Tài liệu Quản lý giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời cho trẻ mẫu giáo 5 6 tuổi ở các trường mầm non thị xã phúc yên, tỉnh vĩnh phúc

LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu đề tài “Quản lý giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ở các trường mầm non Thị xã Phúc Yên, Tỉnh Vĩnh Phúc” tôi đã nhận được sự giúp đỡ, chỉ bảo nhiệt tình của các thầy, cô giáo trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 để hoàn thành luận văn này. Với tình cảm chân thành, tôi bày tỏ lòng biết ơn đối với Ban giám hiệu, phòng Sau Đại học, Khoa QLGD - Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2, các thầy giáo, cô giáo đã tham gia quản lý, giảng dạy và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu. Tôi xin bày tỏ sự biết ơn đặc biệt đến PGS.TS ........ - người đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ về khoa học để tôi hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn: - Lãnh đạo, chuyên viên Phòng GDMN, phòng GD&ĐT thị xã Phúc Yên - Ban giám hiệu, các giáo viên dạy trường mầm non thị xã Phúc Yên - Gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, cổ vũ, khích lệ và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian qua. Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong suốt quá trình thực hiện đề tài, song có thể còn có những mặt hạn chế, thiếu sót. Tôi rất mong nhận được ý kiến đóng góp và sự chỉ dẫn của các thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp. Hà Nội, tháng năm 2015 TÁC GIẢ 1 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực nếu sai tôi hoàn chịu trách nhiệm. Tác giả luận văn 2 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. VIẾT TẮT BGH CBQL, GV, NV CHXHCN CMHS CNH, HĐH CSVC GD GD&ĐT GVMN MN MGL KNS QLGD THPT UBND XHCN VIẾT ĐẦY ĐỦ Ban giám hiệu Cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Cha mẹ học sinh Công nghiệp hóa, hiện đại hóa Cở sở vật chất Giáo dục Giáo dục và đào tạo Giáo viên mầm non Mầm non Mẫu giáo lớn Kỹ năng sống Quản lý giáo dục Trung học phổ thông Ủy ban nhân dân Xã hội chủ nghĩa 3 MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN LỜI CAM ĐOAN DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT MỞ ĐẦU................................................................................................................... 8 1. Lí do chọn đề tài.................................................................................................... 8 2. Mục đích nghiên cứu...........................................................................................10 3. Nhiệm vụ nghiên cứu..........................................................................................10 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.......................................................................10 5. Các phương pháp nghiên cứu..............................................................................11 6. Giả thuyết khoa học.............................................................................................11 7. Cấu trúc luận văn.................................................................................................12 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG NGOÀI TRỜI CHO TRẺ MẦM NON.............13 1.1. Sơ lược lịch sử vấn đề nghiên cứu..................................................................13 1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài........................................................................13 1.1.2. Các nghiên cứu ở trong nước........................................................................14 1.2. Các khái niệm cơ bản.......................................................................................16 1.2.1. Khái niệm quản lý..........................................................................................16 1.2.2. Khái niê ̣n quản lí giáo dục................................................................................17 1.2.3. Khái niệm quản lí nhà trường............................................................................19 1.2.4. Kĩ năng sống.................................................................................................. 21 1.2.5. Giáo dục kĩ năng sống....................................................................................26 1.2.6. Hoạt động ngoài trời.......................................................................................27 1.2.7. Quản lí giáo dục kĩ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời......................28 1.3. Giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời cho trẻ mầm non lớp 5-6 tuổi........................................................................................................................... 29 1.3.1. Vai trò của giáo dục kĩ năng sống và của công tác quản lý giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mầm non lớp 5-6 tuổi trong giai đoạn hiện nay...................................29 1.3.2. Mục tiêu giáo dục giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo lớn các trường mầm non............................................................................................................................ 32 1.3.3. Nội dung giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mẫu giáo lớn..................................34 1.3.4. Hình thức giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời....................35 1.3.5. Phương pháp giáo dục kỹ năng cho trẻ MGL thông qua hoạt động ngoài trời .................................................................................................................................. 36 1.4. Nội dung quản lí giáo dục kĩ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời cho trẻ mầm non lớp 5-6 tuổi..............................................................................................37 1.4.1. Xây dựng kế hoạch thực hiện giáo dục kỹ năng sống.......................................38 1.4.2. Tổ chức thực hiện quản lý giáo dục kỹ năng sống............................................39 4 1.4.3. Tổ chức kiểm tra, đánh giá giáo dục kĩ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời cho trẻ mẫu giáo lớn..................................................................................................39 1.4.4. Huy động điều kiện để thực hiện giáo dục KNS thông qua hoạt động ngoài trời............................................................................................................................ 40 1.5. Những yếu tố chủ yếu ảnh hưởng đến công tác quản lí giáo dục kĩ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi......................................41 1.5.1. Số lượng, chất lượng đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý nhà trường..........41 1.5.2. Điều kiện trang thiết bị phục vụ dạy học và cơ sở vật chất............................42 1.5.3. Mục tiêu giáo dục phổ thông và yêu cầu giáo dục kĩ năng sống.....................43 1.5.4. Yếu tố về phía gia đình..................................................................................44 1.5.5. Điều kiện kinh tế - văn hóa xã hội ở địa phương...........................................45 Chương 2 THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG NGOÀI TRỜI CHO TRẺ MẪU GIÁO LỚN Ở CÁC TRƯỜNG MẦM NON TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ PHÚC YÊN, TỈNH VĨNH PHÚC................................................................................................46 2.1. Khái quát về điều kiê ̣n tự nhiên, kinh tế – xã hô ̣i và vài nét về các trường mầm non trên địa bàn thị xã Phúc Yên - tỉnh Vĩnh Phúc.......................................46 2.1.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên - xã hội.......................................................46 2.1.2. Vài nét về các trường mầm non trên địa bàn thị xã Phúc Yên - tỉnh Vĩnh Phúc. 49 2.2. Thực trạng giáo dục kĩ năng sống cho trẻ các trườngmầm non trên địa bàn thị xã Phúc Yên - tỉnh Vĩnh Phúc........................................................................................54 2.2.1. Thực trạng nhâṇ thức của CBQL, GV về giáo dục kĩ năng sống...........................54 2.2.2. Đánh giá trình độ kỹ năng sống của trẻ mẫu giáo lớn các trường mầm non Thị xã Phúc Yên hiện nay...............................................................................................55 2.2.3. Thực trạng giáo dục những kỹ năng cho trẻ mẫu giáo lớn các trường mầm non thị xã Phúc Yên, Vĩnh Phúc.......................................................................................57 2.2.4. Thực trạng hình thức giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mẫu giáo lớn các trường mầm non thị xã Phúc Yên, Vĩnh Phúc.....................................................................59 2.2.5. Thực trạng phương pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mẫu giáo lớn các trường mầm non thị xã Phúc Yên, Vĩnh Phúc..........................................................61 2.3. Thực trạng viêc̣ quản lý giáo dục kĩ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời cho trẻ mẫu giáo lớn các trường mầm non trên địa bàn thị xã Phúc Yên - tỉnh Vĩnh Phúc........63 2.4. Những thành công, những tồn tại công tác quản lý giáo dục kĩ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời cho trẻ mẫu giáo lớn 5-6 tuổi các trường mầm non trên địa bàn thị xã Phúc Yên - tỉnh Vĩnh Phúc..............................................................................69 2.4.1. Thành công, nguyên nhân..............................................................................69 2.4.2. Hạn chế, nguyên nhân....................................................................................71 Chương 3 MỘT SỐ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG NGOÀI TRỜI CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 5 TUỔI TRÊN ĐỊA BÀN THỊ XÃ PHÚC YÊN, TỈNH VĨNH PHÚC TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY.......................................................................................79 3.1. Một số nguyên tắc xây dựng biện pháp..............................................................79 3.1.1. Biện pháp phải phục vụ cho mục tiêu giáo dục mầm non..............................79 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống...................................................................79 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi, thực tiễn......................................................80 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ...................................................................80 3.2. Một số biện pháp quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ở các trường mầm non trên địa bàn thị xã Phúc Yên - tỉnh Vĩnh Phúc.................................................................................................80 3.2.1. Nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên, cha mẹ trẻ em về vai trò quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng sống với trẻ 5-6 tuổi...................................................80 3.2.2 Quản lí xác định mục tiêu, nội dung giáo dục kĩ năng sống cho trẻ MGL trường mầm non phù hợp với đă ̣c điểm điều kiê ̣n của trên địa bàn thị xã Phúc Yên - tỉnh Vĩnh Phúc.......................................................................................................................... 84 3.2.3. Xây dựng kế hoạch và thực hiện kế hoạch tổng thể việc giáo dục kĩ năng sống phù hợp với trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi..............................................................................88 3.2.4. Bồi dưỡng năng lực giáo dục kĩ năng sống cho các chủ thể tham gia giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi thông qua hoạt động ngoài trời..................90 3.2.5. Tăng cường sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục gia đình – nhà trường – xã hội, phát huy vai trò chủ thể các lực lượng sư phạm trong GDKNS thông qua hoạt động ngoài trời cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi........................................................94 3.2.6. Đổi mới kiểm tra đánh giá hiệu quả của giáo dục kĩ năng sống cho trẻ mẫu giáo lớn thông qua hoạt động ngoài trời................................................................................99 3.3. Khảo sát tính khả thi và sự cần thiết của các biện pháp đề xuất.........................101 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.............................................................................107 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC 6 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Xã hội ngày càng phát triển nhanh, sự bùng nổ của công nghệ thông tin làm ảnh hưởng đến nhân cách của thế hệ trẻ. Điều này làm cho các nhà giáo dục hết sức quan tâm đến vấn đề giáo dục kĩ năng sống cho thế hệ trẻ nói chung và đối với trẻ mầm non nói riêng. Vấn đề cốt loi của việc giáo dục kĩ năng sống cho thế hệ trẻ đang được xã hội quan tâm là thế hệ trẻ ngày nay thường phải đương đầu với những rủi ro đe dọa về sức khỏe dẫn đến hạn chế khả năng học tập. Vì vậy, công tác giáo dục kĩ năng sống nhằm cung cấp cho các học sinh nói chung và trẻ mầm non nói riêng những kĩ năng để giải quyết những tình huống thách thức trong cuộc sống là việc làm hết sức cần thiết. Ngoài ra, kĩ năng sống cũng là một phần quan trọng góp phần hoàn thiện nhân cách của con người trong xã hội hiện đại bởi vì muốn thành công trong cuộc sống thì đòi hỏi con người phải có kĩ năng sống. Do đó, giáo dục kĩ năng sống vừa là mục tiêu vừa là nhiệm vụ cho sự phát triển nhân cách của thế hệ trẻ. Hướng đến mục tiêu thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đã đặt ra cho ngành giáo dục là phải trang bị cho người học những kĩ năng cần thiết như: khả năng giao tiếp, năng lực hợp tác, năng lực định hướng lựa chọn nghề nghiệp theo nhu cầu xã hội, năng lực quản lý, năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề, sống và làm việc theo pháp luật, biết quan tâm đến những vấn đề mang tính toàn cầu, có khả năng thích ứng với những thay đổi của cuộc sống. Theo Bộ Giáo dục & Đào tạo, thống nhất quan điểm của UNICEF, kỹ năng sống là cách tiếp cận giúp thay đổi hoặc hình thành hành vi mới. Các nhóm kỹ năng sống có thể dạy cho trẻ em tuổi mầm non: nhóm kỹ năng chăm sóc bản thân; nhóm kỹ năng nhận thức; nhóm kỹ năng giao tiếp; nhóm kỹ năng cảm xúc;… Trong quá trình phát triển nhân cách nếu trẻ được sớm hình thành và tôn vinh các giá trị đích 7 thực của mình thì các em sẽ có một nhân cách phát triển toàn diện, bền vững, có khả năng thích ứng và chống chọi với mọi biến động xã hội, biết tự khẳng định mình trong cuộc sống;… Đồng thời, trẻ em đang ở trong giai đoạn học hỏi, tiếp thu, lĩnh hội những giá trị sống để phát triển nhân cách. Do đó, cần giáo dục kỹ năng sống cho trẻ để trẻ có nhận thức đúng và có hành vi ứng xử phù hợp ngay từ khi còn nhỏ. Kỹ năng sống thay đổi theo nền văn hóa và hoàn cảnh xã hội. Vì vậy, trong quá trình dạy kỹ năng sống, phải xem xét các yếu tố văn hóa và xã hội có ảnh hưởng đến việc ra quyết định hay lựa chọn hành động. Việc giáo dục kĩ năng sống cho trẻ em Việt Nam hiện nay đang được toàn xã hội quan tâm. Tuy nhiên, việc giáo dục kĩ năng sống ở các trường mầm non chưa được cụ thể, ro ràng. Việc hướng dẫn tổ chức hoạt động giáo dục kĩ năng sống cho trẻ em còn chưa thật sự được chú trọng. Việc giáo dục kĩ năng sống hiện nay đã được áp dụng rộng rãi ở tất cả các trường học trong cả nước. Tuy nhiên, việc triển khai giáo dục kĩ năng sống vẫn gặp nhiều khó khăn vướng mắc: một là, chưa có định nghĩa ro ràng và đầy đủ về kĩ năng sống dẫn đến chưa đưa ra được các tiêu chuẩn cụ thể để áp dụng giáo dục kĩ năng sống cho thế hệ trẻ ở các trường một cách đồng bộ; hai là, mỗi vùng, địa phương đều có những đặc thù riêng nên khó có thể đưa ra biện pháp quản lý công tác giáo dục kĩ năng sống phù hợp cho tất cả các trường trên phạm vi cả nước; ba là, vấn đề giáo dục kĩ năng sống vẫn còn quá mới mẻ nên chưa tích lũy được nhiều kinh nghiệm và chưa có nhiều dẫn chứng về hiệu quả mà giáo dục kĩ năng sống mang lại. Trong những năm gần đây, việc thực hiện giáo dục kĩ năng sống cho trẻ em thông qua khai thác nội dung của một số hoạt động như hoạt động ngoài trời ngày càng được chú trọng và đã mang lại hiệu quả nhất định. Để nâng cao hiệu quả của công việc này hơn nữa, đòi hỏi phải quản lí tốt công tác giáo dục kĩ năng sống 8 thông qua hoạt động ngoài trời vì đây là một hoạt động cần phải có lượng thời gian nhất định và phải được tổ chức trong một không gian phù hợp. Việc tích hợp giáo dục kĩ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời nói trên là một việc làm rất khó khăn. Thêm vào đó, mỗi giáo viên ngoài nghiên cứu chuyên môn còn phải tìm cho mình những nội dung để giáo dục kĩ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời, trong khi có nhiều nội dung rất khó tích hợp giáo dục kĩ năng sống một cách hợp lý, khoa học và gây được hứng thú cho trẻ em. Vì vậy, công tác quản lí giáo dục kĩ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời cho trẻ mầm non là rất cần thiết, vì chỉ khi tìm ra được cách thức để quản lý công tác giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời cho trẻ mầm non mô ̣t cách hợp lý mới có thể hình thành kĩ năng, nâng cao nhận thức, phát triển tình cảm, niềm tin, thái độ, hành vi, thói quen, bản lĩnh và tính tích cực chủ động sáng tạo của trẻ mầm non. Vì lẽ đó, chúng tôi chọn đề tài: "Quản lý giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ở các trường mầm non Thị xã Phúc Yên, Tỉnh Vĩnh Phúc” với mong muốn góp phần giáo dục thế hệ trẻ phát triển nhân cách toàn diện, có khả năng thích ứng cao trong sự biến đổi của môi trường tự nhiên và xã hội. 2. Muc đích nghiên ću Trên cơ sở lý luâ ̣n và thực tiễn về quản lí hoạt động giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời cho trẻ mầm non, đề xuất biê ̣n pháp quản lý hoạt động giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời ở các trường mầm non trên địa bàn thị xã Phúc Yên, tỉnh Vĩnh Phúc. 3. Nhiệm vu nghiên ću - Nghiên cứu lí luận của công tác quản lí giáo dục kĩ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời cho trẻ mầm non. - Đánh giá thực trạng quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng sống thông qua hoạt 9 động ngoài trời cho các trường trẻ mầm non trên địa bàn thị xã Phúc Yên, tỉnh Vĩnh Phúc. - Đề xuất một số biện pháp quản lí hoạt động giáo dục kĩ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời cho các trường trẻ mầm non trên địa bàn thị xã Phúc Yên, tỉnh Vĩnh Phúc trong giai đoạn hiện nay. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên ću 4.1 Đối tượng nghiên cứu Quản lý hoạt động giáo dục kĩ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ở các trường mầm non trên địa bàn thị xã Phúc Yên, tỉnh Vĩnh Phúc. 4.2 Phạm vi nghiên cứu Giới hạn nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu về quản lí hoạt động giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời cho trẻ mầm non thuộc lứa tuổi mẫu giáo lớn 5-6 tuổi Giới hạn khách thể nghiên cứu: Bao gồm 20 cán bộ quản lý, và 80 giáo viên thuộc các trường mầm non thuộc phường Xuân Hòa, Đồng Xuân, Trưng Trắc, Trưng Nhị, Hùng Vương, Phúc Thắng và giáo viên các trường mầm non thuộc xã Cao Minh, Nam Viêm, Tiền Châu, Ngọc Thanh trên địa bàn thị xã Phúc Yên, Vĩnh Phúc. 5. Các phương pháp nghiên ću Luận văn sử dụng phối hợp các nhóm phương pháp nghiên cứu chủ yếu sau: - Nhóm các phương pháp nghiên cứu lí luận (gồm phương pháp phân tích, tổng hợp, khái quát hóa,...) được sử dụng để hệ thống các vấn đề lí luận của đề tài. - Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn (gồm các phương pháp điều tra, thu thập thông tin, phương pháp quan sát, phương pháp trò chuyện, phỏng vấn, phương pháp điều tra bằng phiếu câu hỏi,...) được sử dụng để tìm hiểu thực trạng 10 hoạt động giáo dục kĩ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời ở các trường mầm non trên địa bàn thị xã Phúc Yên, tỉnh Vĩnh Phúc. - Nhóm các phương pháp xử lí thông tin (gồm phương pháp phân tích số liệu, phương pháp thống kê toán học) được sử dụng để xử lí các tài liệu thu thập được. 6. Giả thuyết khoa học Trong thực tiễn tổ chức hoạt động giáo dục kĩ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời cho trẻ mầm non trên địa bàn thị xã Phúc Yên, tỉnh Vĩnh Phúc đạt được một số ưu điểm nhất định. Tuy nhiên, bên cạnh đó, còn nhiều hạn chế như chưa có sự thống nhất về nhận thức và hoạt động, chưa có sự thực hiện hệ thống, đồng bộ. Vì thế, việc giáo dục kĩ năng sống thực hiện thông qua hoạt động ngoài trời không có hiệu quả. Nếu nhà trường quan tâm và có những biện pháp quản lí khoa học, hợp lí, phát huy được những yếu tố tích cực, tạo ra sự thống nhất hành động thì hiệu quả giáo dục kĩ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời cho trẻ mầm non trên địa bàn thị xã Phúc Yên, tỉnh Vĩnh Phúc sẽ được cải thiện. 7. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính của luận văn được trình bày trong 3 chương. - Chương 1: Cơ sở lý luâṇ về quản lí giáo dục kĩ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời cho trẻ mầm non. - Chương 2: Thực trạng quản lí giáo dục kĩ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời cho trẻ 5-6 tuổi ở các trương mầm non trên địa bàn thị xã Phúc Yên, tỉnh Vĩnh Phúc. - Chương 3: Một số biện pháp quản lí giáo dục kĩ năng sống thông qua hoạt động ngoài trời cho trẻ mầm non trên địa bàn thị xã Phúc Yên, tỉnh Vĩnh Phúc trong giai đoạn hiện nay. 11 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG NGOÀI TRỜI CHO TRẺ MẦM NON 1.1. Sơ lược lịch sử vấn đề nghiên ću 1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài Kỹ năng sống (KNS) và vấn đề giáo dục KNS cho con người đã xuất hiện và được nhiều người quan tâm từ xa xưa như học ăn, học nói, học gói, học mở, học dăm ba chữ để làm người, học để đối nhân xử thế, học để đối phó với thiên nhiên. Đó là những kỹ năng đơn giản nhất mang tính chất kinh nghiệm, phù hợp với đời sống và giai cấp của xã hội ở những thời điểm khác nhau. KNS có chủ yếu trong các chương trình hành động của UNESCO (Tổ chức văn hoá, khoa học và giáo dục của Liên hợp quốc), WHO (Tổ chức y tế thế giới), UNICEF (Quỹ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc) cũng như trong các chương trình hành động của các tổ chức xã hội trong và ngoài nước…ở hướng nghiên cứu này, các tác giả chủ yếu xây dựng hệ thống các kỹ năng của từng loại hoạt động, mô tả chân dung các kỹ năng cụ thể và các điều kiện, quy trình hình thành và phát triển hệ thống các kỹ năng đó … Trong chương trình này chỉ giới thiệu những kỹ năng cơ bản như: Kỹ năng nhận thức, kỹ năng giao tiếp, Kỹ năng xác định giá trị và kỹ năng ra quyết định. Giáo dục KNS ở Lào được bắt đầu quan tâm từ năm 1997 với cách tiếp cận nội dung quan tâm đến giáo dục cách phòng chống HIV/AIDS được tích hợp trong chương trình giáo dục chính quy. Năm 2001 giáo dục KNS ở Lào được mở rộng sang các lĩnh vực như giáo dục dân số, giới tính, sức khoẻ sinh sản, vệ sinh cá nhân, giáo dục môi trường vv..[14] Giáo dục KNS ở Campuchia được xem xét dưới góc độ năng lực sống của con người, kỹ năng làm việc vì vậy giáo dục KNS được triển khai theo hướng là 12 giáo dục các kỹ năng cơ bản cho con người trong cuộc sống hàng ngày và kỹ năng nghề nghiệp [14] Giáo dục KNS ở Malaysia được xem xét và nghiên cứu dưới 3 góc độ: Các kỹ năng thao tác bằng tay, kỹ năng thương mại và đấu thầu, kỹ năng sống trong đời sống gia đình. Ở Bangladesh: Giáo dục KNS được khai thác dưới góc độ các kỹ năng hoạt động xã hội, kỹ năng phát triển, kỹ năng chuẩn bị cho tương lai. [14] Ở Ấn Độ: Giáo dục KNS cho trẻ em được xem xét dưới góc độ giúp cho con người sống một cách lành mạnh về thể chất, tinh thần, nhằm phát triển năng lực. Các KNS được khai thác giáo dục là các kỹ năng: Giải quyết vấn đề, tư duy phê phán, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng ra quyết định, kỹ năng quan hệ liên nhân cách vv... 1.1.2. Các nghiên cứu ở trong nước Giáo dục kỹ năng sống là yếu tố quan trọng góp phần đổi mới toàn diện nền giáo dục đào tạo gắn với 4 mục tiêu quan trọng của giáo dục: học để biết, học để làm, học để chung sống, học để khẳng định mình. Khái niệm “Kỹ năng sống” thực sự được hiểu với nội hàm đa dạng sau hội thảo “Chất lượng giáo dục và kỹ năng sống” do UNICEF, Viện chiến lược và chương trình giáo dục tổ chức từ ngày 23-25 tháng 10 năm 2003 tại Hà Nội. Từ đó người làm công tác giáo dục ở Việt Nam đã hiểu đầy đủ hơn về kỹ năng sống. Từ năm học 2002-2003 ở Việt Nam đã thực hiện đổi mới giáo dục phổ thông trong cả nước. Trong chương trình Tiểu học đổi mới đã hướng đến giáo dục kỹ năng sống thông qua lồng ghép một số môn học có tiềm năng như: Giáo dục đạo đức, Tự nhiên-Xã hội (ở lớp 1-3) và môn Khoa học (ở lớp 4-5). Kỹ năng sống được giáo dục thông qua một số chủ đề: “Con người và sức khoẻ”. 13 Đề tài cấp bộ TS. Nguyễn Thanh Bình [4] nghiên cứu về “Thực trạng kỹ năng sống cho trẻ em và đề xuất một số giải pháp về giáo dục kỹ năng sống cho trẻ em” Ngoài ra còn một số nghiên cứu khác như: - Tác giả Hà Nhật Thăng với bài “Kỹ năng sống với bậc THPT”. [35] - Tác giả Từ Thanh Nguyên với đề tài luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Quản lý và tổ chức văn hoá – giáo dục “Những biện pháp quản lý giáo dục Kỹ năng sống cho trẻ em của Hiệu trưởng các trường THPT tỉnh Trà Vinh”, năm (2009). Tác giả đã khái quát về thực trạng giáo dục kỹ năng sống các trường THPT tỉnh Trà Vinh trên cơ sở đó đưa ra một số giải pháp về nâng cao nhận thức, tổ chức hình thức quản lý, tăng cường đánh giá chất lượng GD KNS... - Tác giả Nguyễn Văn Trung với đề tài luận văn Thạc sĩ khoa học giáo dục: “Công tác quản lý của Hiệu trưởng trong việc tổ chức giáo dục kỹ năng sống cho trẻ em ở các trường THPT huyện Châu Thành, Đồng Tháp”, (2006) Tác giả Đinh Tuyết Mai (2007) có thực hiện đề tài “Kỹ năng sống và giáo dục kỹ năng sông cho sinh viên các trường cao đẳng thành phố Đà Nẵng”. Luận văn thạc sĩ giáo dục, trường Đại học sư phạm Vinh. Tác giả Nguyễn Xuân Hùng (2009) nghiên cứu đề tài “Biện pháp giáo dục kỹ năng sống của giáo viên chủ nhiệm lớp cho sinh viên nội trú ở trường Cao đẳng sư phạm Nha Trang – Khánh Hòa”. Đề tài đã phân tích thực trạng và đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục KNS cho sinh viên nội trú như nâng cao nhận thức, cải tiến hình thức giáo dục, phương thức và tăng cường nội dung giáo dục KNS cho sinh viên. Tác giả Lữ Thị Kim Hoa (2012) có thực hiện đề tài “Biện pháp quản lý giáo dục kỹ năng sống cho trẻ em các trường tiểu học quận Liên Chiểu, Thành phố Đà Nẵng”. Luận văn thạc sĩ quản lý giáo dục trường Đại học Vinh. Tác giả đã phân tích 14 thực trạng quản lý GD KNS trên cơ sở đó đưa ra một số giải pháp như giải pháp phát huy tiềm năng của cán bộ, giáo viên và nhu cầu rèn luyện của trẻ em, kế hoạch hóa công tác giáo dục KNS cho trẻ em... Nhìn chung giáo dục KNS cho con người nói chung, cho trẻ em nói riêng đã được các nước trên thế giới và Việt Nam quan tâm khai thác, nghiên cứu dưới các góc độ khác nhau. Tuy nhiên, vấn đề quản lý giáo dục KNS cho trẻ em đặc biệt trẻ MGL thuộc thị xã Phúc Yên, Vĩnh Phúc đến nay chưa có tác giả nào nghiên cứu. 1.2. Các khái niệm cơ bản 1.2.1. Khái niệm quản lý Từ khi xã hội loài người được hình thành, hoạt động tổ chức, quản lý đã được quan tâm. Hoạt động quản lý bắt nguồn từ sự phân công lao động nhằm đạt được hiệu quả cao hơn. Đó là hoạt động giúp cho người đứng đầu tổ chức phối hợp sự nổ lực của các thành viên trong nhóm, trong cộng đồng nhằm đạt được mục tiêu đề ra. Trong nghiên cứu khoa học, có rất nhiều quan niệm về quản lý theo những cách tiếp cận khác nhau. Chính vì sự đa dạng về cách tiếp cận, dẫn đến sự phong phú về quan niệm. Sau đây là một số khái niệm thường gặp: Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang: “Quản lý là tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến tập thể của những người lao động (nói chung là khách thể quản lý ) nhằm thực hiện được những mục tiêu dự kiến”. [27, tr.55] Theo tác giả Đặng Quốc Bảo: “Công tác quản lý lãnh đạo một tổ chức xét cho cùng là thực hiện hai quá trình liên hệ chặt chẽ với nhau: Quản và Lý. Quá trình “Quản” gồm sự coi sóc, giữ gìn, duy trì hệ ở trạng thái ổn định, quá trình “Lý” gồm việc sửa sang sắp xếp, đổi mới đưa vào thế “phát triển”.[2, tr.78] 15 Theo các thuyết quản lý hiện đại thì: “Quản lý là quá trình làm việc với và thông qua những người khác để thực hiện các mục tiêu của tổ chức trong một môi trường luôn biến động”.[17,tr.36] Như vậy theo chúng tôi khái niệm quản lý có thể được hiểu: “Quản lý là một quá trình tác động gây ảnh hưởng của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý nhằm đạt dược mục tiêu chung. Bản chất của quản lý là một loại lao động để điều khiển lao động xã hội ngày càng phát triển, các loại hình lao động phong phú, phức tạp thì hoạt động quản lý càng có vai trò quan trọng” [17, tr45] 1.2.2. Khái niêṇ quản li giáo dục * Khái niệm: Quản lý giáo dục là một khoa học quản lý chuyên ngành, người nghiên cứu trên nền tảng của khoa học quản lý nói chung, cũng giống như khái niệm quản lý, khái niệm quản lý giáo dục cũng có nhiều cách tiếp cận khác nhau. Ở đây chúng tôi chỉ đề cập tới khái niệm giáo dục trong phạm vi quản lý một hệ thống giáo dục nói chung mà hạt nhân của hệ thống đó là các cơ sở trường học. Về khái niệm quản lý giáo dục các nhà nghiên cứu đã quan niệm như sau: - Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang: “Quản lý giáo dục thực chất là tác động đến nhà trường, làm cho nó tổ chức tối ưu được quá trình dạy học, giáo dục thể chất theo đường lối nguyên lý giáo dục của Đảng, quán triệt được những tính chất trường THPT xã hội chủ nghĩa Việt Nam, bằng cách đó tiến tới mục tiêu dự kiến tiến lên trạng thái chất lượng mới về chất” [27,tr.68] - Theo tác giả Phạm Minh Hạc: “Quản lý giáo dục là hệ thống tác động có mục đích, có kế hoạch, hợp quy luật của chủ thể quản lý (hệ thống giáo dục) nhằm làm cho hệ vận hành theo đường lối và nguyên tắc giáo dục của Đảng thực hiện được những tính chất của nhà trường XHCN Việt Nam, mà tiêu điểm hội tụ là quá 16 trình dạy học - giáo dục thế hệ trẻ, đưa hệ giáo dục tới mục tiêu dự kiến tiến lên trạng thái mới về chất”. [15, tr.89] Trong quản lý giáo dục, chủ thể quản lý ở các cấp chính là bộ máy quản lý giáo dục từ Trung ương đến Địa phương, còn đối tượng quản lý chính là nguồn nhân lực, cơ sở vật chất kỹ thuật và các hoạt động thực hiện chức năng của giáo dục đào tạo. Hiểu một cách cụ thể là: - Quản lý giáo dục là hệ thống tác động có kế hoạch, có ý tưởng, có mục đích của chủ thể quản lý đến đối tượng bị quản lý. - Quản lý giáo dục là sự tác động lên tập thể giáo viên, trẻ em và các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường, nhằm huy động họ cùng phối hợp, tác động tham gia các hoạt động giáo dục của nhà trường để đạt mục đích đã định. -Trên cơ sở lý luận chung ta thấy rằng thực chất của nội dung quản lý hoạt động dạy học của giáo viên và hoạt động học của trẻ em nhằm đạt hiệu quả cao nhất trong việc hình thành nhân cách của trẻ em. Tóm lại, “Quản lí giáo dục là hệ thống những tác động có ý thức, hợp quy luật của chủ thể quản lí ở các cấp khác nhau đến tất cả các khâu của hệ thống nhằm đảm bảo sự vận hành bình thường của các cơ quan trong hệ thống giáo dục, đảm bảo cho sự phát triển và mở rộng hệ thống cả về mặt số lượng cũng như chất lượng” [17, tr.26] * Chức năng quản li giáo dục Chức năng quản lý là hình thức biểu hiện sự tác động có chủ đích của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý. Quản lý có các chức năng cơ bản, chức năng cụ thể với nhiều cách tiếp cận khác nhau. Hiện nay, đa số các nhà khoa học và các nhà quản lý cho rằng quản lý có 4 chức năng cơ bản, đó là: - Chức năng lập kế hoạch: Đây là giai đoạn quan trọng nhất của quá trình quản lý. Từ trạng thái xuất phát của hệ thống, căn cứ vào mọi tiềm năng đã có và sẽ 17 có, dự báo trạng thái kết thúc của hệ, vạch ro mục tiêu, nội dung hoạt động và các biện pháp lớn nhỏ nhằm đưa hệ thống đến trạng thái mong muốn vào cuối năm học. - Chức năng tổ chức: Là giai đoạn tổ chức thực hiện kế hoạch đã được xây dựng. Tổ chức là sắp đặt một cách khoa học những yếu tố, bộ phận nhằm đạt được mục tiêu của kế hoạch. Nếu người quản lý biết cách tổ chức có hiệu quả, có khoa học thì sẽ phát huy được sức mạnh của tập thể. - Chức năng chỉ đạo: Là huy động lực lượng vào việc thực hiện kế hoạch, là phương thức tác động của chủ thể quản lý, điều hành mọi việc nhằm đảm bảo cho hệ vận hành thuận lợi. Chỉ đạo là biến mục tiêu quản lý thành kết quả, biến kế hoạch thành hiện thực. - Chức năng kiểm tra: Đây là giai đoạn cuối cùng của chu kỳ quản lý. Giai đoạn này làm nhiệm vụ là đánh giá, kiểm tra, tư vấn, uốn nắn, sửa chữa,… để thúc đẩy hệ đạt được những mục tiêu, dự kiến ban đầu và việc bổ sung điều chỉnh và chuẩn bị cho việc lập kế hoạch tiếp theo. Ngoài ra, còn chức năng điều chỉnh báo cáo Kế hoạch Kiểm tra Tổ ch́c Chỉ đạo Sơ đồ 2.1: Các ch́c năng quản lý 1.2.3. Khái niệm quản li nhà trường 18 Theo tác giả Trần Kiểm: “Quản lý nhà trường là thực hiện đường lối của Đảng trong phạm vi trách nhiệm của mình, tức là đưa nhà trường vận hành theo nguyên lý giáo dục để tiến tới mục tiêu giáo dục- đào tạo đối với ngành giáo dục, với thế hệ trẻ và từng trẻ em”. [18, tr 24,25] Theo tác giả Nguyễn Minh Đạo: “Quản lý nhà trường phổ thông là quản lý dạy và học, tức là làm sao đưa hoạt động đó từ trạng thái này sang trạng thái khác, để dần tới mục tiêu giáo dục”.[13, tr 43] Như vậy QL nhà trường là những hoạt động của chủ thể QL nhà trường (Hiệu trưởng) đến tập thể giáo viên, công nhân viên, tập thể trẻ em, cha mẹ trẻ em và các lực lượng xã hội trong và ngoài nhà trường nhằm thực hiện có chất lượng và hiệu quả mục tiêu giáo dục của nhà trường. Trường học là đơn vị cơ sở nằm trong hệ thống giáo dục và để tiến hành quá trình giáo dục đào tạo nhà trường là một thiết chế đặc biệt của xã hội. Thực hiện chức năng đào tạo nguồn nhân lực theo yêu cầu của xã hội, đào tạo các công dân cho tương lai. Trường học với tư cách là một tổ chức giáo dục cơ sở vừa mang tính giáo dục vừa mang tính xã hội, trực tiếp đào tạo thế hệ trẻ, là tế bào quan trọng của bất kỳ hệ thống giáo dục nào từ Trung ương đến địa phương. Như vậy “Quản lý nhà trường” chính là bộ phận của “Quản lý giáo dục”. Có thể thấy công tác quản lý trường học bao gồm xử lý các tác động qua lại giữa trường học và xã hội đồng thời quản lý chính nhà trường. Người ta có thể phân tích quá trình giáo dục của nhà trường như một hệ thống gồm 6 thành tố: 1. Mục đích yêu cầu 2. Nội dung giáo dục 3. Phương pháp giáo dục 4. Thầy giáo 5. Trẻ em 19 6. Cơ sở vật chất và các phương tiện, thiết bị phục vụ cho giáo dục Các thành tố này được chia ra làm 3 loại: Thành tố con người, thành tố tinh thần và thành tố vật chất. 1.2.4. Kĩ năng sống + Khái niệm kỹ năng: Nghiên cứu kỹ năng có rất nhiều quan điểm khác nhau, có thể đưa ra một số quan điểm sau: Theo L. Đ.Lêvitôv nhà tâm lý học Liên Xô cho rằng: “Kỹ năng là sự thực hiện có kết quả một động tác nào đó hay một hoạt động phức tạp hơn bằng cách lựa chọn và áp dụng những cách thức đúng đắn, có tính đến những điều kiện nhất định” [5, tr.45]. Theo ông, người có kỹ năng hành động là người phải nắm được và vận dụng đúng đắn các cách thức hành động nhằm thực hiện hành động có kết quả. Ông còn nói thêm, con người có kỹ năng không chỉ nắm lý thuyết về hành động mà phải vận dụng vào thực tế. Theo tác giả Vũ Dũng thì: “Kỹ năng là năng lực vận dụng có kết quả tri thức về phương thức hành động đã được chủ thể lĩnh hội để thực hiện những nhiệm vụ tương ứng” [4, tr.36]. Theo tác giả Thái Duy Tuyên, “Kỹ năng là sự ứng dụng kiến thức trong hoạt động” [31, tr.28]. Mỗi kỹ năng bao gồm một hệ thống thao tác trí tuệ và thực hành, thực hiện trọn vẹn hệ thống thao tác này sẽ đảm bảo đạt được mục đích đặt ra cho hoạt động. Điều đáng chú ý là sự thực hiện một kỹ năng luôn luôn được kiểm tra bằng ý thức, nghĩa là khi thực hiện bất kỳ một kỹ năng nào đều nhằm vào một mục đích nhất định. Từ sự phân tích trên ta có thể hiểu kỹ năng một cách chung nhất: Kỹ năng là năng lực thực hiện một hành động hay một hoạt động nào đó bằng cách lựa chọn và vận dụng những tri thức, cách thức hành động đúng đắn để đạt được mục đích đề ra. 20