Tài liệu Quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng tại thị xã buôn hồ, tỉnh đăk lăk

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LÊ THỊ LIÊN QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ THI ĐUA, KHEN THƢỞNG TẠI THỊ XÃ BUÔN HỒ, TỈNH ĐẮK LẮK LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG ĐẮK LẮK, NĂM 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA LÊ THỊ LIÊN QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ THI ĐUA, KHEN THƢỞNG TẠI THỊ XÃ BUÔN HỒ, TỈNH ĐẮK LẮK LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG MÃ SỐ: 60 34 04 03 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS NGUYỄN ĐĂNG QUẾ ĐẮK LẮK, NĂM 2017 LỜI CAM ĐOAN Luận văn thạc sĩ “Quản lý nhà nƣớc về thi đua, khen thƣởng tại thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Trong Luận văn đã sử dụng thông tin từ nhiều nguồn dữ liệu khác nhau, các thông tin có sẵn đã trích dẫn rõ nguồn gốc. Tôi xin cam đoan nội dung bản luận văn là kết quả tự nghiên cứu và thực hiện của bản thân tôi. Ngƣời thực hiện luận văn Lê Thị Liên i LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành Luận văn thạc sĩ “Quản lý nhà nƣớc về thi đua, khen thƣởng tại thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk”, ngoài sự nổ lực của bản thân, tôi còn nhận được sự giúp đỡ của quý thầy cô, bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Tôi xin trân trọng cảm ơn quý thầy, cô Học viện Hành chính Quốc gia, những người đã tận tình truyền đạt kiến thức cho tôi trong suốt khóa học vừa qua; đặc biệt là TS. Nguyễn Đăng Quế, người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình làm Luận văn này. Qua đây, tôi xin gửi lời cảm ơn đến bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã động viên, khích lệ, giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Xin trân trọng cảm ơn! Ngƣời thực hiện luận văn Lê Thị Liên ii MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 Chƣơng 1: CƠ SỞ KHOA HỌC QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ THI ĐUA, KHEN THƢỞNG ............................................................................................... 9 1.1. Khái niệm về thi đua, khen thưởng ...................................................... 9 1.2. Mục đích, yêu cầu và vai trò của thi đua, khen thưởng .................... 15 1.3. Quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng ....................................... 18 1.4. Những yếu tố tác động đến quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng ................................................................................................................. 35 1.5. Kinh nghiệm quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng ở một số địa phương cấp huyện trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk .................................................. 37 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ THI ĐUA, KHEN THƢỞNG TẠI THỊ XÃ BUÔN HỒ, TỈNH ĐẮK LẮK ............... 42 2.1. Khái quát chung về thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk .......................... 42 2.2. Quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng tại thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk giai đoạn 2009-2016 ........................................................................... 46 2.3. Đánh giá chung công tác quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng tại thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk ...................................................................... 68 Chƣơng 3: QUAN ĐIỂM, ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ THI ĐUA, KHEN THƢỞNG TẠI THỊ XÃ BUÔN HỒ, TỈNH ĐẮK LẮK .............................................................................................. 77 3.1. Quan điểm, định hướng, mục tiêu quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng giai đoạn 2016-2020 .............................................................................. 77 3.2. Một số giải pháp quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng tại thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk trong thời gian tới ...................................................... 79 iii KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ........................................................................ 95 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................... 99 PHỤ LỤC ........................................................................................................ 105 iv DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 2.1. Bảng thống kê các trường hợp được bổ nhiệm từ năm 2009 đến năm 2016 trên địa bàn thị xã Buôn Hồ ...................................................... 49 Bảng 2.2. Bảng thống kê các trường hợp được cử đi đào tạo từ năm 2009 đến năm 2016 trên địa bàn thị xã Buôn Hồ ............................................. 50 Bảng 2.3. Bảng thống kê các trường hợp được nâng bậc lương trước thời hạn từ năm 2009 đến năm 2016 trên địa bàn thị xã Buôn Hồ ................. 51 Bảng 2.4: Số lượng, chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác thi đua, khen thưởng trên địa bàn thị xã Buôn Hồ ........................................... 56 Bảng 2.5: Thống kê số lượng tặng thưởng các danh hiệu thi đua từ năm 2009 đến năm 2016 tại thị xã Buôn Hồ ............................................................ 64 Bảng 2.6: Thống kê số lượng tặng thưởng các hình thức khen thưởng từ năm 2009 đến năm 2016 tại thị xã Buôn Hồ .................................................... 65 v MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài luận văn Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói: “Thi đua là yêu nước, yêu nước thì phải thi đua. Và những người thi đua là những người yêu nước nhất” [28, tr.473]. Vì vậy, lúc sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn chủ trương lấy thi đua làm động lực để phát huy tinh thần yêu nước, qua phong trào thi đua để bồi dưỡng, nâng cao lòng yêu nước, biến lòng yêu nước thành sức mạnh vật chất và tinh thần trong lao động sản xuất, trong huấn luyện chiến đấu bảo vệ Tổ quốc; đồng thời lấy lòng yêu nước để thúc đẩy thi đua và nâng cao hiệu quả của công tác thi đua. Người viết: “Thi đua ái quốc là ích lợi cho mình, ích lợi cho gia đình mình và ích lợi cho làng, cho nước và cho dân tộc” [27, tr.659]. Chính vì vậy mà Bác Hồ đã đặt tên cho phong trào thi đua của nhân dân ta là phong trào “Thi đua yêu nước”. Phong trào thi đua yêu nước do Người khởi xướng và lãnh đạo từ những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp đã nhanh chóng phát triển, thành phong trào sâu rộng và liên tục qua nhiều thập kỷ, trong từng giai đoạn lịch sử của đất nước. “Thi đua, khen thưởng là động lực phát triển và là biện pháp quan trọng để xây dựng con người mới. Thi đua yêu nước phải được tiến hành thường xuyên, liên tục hàng ngày” [3, tr.226] và công việc hàng ngày chính là nội dung thiết thực của thi đua. Từ thực tiễn tại thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk càng thấy được vai trò, vị trí của thi đua, khen thưởng trong quá trình xây dựng và phát triển thị xã từ khi thành lập đến nay; ở bất kỳ lĩnh vực nào, thời điểm nào cũng đều có sự đóng góp quan trọng của thi đua, khen thưởng. Vai trò quan trọng của thi đua, khen thưởng là không thể thiếu nhằm góp phần thực hiện thắng lợi công cuộc đổi mới của đất nước cũng như nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh của tỉnh Đắk Lắk 1 nói chung và thị xã Buôn Hồ nói riêng. Tuy nhiên, công tác thi đua, khen thưởng thời gian qua vẫn còn những hạn chế nhất định như: phương pháp duy trì, phát động thi đua, bồi dưỡng gương điển hình tiên tiến, việc tuyên truyền công khai, dân chủ, động viên khen thưởng chưa được thực hiện tốt. Có lúc, có nơi thi đua, khen thưởng chưa gắn liền với công tác quản lý, bồi dưỡng, quy hoạch, đề bạt cất nhắc cán bộ; chưa gắn liền thi đua với khen thưởng. Khen thưởng còn tràn lan, còn tập trung vào một bộ phận lãnh đạo. Không ít phong trào thi đua còn mang tính hình thức, chạy theo thành tích giả tạo, chưa có chiều sâu ... Để thi đua, khen thưởng luôn phát huy hiệu quả cao nhất trong mọi lĩnh vực, mọi thời điểm thì công tác quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng cũng cần được nghiên cứu thường xuyên nhằm sửa đổi, bổ sung các quy định cho phù hợp với tình hình thực tế và việc xây dựng các phong trào thi đua phải gắn với nhiệm vụ cụ thể của từng lĩnh vực, từng thời kỳ. Vì vậy, tôi xin mạnh dạn lựa chọn đề tài “Quản lý nhà nƣớc về thi đua, khen thƣởng tại thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk”. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Hiện nay, đã có nhiều đề tài khoa học nghiên cứu các vấn đề liên quan tới thi đua, khen thưởng; một số đề tài hướng tới nghiên cứu đổi mới quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng; một số đề tài nghiên cứu vai trò của đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác thi đua, khen thưởng trong giai đoạn hiện nay ... như: - Trần Thị Hà (2013), Cơ sở lý luận và thực tiễn đổi mới thi đua, khen thưởng trong giai đoạn hiện nay, Đề tài độc lập cấp Nhà nước. Mục đích của đề tài chính là nghiên cứu, làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về thi đua, khen thưởng. Đánh giá thực trạng công tác thi đua, khen thưởng và các quy định của pháp luật về thi đua, khen thưởng, tổ chức làm 2 công tác thi đua, khen thưởng từ đó đề xuất các quan điểm, phương hướng và giải pháp nhằm đổi mới hoạt động thi đua, khen thưởng và quản lý Nhà nước về thi đua, khen thưởng, trực tiếp góp phần kiến nghị sửa đổi, bổ sung Luật thi đua, khen thưởng để thi đua, khen thưởng thực sự là động lực góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội trong thời kỳ mới. Từ thực tiễn nâng lên thành lý luận. Tuyên truyền toàn dân về vị trí, vai trò của thi đua, khen thưởng sâu rộng và lan tỏa hơn [23]. - ThS. Nguyễn Thị Phương Lan (2016), Cơ sở khoa học xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác thi đua, khen thưởng ở nước ta trong giai đoạn hiện nay, Đề tài khoa học cấp Bộ. Công trình nghiên cứu tập trung làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác thi đua, khen thưởng ở nước ta trong giai đoạn hiện nay; đánh giá thực trạng số lượng, chất lượng từ đó tìm ra các nguyên nhân và rút ra những bài học kinh nghiệm. Trên cơ sở đó đề xuất những giải pháp nhằm xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác thi đua, khen thưởng từng bước đủ về số lượng, mạnh về chất lượng, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ của công tác thi đua, khen thưởng trong thời kỳ mới [25]. Đề tài đã khái quát một cách tương đối có hệ thống, chi tiết một số vấn đề lý luận liên quan đến quản lý nhà nước về công tác thi đua, khen thưởng như vai trò của thi đua khen thưởng, các nôi dung quản lý nhà nước về công tác thi đua, khen thưởng, các yếu tố chi phối, ảnh hưởng đến quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng; vị trí, vai trò, đặc điểm, cơ cấu của đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác thi đua, khen thưởng. Bên cạnh đó, Đề tài đã phân tích, làm rõ được thực trạng đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác thi đua, khen thưởng ở nước ta trong giai đoạn hiện nay, qua những số liệu điều tra khảo sát cụ thể, nhóm tác giả đã khái quát lên được bức tranh thực trạng qua 3 những biểu đồ minh họa sinh động, từ đó đưa ra được những đánh giá chung, những ưu điểm cũng như những hạn chế, bất cập và nguyên nhân. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu, nhóm tác giả thực hiện Đề tài đã đưa ra được những đề xuất, kiến nghị có giá trị tham khảo về định hướng, giải pháp để xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác thi đua, khen thưởng ở nước ta phù hợp với nhu cầu và đặc điểm phát triển trong giai đoạn mới. Với mỗi giải pháp đưa ra đều có những luận giải cụ thể từ việc chỉ ra mục tiêu, ý nghĩa của giải pháp đến cách thức thực hiện, điều này mang lại tính khả thi và tạo nên giá trị thực tiễn của cả công trình nghiên cứu. Nhìn chung, Đề tài đã được thực hiện một cách công phu, nghiêm túc; kết quả nghiên cứu của Đề tài có giá trị tham khảo rất tốt cho cán bộ, công chức làm công tác thi đua khen thưởng ở nước ta hiện nay và những người quan tâm đến lĩnh vực này [25]. - TS. Phạm Huy Giang (2015), Phương pháp tổ chức phong trào thi đua đạt hiệu quả cao trong giai đoạn hiện nay, Đề tài khoa học cấp Bộ. Trong công trình này, nhóm nghiên cứu đã hệ thống hóa các khái niệm liên quan đến thi đua, phong trào thi đua, phương pháp tổ chức phong trào thi đua, nội dung của các phong trào thi đua; các nội dung cơ bản tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về thi đua yêu nước, các chủ trương của Đảng qua các giai đoạn cách mạng. Đây là những tiền đề cơ bản tạo cơ sở về mặt lý luận để nghiên cứu thực trạng phương pháp tổ chức các phong trào thi đua ở các địa phương trong thực tế từ khi có Chỉ thị số 39-CT/TW ngày 21/5/2004 của Bộ Chính trị và Luật thi đua, khen thưởng đến nay. Nhóm nghiên cứu cũng đã phân tích chỉ ra những tồn tại và nguyên nhân, làm rõ những nguyên nhân thuộc về chủ quan trong phương pháp tổ chức các phong trào thi đua yêu nước ở các địa phương để làm căn cứ đề xuất các giải pháp. Một số phương pháp tổ chức phong trào thi đua đạt hiệu quả cao trong giai đoạn hiện nay, Nhóm nghiên cứu đã phân tích các yếu tố liên quan đến phương pháp tổ chức 4 phong trào thi đua. Dựa vào quan điểm, mục tiêu của Đảng về phương pháp tổ chức trong phong trào thi đua, từ đó đề xuất một số giải pháp phù hợp [22]. - Đỗ Thúy Phượng (2010), Hoàn thiện pháp luật về thi đua, khen thưởng ở Việt Nam, Luận văn thạc sĩ Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật. Luận văn làm sáng tỏ các vấn đề lý luận về công tác thi đua, khen thưởng. Hệ thống hóa và đánh giá khái quát pháp luật về thi đua, khen thưởng từ năm 1945 đến năm 2010, trong đó đi sâu phân tích, đánh giá những quy định pháp luật hiện hành về thi đua, khen thưởng. Đánh giá tình hình thực hiện và đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật về thi đua, khen thưởng ở nước ta tại thời điểm nghiên cứu [29]. - Dương Thị Thanh (2007), Đổi mới quản lý Nhà nước về công tác thi đua, khen thưởng ở địa phương, Luận văn Thạc sĩ Quản lý công. Đề tài tập trung nghiên cứu thực trạng hoạt động quản lý Nhà nước về công tác thi đua, khen thưởng ở tỉnh Ninh Bình từ những năm đổi mới đến năm 2007 có tham khảo những thời kỳ trước đó, đề xuất các giải pháp đổi mới để nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về công tác thi đua, khen thưởng ở địa phương [33]. - Lê Xuân Khánh (2010), Quản lý Nhà nước về thi đua, khen thưởng giai đoạn 2011-2020, Luận văn Thạc sĩ Quản lý công. Đề tài nghiên cứu làm rõ thực trạng hoạt động quản lý Nhà nước về thi đua, khen thưởng và đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện nội dung, phương thức quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng cho phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2011-2020 [24]. Nhìn chung, các công trình khoa học nói trên đã đề cập đến công tác thi đua, khen thưởng và quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng ở nhiều góc độ. Tuy nhiên các công trình này hầu hết đều nghiên cứu nhằm hướng đến 5 việc đổi mới, nâng cao chất lượng công tác thi đua, khen thưởng và hiệu quả quản lý nhà nước về công tác này ở cấp Trung ương hoặc cấp tỉnh chứ chưa tập trung nghiên cứu ở cấp huyện và cấp xã. Đặc biệt, chưa có bất kỳ đề tài nghiên cứu nào đề cập đến quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng tại thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk. Vì vậy, việc nghiên cứu, đánh giá thực trạng quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng tại thị xã Buôn Hồ, đề xuất những giải pháp hữu hiệu để nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng tại thị xã Buôn Hồ là rất cần thiết trong giai đoạn hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích Nghiên cứu, đánh giá thực trạng quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng tại thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk; nêu ra những vấn đề còn tồn tại, hạn chế; từ đó đề xuất, kiến nghị các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng tại thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk. 3.2. Nhiệm vụ Đề tài tập trung giải quyết những nhiệm vụ sau: - Hệ thống cơ sở khoa học quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng ở cấp huyện. - Đánh giá, phân tích thực trạng quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng tại thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk. - Đưa ra các đề xuất, kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng tại thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk trong thời gian tới. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn 4.1. Đối tượng nghiên cứu Quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng tại thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk. 6 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: Tại thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk. - Phạm vi thời gian: Từ khi thành lập thị xã Buôn Hồ đến nay (từ năm 2009 đến năm 2016). - Phạm vi loại hình khen thưởng: Khen thưởng theo công trạng và thành tích đạt được. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn 5.1. Phương pháp luận Luận văn được nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận là chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về thi đua khen thưởng, kết hợp với lý thuyết và thực tiễn của quản lý nhà nước về thi đua khen thưởng ở cấp huyện thuộc tỉnh Đắk Lắk, cụ thể tại thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk hiện nay. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Các phương pháp được tác giả sử dụng trong đề tài gồm: - Phương pháp nghiên cứu tài liệu. - Phương pháp quan sát, thu thập số liệu. - Phương pháp thống kê. - Phương pháp tổng hợp, phân tích. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Làm cơ sở để nghiên cứu sâu hơn về chủ trương, đường lối của Đảng; chính sách, pháp luật của Nhà nước hiện hành về thi đua, khen thưởng; là tài liệu giúp cơ quan thi đua, khen thưởng ở địa phương tham khảo để thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước về công tác thi đua, khen thưởng. 7 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng tại thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk. 7. Kết cấu của luận văn Nội dung chính của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở khoa học quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng. Chương 2: Thực trạng quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng tại thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk. Chương 3: Quan điểm, định hướng và giải pháp quản lý nhà nước về thi đua, khen thưởng tại thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk. 8 Chƣơng 1: CƠ SỞ KHOA HỌC QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ THI ĐUA, KHEN THƢỞNG 1.1. Khái niệm về thi đua, khen thƣởng 1.1.1. Khái niệm thi đua Quá trình phân công lao động gắn liền với lịch sử phát triển của xã hội loài người. Trong suốt quá trình phát triển đó, nhiều học giả đã cố gắng tìm hiểu, nghiên cứu mối quan hệ giữa động lực sản xuất và hiệu quả sản xuất cũng như các yếu tố tác động trực tiếp tới quan hệ này. Sự hợp tác trong sản xuất là một tất yếu khách quan trong quá trình lao động sản xuất của con người. Các Mác đã đưa ra quan niệm về thi đua “Thi đua nảy nở trong quá trình hợp tác lao động, trong hoạt động chung và kế hoạch của con người với sự tiếp xúc xã hội tạo nên thi đua và sự nâng cao theo lối đặc biệt, nghị lực sinh động làm tăng thêm nghị lực riêng cho từng người” [26]. Bàn về ngày thứ bảy lao động cộng sản V.I. Lênin đã nói đến thi đua xã hội chủ nghĩa đó là phong trào lao động tự nguyện, góp sức giải quyết khó khăn, xây dựng xã hội mới của quần chúng lao động được giải phóng khỏi ách áp bức bóc lột. Lênin coi đây là một sáng kiến vĩ đại, chính quyền cách mạng cần chăm lo, tổng kết, phổ biến sáng kiến kinh nghiệm. Khái niệm Thi đua xã hội chủ nghĩa trong quan điểm của V.I. Lênin là một hình thức hợp tác giữa người với người, góp phần phát triển năng lực của con người, phát triển của tính chủ động sáng tạo của nhân dân lao động và của chế độ dân chủ trong xã hội mới. Thi đua xã hội chủ nghĩa, ra đời trên cơ sở lao động tập thể, trên cơ sở những quan hệ tương trợ và hợp tác, đoàn kết theo tinh thần đồng chí, nhằm giúp đỡ những người lạc hậu dần dần tiến lên 9 ngang những người tiên tiến, nâng cao trình độ văn hóa và trình độ sinh hoạt tinh thần của mọi người. V.I. Lênin coi thi đua là đòn bẩy mạnh mẽ của tiến bộ kinh tế - xã hội, là trường học giáo dục chính trị lao động và đạo đức cho nhân dân lao động. Chức năng chủ yếu của thi đua xã hội chủ nghĩa là chức năng kinh tế: nâng cao hiệu suất của sản xuất xã hội, đạt những kết quả cuối cùng cao nhất của nền kinh tế quốc dân, đạt năng suất lao động cao hơn, tổ chức lao động một cách khoa học v.v... [34]. Vận dụng sáng tạo những quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin về thi đua, thi đua xã hội chủ nghĩa vào hoàn cảnh nước ta, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nâng quan niệm về thi đua lên tầm tư tưởng, đường lối chính trị và phương pháp cách mạng. Người coi tổ chức thi đua yêu nước là cách tốt nhất để khơi dậy lòng yêu nước tiềm tàng trong mỗi người dân Việt Nam, biến nó thành sức mạnh, thành động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội cũng như trong bảo vệ Tổ quốc. Người khẳng định: hễ là người Việt Nam yêu nước thì phải thi đua, thi đua là yêu nước. Thi đua là một cách yêu nước thiết thực nhất. Những người thi đua là những người yêu nước nhất. Thi đua phải có mục đích, mục tiêu rõ ràng, cụ thể. Ngay từ khi Nhà nước ta mới ra đời, Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chú trọng đến công tác thi đua. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh thi đua tồn tại khách quan trong xã hội, Người dạy “... Tưởng lầm rằng thi đua là một việc khác với những công việc hàng ngày. Thật ra công việc hàng ngày chính là nền tảng của thi đua. Ví dụ: từ trước đến giờ ta vẫn ăn, vẫn mặc, vẫn ở. Nay ta thi đua ăn, mặc, ở cho sạch sẽ, cho hợp vệ sinh, cho khỏi ốm đau” [27, tr.658]. Thi đua là một hiện tượng khách quan, là quy luật phát triển tất yếu trong quá trình hợp tác lao động của con người. Ở đâu có hợp tác lao động thì ở đó nảy sinh thi đua. 10 Dưới chế độ Xã hội chủ nghĩa, thi đua yêu nước bao giờ cũng là phong trào thi đua tập thể của những công nhân, nông dân, trí thức, những người lao động tự mình làm chủ vận mệnh của mình, không đối kháng về lợi ích cá nhân, tập thể và xã hội; mọi người mang hết nhiệt tình và khả năng của mình ra để xây dựng đất nước. Nguyên tắc quan trọng nhất của thi đua xã hội chủ nghĩa là đoàn kết, hợp tác cùng phát triển, phổ biến sáng kiến, kinh nghiệm; người tiên tiến thân ái giúp đỡ người chậm tiến để đạt tới sự tiến bộ chung. Hoàn toàn không giống với bí mật thương nghiệp trong cạnh tranh. Thi đua xã hội chủ nghĩa chẳng những nhằm mục tiêu kinh tế mà còn nhằm xây dựng con người mới, rèn luyện nhân cách cao đẹp cho người lao động. Như vậy, thi đua được coi như một công cụ góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất. Công tác thi đua được hình thành và gắn liền với những chặng đường lịch sử, đặc biệt khi xã hội đang được xây dựng trong thời kỳ đổi mới, trong cơ chế thị trường. Nhà nước ta ghi nhận tính tất yếu của công tác thi đua trong thời kỳ đổi mới đất nước bằng việc xây dựng và thông qua Luật Thi đua – Khen thưởng năm 2003 và được sửa đổi bổ sung năm 2005, năm 2013. Trong đó chỉ rõ “Thi đua là hoạt động có tổ chức với sự tham gia tự nguyện của các cá nhân, tập thể nhằm phấn đấu đạt được thành tích tốt nhất trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” [30]. 1.1.2. Khái niệm khen thưởng Cùng với thi đua, khen thưởng cũng là hoạt động tồn tại khá lâu và phát triển gắn liền với sự phát triển của xã hội loài người. Dưới các hình thái kinh tế xã hội khác nhau, các hình thức khen thưởng cũng tồn tại dưới các hình thức, giá trị khác nhau tùy thuộc vào bản chất của nhà nước ở trong từng giai đoạn lịch sử. 11 Ở nước ta, khen thưởng đã được thực hiện từ các triều đại phong kiến trước đây, các hình thức khen thưởng của thời phong kiến đã được Ngô Sỹ Liên nêu rõ trong cuốn “Đại Việt sử ký toàn thư” như sau: - Khen thưởng người có công trong chiến trận - Khen thưởng người có công trong việc đi sứ - Khen thưởng người phò tá có công lao tài đức - Khen thưởng người tiến cử, người hiền tài - Khen thưởng người có lời tâu đúng - Khen thưởng người cấp dưới giữ đúng phép công, không vị nể người quyền quý cấp trên - Khen thưởng người có công làm thủy lợi - Khen thưởng người có tài văn chương - Khen thưởng người cao tuổi ... Qua những hình thức khen thưởng đó cho thấy các triều đình phong kiến ở nước ta chú trọng tới việc khen thưởng để khuyến khích, khích lệ động viên mọi người hăng hái lập công để được khen thưởng. Cũng qua việc hăng hái lập công đó cho thấy được tinh thần yêu nước sâu sắc của dân tộc. Cách đây hơn 600 năm, Nguyễn Trãi cũng đã viết: Nhà nước thưởng nhiều hơn phạt là Nhà nước phồn vinh; nhà nước thưởng, phạt nghiêm minh là nhà nước vững mạnh; nhà nước phạt nhiều hơn thưởng là nhà nước đang suy tàn. Đảng, Bác hồ đã rất quan tâm đến việc biểu dương khích lệ động viên người tốt, việc tốt. Mỗi khi đọc báo, nghe đài, thấy có nghĩa cử đẹp là Bác cho đi kiểm tra ngay để Bác khen thưởng. Bác thường nhắc nhở khen thưởng phải chính xác và kịp thời để động viên phát huy mặt ưu điểm, tích cực, khắc phục và đẩy lùi mặt khuyết điểm, tiêu cực nhằm xây dựng con người mới vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. 12