Tài liệu Quá trình phát triển quan hệ thương mại giữa việt nam và liên bang nga trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế

2 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n
 TrÞnh thÞ thanh thñy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ liªn bang nga trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ Chuyªn ngµnh: LÞch sö kinh tÕ quèc d©n M· sè: 5. 02. 04 luËn ¸n tiÕn sÜ kinh tÕ Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: 1. PGS.TS. NguyÔn Kh¾c Minh 2. PGS.TS. Ph¹m ThÞ Quý Hµ Néi - 2007 2 Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan ®©y lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c sè liÖu nªu trong luËn ¸n lµ trung thùc. Nh÷ng kÕt luËn khoa häc cña luËn ¸n ch−a tõng ®−îc ai c«ng bè trong bÊt kú c«ng tr×nh nµo kh¸c. T¸c gi¶ luËn ¸n TrÞnh ThÞ Thanh Thñy 3 Môc Lôc Trang Trang phô b×a ....................................................................................... 1 Lêi cam ®oan......................................................................................... 2 Môc lôc.................................................................................................. 3 Danh môc ch÷ viÕt t¾t ......................................................................... 4 Danh môc c¸c b¶ng ............................................................................. 6 Danh môc c¸c h×nh vÏ.......................................................................... Më ®Çu.................................................................................................... 7 8 Ch−¬ng 1: c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ.................................................................. tÕ 1.1. Lý thuyÕt vÒ th−¬ng m¹i quèc tÕ ..................................................... 1.2. T¸c ®éng cña héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®Õn sù ph¸t triÓn cña quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ ......................................................................... 1.3. C«ng cô vµ biÖn ph¸p chñ yÕu cña chÝnh s¸ch th−¬ng m¹i quèc tÕ 1.4. Kinh nghiÖm cña mét sè n−íc trong ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i víi Liªn bang Nga................................................................................. 18 18 39 44 50 Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga thêi kú 1992 - 2005 ..................................................... 2.1. Kh¸i qu¸t vÒ quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga tr−íc n¨m 1992 .... 2.2. Quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga thêi kú 1992 - 2005 .. 2.3. §¸nh gi¸ chung ............................................................................... 67 67 86 118 Ch−¬ng 3: Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam Liªn bang Nga .................................................................... 3.1. Bèi c¶nh quèc tÕ míi, nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n ®èi víi sù ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga .......................... 3.2. Quan ®iÓm vµ ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga............................................................................... 3.3. Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga ®Õn n¨m 2010, ®Þnh h−íng ®Õn n¨m 2020 ....................................... 33 133 148 154 KÕt luËn ................................................................................................ 182 Nh÷ng c«ng tr×nh cña t¸c gi¶ ®· c«ng bè liªn quan ®Õn luËn ¸n.... ¸n 188 Danh môc Tµi liÖu tham kh¶o.............................................................. kh¶o 190 Phô lôc 4 Danh môc ch÷ viÕt t¾t Ch÷ viÕt t¾t tiÕng Anh AFTA ACFTA APEC ASEAN Free Trade Khu vùc th−¬ng m¹i tù do c¸c quèc gia Area §«ng Nam ¸ ASEAN- China Free Khu vùc th−¬ng m¹i tù do ASEAN - Trade Area Trung Quèc Asia Pacific Economic DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ ch©u ¸ - Th¸i Cooperation B×nh D−¬ng ASEAN Association of Southeast HiÖp héi c¸c quèc gia §«ng Nam ¸ Asian Nations ASEM Asia - Europe Meeting Héi nghÞ ¸ - ¢u CEPT Common Effective Ch−¬ng tr×nh thuÕ quan −u ®;i cã hiÖu Preferential Tariff lùc chung Cost, Insurance and Gi¸ hµng ho¸ ®; tÝnh c¶ phÝ b¶o hiÓm vµ Freight vËn chuyÓn ®Õn n−íc nhËp khÈu EC Europeaan Community Céng ®ång ch©u ¢u EPA Economic Partner HiÖp ®Þnh ®èi t¸c kinh tÕ CIF Agreement EU European Union Liªn minh ch©u ¢u FOB Free On Board Gi¸ hµng ho¸ giao t¹i c¶ng n−íc xuÊt khÈu (ch−a tÝnh b¶o hiÓm vµ phÝ vËn chuyÓn ®Õn n−íc nhËp khÈu) FTA Free Trade Agreement HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i tù do GATT General Agreement on HiÖp ®Þnh chung vÒ ThuÕ quan vµ Tariffs and Trade Th−¬ng m¹i Gross Domestic Product Tæng thu nhËp quèc néi GDP 5 GSP Generalised System of HÖ thèng −u ®;i phæ cËp Preference G8 Nhãm 8 n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn: Hoa Kú, NhËt, Ph¸p, §øc, Canada, Italy, Anh, Nga IMF International Monetary Quü tiÒn tÖ quèc tÕ Fund L/C Letter of Credit TÝn dông th− MFN Most Favored Nation Tèi huÖ quèc NAFTA North American Free HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i tù do B¾c Mü Trade Agreement NT Nation Treatment §èi xö quèc gia SEV Céng ®ång t−¬ng trî kinh tÕ SNG Héi ®ång c¸c quèc gia ®éc lËp VAT Value Added Tax USD WTO ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng §« la Mü World Trade Tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ giíi Organization Ch÷ viÕt t¾t tiÕng ViÖt KNNK Kim ng¹ch nhËp khÈu KNXK Kim ng¹ch xuÊt khÈu KNXNK Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu LX Liªn X« NK NhËp khÈu XK XuÊt khÈu NCKH Nghiªn cøu khoa häc 6 Danh môc c¸c b¶ng Trang B¶ng 1.1: Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ gi÷a Trung Quèc vµ Liªn bang Nga ................................................................ 52 B¶ng 1.2: Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ gi÷a Thæ NhÜ Kú vµ Liªn bang Nga ................................................................ 61 B¶ng 2.1: Kim ng¹ch ngo¹i th−¬ng ViÖt Nam - Liªn X« giai ®o¹n 1976 - 1990 ....................................................................77 B¶ng 2.2: MÆt hµng nhËp khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam tõ Liªn X« giai ®o¹n 1986 - 1990 ............................................................78 B¶ng 2.3: Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga giai ®o¹n 1992 -1996.................................................99 B¶ng 2.4: Tû träng kim ng¹ch xuÊt, nhËp khÈu hµng ho¸ gi÷a ViÖt 102 Nam vµ Liªn bang Nga giai ®o¹n 1992 -1996...................... B¶ng 2.5: MÆt hµng nhËp khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam tõ Liªn bang Nga giai ®o¹n 1992 - 1996................................................ 104 B¶ng 2.6: Kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga giai ®o¹n 1997 - 2005................................109 B¶ng 2.7: Tû träng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga giai ®o¹n 1997 - 2005..................... 110 B¶ng 2.8: XÕp h¹ng vÒ nhËp khÈu hµng hãa tõ Liªn bang Nga ............. 111 B¶ng 2.9: MÆt hµng nhËp khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam tõ Liªn bang Nga giai ®o¹n 1997 - 2005................................................ 113 B¶ng 2.10: MÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam sang Liªn bang Nga giai ®o¹n 1997 - 2005 ........................................ 114 B¶ng 2.11: XÕp h¹ng vÒ xuÊt khÈu hµng ho¸ sang Liªn bang Nga ........... 115 B¶ng 2.12: Tû träng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam trong kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ cña Liªn bang Nga ....... 117 7 Danh môc c¸c h×nh vÏ Trang H×nh 1.1: XuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ Trung Quèc - Liªn bang Nga ....... 53 H×nh 1.2: XuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ Thæ NhÜ Kú - Liªn bang Nga ........ 62 H×nh 2.1: XuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ ViÖt Nam - Liªn bang Nga giai ®o¹n 1992 - 1996 ............................................................100 H×nh 2.2: XuÊt nhËp khÈu hµng ho¸ ViÖt Nam - Liªn bang Nga giai ®o¹n 1997 - 2005 ............................................................107 8 Më ®Çu 1. Sù cÇn thiÕt nghiªn cøu cña ®Ò tµi luËn ¸n Trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, viÖc liªn kÕt gi÷a c¸c quèc gia, c¸c khu vùc ngµy cµng trë nªn cÇn thiÕt vµ cã tÝnh tÊt yÕu. C¸c nÒn kinh tÕ ngµy cµng g¾n bã, phô thuéc lÉn nhau, t¹o ®éng lùc cho t¨ng tr−ëng kinh tÕ, c¸c thÓ chÕ ®a ph−¬ng vµ khu vùc cã vai trß ngµy cµng t¨ng cïng víi sù ph¸t triÓn cña ý thøc ®éc lËp tù chñ, tù lùc tù c−êng cña c¸c d©n téc. Tr−íc t×nh h×nh ®ã, hoµ b×nh, æn ®Þnh vµ hîp t¸c trªn mäi lÜnh vùc, ®Æc biÖt trªn lÜnh vùc kinh tÕ vµ th−¬ng m¹i ®Ó cïng nhau ph¸t triÓn ngµy cµng trë thµnh v« cïng cÇn thiÕt ®èi víi c¸c d©n téc vµ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc, tõng b−íc héi nhËp vµo kinh tÕ khu vùc vµ kinh tÕ thÕ giíi, §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®; x¸c ®Þnh râ vai trß cña ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i, coi ®ã lµ ®éng lùc quan träng ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ quèc d©n, víi chñ tr−¬ng ®æi míi quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i theo h−íng: “TiÕp tôc më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i theo h−íng ®a ph−¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸; chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ theo lé tr×nh phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña n−íc ta” [13.tr198] vµ “Chñ ®éng vµ tÝch cùc th©m nhËp thÞ tr−êng quèc tÕ, chó träng thÞ tr−êng c¸c trung t©m kinh tÕ thÕ giíi, duy tr× vµ më réng thÞ phÇn trªn c¸c thÞ tr−êng quen thuéc, tranh thñ mäi c¬ héi më thÞ tr−êng míi. Tõng b−íc hiÖn ®¹i ho¸ ph−¬ng thøc kinh doanh phï hîp víi xu thÕ míi cña th−¬ng m¹i thÕ giíi” [13.tr200]. Liªn X« tr−íc ®©y trong nh÷ng thËp niªn cña thÕ kû tr−íc, vèn lµ thÞ tr−êng chÝnh vµ quan träng trong ho¹t ®éng th−¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam. Quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt - X« ®; ®ãng mét vai trß quan träng trong c«ng cuéc b¶o vÖ, kiÕn thiÕt ®Êt n−íc vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam. Sau khi Liªn X« tan r; (1990), Liªn bang Nga kÕ thõa c¸c quan hÖ kinh tÕ - th−¬ng m¹i víi ViÖt Nam, cã thÓ xem ®ã lµ b−íc ngoÆt lÞch sö trong quan hÖ th−¬ng 9 m¹i gi÷a hai n−íc. Bèi c¶nh lóc ®ã khiÕn cho mçi n−íc gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n, g©y t¸c ®éng bÊt lîi ®Õn sù ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam Liªn bang Nga. Tõ vÞ trÝ lµ thÞ tr−êng träng yÕu chiÕm tû träng ®Æc biÖt lín trong quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ cña ViÖt Nam, kim ng¹ch ngo¹i th−¬ng gi÷a hai n−íc cã nh÷ng n¨m chiÕm tíi 70 - 80% tæng kim ng¹ch ngo¹i th−¬ng cña ViÖt Nam, ®Õn nay con sè nµy chØ cßn xÊp xØ 2%. Trao ®æi hµng ho¸ hai chiÒu gi÷a ViÖt Nam - Liªn bang Nga gi¶m sót m¹nh. Hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam mÊt kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng Liªn bang Nga, thÞ phÇn bÞ thu hÑp. NhiÒu doanh nghiÖp ho¹t ®éng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®; ph¶i tõ bá thÞ tr−êng nµy do cã qu¸ nhiÒu rñi ro. Tuy nhiªn, xÐt vÒ l©u dµi, Liªn bang Nga vÉn lµ mét thÞ tr−êng réng lín, giµu tiÒm n¨ng ®Ó ViÖt Nam ®Èy m¹nh xuÊt, nhËp khÈu hµng ho¸, t¨ng c−êng quan hÖ th−¬ng m¹i song ph−¬ng, ph¸t huy c¸c lîi thÕ cña m×nh. H¬n n÷a, Liªn bang Nga vèn lµ thÞ tr−êng ViÖt Nam ®; cã quan hÖ g¾n bã tõ l©u, ®iÒu kiÖn ®ang dÇn thay ®æi, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam sÏ thuËn lîi h¬n khi th©m nhËp vµ më réng ho¹t ®éng ë thÞ tr−êng nµy so víi c¸c thÞ tr−êng míi kh¸c. Bªn c¹nh ®ã, viÖc më réng quan hÖ kinh tÕ - th−¬ng m¹i víi ViÖt Nam sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó Liªn bang Nga n©ng cao vÞ thÕ vµ ¶nh h−ëng cña m×nh t¹i khu vùc §«ng Nam ¸. Tr−íc ®ßi hái cÊp b¸ch cña thùc tiÔn ph¸t triÓn vµ qu¶n lý ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu, còng nh− nhu cÇu kh«i phôc vµ më réng quan hÖ th−¬ng m¹i ®èi víi thÞ tr−êng quen thuéc nhiÒu tiÒm n¨ng nh− thÞ tr−êng Liªn bang Nga trong bèi c¶nh vµ ®iÒu kiÖn míi, viÖc nghiªn cøu thÞ tr−êng Liªn bang Nga vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga lµ thùc sù cÇn thiÕt, cã ý nghÜa quan träng c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn, t×m luËn cø x¸c thùc phôc vô cho viÖc ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga trong giai ®o¹n míi qua ®ã thóc ®Èy quan hÖ hîp t¸c toµn diÖn gi÷a hai n−íc ph¸t triÓn lªn tÇm cao míi. 10 Quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga lµ mét kh©u träng yÕu trong mèi quan hÖ hîp t¸c chiÕn l−îc ph¸t triÓn cña c¶ hai n−íc. Quan hÖ ®ã cÇn ®−îc ph¸t triÓn kh«ng ngõng c¶ bÒ réng lÉn chiÒu s©u, ®¹t tíi hiÖu qu¶ mong ®îi. §ã lµ ®iÒu ®; ®−îc l;nh ®¹o cÊp cao hai n−íc lu«n kh¼ng ®Þnh. LuËn ¸n nµy ®−îc thùc hiÖn theo néi dung cèt lâi nh− ®; ®−îc tr×nh bµy. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu cña ®Ò tµi luËn ¸n Trong xu thÕ toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ vµ tù do ho¸ th−¬ng m¹i ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ nh− hiÖn nay, hîp t¸c kinh tÕ, th−¬ng m¹i vµ héi nhËp vµo kinh tÕ thÕ giíi ®ang lµ nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn nãng báng, s«i ®éng ®−îc c¶ giíi khoa häc vµ chÝnh kh¸ch quan t©m. V× thÕ, viÖc nghiªn cøu quan hÖ hîp t¸c th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga kh«ng ph¶i lµ chñ ®Ò hoµn toµn míi. Còng ®; cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nµy, song ch−a nhiÒu vµ ®Ò cËp víi nhiÒu c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau. - Bïi Huy Kho¸t (1995), Quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - Liªn bang Nga: HiÖn tr¹ng vµ triÓn väng, NXB Khoa häc - X; héi, Hµ Néi. C«ng tr×nh nghiªn cøu ®; ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ quan hÖ kinh tÕ gi÷a hai n−íc kÓ tõ khi ViÖt Nam vµ Liªn X« chÝnh thøc quan hÖ ®èi ngo¹i tõ n¨m 1955 ®Õn khi Liªn X« tan r;, vµ quan hÖ ViÖt Nam - Liªn bang Nga sau khi Liªn X« tan r;. C¸c t¸c gi¶ ®; xem xÐt chiÕn l−îc ®èi ngo¹i cña c¶ hai n−íc ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga, ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p ®Ó ®−a quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ ViÖt Nam - Liªn bang Nga lªn tÇm cao míi trong bèi c¶nh vµ vÞ thÕ míi cña mçi quèc gia trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. - NguyÔn Xu©n S¬n (1997), VÒ mèi quan hÖ ViÖt Nam - Liªn bang Nga trong giai ®o¹n hiÖn nay, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi. C«ng tr×nh nghiªn cøu ®; kh¸i qu¸t thùc tr¹ng mèi quan hÖ gi÷a hai n−íc trªn nhiÒu ph−¬ng diÖn, ®Æc biÖt lµ sau khi Liªn X« tan r;, trªn c¬ së ®ã lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra vµ nguyªn nh©n cña nh÷ng h¹n chÕ trong quan hÖ hai n−íc trong bèi c¶nh quèc tÕ míi, tõ ®ã cã nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn quan hÖ gi÷a hai n−íc ®Ó xøng víi tÇm lµ ®èi t¸c chiÕn l−îc cña nhau. 11 - NguyÔn Quang ThuÊn (1999), Liªn bang Nga quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i trong nh÷ng n¨m c¶i c¸ch thÞ tr−êng, NXB Khoa häc x; héi, Hµ Néi. C«ng tr×nh nghiªn cøu ®; ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng, ®−êng lèi, chiÕn l−îc vµ triÓn väng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i cña Liªn bang Nga víi mét sè n−íc vµ khu vùc trong nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX, cïng nh÷ng ¶nh h−ëng cña nh÷ng nh©n tè bªn trong vµ bªn ngoµi ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i cña Liªn bang Nga. Nh÷ng quan ®iÓm míi, néi dung vµ xu h−íng ph¸t triÓn trong quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i cña Liªn bang Nga ë cuèi thËp niªn 90 còng ®; ®−îc kh¾c ho¹ trong c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy. - Vò ChÝ Léc vµ NguyÔn ThÞ M¬ (2003), ThÞ tr−êng ch©u ¢u vµ kh¶ n¨ng ®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam sang thÞ tr−êng ch©u ¢u giai ®o¹n 2001-2010, NXB Thèng kª, Hµ Néi. C«ng tr×nh nghiªn cøu ®; kh¾c ho¹ ®Æc ®iÓm thÞ tr−êng ch©u ¢u, kh¶ n¨ng vµ thùc tr¹ng quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ thÞ tr−êng c¸c n−íc Ch©u ¢u tõ ®ã ®Ò xuÊt c¸c kiÕn nghÞ tiÕp tôc ®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng ho¸ ViÖt Nam sang thÞ tr−êng c¸c n−íc nµy. - Vò ChÝ Léc vµ NguyÔn ThÞ M¬ (2004), LuËn cø khoa häc x©y dùng chiÕn l−îc ®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam sang thÞ tr−êng Ch©u ¢u giai ®o¹n 2001-2010, ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc ®éc lËp cÊp nhµ n−íc, Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o. §Ò tµi ®; nghiªn cøu vÒ tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña viÖc x©y dùng chiÕn l−îc ®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng ho¸ ViÖt Nam sang thÞ tr−êng Ch©u ¢u trªn c¬ së ®¸nh gi¸ lîi thÕ so s¸nh cña ViÖt Nam trong quan hÖ th−¬ng m¹i víi Ch©u ¢u, c¸c nh©n tè t¸c ®éng vµ triÓn väng ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Ch©u ¢u. §Æc ®iÓm cña thÞ tr−êng Liªn minh Ch©u ¢u, thÞ tr−êng c¸c n−íc SNG vµ Liªn bang Nga ®−îc kh¾c ho¹ râ nÐt trong néi dung cña ®Ò tµi. Bªn c¹nh ®ã, thùc tr¹ng xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam sang thÞ tr−êng ch©u ¢u ®; ®−îc ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ tõ n¨m 1990 ®Õn n¨m 2000. Tõ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn ®ã, ®Ò tµi ®; x©y dùng ph−¬ng ¸n vÒ mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc, ph−¬ng ¸n xuÊt khÈu vµ kiÕn nghÞ hÖ thèng c¸c gi¶i 12 ph¸p ®Ó ®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng ho¸ ViÖt Nam sang thÞ tr−êng ch©u ¢u giai ®o¹n 2001-2010. - Vâ §¹i L−îc vµ Lª Bé LÜnh (2005), Quan hÖ ViÖt - Nga trong bèi c¶nh quèc tÕ míi, NXB ThÕ giíi, Hµ Néi. C«ng tr×nh ®; nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n nh−: Xu h−íng gia t¨ng hîp t¸c kinh tÕ ë Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng trong bèi c¶nh quèc tÕ míi; Tæng quan, ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng thay ®æi vÒ chÝnh trÞ cña Liªn bang Nga vµ ViÖt Nam trong thêi kú hËu X« ViÕt cã sù so s¸nh gi÷a hai n−íc, ®Æc biÖt lµ ®−êng lèi ®èi ngo¹i cña Liªn bang Nga vµ quan hÖ cña Liªn bang Nga víi c¸c n−íc ®èi t¸c vµ khu vùc; Quan hÖ ViÖt Nam - Liªn bang Nga ®−îc ph©n tÝch tõ hiÖn tr¹ng cña quan hÖ ®Çu t−, th−¬ng m¹i, hîp t¸c khoa häc, gi¸o dôc, ®Ó thÊy ®−îc tiÒm n¨ng vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra, tõ ®ã ®−a ra nh÷ng nhËn xÐt vµ khuyÕn nghÞ nh»m ph¸t triÓn quan hÖ gi÷a hai n−íc trªn mét sè lÜnh vùc. ë ®©y, quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam- Liªn bang Nga chØ ®−îc xem xÐt nh− mét khÝa c¹nh trong bøc tranh tæng thÓ quan hÖ ViÖt Nam- Liªn bang Nga trªn nhiÒu lÜnh vùc. - NguyÔn Quang ThuÊn (2005), Liªn bang Nga trong tiÕn tr×nh gia nhËp WTO, ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÊp bé, ViÖn Nghiªn cøu Ch©u ¢u, ViÖn Khoa häc X; héi ViÖt Nam. C«ng tr×nh nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu lµ: Nh÷ng ®Æc thï cña nÒn kinh tÕ Liªn bang Nga, nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra vµ quan ®iÓm cña Liªn bang Nga trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp WTO. Nh÷ng nç lùc ®µm ph¸n, nh÷ng cam kÕt, kÕt qu¶ vµ triÓn väng cña qu¸ tr×nh ®µm ph¸n vÒ héi nhËp thÞ tr−êng hµng ho¸, dÞch vô, vÒ n«ng nghiÖp, vÒ thÓ chÕ vµ luËt ph¸p; Nh÷ng ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch chñ yÕu cña Liªn bang Nga ®Ó thùc hiÖn cam kÕt héi nhËp, thÓ hiÖn ë viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn thÓ chÕ thÞ tr−êng, gi¶m bít tû lÖ phi thÞ tr−êng vµ chèng ®éc quyÒn, c¶i c¸ch chÝnh s¸ch tµi chÝnh - tiÒn tÖ, c¶i c¸ch chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i, c¶i c¸ch trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, c¸c ®iÒu chØnh vÒ hÖ thèng luËt ph¸p. Trªn c¬ së nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò ®ã, ®Ò tµi ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña viÖc Liªn bang Nga gia nhËp 13 WTO ®èi víi chÝnh c¸c ngµnh, c¸c doanh nghiÖp vµ x; héi Liªn bang Nga, còng nh− t¸c ®éng tíi khu vùc vµ thÕ giíi vµ mét sè quan hÖ song ph−¬ng Liªn bang Nga víi Mü, Trung Quèc, NhËt B¶n vµ ASEAN, nhÊt lµ quan hÖ kinh tÕ - th−¬ng m¹i Liªn bang Nga - ViÖt Nam. - NguyÔn §×nh H−¬ng (2005), ChuyÓn ®æi kinh tÕ ë Liªn bang Nga lý luËn, thùc tiÔn vµ bµi häc kinh nghiÖm, NXB Lý luËn vµ ChÝnh trÞ, Hµ Néi. C¸c nhµ nghiªn cøu vµ c¸c nhµ kinh tÕ häc ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga ®; lµm râ nh÷ng giai ®o¹n cña nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi, tÝnh quy luËt vµ kh¸i qu¸t mét sè m« h×nh lý luËn vÒ chuyÓn ®æi kinh tÕ ë Liªn bang Nga. KÕt qu¶ nghiªn cøu ®; tËp trung vµo nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ cña qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ ë Liªn bang Nga nh−: t− nh©n ho¸, ph¸t triÓn thÞ tr−êng ®Êt ®ai, lao ®éng, tµi chÝnh, c¸c chÝnh s¸ch ng©n s¸ch, tiÒn tÖ, chèng l¹m ph¸t vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x; héi. TriÓn väng cña nÒn kinh tÕ Liªn bang Nga còng ®; ®−îc nghiªn cøu vµ dù b¸o. Trªn c¬ së kÕt qu¶ nghiªn cøu, c¸c t¸c gi¶ ®; rót ra bµi häc kinh nghiÖm cho nh÷ng nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi kh¸c. - Kû yÕu héi th¶o quèc gia (2002), Quan hÖ ViÖt Nam- Liªn bang Nga: LÞch sö, hiÖn tr¹ng vµ triÓn väng, Tr−êng ®¹i häc quèc gia TP.Hå ChÝ Minh, Tr−êng ®¹i häc khoa häc x; héi vµ nh©n v¨n, Trung t©m khoa häc x; héi vµ nh©n v¨n quèc gia, Trung t©m nghiªn cøu ch©u ¢u phèi hîp thùc hiÖn. C¸c bµi viÕt ®; tËp trung ®¸nh gi¸ thùc tiÔn quan hÖ kinh tÕ, ngo¹i giao, th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam víi Liªn X« vµ Liªn bang Nga qua c¸c thêi kú lÞch sö. Kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng mang tÝnh ®èi t¸c chiÕn l−îc cña mçi n−íc trong quan hÖ ®èi ngo¹i; vai trß cña mèi quan hÖ gi÷a hai n−íc ®èi víi sù nghiÖp x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt n−íc, còng nh− vÞ thÕ cña mçi bªn trong chiÕn l−îc ®èi ngo¹i cña mçi quèc gia, tõ ®ã cã c¸c khuyÕn nghÞ tiÕp tôc ph¸t triÓn quan hÖ gi÷a hai n−íc trong hoµn c¶nh vµ ®iÒu kiÖn míi. - Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu ®¨ng trªn c¸c t¹p chÝ chuyªn ngµnh nh−: NguyÔn Quang ThuÊn (2001), "Quan hÖ kinh tÕ- th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn 14 bang Nga: ®èi t¸c chiÕn l−îc trong thÕ kû XXI", T¹p chÝ nghiªn cøu Ch©u ¢u sè 1/2001; NguyÔn Quang ThuÊn, “Vµi nÐt vÒ chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ Liªn bang Nga trong giai ®o¹n 2000 - 2010”. Nghiªn cøu Ch©u ¢u sè 5/2002 (47); NguyÔn Phóc Khanh (2002), "Trang míi trong quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga", T¹p chÝ kinh tÕ ®èi ngo¹i, sè 1/2002; Ph¹m §øc ChÝnh (2003) “C¶i c¸ch kinh tÕ ë Nga: Giai ®o¹n míi - triÓn väng míi”, Nghiªn cøu kinh tÕ, sè 7/2003; NguyÔn V¨n T©m (2003) “N−íc Nga trªn ®−êng héi nhËp quèc tÕ”, Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi, sè 5/2003; Vò ChÝ Léc (2003) “Mét sè suy nghÜ vÒ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI”, T¹p chÝ Kinh tÕ ®èi ngo¹i sè 5/2003; Vò ChÝ Léc (2003) “Nhµ n−íc cÇn t¨ng c−êng hç trî h¬n n÷a cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam nh»m ®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng ho¸ sang thÞ tr−êng ch©u ¢u” T¹p chÝ Kinh tÕ ®èi ngo¹i sè 6/2003. Nh÷ng bµi viÕt nµy ®; ®¸nh gi¸ kh¸i qu¸t quan hÖ kinh tÕ - th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga qua c¸c thêi kú, kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña mèi quan hÖ nµy ®èi víi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ, chiÕn l−îc ®èi ngo¹i vµ triÓn väng ph¸t triÓn kinh tÕ - th−¬ng m¹i, nh÷ng khã kh¨n th¸ch thøc cña mçi n−íc trong tiÕn tr×nh ®æi míi vµ c¶i c¸ch. Trªn c¬ së ®ã ®; khuyÕn nghÞ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ph¶i gi¶i quyÕt ®Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn quan hÖ kinh tÕ - th−¬ng m¹i gi÷a hai n−íc ViÖt Nam - Liªn bang Nga trong ®iÒu kiÖn míi. Nh×n chung, c¸c c«ng tr×nh ®; nghiªn cøu vµ ph¶n ¸nh ®a d¹ng mèi quan hÖ ViÖt Nam - Liªn bang Nga trªn c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, th−¬ng m¹i, ®Çu t−, v¨n hãa x; héi trong c¸c thêi kú kh¸c nhau, nh−ng ch−a cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu mét c¸ch hÖ thèng qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga tõ khi hai n−íc chÝnh thøc cã quan hÖ ®Õn nay, d−íi gãc ®é lÞch sö kinh tÕ tõ phÝa ViÖt Nam, trong bèi c¶nh toµn cÇu hãa vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. 15 3. Môc ®Ých nghiªn nghiªn cøu vµ ý nghÜa cña luËn ¸n * Môc ®Ých nghiªn cøu: - Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ nãi chung vµ quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga nãi riªng trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. - Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga giai ®o¹n tõ 1992 ®Õn 2005, kÕt hîp víi ®¸nh gi¸ kh¸i qu¸t t×nh h×nh ho¹t ®éng th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn X« tõ 1955 ®Õn 1991, ®Ó tæng kÕt nh÷ng thµnh tùu, h¹n chÕ vµ nguyªn nh©n cña mèi quan hÖ nµy. - KiÕn nghÞ mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga ®Õn n¨m 2010 ®Þnh h−íng ®Õn n¨m 2020. * ý nghÜa cña luËn ¸n: - KÕt qu¶ nghiªn cøu cña luËn ¸n sÏ lµ nh÷ng luËn cø khoa häc cÇn thiÕt gióp c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n−íc trong viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ tæ chøc ho¹t ®éng th−¬ng m¹i quèc tÕ nãi chung vµ ho¹t ®éng th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga nãi riªng. - Gióp c¸c doanh nghiÖp cña ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga cã thªm nh÷ng th«ng tin vµ nhËn thøc míi vÒ chÝnh s¸ch, m«i tr−êng kinh doanh, kinh nghiÖm cña c¸c ®èi t¸c vµ thÞ tr−êng cña hai n−íc ®Ó cã thÓ ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt trong ho¹t ®éng th−¬ng m¹i cña m×nh. - Ngoµi ra, kÕt qu¶ nghiªn cøu cña luËn ¸n cã thÓ dïng lµm tµi liÖu tham kh¶o cho c¸c c¸n bé nghiªn cøu vµ c¸c c¸n bé gi¶ng d¹y ®¹i häc vÒ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga. 4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu §èi t−îng nghiªn cøu cña luËn ¸n: Lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. 16 Ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn ¸n: - C¸c ho¹t ®éng th−¬ng m¹i hµng ho¸ gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga. - §¸nh gi¸ kh¸i qu¸t ho¹t ®éng th−¬ng m¹i hai n−íc thêi kú tr−íc n¨m 1992 (tõ 1955 ®Õn 1992) ®Ó t×m ra ®Æc ®iÓm cña ho¹t ®éng th−¬ng m¹i gi÷a hai n−íc. - Nghiªn cøu thùc tr¹ng ho¹t ®éng th−¬ng m¹i hµng hãa gi÷a hai n−íc tõ n¨m 1992 ®Õn 2005. - Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga ¸p dông cho giai ®o¹n tõ nay ®Õn 2010 vµ tÇm nh×n ®Õn n¨m 2020. 5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu - Ph−¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng vµ ph−¬ng ph¸p duy vËt lÞch sö, kÕt hîp ph−¬ng ph¸p lÞch sö vµ ph−¬ng ph¸p logic. Nh÷ng ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc sö dông trong suèt qu¸ tr×nh nghiªn cøu cña luËn ¸n. - Ph−¬ng ph¸p thèng kª, ph©n tÝch tæng hîp vµ ph−¬ng ph¸p so s¸nh: c¸c ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc sö dông nhiÒu nhÊt khi nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga, trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu kinh nghiÖm ph¸t triÓn th−¬ng m¹i quèc tÕ cña n−íc ngoµi, ®Æc biÖt ®Ó ph©n tÝch thùc tr¹ng quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga còng nh− gi÷a ViÖt Nam vµ Liªn X«. 6. Nh÷ng ®ãng gãp cña luËn ¸n - HÖ thèng ho¸ vµ lµm s©u s¾c h¬n mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a hai n−íc ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga trong xu h−íng khu vùc ho¸ vµ toµn cÇu ho¸. Bªn c¹nh nh÷ng c¬ së lý thuyÕt mang tÝnh kinh ®iÓn vµ truyÒn thèng, quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ ViÖt Nam - Liªn bang Nga cßn ®−îc x¸c lËp trªn c¬ së vÞ thÕ ®Þa - chÝnh trÞ vµ ®Þa - chiÕn l−îc cña ViÖt Nam trong hÖ thèng x; héi chñ nghÜa tr−íc ®©y vµ ë khu vùc §«ng Nam ¸. Sau khi Liªn X« tan r;, c¶ hai n−íc thùc hiÖn tù do th−¬ng m¹i vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ s©u réng h¬n th× c¬ së mèi quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam 17 vµ Liªn bang Nga cßn lµ vÞ thÕ ®Þa - chÝnh trÞ, ®Þa - chiÕn l−îc vµ ®Þa - kinh tÕ cña ViÖt Nam trong khu vùc vµ trong ASEAN. - §¸nh gi¸ thùc tr¹ng ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i gi÷a hai n−íc ViÖt Nam vµ Liªn bang Nga, chØ râ nh÷ng h¹n chÕ vµ nguyªn nh©n c¶n trë sù ph¸t triÓn th−¬ng m¹i gi÷a hai n−íc. Trªn c¬ së nghiªn cøu lý luËn vµ thùc tiÔn, luËn ¸n ®; kh¼ng ®Þnh tiÒm n¨ng vµ lîi Ých cña sù ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga trong bèi c¶nh míi, trªn c¬ së ®ã x©y dùng quyÕt t©m chiÕn l−îc ph¸t triÓn mèi quan hÖ nµy. - §Ò xuÊt gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, trong ®ã cã c¸c gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng ViÖt Nam cã lîi thÕ sang thÞ tr−êng Liªn bang Nga, g¾n ho¹t ®éng xuÊt khÈu trùc tiÕp víi ®Çu t− vµo Liªn bang Nga ®Ó t¨ng gi¸ trÞ gia t¨ng cña c¸c hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu cña ta, còng nh− t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó th©m nhËp s©u h¬n vµo c¸c kªnh ph©n phèi cña n−íc së t¹i. - Bæ sung nguån t− liÖu cho c«ng t¸c nghiªn cøu, cho c¸c nhµ qu¶n lý vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn vÒ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam Liªn bang Nga - c¶ hai n−íc ®ang tiÕn rÊt gÇn ®Õn viÖc trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña Tæ chøc Th−¬ng m¹i ThÕ giíi. 7. KÕt cÊu cña luËn ¸n Ngoµi phÇn më ®Çu, kÕt luËn, danh môc tµi liÖu tham kh¶o vµ phô lôc, néi dung cña luËn ¸n ®−îc kÕt cÊu thµnh 3 ch−¬ng: Ch−¬ng 1: C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam - Liªn bang Nga thêi kú 1992 - 2005 Ch−¬ng 3: Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i ViÖt Nam Liªn bang Nga 18 Ch−¬ng 1 C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ trong Bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp nhËp kinh tÕ quèc tÕ 1.1. Lý thuyÕt vÒ th−¬ng m¹i quèc tÕ 1.1.1. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n Sù ph¸t triÓn cña nÒn v¨n minh loµi ng−êi g¾n liÒn víi c¸c ho¹t ®éng trao ®æi, bu«n b¸n, quan hÖ trao ®æi s¶n phÈm trong tõng bé téc, tõng b¶n lµng, tõng vïng, dÇn dÇn ®−îc më réng ra khái ph¹m vi quèc gia thµnh quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ, ®©y lµ sù ph¸t triÓn tÊt yÕu mang tÝnh kh¸ch quan. Trong t¸c phÈm T− b¶n, C.M¸c ®; ®Þnh nghÜa th−¬ng m¹i quèc tÕ lµ “sù më réng ho¹t ®éng th−¬ng m¹i ra khái ph¹m vi mét n−íc. §ã lµ lÜnh vùc trao ®æi hµng ho¸ trªn thÞ tr−êng thÕ giíi. Th«ng qua ho¹t ®éng th−¬ng m¹i quèc tÕ, c¸c n−íc bu«n b¸n nh÷ng hµng ho¸ vµ dÞch vô ®Ó thu lîi nhuËn” [32.tr20] Sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai, trËt tù kinh tÕ - chÝnh trÞ cña thÕ giíi ®; ®−îc s¾p xÕp l¹i, cïng víi sù tiÕn bé vµ ph¸t triÓn nh− vò b;o vÒ khoa häc, c«ng nghÖ ®; dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn ®a d¹ng c¸c h×nh thøc quan hÖ kinh tÕ, th−¬ng m¹i gi÷a c¸c quèc gia. Kh¸i niÖm kinh tÕ ®èi ngo¹i ®; ®−îc c¸c n−íc cã nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung sö dông, “bao gåm c¸c ho¹t ®éng kh¸c nhau nh− ngo¹i th−¬ng, hîp t¸c quèc tÕ vÒ ®Çu t− vµ thu hót nguån vèn ®Çu t− cña n−íc ngoµi, hîp t¸c quèc tÕ vÒ khoa häc - c«ng nghÖ vµ c¸c ho¹t ®éng dÞch vô thu ngo¹i tÖ kh¸c….” [41.tr15] Kh¸i niÖm th−¬ng m¹i quèc tÕ cã néi dung réng h¬n kh¸i niÖm ngo¹i th−¬ng, ®èi t−îng cña nã kh«ng chØ gåm c¸c hµng ho¸ h÷u h×nh mµ cßn bao gåm c¶ c¸c dÞch vô liªn quan chÆt chÏ ®Õn hµng ho¸ th«ng th−êng nh− dÞch vô kü thuËt, mua b¸n ph¸t minh s¸ng chÕ, dÞch vô vËn t¶i, th−¬ng m¹i ®iÖn tö vµ c¸c dÞch vô th−¬ng m¹i quèc tÕ kh¸c. 19 N¨m 1948, GATT ®−îc thµnh lËp, kh¸i niÖm th−¬ng m¹i quèc tÕ ®−îc sö dông vµ g¾n liÒn víi néi dung ®iÒu chØnh cña GATT, HiÖp ®Þnh nµy chñ yÕu ®iÒu tiÕt th−¬ng m¹i hµng ho¸ h÷u h×nh trong bèi c¶nh møc ®é b¶o hé cßn cao. Trªn c¬ së GATT, n¨m 1995 WTO ra ®êi theo HiÖp ®Þnh Marrakesh. WTO ho¹t ®éng dùa trªn c¸c luËt lÖ vµ quy t¾c ®iÒu chØnh hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc th−¬ng m¹i quèc tÕ, ®−îc h×nh thµnh trªn c¬ së c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n nh−: th−¬ng m¹i kh«ng cã sù ph©n biÖt ®èi xö, chØ b¶o hé b»ng thuÕ quan vµ x©y dùng mét nÒn t¶ng æn ®Þnh cho th−¬ng m¹i quèc tÕ; th−¬ng m¹i ngµy cµng ®−îc tù do ho¸ vµ thuËn lîi ho¸ theo xu h−íng toµn cÇu, lµm cho c¸c quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ kh«ng ngõng ph¸t triÓn, qua ®ã thóc ®Èy tiÕn tr×nh tù do ho¸ th−¬ng m¹i trªn toµn thÕ giíi. Tõ ®ã ®Õn nay, th−¬ng m¹i quèc tÕ ®; cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn m¹nh mÏ, më réng sang c¶ lÜnh vùc dÞch vô nh−: ng©n hµng, b¶o hiÓm, vËn t¶i hµng kh«ng, vËn t¶i biÓn, du lÞch, x©y dùng, t− vÊn... C¸c lo¹i h×nh dÞch vô nµy cïng víi lÜnh vùc th−¬ng m¹i g¾n víi ®Çu t− vµ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ ®; ph¸t triÓn hÕt søc nhanh chãng vµ trë thµnh bé phËn quan träng cña th−¬ng m¹i quèc tÕ. Víi sù ra ®êi cña WTO, tõ 1/1/1995, kh¸i niÖm th−¬ng m¹i quèc tÕ ®; ®−îc sö dông réng r;i. XÐt vÒ ®Æc tr−ng th× th−¬ng m¹i quèc tÕ ®−îc ®Þnh nghÜa lµ viÖc mua, b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô qua biªn giíi quèc gia, hay gi÷a c¸c ®èi t¸c cã quèc tÞch kh¸c nhau. C¸c ®Þnh nghÜa nµy ®−îc sö dông nhiÒu nhÊt khi xem xÐt chøc n¨ng cña th−¬ng m¹i, vai trß cña th−¬ng m¹i nh− lµ chiÕc cÇu nèi cung vµ cÇu vÒ hµng ho¸, dÞch vô xÐt c¶ vÒ sè l−îng, chÊt l−îng vµ thêi gian s¶n xuÊt. Trong nhiÒu tr−êng hîp, trao ®æi hµng ho¸ vµ dÞch vô ®−îc ®i kÌm víi viÖc trao ®æi c¸c yÕu tè cña s¶n xuÊt nh− lao ®éng, vèn, nhÊt lµ khi ®Ò cËp ®Õn th−¬ng m¹i trong bèi c¶nh héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. Trong bèi c¶nh kinh doanh quèc tÕ hiÖn ®¹i, th−¬ng m¹i quèc tÕ ®−îc hiÓu lµ viÖc mua, b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô gi÷a c¸c ®èi t¸c cã quèc tÞch kh¸c nhau, ranh giíi ®Þa lý kh«ng cßn lµ tiªu chÝ duy nhÊt ®Ó x¸c ®Þnh ho¹t ®éng th−¬ng m¹i quèc tÕ nh− tr−íc ®©y n÷a. 20 C¬ së cña th−¬ng m¹i quèc tÕ lµ do yªu cÇu kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn vµ quèc tÕ ho¸ lùc l−îng s¶n xuÊt mµ nÒn t¶ng cña nã dùa trªn sù ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ vµ sù trao ®æi lîi thÕ so s¸nh gi÷a c¸c quèc gia, v× môc tiªu ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia ®ã. Quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ lµ toµn bé c¸c ho¹t ®éng trao ®æi, hîp t¸c gi÷a c¸c quèc gia, gi÷a c¸c khèi trong lÜnh vùc th−¬ng m¹i dùa trªn c¬ së c¸c hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i, c¸c cam kÕt, tho¶ thuËn song ph−¬ng vµ ®a ph−¬ng. Ngµy nay, nhiÒu quèc gia tham gia vµo tiÕn tr×nh toµn cÇu ho¸, héi nhËp kinh tÕ vµ cïng ph¸t triÓn, viÖc t¨ng c−êng quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ lµ sù ®ßi hái tÊt yÕu kh¸ch quan. Ph¸t triÓn quan hÖ th−¬ng m¹i quèc tÕ chÝnh lµ më réng vµ t¨ng c−êng c¸c ho¹t ®éng trong th−¬ng m¹i quèc tÕ. 1.1.2. Mét sè häc thuyÕt vÒ th−¬ng m¹i quèc tÕ 1.1.2.1. ThuyÕt träng th−¬ng Trong lÞch sö quan hÖ quèc tÕ, ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng ®; ®−îc tiÕn hµnh tõ rÊt sím vµ ng−êi ta ®; vµ t×m thÊy nh÷ng lîi Ých thiÕt thùc tõ ho¹t ®éng nµy, nh−ng lý thuyÕt vÒ th−¬ng m¹i quèc tÕ chØ thùc sù xuÊt hiÖn ë thÕ kû XV. Vµo kho¶ng nh÷ng n¨m 1450, ph−¬ng thøc s¶n xuÊt phong kiÕn tan r;, ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa ra ®êi, trong thêi kú ®Çu cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa, s¶n xuÊt ch−a ph¸t triÓn, ®Ó cã tÝch luü ph¶i th«ng qua ho¹t ®éng ngo¹i th−¬ng, mua b¸n trao ®æi, nhÊt lµ sù trao ®æi kh«ng ngang gi¸ gi÷a c¸c n−íc t− b¶n víi c¸c n−íc thuéc ®Þa. Víi sù kh¸m ph¸ ra ch©u Mü, mét lµn sãng du th−¬ng ph¸t triÓn m¹nh mÏ ®Ó chuyÓn vµng tõ ch©u Mü vÒ ch©u ¢u. Vai trß cña t− b¶n th−¬ng nghiÖp lóc bÊy giê ®−îc ®Ò cao. Tõ thùc tiÔn s«i ®éng vµ phong phó ®ã, häc thuyÕt kinh tÕ träng th−¬ng ra ®êi. Häc thuyÕt kinh tÕ cña tr−êng ph¸i träng th−¬ng mµ ®¹i biÓu lµ Thomas Mun ®; ®¸nh gi¸ cao vai trß cña tiÒn tÖ, coi tiÒn tÖ lµ tiªu chuÈn c¬ b¶n cña cña c¶i vµ hµng ho¸ chØ lµ ph−¬ng tiÖn lµm t¨ng khèi l−îng tiÒn tÖ. §Ó cã tiÒn tÖ ph¶i th«ng qua ho¹t ®éng th−¬ng m¹i, mµ tr−íc hÕt lµ ngo¹i th−¬ng. Trong ngo¹i th−¬ng ph¶i thùc hiÖn xuÊt siªu, kÕt qu¶ lîi nhuËn cã ®−îc lµ do mua Ýt b¸n nhiÒu, mua rÎ b¸n ®¾t mµ cã.