng hóa trên địa bàn huyện Ứng Hòa, Hà Nội. Bên cạnh đó, đặt huyện Ứng Hòa trong bối cảnh liên kết với thành phố Hà Nội. - Về thời gian: Số liệu được nghiên cứu trong giai đoạn 2000 - 2014 và đinh hướng đến năm 2020 4. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu 4.1. Quan điểm nghiên cứu 4.1.1. Quan điểm tổng hợp lãnh thổ Đây là quan điểm quan trọng trong nghiên cứu địa lí nói chung. Tính tổng hợp được xem là tiêu chuẩn hàng đầu trong đánh giá giá trị khoa học của các công trình nghiên cứu về các địa tổng thể. 5 Các hoạt động kinh tế nông nghiệp trong một vùng lãnh thổ là khai thác tổng hợp các điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên, điều kiện kinh tế - xã hội. Mỗi một vùng lãnh thổ có những lợi thế so sánh riêng để chú trọng phát triển với các sản phẩm thế mạnh mang tính chất đặc trưng. Cơ cấu lãnh thổ huyện Ứng Hòa được coi như một thể tổng hợp tương đối hoàn chỉnh, trong đó các yếu tố tự nhiên, kinh tế xã hội có mối quan hệ chặt chẽ, tác động ảnh hưởng chi phối lẫn nhau. Các đơn vị hành chính cấp xã, thị trấn đều có những lợi thế riêng để phát triển nông nghiệp nhưng chúng lại có quan hệ chặt chẽ với nhau. Do vậy, trong quá trình tìm hiểu, phân tích thực trạng phát triển nông nghiệp hàng hóa của huyện, luận văn đã vận dụng quan điểm này để thấy được sự phân hóa về mặt lãnh thổ sản xuất cũng như các thế mạnh riêng của mỗi đơn vị hành chính trong huyện. Từ đó đưa ra những định hướng phát triển có tính tổng hợp nhằm khai thác tốt nhất những tiềm năng của huyện để đẩy nhanh sự tăng trưởng. 4.1.2. Quan điểm hệ thống Trong hệ thống các ngành kinh tế quốc dân, mỗi một ngành kinh tế là một bộ phận của hệ thống, tồn tại và phát triển trong mối quan hệ mật thiết với các phân hệ còn lại trong hệ thống và với những yếu tố khác bên ngoài hệ thống (điều kiện tự nhiên, thị trường…) Trong quá trình nghiên cứu đề tài, việc xem xét quá trình phát triển kinh nông nghiệp hiện nay trên lãnh thổ phải dựa vào quan điểm hệ thống, xem xét chúng một cách toàn diện, đặt chúng trong mối quan hệ nhiều chiều, trong các hoàn cảnh cụ thể, trong trạng thái vận động và phát triển của nông nghiệp. Tính hệ thống làm cho quá trình thực hiện đề tài trở nên logic và thông suốt. Nếu xét trên hệ thống lớn hơn, thì lãnh thổ huyện Ứng Hòa là một bộ phận thuộc thành phố Hà Nội thuộc vùng Đồng bằng sông Hồng và của cả nước. Nếu xét cấp thấp hơn thì lãnh thổ Ứng Hòa là một tập hợp bao gồm các hệ thống con (các xã, thị trấn) có mối quan hệ tương tác mật thiết với nhau. Vì 6 vậy, luận văn đã nghiên cứu, tìm hiểu các mối quan hệ qua lại, các tác động ảnh hưởng giữa các yếu tố trong một hệ thống và giữa các hệ thống để đánh giá chính xác vấn đề cần nghiên cứu. 4.1.3. Quan điểm lịch sử Mọi sự vật, hiện tượng địa lí dù lớn, nhỏ đều có quá trình phát sinh, tồn tại và phát triển riêng của nó. Sự phát triển kinh tế nông nghiệp nói chung và nông nghiệp hàng hóa nói riêng luôn có sự thay đổi trong các thời kỳ và luôn luôn ở trạng thái vận động, biến đổi không ngừng theo sự phát triển của lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất. Luận văn vận dụng quan điểm lịch sử vào nghiên cứu để thấy được những biến đổi của các yếu tố kinh tế nông nghiệp qua từng giai đoạn phát triển kinh tế của huyện., từ đó đánh giá chính xác các triển vọng phát triển nền nông nghiệp sản xuất hàng hóa của huyện; thấy được quá trình hình thành và phát triển của của ngành nông nghiệp hàng hóa trong quá khứ, hiện tại cũng như đề xuất những giải pháp mới nhằm mục đích đẩy mạnh phát triển nền nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa và khai thác lãnh thổ có hiệu quả hơn trong tương lai của huyện. 4.1.4. Quan điểm phát triển bền vững Quan điểm phát triển bền vững hiện nay đang là một quan điểm bao trùm phát triển kinh tế, đặc biệt trong điều kiện của cách mạng khoa học công nghệ và toàn cầu hóa. Đặc điểm của sản xuất nông nghiệp là phụ thuộc nhiều vào thiên nhiên, ngoài mục đích kinh tế đơn thuần, vấn đề đặt ra khi phát triển nông nghiệp là cần phải khai thác tài nguyên thiên nhiên một cách hợp lí, phải tuân theo quy luật phát triển của tự nhiên và đảm bảo môi trường. Có như vậy, hệ thống sinh thái mới được cân bằng, môi trường không bị ô nhiễm, đảm bảo cho sự phát triển bền vững của nông nghiệp, nông thôn nói riêng và nền kinh tế nói chung. Vận dụng vào luận văn, việc phát triển kinh tế nông nghiệp hàng hóa của huyện Ứng Hòa phải mang lại hiệu quả cao, hài hòa và bền vững cả về kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường. 7 Những giải pháp cho sự phát triển nông nghiệp hàng hóa của huyện phải dựa trên quan điểm phát triển bền vững. Phát triển nền kinh tế nông nghiệp phải gắn liền với bảo vệ và tái tạo tài nguyên thiên nhiên, chống ô nhiễm môi trường, kết hợp hài hòa phát triển kinh tế với tiến bộ và công bằng xã hội, nâng cao chất lượng cuộc sống của dân cư “Việc phát triển của ngày hôm nay không làm ảnh hưởng đến tương lai”. 4.2. Phương pháp nghiên cứu 4.2.1. Phương pháp thu thập và xử lí số liệu Đây là phương pháp quan trọng, xuyên suốt quá trình nghiên cứu đề tài, được sử dụng nhằm hệ thống lại các tri thức, tìm ra các nội dung mới về lí luận để vận dụng chúng vào nghiên cứu đề tài. Trong những năm gần đây có một số công trình nghiên cứu về Ứng Hòa trong nhiều lĩnh vực khác nhau, trong đó có những vấn đề liên quan đến hướng nghiên cứu của luận văn. Trong quá trình nghiên cứu, tác giả đã thu thập, phân tích và xử lí các tài liệu này sao cho các thông tin được chọn lọc là đáng tin cậy và đảm bảo được sự đồng bộ. Một số kết quả phân tích, tổng hợp đã được tác giả kế thừa và sử dụng làm nguồn thông tin đầu vào để xử lí, phân tích. Trong luận văn, tác giả đã tiến hành thu thập các số liệu, tư liệu từ nhiều nguồn khác nhau, ở các mốc thời gian khác nhau. Để thống nhất về thời gian, tác giả chọn số liệu giai đoạn 2000 – 2014 để phân tích hiện trạng cũng như để xem xét sự tăng trưởng và phát triển nền sản xuất nông nghiệp hàng hóa của huyện theo khía cạnh ngành và lãnh thổ, trên cơ sở đó tiến hành các phương pháp nghiên cứu trong phòng. 4.2.2. Phương pháp phân tích Thực trạng phát triển nông nghiệp và sản xuất nông nghiệp hàng hóa của huyện Ứng Hòa được nhận biết thông qua phân tích các mối quan hệ về không gian và thời gian. Luận văn đã chú ý các mối quan hệ tự nhiên và nhân văn, các mối quan hệ hình thức và bản chất. Quá trình phân tích đánh giá, đề xuất được 8 tiến hành trên cơ sở so sánh, tổng hợp để rút ra các bản chất của hiện tượng kinh tế, hiện tượng địa lí để phục vụ luận văn. Phương pháp này nhằm phân tích cá số liệu điều tra, tính toán các thông số trên cơ sở các số liệu đã thu thập được, xây dựng các bảng số liệu phục vụ cho việc nghiên cứu của đề tài. Thống kê toán học được sử dụng trong đề tài như là công cụ để nhận biết các giá trị gần đúng, xác thực nhất với thực tiễn trên cơ sở số liệu đã thu thập được từ Cục Thống kê, Sở Nông nghiệp, Sở Kế hoạch và Đầu tư, Phòng Kinh tế,… 4.2.3. Phương pháp bản đồ, GIS Bản đồ là ngôn ngữ tổng hợp, ngắn gọn, súc tích và là phương thức thể hiện trực quan các yếu tố tự nhiên, kinh tế, xã hội của các vùng lãnh thổ. Sử dụng bản đồ là phương pháp nghiên cứu truyền thống đặc trưng của khoa học địa lí và nhiều môn học khác. Phương pháp sử dụng hệ thống thông tin địa lí GIS hình thành trên cơ sở của phương pháp bản đồ kết hợp với những thành tựu công nghệ thông tin hiện đại. GIS là tập hợp các thông tin theo các dạng, các lớp khác nhau, trên cơ sở đó phân tích, xử lý và hiện thị các thông tin về vùng, về không gian kinh tế xã hội. Ưu điểm nổi trội của phương pháp này là khả năng truy cập và xử lý thông tin nhanh, kết hợp được đồng thời nhiều loại thông tin, nhiều lớp thông tin về cùng một đối tượng địa lí trên lãnh thổ. 4.2.4. Phương pháp thực địa Trong quá trình nghiên cứu, tác giả nhiều lần đi thực địa để thu thập tài liệu, quan sát và kiểm chứng sự phát triển các ngành kinh tế nói chung và nông nghiệp nói riêng. Sự phân bố các cơ sở sản xuất của các ngành kinh tế, sự phân bố của cây trồng vật nuôi chủ yếu trên địa bàn huyện cũng như ảnh hưởng của các điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội đến các lĩnh vực sản xuất. Tác giả tiến hành thực tế tại các địa phương trên địa bàn huyện để trực tiếp thấy được những tiềm năng và thế mạnh để phát triển nông nghiệp 9 hàng hóa trên địa bàn đó, đồng thời thấy được bức tranh phân bố sản xuất trên địa bàn huyện. Từ khảo sát, tác giả sẽ đưa ra những nhận định khái quát cho sự phát triển nền nông nghiệp sản xuất theo hướng hàng hóa của huyện cũng như dự báo chính xác cho những năm tiếp theo. 4.2.5. Phương pháp chuyên gia Nội dung nghiên cứu có liên quan đến nhiều chuyên ngành thuộc lĩnh vực nông nghiệp như thổ nhưỡng, trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản,… Trong quá trình nghiên cứu, tác giả đã trực tiếp thảo luận và trưng cầu ý kiến của các nhà khoa học, các thầy cô chuyên ngành địa lí của Trường ĐHSP Thái Nguyên, ĐHSP Hà Nội… Cũng như một số cán bộ thuộc sở Nông nghiệp và phát triển nông thôn thành phố Hà Nội, Phòng Kinh tế huyện Ứng Hòa… để tiếp thu ý kiến, phương pháp nghiên cứu, kế thừa nguồn tài liệu và học hỏi kinh nghiệm thực tiễn. Nhờ đó đã giải quyết được những khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện các nhiệm vụ đặt ra. 5. Những đóng góp của đề tài - Tổng quan và làm sáng tỏ hệ thống cơ sở lí luận và thực tiễn về phát triển nông nghiệp hàng hóa. - Đánh giá tổng hợp các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển nông nghiệp huyện Ứng Hòa, chỉ ra được những thuận lợi và khó khăn trong quá trình phát triển nông nghiệp hàng hóa của huyện. - Phân tích thực trạng phát triển nông nghiệp hàng hóa của huyện trong giai đoạn 2009 – 2014. - Đề xuất được một số giải pháp cụ thể nhằm góp phần đẩy nhanh quá trình phát triển nền nông nghiệp hàng hóa huyện Ứng Hòa một cách có hiệu quả và bền vững. 10 6. Cấu trúc của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung chính của đề tài được chia làm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển nông nghiệp và nông nghiệp hàng hoá Chương 2: Thực trạng phát triển nông nghiệp hàng hóa huyện Ứng Hòa, Hà Nội Chương 3: Định hướng và một số giải pháp phát triển nông nghiệp hàng hóa huyện Ứng Hòa, Hà Nội 11 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP, NÔNG NGHIỆP HÀNG HÓA 1.1. CƠ SỞ LÍ LUẬN 1.1.1. Một số khái niệm 1.1.1.1. Nông nghiệp Nông nghiệp là một ngành sản xuất vật chất cơ bản của xã hội, là một bộ phận cấu thành nền kinh tế quốc dân. Theo Từ điển Tiếng Việt: nông nghiệp “Là ngành sản xuất chủ yếu của xã hội, có nhiệm vụ cung cấp sản phẩm ngành trồng trọt và chăn nuôi” [47]. Theo Từ điển kinh tế học “Nông nghiệp là quá trình sản xuất lương thực, thực phẩm, thức ăn, gia súc, tơ sợi và sản phẩm mong muốn khác bởi trồng trọt những cây trồng chính và chăn nuôi đàn gia súc” [33]. Theo Bách Khoa toàn thư: “Nông nghiệp là ngành sản xuất vật chất cơ bản của xã hội, sử dụng đất để trồng trọt và chăn nuôi, khai thác cây trồng và vật nuôi làm tư liệu và nguyên liệu lao động chủ yếu để tạo ra lương thực, thực phẩm và một số nguyên liệu cho công nghiệp. Nông nghiệp là một ngành lớn, bao gồm nhiều chuyên ngành: trồng trọt, chăn nuôi, sơ chế nông sản; theo nghĩa rộng, còn bao gồm cả lâm nghiệp và thủy sản” [2]. Khái niệm về nông nghiệp đang được nhìn nhận phù hợp với xu hướng phát triển. Nông nghiệp hiện đại đã vượt ra khỏi nền nông nghiệp truyền thống, sản xuất nông nghiệp chủ yếu tạo ra lương thực cho con người hay làm thức ăn cho gia súc. Các sản phẩm nông nghiệp ngày nay, ngoài lương thực, thực phẩm truyền thống phục vụ cho con người còn các loại khác như: sợi dệt (bông, len, lụa, lanh), lâm nghiệp và thủy sản...sản xuất theo hướng sản xuất hàng hóa, quan tâm đến việc đa dạng hóa và nâng cao chất lượng sản phẩm. Trên cơ sở phân tích các khái niệm nông nghiệp ở trên, nông nghiệp có thể được hiểu một cách khái quát “Nông nghiệp là ngành sản xuất vật chất 12 cơ bản của xã hội, được hiểu theo nghĩa rộng bao gồm các ngành nông, lâm và ngư nghiệp”. 1.1.1.2. Nông nghiệp hàng hoá Kinh tế tự nhiên và kinh tế hàng hóa là hai hình thức tổ chức kinh tế đã tồn tại trong lịch sử. Trong nền kinh tế tự nhiên, sản phẩm lao động chỉ dùng để thỏa mãn nhu cầu của người sản xuất trong nội bộ đơn vị kinh tế. Trong nền kinh tế hàng hóa, việc sản xuất và trao đổi sản phẩm trên thị trường diễn ra thường xuyên, phổ biến và trở thành mục đích ngay từ đầu của người sản xuất. Sự ra đời và phát triển của kinh tế hàng hóa được coi là một bước tiến bộ của lịch sử, một nấc thang phát triển của nền văn minh nhân loại, mà bất kỳ một dân tộc nào sớm muộn cũng phải trải qua. Xét theo phạm vi hoạt động và đặc thù của sản phẩm, nền kinh tế hàng hóa của một nước bao gồm toàn bộ hoạt động sản xuất kinh doanh hàng hóa của các ngành nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ. Nông nghiệp là một ngành sản xuất vật chất cơ bản của đời sống xã hội, đem lại lương thực, thực phẩm cho con người và nguyên liệu cho ngành công nghiệp. Cùng với sự phát triển của lịch sử, cũng có hai trạng thái phát triển của nông nghiệp là: nền nông nghiệp tự cung tự cấp và nền nông nghiệp hàng hóa. Xem xét ở góc độ kinh tế học: “Nông nghiệp hàng hóa là nền nông nghiệp mà sản phẩm được sản xuất ra không phải để thỏa mãn nhu cầu cá nhân của người sản xuất mà là để trao đổi trên thị trường đáp ứng nhu cầu về nông sản và thực phẩm của xã hội” [33]. Xét ở góc độ kinh tế chính trị: “Nông nghiệp hàng hóa là một bộ phận của nền kinh tế hàng hóa, là kiểu tổ chức kinh tế - xã hội, sản xuất ra nông sản không phải để tự mình tiêu dùng mà để trao đổi, mua bán trên thị trường, nhằm vừa thỏa mãn nhu cầu tiêu dùng xã hội, vừa có lợi nhuận cho người làm ra nó để tái sản xuất mở rộng và hiện đại hóa nông nghiệp” [8]. Từ sự phân tích trên có thể thấy khái niệm nông nghiệp hàng hóa gồm có ba nhân tố cơ bản sau: 13