Tài liệu Quản lý thu ngân sách nhà nước trên địa bàn quận tân bình, tp.hcm

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ …………/………… ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA HỒ THỊ DIỆP QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN TÂN BÌNH TP. HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ CÔNG TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2017 MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài luận văn ............................................................. 1 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn ............................... 2 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn .......................................................... 6 3.1. Mục đích .................................................................................................... 6 3.2. Nhiệm vụ ................................................................................................... 6 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn ....................................... 7 5. Phương pháp nghiên cứu của luận văn ..................................................... 7 5.1. Phương pháp thu thập thông tin ............................................................ 7 5.2. Phương pháp tổng hợp thông tin ............................................................ 8 5.3. Phương pháp phân tích đánh giá............................................................ 8 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn ................................................ 9 7. Kết cấu của luận văn ................................................................................... 9 Chương 1 ........................................................................................................ 10 CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC . 10 1.1. Những vấn đề chung về quản lý thu ngân sách nhà nước................. 10 1.1.1. Lý luận về NSNN ....................................................................................................... 10 1.1.2.Thu ngân sách nhà nước........................................................................................... 14 1.1.3. Thu ngân sách cấp huyện trong hệ thống ngân sách nhà nước .................. 24 1.2. Quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện........................................ 31 1.2.1. Khái niệm, đặc điểm quản lý thu ngân sách nhà nước cấp Huyện............. 31 1.2.2. Sự cần thiết quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện ............................... 32 1.2.3. Nội dung quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện .................................... 34 1.3. Cơ sở pháp lý và tổ chức bộ máy quản lý thu NSNN cấp huyện ....... 43 1.3.1. Cơ sở pháp lý............................................................................................................... 43 1.3.2. Tổ chức bộ máy quản lý thu NSNN cấp huyện................................................. 44 1.4. Kinh nghiệm quản lý thu ngân sách nhà nước của một số địa phương và bài học rút ra có thể nghiên cứu áp dụng tại quận Tân Bình .............. 45 1.4.1. Kinh nghiệm quản lý thu ngân sách của quận 1, TP. HCM......................... 45 1.4.2. Kinh nghiệm của quận Ba Đình, TP. Hà Nội .................................................... 47 1.4.3. Bài học rút cho quận Tân Bình, thành phố Hồ Chí Minh ............................. 49 CHƯƠNG 2.................................................................................................... 53 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN TÂN BÌNH, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ................ 53 2.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của Quận Tân Bình ảnh hưởng đến thu NSNN ....................................................................................................... 53 2.1.1. Điều kiện tự nhiên ...................................................................................................... 53 2.1.2. Tình hình kinh tế - xã hội của quận Tân Bình................................................... 54 2.2. Tổ chức quản lý thu ngân sách nhà nước tại Quận Tân Bình giai đoạn 2012-2016 .............................................................................................. 55 2.2.1. Thu - chi ngân sách nhà nước tại Quận Tân Bình giai đoạn 2012-2016.... 55 2.2.2. Tổ chức thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan .............. 61 2.2.3. Tổ chức bộ máy thu ngân sách nhà nước tại Quận Tân Bình...................... 63 2.2.4. Lập dự toán.................................................................................................................. 65 2.2.5. Chấp hành dự toán thu Ngân sách Nhà nước trên địa bàn Quận Tân Bình .......................................................................................................................................................... 72 2.2.6. Công tác quyết toán thu ngân sách nhà nước.................................................... 74 2.2.8. Công tác thông tin tuyên truyền ............................................................................ 81 2.3. Đánh giá chung về quản lý thu ngân sách nhà nước tại Quận Tân Bình, TP. Hồ Chí Minh giai đoạn 2012-2016 ........................................................................................ 82 CHƯƠNG 3.................................................................................................... 92 ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN QUẬN TÂN BÌNH, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH .............................................................................................. 92 3.1. Định hướng quản lý thu ngân sách nhà nước trên địa bàn quận Tân Bình, thành phố Hồ Chí Minh ..................................................................... 92 3.1.1. Định hướng phát triển KT-XH của quận Tân Bình, TP. Hồ Chí Minh đến năm 2020....................................................................................................................................... 92 3.1.2. Các quan điểm về quản lý thu NSNN quận Tân Bình.................................... 94 3.2. Giải pháp về quản lý thu ngân sách nhà nước trên địa bàn quận Tân Bình, thành phố Hồ Chí Minh ..................................................................... 97 3.2.1. Nâng cao chất lượng dự toán và quyết toán thu ngân sách nhà nước hàng năm................................................................................................................................................. 97 3.2.2. Khai thác có hiệu quả và tích cực chống thất thu thuế, đặc biệt đối với những nội dung thu có tỷ lệ đóng góp lớn cho ngân sách............................................... 99 3.2.3. Bồi dưỡng các nguồn thu, từng bước xây dựng một cơ cấu thu ngân sách mang tính bền vững cao .........................................................................................................104 3.2.4. Cải cách một số hoạt động khác nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu ngân sách nhà nước.................................................................................................................106 3.3. Các kiến nghị với chính quyền địa phương và các đơn vị liên quan trong quản lý thu Ngân sách nhà nước ..................................................... 109 3.3.1. Kiến nghị với chính quyền địa phương .............................................................109 3.3.3 Kiến nghị với các ngành liên quan .......................................................................111 KẾT LUẬN .................................................................................................. 114 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 116 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DN: Doanh nghiệp NSNN: Ngân sách Nhà nước NSTW: Ngân sách Trung ương NSĐP: Ngân sách địa phương TNCN: Thu nhập cá nhân UBND: Ủy ban Nhân dân HĐND: Hội đồng Nhân dân GTGT: Giá trị gia tăng KBNN: Kho bạc Nhà nước DNNN: Doanh nghiệp Nhà nước DNNQD: Doanh nghiệp ngoài quốc doanh KT- TM: Kinh tế thương mại KT- XH: Kinh tế- xã hội CNH- HĐH: Công nghiệp hóa- hiện đại hóa CTN-NQD: Công thương nghiệp ngoài quốc doanh DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU BẢNG BIỂU: STT TÊN BẢNG BIỂU 1 Bảng 2.1: Thu chi ngân sách nhà nước giai đoạn 2012 60 2016 2 Bảng 2.2: Thu ngân sách nhà nước chi tiết theo các khoản thu từ 63 2012 - 2016 3 Bảng số 2.3: Tỉ lệ phân chia thuế TNDN khu vực CTN, 73 NQD 4 Bảng 2.4: Tỉ lệ phân chia 1 số khoản thu giữa NS Quận 74 Quận và xã - phường - thị trấn 5 Bảng 2.5: Tổng hợp kết quả kiểm tra năm 2015 - 2016 TRANG 81 BIỂU ĐỒ: STT TÊN BIỂU ĐỒ TRANG 1 Biểu đồ 2.1: Thu NSNN từ năm 2012-2016 2 Biểu đồ 2.2: Thu NSNN theo chi tiết các khoản thu từ 64 2012-2016 61 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận văn Ngân sách nhà nước có vai trò rất quan trọng trong toàn bộ hoạt động kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng và đối ngoại của đất nước. Vai trò của ngân sách nhà nước luôn gắn liền với vai trò của nhà nước theo từng giai đoạn nhất định. Đối với nền kinh tế thị trường, ngân sách nhà nước đảm nhận vai trò quản lý vĩ mô đối với toàn bộ nền kinh tế, xã hội. Thu ngân sách nhà nước có vai trò quan trọng trong hệ thống ngân sách nhà nước, nhằm đảm bảo nguồn tài chính cho nhà nước trang trải các khoản chi tiêu nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của mình.Trong điều kiện nền kinh tế thị trường, với sự thay đổi phương thức can thiệp của Nhà nước vào hoạt động kinh tế, thu ngân sách đóng vai trò hết sức quan trọng đối với qúa trình phát triển kinh tế - xã hội. Xuất phát từ phạm vi hoạt động mà đòi hỏi Nhà nước phải ban hành và tổ chức thực hiện thu ngân sách để tập trung nguồn tài chính vào ngân sách Nhà nước từ đó mới đáp ứng được nhu cầu chi ngày càng tăng. Quận Tân Bình là một trong 24 đơn vị hành chính của thành phố Hồ Chí Minh, có 15 đơn vị hành chính với 117 khu phố. Tổng diện tích 22,38 km2, trong đó sân bay Tân Sơn Nhất chiếm diện tích 8,44km2, dân số khoảng trên 430.559 người. Trong những năm qua, việc quản lý ngân sách nhà nước nói chung và hoạt động quản lý thu ngân sách nhà nước nói riêng vẫn còn những khiếm khuyết và hạn chế nhất định mặc dù hoạt động này được quận Tân Bình đặc biệt chú trọng. Cụ thể: Thu ngân sách vẫn chưa bao quát hết các 2 nguồn thu, vẫn còn tình trạng thất thu, các nguồn thu ngân sách còn hạn chế và chưa được bồi dưỡng tốt. Việc tập trung thực hiện các chính sách, chiến lược và các giải pháp tạo mới, nuôi dưỡng, kích thích tăng trưởng nguồn thu bền vững gắn với việc thu đúng, thu đủ nhằm phát huy được nội lực trong phát triển kinh tế - xã hội đã và đang được chính quyền địa phương đặt lên làm nhiệm vụ hàng đầu. Vì vậy, việc nghiên cứu một cách có hệ thống, toàn diện, cụ thể cả lý luận và thực tiễn đối với hoạt động quản lý thu ngân sách nhà nước, đồng thời có những giải pháp hợp lý nhằm nâng cao chất lượng quản lý thu ngân sách trên địa bàn quận Tân Bình là một đòi hỏi khách quan. Xuất phát từ những lý do như trên, tác giả lựa chọn nghiên cứu đề tài: “Quản lý thu ngân sách nhà nước tại quận Tân Bình, thành phố Hồ Chí Minh” với mục đích vận dụng những kiến thức học được vào thực tiễn của địa phương và qua đó có những đóng góp khoa học thiết thực với hoạt động quản lý thu ngân sách nhà nước tại quận Tân Bình. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Các nghiên cứu ngoài nước: 1- Nghiên cứu của Marinez – Varquez, Jorge, Andrey Timofeev, và Francois Vaillancourt (2006) về “Nguồn thu và nhiệm vụ chi trong một chính phủ liên bang” đã đề cập đến quá trình phân cấp tài khóa và cách quản lý nguồn thu và nhiệm vụ chi của chính quyền địa phương có hiệu quả. 2- Nghiên cứu của Bird, RichardM, và Milka Cansanegra de Jantscher, eds (1992) “Cải cách hành chính thuế ở các nước đang phát triển” đã có đánh giá thực trạng cải cách hành chính thuế ở một số nước đang phát triển, từ đó 3 đưa ra những kinh nghiệm quý báu cho các nước khác trong quá trình cải cách, quản lý thuế. Các nghiên cứu trong nước: 1- “Hoàn thiện phân cấp quản lý thu chi ngân sách nhà nước đối với chính quyền địa phương qua thực tiễn khảo sát tại tỉnh Bình Dương”- luận văn thạc sỹ - Trần Thị Hồng Hạnh - 2007 đã trình bày việc thực hiện phân cấp thu chi ngân sách nhà nước đối với chính quyền địa phương, khảo sát và đánh giá thực tiễn công tác này tại tỉnh Bình Dương từ đó đã đề ra các nhóm giải pháp hoàn thiện. 2- “Quản lý nhà nước về thu ngân sách nhà nước qua Kho bạc Nhà nước” - luận văn thạc sỹ - Đậu Thị Thùy Hương - 2006. Luận văn đã trình bày vai trò của Kho bạc Nhà nước trong quản lý thu Ngân sách Nhà nước, đánh giá công tác quản lý thu ngân sách qua Kho bạc nhà nước trên cơ sở khảo sát số liệu thực tế từ năm 2001-2005 và đưa ra các nhóm giải pháp cụ thể, có những giải pháp đã được triển khai ứng dụng có hiệu quả trong thực tế. 3- “Hoàn thiện quản lý thu - chi ngân sách Nhà nước của quận Cầu Giấy thành phố Hà Nội” của tác giả Nguyễn Thị Thanh năm 2008. Luận văn đã làm rõ thực trạng và đề xuất một số giải pháp thiết thực quản lý chi ngân sách Nhà nước trên địa bàn quận Cầu Giấy, TP.Hà Nội. Tuy nhiên, đề tài chưa có đánh giá một cách tổng thể cả chu trình quản lý ngân sách Nhà nước, chưa có sự so sánh cần thiết giữa các địa phương, khu vực để rút ra những đặc điểm chung làm cơ sở đề xuất các giải pháp một cách toàn diện. 4- “Hoàn thiện cơ chế quản lý ngân sách Nhà nước tại tỉnh Nam Định” 4 luận văn thạc sĩ kinh tế của Bùi Duy Thanh năm 2010. Luận văn đề xuất một số giải pháp hoàn thiện cơ chế quản lý thu, chi ngân sách Nhà nước trên địa bàn, phù hợp với yêu cầu thực tiễn tại tỉnh Nam Định. 5- “Giải pháp tăng cường nguồn thu ngân sách trên địa bàn thị xã Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh”- luận văn thạc sỹ- Nguyễn Thị Lan Anh- 2010 đã đề cập đến thực trạng về thu ngân sách nhà nước tại thị xã Bắc Ninh và đưa ra các giải pháp nhằm tăng thu ngân sách trên địa bàn thị xã. 6- Với tài liệu “Quản lý tài chính công” sách tham khảo của tác giả Trần Đình Ty, NXB Lao động, Hà Nội. Tác phẩm này đã cung cấp một cách hệ thống cơ sở lý luận về tài chính công và quản lý tài chính công, góp phần nhất định cho việc nghiên cứu cải cách nền Tài chính quốc gia hiện nay. 7- Ngân hàng thế giới (2011) “Cải cách thuế ở Việt Nam: Hướng tới một hệ thống hiệu quả và công bằng hơn”, công trình nghiên cứu đã tập trung xem xét, đánh giá hệ thống thuế hiện hành tại Việt Nam, trên cơ sở đó đánh giá tác động của hệ thống thuế và thiết kế, đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống thuế và quản lý thuế tại Việt Nam gắn với bối cảnh hội nhập quốc tế. 8- Quách Đức Pháp (1999), “thuế công cụ điều tiết vĩ mô nền kinh tế” nội dung của công trình mô tả khung lý thuyết về hệ thống thuế, đánh giá vai trò của hệ thống thuế trong lý thuyết và thực tế, từ đó đề xuất giải pháp nhằm quản lý thuế để phát huy vai trò điều tiết vĩ mô nền kinh tế. 9- Lê Văn Hoạt (2014), “Phân cấp ngân sách dưới góc nhìn từ quản lý ngân sách địa phương”, bài viết này đã nêu được những tiến bộ trong phân cấp quản lý NSNN theo luật Ngân sách nhà nước năm 2002, thực trạng thi hành luật ngân sách nhà nước ở nội dung phân cấp thu – chi ngân sách nhà 5 nước tại địa phương và kiến nghị cần hoàn thiện việc phân cấp quản lý ngân sách theo hướng giảm tính lồng ghép ngân sách, quy định rõ ràng, cụ thể phạm vi nhiệm vụ các cấp đảm nhận, tăng cường tính chủ động của địa phương trong việc phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi cho cấp dưới… Việc đổi mới phân cấp ngân sách là một trong những yêu cầu quan trọng trong quá trình đổi mới thể chế quản lý tài chính công hiện nay của Việt Nam. 10- Giáo trình Quản lý thu Ngân sách nhà nước của PGS.TS. Lê Văn Ái và TS. Bùi Tiến Hanh đồng chủ biên, NXB Tài chính (2010), giáo trình đã giúp cho người đọc tiếp cận với cơ chế quản lý mới về quản lý thu NSNN nói chung, quản lý thuế nói riêng theo Luật Quản lý thuế, tạo ra được cách nhìn tổng hợp những nội dung cơ bản, cụ thể của cơ chế quản lý thu NSNN hiện đang thực thi ở Việt Nam. 11- Vũ Sỹ Cường (2012), "Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước ở Việt Nam và định hướng đổi mới”, Tạp chí quản lý nhà nước. Bài viết đã đúc kết kinh nghiệm các nước cũng như các phân tích lý thuyết về phân cấp ngân sách nhà nước. Tác giả cho rằng: cách làm hợp lý nhất là mở rộng phân cấp cho địa phương trên cơ sở thử nghiệm, thí điểm từng bước và có lựa chọn; đồng thời tăng cường các biện pháp bồi dưỡng đào tạo đội ngũ cán bộ địa phương đi đôi với thực thi các biện pháp giám sát và xử phạt nghiêm khắc. Việc phân cấp quản lý NSNN phải hướng đến xây dựng một hệ thống phân cấp đầy đủ, rõ ràng giữa các cấp ngân sách, đảm bảo tính thống nhất quản lý của NSNN, vừa tạo tính chủ động cho ngân sách địa phương. Phân cấp phải đi đôi với trách nhiệm giải trình của chính quyền địa phương và nâng cao tính công khai minh bạch ngân sách liên quan đến lập và quyết toán ngân sách hằng năm của các cấp ngân sách và đơn vị thụ hưởng. 6 Ngoài ra, có một số các luận văn, đề tài nghiên cứu khoa học khác, nghiên cứu về ngân sách nhà nước nhưng tập trung vào các nội dung như kiểm soát thanh toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản, quản lý chi NSNN. Tuy nhiên, chưa có công trình nào nghiên cứu một cách đầy đủ và hệ thống về quản lý thu ngân sách nhà nước tại quận Tân Bình. Vì vậy, việc tác giả chọn đề tài “Quản lý thu ngân sách nhà nước tại quận Tân Bình, thành phố Hồ Chí Minh” là đề tài không trùng lặp với các đề tài đã được công bố. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích Trên cơ sở hệ thống lý luận quản lý nhà nước về thu NSNN, đề tài đi sâu phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý thu NSNN tại quận Tân Bình trong thời gian qua, nêu lên những hạn chế và nguyên nhân để từ đó đề xuất các giải pháp nhằm tổ chức việc quản lý thu NSNN tại quận Tân Bình, thành phố Hồ Chí Minh ngày càng hiệu quả hơn trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ Trên cơ sở mục đích nghiên cứu, nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể của đề tài là: - Hệ thống hóa cơ sở khoa học về ngân sách nhà nước, thu ngân sách nhà nước và quản lý thu ngân sách nhà nước. - Khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng quản lý thu ngân sách nhà nước tại quận Tân Bình từ năm 2012 đến năm 2016 và chỉ ra những vấn đề bất cập cần xử lý. - Đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý thu ngân sách nhà nước tại quận Tân Bình, thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian tới. 7 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn - Đối tượng nghiên cứu: hoạt động quản lý thu NSNN trên địa bàn quận Tân Bình, thành phố Hồ Chí Minh; cụ thể là nghiên cứu về thể chế, chính sách và các phương thức tổ chức thu ngân sách trên địa bàn. - Phạm vi nghiên cứu: + Không gian: tại quận Tân Bình, thành phố Hồ Chí Minh + Thời gian: Từ năm 2012 đến năm 2016. Đề xuất các giải pháp từ nay đến năm 2020. 5. Phương pháp nghiên cứu của luận văn 5.1. Phương pháp thu thập thông tin - Những số liệu được thu thập trong đề tài phục vụ cho nghiên cứu chủ yếu là số liệu thứ cấp. - Các số liệu thứ cấp sử dụng trong đề tài nhằm nghiên cứu, phân tích, phản ánh về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội, tình hình thực hiện thu ngân sách của quận được thu thập từ sách, báo, tạp chí, các trang Web, các báo cáo của một số phòng chức năng của quận như phòng Tài chính - Kế hoạch , phòng Thống kê để lựa chọn thông tin, số liệu phục vụ trong quá trình nghiên cứu đề tài. Thu thập thông tin qua các báo cáo quyết toán thu, chi ngân sách Nhà nước quận Tân Bình qua các năm của UBND quận Tân Bình; một số báo cáo Dự toán thu - chi ngân sách của quận Tân Bình qua các năm; tài liệu về tình hình phát triển kinh tế của quận giai đoạn 2012- 2016. Chủ yếu khai thác ở 8 các nội dung: Tình hình tăng trưởng chung của nền kinh tế quận, cơ cấu kinh tế quận, tốc độ tăng trưởng kinh tế của một số ngành kinh tế mũi nhọn để tiến hành phân tích những biến động của thu và các thành phần thu NSNN. 5.2. Phương pháp tổng hợp thông tin Tổng hợp và xử lý thông tin, sử dụng các công cụ tính toán trên phần mềm Excel: Nhập dữ liệu và tổng hợp theo các mục đích nghiên cứu, trên cơ sở thống kê mô tả, so sánh, … 5.3. Phương pháp phân tích đánh giá Phương pháp thống kê mô tả Sau khi thu thập số liệu, tiến hành phân bổ thống kê và tổng hợp thống kê, tính toán các loại số tuyệt đối, tương đối, số bình quân và một số chỉ số khác. Sử dụng các chỉ tiêu số tuyệt đối, số tương đối, số bình quân để so sánh và phân tích làm rõ thực trạng thu ngân sách và quản lý thu ngân sách Nhà nước của quận, qua đó đánh giá được các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý thu ngân sách của quận Phương pháp thống kê so sánh Đây là phương pháp được áp dụng rất phổ biến, so sánh trong phân tích là đối chiếu các chỉ tiêu, các hiện tượng kinh tế đã được lượng hóa có cùng một nội dung bao gồm so sánh qua các năm, so sánh việc thực hiện thu so với kế hoạch, có tính chất tương tự để xác định xu hướng biến động của các chỉ tiêu, nó cho ta tổng hợp được những cái chung, tách ra được những nét riêng của chỉ tiêu được so sánh. Trên cơ sở đó có thể đánh giá được một cách khách quan thực trạng thu ngân sách của quận, để từ đó đưa ra cách giải quyết, các giải pháp nhằm đạt được hiệu quả tối ưu. 9 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Về mặt lý luận: Hệ thống hóa cơ sở lý luận về ngân sách nhà nước, thu ngân sách nhà nước, quản lý thu ngân sách nhà nước. + Hệ thống hóa nội dung chủ yếu của ngân sách nhà nước, thu ngân sách nhà nước, quản lý thu ngân sách nhà nước. + Chỉ ra mục đích, yêu cầu và nguyên tắc cũng như phương thức và công cụ quản lý thu ngân sách nhà nước. Về thực tiễn: Trên cơ sở đánh giá thực trạng, tham chiếu giữa lý luận và thực tiễn, so sánh với kinh nghiệm của các nước, từ đó nêu ra được hệ thống các giải pháp và những kiến nghị có tính khả thi nhằm hoàn thiện quản lý thu ngân sách nhà nước tại quận Tân Bình, thành phố Hồ Chí Minh. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm có 3 chương: Chương 1: Cơ sở khoa học về quản lý thu ngân sách nhà nước Chương 2: Thực trạng quản lý thu ngân sách nhà nước tại quận Tân Bình, thành phố Hồ Chí Minh Chương 3: Định hướng và giải pháp nhằm nâng cao chất lượng quản lý thu ngân sách nhà nước tại quận Tân Bình, thành phố Hồ Chí Minh. 10 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 1.1. Những vấn đề chung về quản lý thu ngân sách nhà nước 1.1.1. Lý luận về NSNN 1.1.1.1. Khái niệm Ngân sách nhà nước là một phạm trù kinh tế và là phạm trù lịch sử, là một thành phần trong hệ thống tài chính. Thuật ngữ "Ngân sách nhà nước" được sử dụng rộng rãi trong đời sống kinh tế, xã hội ở mọi quốc gia. Song quan niệm về ngân sách nhà nước lại chưa thống nhất, người ta đã đưa ra nhiều định nghĩa về ngân sách nhà nước tùy theo các trường phái và các lĩnh vực nghiên cứu. Các nhà kinh tế Nga quan niệm: Ngân sách nhà nước là bảng liệt kê các khoản thu, chi bằng tiền trong một giai đoạn nhất định của quốc gia. Sự hình thành và phát triển của ngân sách nhà nước gắn liền với sự xuất hiện và phát triển của kinh tế hàng hóa - tiền tệ trong các phương thức sản xuất của cộng đồng và nhà nước của từng cộng đồng. Nói cách khác, sự ra đời của nhà nước, sự tồn tại của kinh tế hàng hóa - tiền tệ là những tiền đề cho sự phát sinh, tồn tại và phát triển của ngân sách nhà nước. Ngân sách nhà nước bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương. Ngân sách trung ương là ngân sách của các bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và các cơ quan khác ở trung ương. Ngân sách địa phương bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có Hội đồng Nhân dân và Ủy ban Nhân dân. 11 Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015 (áp dụng từ năm tài khóa 2017), thì: Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước. Thu của NSNN được lấy từ mọi lĩnh vực KT-XH khác nhau bao gồm các khoản thu từ thuế, phí, lệ phí; các khoản thu từ hoạt động kinh tế của nhà nước; các khoản đóng góp của các tổ chức và cá nhân; các khoản viện trợ; các khoản thu khác theo quy định của pháp luật, trong đó thuế là hình thức thu phổ biến dựa trên tính cưỡng chế là chủ yếu. Chi tiêu của NSNN nhằm thực hiện các chức năng của nhà nước bao gồm các khoản chi phát triển KT-XH, bảo đảm quốc phòng, an ninh, bảo đảm hoạt động của bộ máy nhà nước; chi trả nợ của nhà nước; chi viện trợ và các khoản chi khác theo quy định pháp luật. NSNN là một hệ thống bao gồm các cấp ngân sách phù hợp với hệ thống chính quyền nhà nước các cấp, được phân thành NSTW và NSĐP. NSTW là ngân sách của các Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và các cơ quan khác ở trung ương. NSĐP bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có HĐND và UBND. Tương ứng với các cấp ngân sách của hệ thống NSNN, quỹ NSNN được chia thành: quỹ ngân sách của trung ương, quỹ ngân sách của chính quyền cấp tỉnh và tương đương, quỹ ngân sách của chính quyền cấp huyện và tương đương, quỹ ngân sách của chính quyền cấp xã và tương đương. Quỹ ngân sách các cấp gồm nhiều phần nhỏ để sử dụng cho các lĩnh vực khác nhau: dùng cho phát triển kinh tế; dùng cho phát triển văn hoá, giáo dục, y tế; dùng cho các biện pháp xã hội, an ninh, quốc phòng... 1.1.1.2. Đặc điểm của NSNN 12 Ngân sách Nhà nước là bộ phận chủ yếu của hệ thống tài chính quốc gia. Nó bao gồm những quan hệ tài chính nhất định trong tổng thể các quan hệ tài chính quốc gia, cụ thể: Quan hệ tài chính giữa nhà nước với công dân Quan hệ tài chính giữa nhà nước với doanh nghiệp Quan hệ tài chính giữa nhà nước với các tổ chức xã hội Quan hệ tài chính giữa nhà nước với quốc tế Hoạt động thu chi của ngân sách nhà nước luôn gắn chặt với quyền lực kinh tế - chính trị của nhà nước, và việc thực hiện các chức năng của nhà nước, được nhà nước tiến hành trên cơ sở những luật lệ nhất định. Hoạt động ngân sách nhà nước là hoạt động phân phối lại các nguồn tài chính, nó thể hiện ở hai lãnh vực thu và chi của nhà nước. Ngân sách nhà nước luôn gắn chặt với sở hữu nhà nước, luôn chứa đựng những lợi ích chung, lợi ích công cộng. Ngân sách nhà nước cũng có những đặc điểm như các quỹ tiền tệ khác. Nét khác biệt của ngân sách nhà nước với tư cách là một quỹ tiền tệ tập trung của nhà nước, nó được chia thành nhiều quỹ nhỏ có tác dụng riêng, sau đó mới được chi dùng cho những mục đích đã định. Hoạt động thu chi của ngân sách nhà nước được thực hiện theo nguyên tắc không hoàn trả trực tiếp là chủ yếu. 1.1.1.3. Vai trò của NSNN 13 Ngân sách nhà nước có vai trò rất quan trọng trong toàn bộ hoạt động kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng và đối ngoại của đất nước. Cụ thể: - Ngân sách nhà nước là công cụ điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế xã hội, định hướng phát triển sản xuất, điều tiết thị trường, bình ổn giá cả, điều chỉnh đời sống xã hội.Huy động các nguồn tài chính của ngân sách nhà nước để đảm bảo nhu cầu chi tiêu của nhà nước. Mức động viên các nguồn tài chính từ các chủ thể trong nguồn kinh tế đòi hỏi phải hợp lí nếu mức động viên quá cao hoặc quá thấp thì sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển của nền kinh tế,vì vậy cần phải xác định mức huy động vào ngân sách nhà nước một cách phù hợp với khả năng đóng góp tài chính của các chủ thể trong nền kinh tế. - Ngân sách nhà nước là công cụ định hướng hình thành cơ cấu kinh tế mới, kích thích phát triển sản xuất kinh doanh và chống độc quyền. Thông qua hoạt động chi Ngân sách, Nhà nước sẽ cung cấp kinh phí đầu tư cho cơ sở kết cấu hạ tầng, hình thành các doanh nghiệp thuộc các ngành then chốt trên cơ sở đó tạo môi trường và điều kiện thuận lợi cho sự ra đời và phát triển các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế. Bên cạnh đó, việc cấp vốn hình thành các doanh nghiệp Nhà nước là một trong những biện pháp căn bản để chống độc quyền và giữ cho thị trường khỏi rơi vào tình trạng cạnh tranh không hoàn hảo. Và trong những điều kiện cụ thể, nguồn kinh phí trong ngân sách cũng có thể được sử dụng để hỗ trợ cho sự phát triển của các doanh nghiệp, đảm bảo tính ổn định về cơ cấu hoặc chuẩn bị cho việc chuyển sang cơ cấu mới hợp lý hơn. Thông qua hoạt động thu, bằng việc huy động nguồn tài chính thông qua thuế, ngân sách nhà nước đảm bảo thực hiện vai trò định hướng đầu tư, kích thích hoặc hạn chế sản xuất kinh doanh - Về mặt kinh tế, kích thích sự tăng trưởng kinh tế theo sự định hướng phát triển kinh tế xã hội thông qua các công cụ thuế và thuế suất của nhà nước 14 sẽ góp phần kích thích sản xuất phát triển thu hút sự đầu tư của các doanh nghiệp. Ngoài ra nhà nước còn dùng ngân sách nhà nước đầu tư vào cơ sở hạ tầng tạo điều kiện và môi trường thuận lợi cho các doanh nghiệp hoạt động - Về mặt xã hội, NSNN có vai trò điều tiết thu nhập giữa các tần lớp dân cư trong xã hội.Trợ giúp trực tiếp dành cho những người có thu nhập thấp hay có hoàn cảnh đặc biệt như chi về trợ cấp xã hội, trợ cấp gián tiếp dưới hình thức trợ giá cho các mặt hàng thiết yếu, các khoản chi phí để thực hiện chính sách dân số, chính sách việc làm, chống mù chữ, hỗ trợ đồng bào bão lụt. - Về mặt thị trường, nhà nước sẽ sử dụng ngân sách nhà nước như một công cụ để góp phần bình ổn giá cả và kiềm chế lạm phát.Nhà nước chỉ điều tiết những mặt hàng quan trọng những mặt hàng mang tính chất chiến lược. Cơ chế điều tiết thông qua trợ giá, điều chỉnh thuế suất thuế xuất nhập khẩu, dự trữ quốc gia. Thị trường vốn sức lao động: thông qua phát hành trái phiếu và chi tiêu của chính phủ. Kiềm chế lạm phát: Cùng với ngân hàng trung ương với chính sách tiền tệ thích hợp NSNN góp phần điều tiết thông qua chính sách thuế và chi tiêu của chính phủ. 1.1.2.Thu ngân sách nhà nước 1.1.2.1. Khái niệm Thu ngân sách nhà nước là sự phân chia nguồn tài chính quốc gia giữa nhà nước với chủ thể trong xã hội dựa trên quyền lực nhà nước,nhằm giải quyết hài hòa các lợi ích kinh tế,xuất phát từ yêu cầu tồn tại và phát triển của bộ máy nhà nước cũng như yêu cầu thực hiện các chức năng nhiệm vụ kinh tế xã hội của nhà nước.