Tài liệu Quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm từ thực tiễn thành phố hà nội

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ LỆ HẰNG QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU TRONG TRƯỜNG HỢP ĐỒNG PHẠM TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 60.38.01.04S LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS . Cao Tanh HÀ NỘI – 2017 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THỊ LỆ HẰNG QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU TRONG TRƯỜNG HỢP ĐỒNG PHẠM TỪ THỰC TIỄN THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự Mã số : 60.38.01.04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. Cao Thị Oanh HÀ NỘI – 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Viện khoa học xã hội, Viện hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƯỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC MỞ ĐẦU........................................................................................................................1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU TRONG TRƯỜNG HỢP ĐỒNG PHẠM .....................................................................................................8 1.1. Những vấn đề lý luận về quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm ..........................................................................................8 1.2. Các nguyên tắc quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm .................................................................................................12 1.3. Căn cứ quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm ....................................................................................................................21 1.4. Ý nghĩa việc quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm .............................................................................................................36 Chương 2: THỰC TIỄN QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU TRONG TRƯỜNG HỢP ĐỒNG PHẠM TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HÀ NỘI ..............................................................................................39 2.1. Kết quả quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm trên địa bàn thành phố Hà Nội...................................................................39 2.2. Những vi phạm trong quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm trên địa bàn thành phố Hà Nội................................................49 2.3. Nguyên nhân của những vi phạm trong quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm ..................................................................59 Chương 3: CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU TRONG TRƯỜNG HỢP ĐỒNG PHẠM .........................................................................................................................64 3.1. Hoàn thiện các quy định của pháp luật Hình sự....................................................64 3.2. Giải pháp về kiểm tra, tổng kết xét xử, giám đốc xét xử, kiểm sát và xây dựng án lệ ....67 3.3. Nâng cao năng lực, trình độ những người tiến hành tố tụng.................................69 3.4. Nâng cao chất lượng hồ sơ đầu vào.......................................................................71 KẾT LUẬN .................................................................................................................73 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................76 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BLDS: Bộ luật Dân sự BLHS: BLTTHS: CTTP: Bộ luật Hình sự Bộ luật Tố tụng Hình sự Cấu thành tội phạm TNHS: TAND: Trách nhiệm Hình sự Tòa án nhân dân VKSND: XPSH: Viện kiểm sát nhân dân Xâm phạm sở hữu HĐXX: Hội đồng xét xử DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Bảng 2.1. Thống kê khung hình phạt các tội xâm phạm sở hữu theo BLHS 1999 và BLHS 2015 Thống kê số liệu vụ án và bị cáo các tội xâm phạm sở hữu đã thụ lý trên địa bàn thành phố Hà Nội từ năm 2012- 2016 Bảng 2.2. Thống kê số liệu vụ án và bị cáo các tội xâm phạm sở hữu đã giải quyết trên địa bàn thành phố Hà Nội từ năm 2012- 2016 Bảng 2.3. Thống kê số vụ án/bị cáo về các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm trong 100 bản án Bảng 2.4. Thống kê loại, mức hình phạt đối với các bị cáo các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm DANH MỤC CÁC BIỂU Số hiệu Biểu đồ 2.1. Biểu đồ 2.2. Tên biểu Số vụ án và bị cáo các tội xâm phạm sở hữu đã thụ lý trên địa bàn thành phố Hà Nội từ năm 2012- 2016 Số vụ án và bị cáo các tội xâm phạm sở hữu đã giải quyết trên địa bàn thành phố Hà Nội từ năm 2012- 2016 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trước bối cảnh xã hội không ngừng phát triển ngày nay, đất nước ta đang trong đà hội nhập, kinh tế- xã hội, khoa học- công nghệ không ngừng nâng cao, đời sống người dân cũng ngày càng được cải thiện. Song song với sự phát triển đó, việc bảo vệ, bảo đảm các quyền của công dân cũng cần được đề cao, trong đó có quyền sở hữu. Với sự phát triển của xã hội ngày nay, tài sản của công dân ngày càng có giá trị cao, điều này đã trở thành mục tiêu cho những tội phạm xâm phạm sở hữu phát triển phức tạp và chiếm tỷ lệ cao trong cơ cấu tội phạm của nước ta. Nhiều khảo sát về tình hình tội phạm đã cho thấy, tội phạm xâm phạm sở hữu thường tập trung ở các thành phố lớn như Hà Nội, Hải Phòng, Hồ Chí Minh, Đà Nẵng,... Trong đó, rất nhiều vụ án xâm phạm sở hữu có tính chất đồng phạm, tội phạm đã có sự cấu kết, móc nối chặt chẽ với nhau thực hiện hành vi phạm tội ngày càng tinh vi. Tội phạm xâm phạm sở hữu có tính chất đồng phạm có tính chất phức tạp, xảy ra ở nhiều nơi. Điều này gây tâm lý, ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống người dân, gây ảnh hưởng không nhỏ về cả người và tài sản, tạo ra tình hình mất an ninh, trật tự tại nhiều nơi. Các đối tượng phạm tội có tính chất đồng phạm ngày càng có phương thức, thủ đoạn phạm tội tinh vi, công khai và táo bạo, thể hiện sự coi thường tính mạng, sức khoẻ, tài sản người khác. Đặc biệt nghiêm trọng hơn còn thể hiện sự coi thường pháp luật, coi thường kỷ cương phép nước. Tội phạm xâm phạm sở hữu có tính chất đồng phạm trên địa bàn thành phố Hà Nội- thủ đô của đất nước, là một trong những trung tâm kinh kế- xã hội quan trọng lại càng là vấn đề đáng lưu tâm. Toà án nhân dân với vai trò là cơ quan áp dụng pháp luật là một trong những yếu tố quan trọng góp phần vào công cuộc đấu tranh phòng ngừa tội phạm nói chung, các tội xâm phạm sở hữu nói riêng. Bằng hoạt động xét xử, ra bản án thích đáng, nghiêm minh, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, Toà án có vai trò không nhỏ trong việc răn đe, giáo dục, phòng ngừa tội phạm. Điều này được thể hiện qua việc quyết định hình phạt của Toà án. Quyết định hình phạt nghiêm minh, đúng đắn sẽ mang lại hiệu quả trong công tác giáo dục, phòng ngừa tội phạm. Quyết định hình phạt chưa nghiêm, không thoả đáng ngược lại sẽ gây những tác động tiêu cực, dẫn đến hiện tượng coi thường pháp luật, coi thường phán quyết của Toà án, làm giảm lòng tin của nhân dân, đặc biệt làm giảm hiệu quả của công tác đấu tranh phòng ngừa tội phạm nói chung, tội phạm xâm phạm sở hữu nói riêng. 1 Quyết định hình phạt có vai trò quan trọng đối với việc xử lý tội phạm. Đối với các tội xâm phạm sở hữu có tính chất đồng phạm, việc quyết định hình phạt chính xác, cho thấy sự đánh giá đúng đắn về tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của từng đối tượng phạm tội sẽ góp phần làm tăng tính nghiêm minh, tính răn đe, giáo dục của pháp luật. Vì lẽ đó, quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm là một trong những vấn đề cần được quan tâm. Đặc biệt vấn đề này đối với ngành Toà án nhân dân trên địa bàn thành phố Hà Nội- nơi tập trung các cơ quan quan trọng của đất nước, nơi pháp luật cần được nêu cao đi đầu lại càng cần được đặt trong sự quan tâm sâu sắc. Thực tiễn xét xử chỉ ra rằng, vấn đề quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm trên địa bàn thành phố Hà Nội có nhiều vấn đề đáng lưu tâm, còn tồn tại những sai lầm trong quyết định hình phạt, thiếu tính thống nhất gây ảnh hưởng không nhỏ đến công tác đấu tranh phòng ngừa các tội phạm xâm phạm sở hữu nói riêng, các loại tội phạm nói chung. Việc tìm ra những tồn tại, sai lầm trong quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm trên địa bàn thành phố Hà Nội để kịp thời nắm được nguyên nhân và đề ra các giải pháp khắc phục là vấn đề mang tính cấp thiết, cần được quan tâm nghiên cứu kỹ càng. Từ những phân tích nêu trên, nghiên cứu vấn đề quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm trên địa bàn thành phố Hà Nội mang tính cấp thiết cả về lý luận và thực tiễn nhằm đáp ứng đòi hỏi của xã hội với công tác đấu tranh phòng ngừa tội phạm xâm phạm sở hữu nói riêng, các loại tội phạm nói chung; đồng thời đưa ra cơ sở lý luận để có căn cứ quyết định hình phạt được chính xác. Bởi các lẽ trên, tác giả đã lựa chọn đề tài "Quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm từ thực tiễn thành phố Hà Nội” làm đề tài nghiên cứu. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong quá trình nghiên cứu đề tài, Quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm trên địa bàn thành phố Hà Nội là một trong những vấn đề có ý nghĩa trong khoa học pháp lý hình sự. Liên quan đến đề tài này đã được các nhà luật học nghiên cứu, đề cập trong các công trình, sách báo, tài liệu, luận án, luận văn, tạp chí,... có thể kể đến như: - Giáo trình luật hình sự Việt Nam, tập II của Trường Đại học Luật Hà Nội Nxb Công an nhân dân, Hà Nội (2010); Định tội danh và quyết định hình phạt trong luật 2 hình sự Việt Nam của tác giả Lê Văn Đệ, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội (2005); Trách nhiệm hình sự và hình phạt của tác giả GS.TS. Nguyễn Ngọc Hoà, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội (2001); Các nghiên cứu chuyên khảo về phần chung luật hình sự "Những vấn đề lý luận và thực tiễn về quyết định hình phạt" của GS.TSKH Lê Cảm, Tập III, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội (2000); Định tội danh và quyết định hình phạt của tác giả Dương Tuyết Miên, Nxb Lao động- xã hội, Hà Nội (2010); Tìm hiểu về hình phạt và quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam của tác giả Đinh Văn Quế, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội (2010);... Ở các công trình nói trên, các tác giả đã đề cập đến vấn đề Quyết định hình phạt dưới góc độ pháp lý nhưng chỉ dừng lại ở tính lý luận chung, các khái niệm, định nghĩa về vấn đề quyết định hình phạt hoặc liên quan đến vấn đề quyết định hình phạt nói chung. Chưa có công trình nào đề cập riêng đến vấn đề quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm. - Bài viết "Quyết định hình phạt trong trường hợp chưa thành niên phạm tội" của tác giả Trần Văn Dũng, Tạp chí Luật học (2000); Bài viết "Một số vấn đề về quyết định hình phạt trong dự thảo Bộ luật hình sự sửa đổi" của tác giả Nguyễn Văn Hiện, Tạp chí Toà án nhân dân (1999); Bài viết "Hoàn thiện các quy định của Bộ luật hình sự về hệ thống hình phạt và quyết định hình phạt" của tác giả Phạm Mạnh Hùng, Tạp chí Kiểm sát (2001);... Các bài viết trên đã có đề cập đến vấn đề quyết định hình phạt dưới góc độ luật hình sự nhưng đều chưa phải công trình nghiên cứu chuyên sâu. Các bài viết cũng chưa đề cập đến vấn đề quyết định hình phạt đối với tội phạm cụ thể, đặc biệt chưa có bài viết nào về việc quyết định hình phạt trong trường hợp đồng phạm. - Đề tài "Quyết định hình phạt trong luật hình sự Việt Nam"- Luận án Tiến sỹ năm 2003 của tác giả Dương Tuyết Miên; Đề tài "Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sở hữu"- Luận án Tiến sỹ năm 2000 của tác giả Nguyễn Ngọc Chí; Đề tài "Quyết định hình phạt trong những trường hợp đặc biệt"- Luận văn Thạc sỹ năm 2004 của tác giả Hoàng Chí Kiên; Đề tài "Căn cứ quyết định hịnh phạt: những vấn đề lý luận và thực tiễn"- Luận văn Thạc sỹ năm 2006 của tác giả Phạm Đình Dũng; Đề tài "Quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu" (Trên cơ sở nghiên cứu thực tiễn địa bàn thành phố Hải Phòng)- Luận văn Thạc sỹ năm 2015 của tác giả Nguyễn Thế Văn; Đề tài "Quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu từ thực tiễn quận Bình Tân, thành phố Hồ Chí Minh"- Luận văn Thạc sỹ năm 2016 của tác giả Chu Xuân Quyền;... Các đề tài trên đều đã đề cập đến vấn đề quyết định hình phạt trong các trường hợp khác nhau dưới góc độ luật hình sự và tội phạm học. Tuy nhiên, vấn đề 3 quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm lại chưa được nghiên cứu sâu trong bất cứ đề tài nào. Đặc biệt, vấn đề này cũng chưa được đề cập trên địa bàn thành phố Hà Nội, trung tâm văn hoá, chính trị, xã hội của đất nước. Qua việc tìm hiểu các công trình, bài viết, luận văn, luận án ở trên cho thấy, cơ bản đã có các tài liệu nghiên cứu về vấn đề quyết định hình phạt cũng như có các công trình nghiên cứu trực diện vấn đề với tội xâm phạm sở hữu. Tuy nhiên, việc nghiên cứu vấn đề quyết định hình phạt đối với tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm lại còn bỏ ngỏ. Hơn nữa, nghiên cứu vấn đề này trên địa bàn thủ đô Hà Nội là vấn đề cần thiết lại chưa được đề cập đến. Đến thời điểm tác giả nghiên cứu, đề tài "Quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm từ thực tiễn thành phố Hà Nội” là đề tài nghiên cứu có tính mới. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Luận văn hướng tới mục đích nghiên cứu trên cơ sở lý luận và thực tiễn những vấn đề về quyết định hình phạt đối với tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm trên địa bàn thành phố Hà Nội. Từ đó, hình thành các khái niệm chuyên sâu về vấn đề quyết định hình phạt, các căn cứ, nguyên tắc trong trường hợp này. Luận văn cũng làm rõ tình hình thực tiễn quyết định hình phạt đối với tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm trên địa bàn thành phố Hà Nội trong giai đoạn từ năm 2012- 2016, chỉ ra những sai lầm trong quyết định hình phạt, tìm ra những nguyên nhân để kịp thời đề xuất những giải pháp khắc phục nhằm nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh phòng ngừa tội phạm xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm nói riêng, các loại tội phạm nói chung. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Với mục đích nghiên cứu được đề ra ở trên, nhiệm vụ nghiên cứu luận văn yêu cầu làm rõ những vấn đề: Thứ nhất, nghiên cứu, phân tích và đưa ra khái niệm quyết định hình phạt đối với tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm; Làm sáng tỏ những vấn đề lý luận xung quanh vấn đề quyết định hình phạt này; Phân tích các căn cứ pháp lý hình sự đặt ra đối với vấn đề nghiên cứu; Thấy được ý nghĩa của vấn đề quyết định hình phạt đối với tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm. Thứ hai, phân tích, làm rõ vấn đề quyết định hình phạt đối với tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm trên cơ sở nghiên cứu thực tiễn xét xử của ngành 4 Toà án nhân dân trên địa bàn thành phố Hà Nội, thấy được những mặt tích cực, những sai lầm, hạn chế trong vấn đề này; tìm ra được nguyên nhân của những sai lầm, hạn chế trong việc quyết định hình phạt đối với tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm của Toà án trên địa bàn thành phố Hà Nội. Thứ ba, đề xuất được các giải pháp kịp thời khắc phục những sai lầm, hạn chế liên quan đến vấn đề quyết định hình phạt đối với tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là các quy định của pháp luật Hình sự Việt Nam, các chính sách hình sự và thực tiễn xét xử tội phạm trên địa bàn thành phố Hà Nội liên quan đến việc quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của luận văn dưới góc độ pháp lý hình sự các vấn đề liên quan đến quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm trên địa bàn thành phố Hà Nội trong thời gian 5 năm từ năm 2012 đến năm 2016. Góc độ nghiên cứu chủ yếu tập trung khảo sát 100 bản án về các tội xâm phạm sở hữu có hình thức đồng phạm của TAND hai cấp thành phố Hà Nội. Thời điểm tác giả nghiên cứu đề tài này, Bộ luật hình sự 2015 đã ban hành nhưng sửa đổi vẫn chưa có hiệu lực. Các quy định hiện hành về quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm được tiến hành theo Bộ luật hình sự 1999 và các văn bản pháp luật hình sự hiện hành. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Cơ sở nghiên cứu luận văn dựa trên phương pháp luận khoa học của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử theo quan điểm chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Ngoài ra, các quan điểm, chính sách của Đảng và Nhà nước về các lĩnh vực liên quan đến vấn đề quyết định hình phạt cũng được tác giả sử dụng để nghiên cứu. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Các phương pháp nghiên cứu được tác giả sử dụng cụ thể trong luận văn để thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu là phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp so sánh, phương pháp thống kê, … 5 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Luận văn là công trình nghiên cứu khoa học, hệ thống về quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm. Ý nghĩa của luận văn có thể kể đến: - Về mặt lý luận, kết quả của luận văn góp phần cung cấp thêm cơ sở lý luận các vấn đề về quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm làm phong phú về mặt tài liệu nghiên cứu khoa học để tham khảo cho các bài viết, công trình nghiên cứu, bài giảng có liên quan. - Về mặt thực tiễn, luận văn đưa ra các vấn đề thực tiễn, đánh giá, nêu ra các sai lầm dễ mắc, bất cập trong việc quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm và đề xuất những giải pháp hợp lý, có ý nghĩa trong việc xử lý tội phạm nhằm nâng cao hiệu quả việc áp dụng những quy định của pháp luật hình sự hiện hành trong công tác đấu tranh phòng ngừa tội phạm. Luận văn là công trình nghiên cứu chuyện sâu góp phần trang bị thêm các kiến thức thực tiễn cho các cán bộ trong công tác xét xử để giải quyết các vụ án hình sự trong trường hợp đồng phạm với các tội xâm phạm sở hữu nói riêng cũng như với các tội phạm nói chung. Từ ý nghĩa trên, những đóng góp mới về khoa học của luận văn bao gồm: - Phân tích, làm sáng tỏ một số vấn đề về lý luận, đưa ra vấn đề quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm. Phân tích để thấy rõ các cơ sở quyết định hình phạt trong trường hợp này. - Phân tích, đánh giá những quy định của pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành về vấn đề quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm và thực tiễn áp dụng pháp luật để quyết định hình phạt trên địa bàn thành phố Hà Nội, nêu lên những hạn chế, bất cập, sai lầm trong thực tiễn áp dụng những quy định của pháp luật hình sự về quyết định hình phạt. Từ những hạn chế đó, tìm ra các nguyên nhân để kịp thời nêu phương hướng khắc phục. - Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm góp phần cho công tác đấu tranh phòng ngừa có hiệu quả các tội phạm xâm hại sở hữu nói riêng cũng như các loại tội phạm nói chung. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn được kết cấu gồm 3 chương, cụ thể: 6 Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp luật về quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm Chương 2: Thực tiễn quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm trên địa bàn thành phố Hà Nội Chương 3: Các giải pháp nâng cao chất lượng quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm. 7 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ QUYẾT ĐỊNH HÌNH PHẠT ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỞ HỮU TRONG TRƯỜNG HỢP ĐỒNG PHẠM 1.1. Những vấn đề lý luận về quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm 1.1.1. Khái niệm quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm Quyết định hình phạt là một trong những hoạt động quan trọng của cơ quan tiến hành tố tụng mà ở đây thực hiện là Toà án. Vấn đề quyết định hình phạt thể hiện tập trung nhất bản chất giai cấp và chính sách pháp luật hình sự của một quốc gia. Có quyết định hình phạt chính xác, có căn cứ, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật mới phát huy được hết hiệu quả nhằm đạt được mục đích của hình phạt được pháp luật hình sự đề ra. Khoa học luật hình sự đã có nhiều nghiên cứu về vấn đề quyết định hình phạt, tuy nhiên, một khái niệm chính thống của vấn đề này lại chưa được thống nhất. Trong khoa học luật hình sự, quyết định hình phạt được nghiên cứu dưới hai góc độ: góc độ luật hình sự và góc độ luật tố tụng hình sự. Luật hình sự nghiên cứu vấn đề trong nội dung của việc quyết định hình phạt, hình phạt cụ thể được quyết định là gì, mức hình phạt ra sao. Luật TTHS lại đề cập vấn đề quyết định hình phạt là một hoạt động tố tụng của Toà án trong giai đoạn xét xử vụ án hình sự, trình tự, thủ tục để thực hiện quyết định hình phạt. Từ điển luật học định nghĩa quyết định hình phạt là “xác định loại và mức hình phạt cụ thể (kể cả hình phạt bổ sung nếu có) trong phạm vi luật cho phép để áp dụng đối với người phạm tội cụ thể” [42, tr.659]. ThS. Đinh Văn Quế đưa ra định nghĩa về quyết định hình phạt: “Quyết định hình phạt là việc Tòa án lựa chọn hình phạt buộc người bị kết án phải chấp hành. Tòa án lựa chọn loại hình phạt nào, mức hình phạt bao nhiêu phải tuân thủ theo những quy định của Bộ luật hình sự”[20, tr.88]. Từ góc độ luật TTHS, TS. Chu Thị Trang Vân đưa ra quan điểm: “Quyết định hình phạt là một giai đoạn rất quan trọng trong hoạt động xét xử của Tòa án nhân dân, là việc Tòa án lựa chọn loạt hình phạt và mức hình phạt cụ thể được quy định trong luật hình sự tương ứng với cấu thành tội phạm cụ thể để áp dụng với người phạm tội, thể hiện trong các bản án phạm tội” [40, tr.73]. 8 Để có thể quyết định hình phạt, Toà án phải dựa vào các căn cứ: Các quy định của BLHS; Tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội; Nhân thân người phạm tội; Các tình tiết tăng nặng và giảm nhẹ TNHS. Luật hình sự Việt Nam quy định hình phạt trong mỗi cấu thành tội phạm (CTTP) đa số là chế tài lựa chọn. Việc quyết định hình phạt chính là việc lựa chọn một hình phạt, mức hình phạt cụ thể để áp dụng đối với người phạm tội dựa vào các căn cứ nêu trên. Ngoài ra, cũng cần lưu ý vấn đề quyết định hình phạt bổ sung là việc lựa chọn một hay nhiều hình phạt bổ sung mà pháp luật cho phép để áp dụng bổ sung cho hình phạt chính mặc dù vấn đề quan trọng nhất trong quyết định hình phạt vẫn tập trung vào quyết định hình phạt chính. Việc quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu cũng có tính chất, đặc điểm tương tự như tác giả đã trình bày ở trên và căn cứ dựa trên các CTTP của các tội xâm phạm sở hữu được quy định tại Chương XIV BLHS. Qua việc nghiên cứu, phân tích các định nghĩa, khái niệm các học giả đưa ra về quyết định hình phạt, với khái niệm về quyết định hình phạt nói chung, quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu nói riêng, tác giả có đồng quan điểm với PGS. TS. Nguyễn Ngọc Chí: “Quyết định hình phạt là việc nhận thức và áp dụng pháp luật hình sự do Tòa án có thẩm quyền, nhân danh Nhà nước thực hiện sau khi đã định tội danh và tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể để quyết định khung hình phạt, loại hình phạt (hình phạt chính, hình phạt bổ sung), mức hình phạt cụ thể áp dụng cho cá nhân người phạm tội trong phạm vi giới hạn của khung hình phạt do luật định, phù hợp với tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội; hoặc miễn hình phạt cho người phạm tội theo quy định của Bộ luật hình sự” [9]. Quyết định hình phạt luôn đi đôi với hình phạt. Hình phạt là nội dung được phản ánh trong quyết định hình phạt. Toà án là cơ quan tố tụng duy nhất, nhân danh nước CHXH chủ nghĩa Việt Nam bằng bản án tiến hành hoạt động áp dụng pháp luật hình sự lựa chọn loại hình phạt, mức hình phạt cụ thể tương ứng với hành vi phạm tội của mỗi tội phạm cụ thể được quy định tương ứng trong các CTTP nói chung, CTTP về các tội xâm phạm sở hữu nói riêng. Vấn đề quyết định hình phạt khi đặt ra đối với các trường hợp đồng phạm là một trong những vấn đề cần lưu tâm. Ngoài các yếu tố cần chú ý về quyết định hình phạt như đã phân tích, trình bày ở trên, quyết định hình phạt trong trường hợp đồng phạm còn phải dựa vào tính chất của đồng phạm, vai trò và mức độ tham gia phạm tội của từng người đồng phạm trong vụ án. 9 Từ những phân tích nêu trên, tác giả xin đưa ra khái niệm về quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm như sau: “Quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm là việc nhận thức và áp dụng pháp luật hình sự do Tòa án có thẩm quyền, nhân danh Nhà nước thực hiện qua bản án sau khi đã định tội danh và tùy thuộc vào từng trường hợp đồng phạm để quyết định khung hình phạt, loại hình phạt (hình phạt chính, hình phạt bổ sung), mức hình phạt cụ thể áp dụng đối với cá nhân mỗi người đồng phạm trong phạm vi giới hạn của khung hình phạt do luật định tại các điều luật tương ứng thuộc chương quy định về Các tội xâm phạm sở hữu của BLHS, phù hợp với tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội của đồng phạm; vai trò và mức độ tham gia tội phạm của từng người đồng phạm hoặc miễn hình phạt đối với từng người đồng phạm theo quy định của Bộ luật hình sự”. 1.1.2. Đặc điểm của quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm Với khái niệm về quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm được trình bày ở trên, những đặc điểm cần lưu ý trong trường hợp này cụ thể như sau: Thứ nhất, quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm chỉ do cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền là Toà án, nhân danh Nhà nước áp dụng đối với mỗi người phạm tội bằng bản án. Việc quyết định hình phạt có sự liên quan chặt chẽ đối với vấn đề định tội danh. Việc Quyết định hình phạt là hoạt động chỉ duy nhất Toà án có thẩm quyền quyết định. Tại phiên toà, căn cứ vào diễn biến, thông qua việc đánh giá công khai, toàn diện các chứng cứ, tình tiết vụ án, Tòa án sẽ quyết định áp dụng hình phạt nào, mức hình phạt bao nhiêu hay các biện pháp pháp lý khác cho từng bị cáo, tác động trực tiếp vào các quyền của mỗi bị cáo phải chịu trách nhiệm với Nhà nước. Thứ hai, quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm cần phải căn cứ vào quy định cụ thể của các CTTP tại Chương XIV BLHS 1999 (Đối với BLHS 2015 là Chương XVI) về các tội xâm phạm sở hữu. Đối với mỗi tội phạm khác nhau, pháp luật hình sự phân chia theo từng chương rõ rệt căn cứ vào khách thể là quan hệ xã hội bị tội phạm xâm phạm. BLHS quy định nhóm tội xâm phạm sở hữu gồm 13 tội, từ điều 133 đến điều 145 BLHS 1999 (từ điều 168 đến điều 180 BLHS 2015). 10 Căn cứ vào mục đích của người phạm tội khi thực hiện hành vi được mô tả trong CTTP, nhóm tội phạm này được khoa học pháp lý hình sự phân loại thành: - Các tội xâm phạm sở hữu có tính chất chiếm đoạt (8 tội): Cướp tài sản; Bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản; Cưỡng đoạt tài sản; Cướp giật tài sản; Công nhiên chiếm đoạt tài sản; Trộm cắp tài sản; Lừa đảo chiếm đoạt tài sản; Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản. Nhóm tội phạm này có bản chất pháp lý thể hiện qua việc người phạm tội cố ý thực hiện hành vi hoặc có mục đích chuyển dịch bất hợp pháp tài sản từ người khác thành tài sản của mình hoặc cho người mà mình quan tâm bằng các hình thức khác nhau. Nhóm tội phạm này xâm hại đến quyền sở hữu của chủ sở hữu tài sản. Do có hình thức (biểu hiện) của hành vi chiếm đoạt tài sản trên thực tế khách quan khác nhau nên BLHS xây dựng thành các tội danh với tính chất, mức độ khác nhau. Trên thực tế, khi tội phạm thực hiện hành vi khách quan có thể có những thay đổi, được gọi là chuyển hóa tội phạm nhưng về bản chất, hành vi nào biểu hiện tập trung nhất của việc chiếm đoạt (bao gồm cả hành vi chiếm đoạt và mục đích chiếm đoạt) thì sẽ định tội danh cho hành vi đó. - Các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt, nhưng có động cơ vụ lợi (2 tội): Chiếm giữ trái phép tài sản; Sử dụng trái phép tài sản. Nhóm tội phạm này có bản chất pháp lý thể hiện qua việc người phạm tội xâm phạm đến khách thể là quyền chiếm hữu, sử dụng tài sản của chủ sở hữu hoặc người được giao quyền hợp pháp đối với tài sản từ chủ sở hữu mà không có mục đích xâm phạm vào quyền định đoạt của chủ sở hữu tài sản (tức là không chiếm đoạt hoàn toàn đối với tài sản). Người phạm tội có động cơ vụ lợi từ việc chiếm hữu, sử dụng tài sản (có thể là khai thác giá trị của tài sản, thu hoa lợi, lợi tức từ tài sản mang lại,…). - Các tội xâm phạm sở hữu không có tính chất chiếm đoạt và không có động cơ vụ lợi (3 tội): Hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản; Thiếu trách nhiệm gây thiệt hại đến tài sản của Nhà nước, cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp; Vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản. Nhóm tội này có bản chất pháp lý thể hiện qua việc người phạm tội không chiếm đoạt tài sản, không có hành vi chiếm hữu hay sử dụng trái phép tài sản, cũng không có động cơ vụ lợi từ việc chiếm hữu, sử dụng tài sản mà vì những lý do khác nhau hoặc do những sơ xuất trong cuộc sống (làm việc, sinh hoạt...) mà gây thiệt hại cho tài sản của cá nhân, tổ chức, làm cho tài sản bị thay đổi so với trạng thái ban đầu. 11 Thứ ba, quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm thì những người đồng phạm phải chịu trách nhiệm chung về toàn bộ tội phạm mà họ đã tham gia thực hiện. Đối với trường hợp đồng phạm, tất cả cá nhân mỗi người phạm tội không kể họ tham gia tội phạm với vai trò gì đều phải bị truy tố, xét xử, đưa ra quyết định hình phạt tương ứng về cùng một tội danh theo cùng điều luật và phạm vi chế tài điều luật ấy quy định với họ. Thứ tư, quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm phải có sự phân hoá TNHS của từng người trong đồng phạm. Đối với các đồng phạm cùng thực hiện hành vi phạm tội xâm phạm sở hữu, những người trong đồng phạm không phải chịu TNHS do hành vi của những người đồng phạm khác tự ý thực hiện, vượt quá tội phạm trong đồng phạm, không nằm trong ý thức của những người đồng phạm khác. Việc phân hoá TNHS phải được xem xét, áp dụng đúng đối với trường hợp đồng phạm nhằm mục đích đưa ra quyết định hình phạt đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. Vấn đề phân hoá TNHS trong đồng phạm cùng thực hiện tội phạm xâm phạm sở hữu còn cần căn cứ, xem xét vai trò, mức độ tham gia của mỗi đồng phạm trong vụ án. Khi quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm cần đánh giá rõ từng trường hợp phạm tội cụ thể; các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ TNHS; nhân thân hoặc tình tiết miễn hình phạt, miễn TNHS của mỗi người trong đồng phạm. Tình tiết của riêng người nào chỉ được áp dụng đối với riêng người đó. 1.2. Các nguyên tắc quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm Các nguyên tắc quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm cần đảm bảo thể hiện là những tư tưởng chỉ đạo, những chủ trương, chính sách, định hướng cơ bản trong hoạt động áp dụng pháp luật hình sự. Từ những nguyên tắc đó, Toà án có căn cứ, định hướng rõ ràng trong việc quyết định hình phạt, đảm bảo công bằng, hợp lý, đúng pháp luật phù hợp với các giá trị tư tưởng, đạo đức tồn tại trong xã hội nước ta. Hơn nữa, điều này còn làm nâng cao uy tín của Tòa án, của các cơ quan bảo vệ pháp luật và của Nhà nước nói chung. Vấn đề quyết định hình phạt nói chung, quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm nói riêng không có quy định cụ thể những nguyên tắc phải tuân thủ trong BLHS Việt Nam. Qua nghiên cứu, ta có thể rút ra các nguyên tắc Toà án cần tuân thủ trong quyết định hình phạt đối với các tội xâm 12 phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm gồm có: Nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa; Nguyên tắc nhân đạo; Nguyên tắc công bằng; Nguyên tắc cá thể hoá hình phạt. 1.2.1. Nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa Nguyên tắc pháp chế XHCN là nguyên tắc mang tính bao trùm nhất trong các nguyên tắc cơ bản của luật hình sự. Pháp chế XHCN là sự tôn trọng, tuân thủ, chấp hành nghiêm chỉnh hiến pháp, pháp luật của các cơ quan, nhân viên nhà nước, của các tổ chức xã hội và nọi công dân [42, tr.603]. Pháp chế XHCN là phương thức quan trọng của quản lý nhà nước, nguyên tắc này được thể hiện ở tầm hiến định và được xây dựng từng bước qua các giai đoạn phát triển của nhà nước và pháp luật Việt Nam. Pháp chế XHCN ra đời cùng với sự xuất hiện của nhà nước giai cấp vô sản. Ngay từ những bản hiến pháp đầu tiên, nguyên tắc pháp chế XHCN đã được ghi nhận là một quy tắc hiến định. Nguyên tắc này được tái khẳng định tại Điều 12 Hiến pháp năm 1992 rồi đến Điều 8 Hiến pháp 2013. Nguyên tắc pháp chế XHCN trong luật hình sự có thể được định nghĩa: là những quy định cơ bản bao trùm nhất, được ghi nhận xuyên suốt trong các văn bản pháp luật hình sự và mang ý nghĩa chỉ đạo đối với tất cả các hoạt động trong pháp luật hình sự đòi hỏi người thực hiện phải triệt để tuân theo các quy định pháp luật ghi nhận. Theo đó, tất cả những gì là cơ sở của TNHS, vấn đề định tội danh, quyết định hình phạt, biện pháp tư pháp cũng như việc áp dụng các hình thức TNHS khác với tư cách là hậu quả pháp lý của việc thực hiện tội phạm đều phải được quy định trong đạo luật hình sự. Nguyên tắc pháp chế đòi hỏi tất cả các cơ quan nhà nước, tổ chức, tổ chức xã hội, công dân phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp luật, trên tinh thần thượng tôn pháp luật. Quyết định hình phạt đối với tội phạm nói chung, đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm nói riêng là hoạt động mang tính cốt lõi của quá trình xét xử của Toà án. Tư tưởng cơ bản của nguyên tắc pháp chế XHCN đòi hỏi suốt quá trình tiến hành tố tụng kể từ khâu điều tra, truy tố, xét xử đến khi Toà án quyết định hình phạt đối với tội phạm nói chung, tội phạm xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm nói riêng phải tuân thủ đúng, phù hợp các quy định của pháp luật. Nội dung thể hiện nguyên tắc pháp chế XHCN đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm gồm: Một là, Toà án chỉ có thể quyết định hình phạt đối với các tội phạm xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm khi và chỉ khi hình phạt áp dụng được quy định trong BLHS. Những hành vi bị coi là tội phạm phải được quy định thành các tội danh 13 cụ thể, rõ ràng bởi quy phạm pháp luật hình sự [38, tr.20-21]. Điều 2 BLHS 1999 quy định:“Chỉ người nào phạm một tội đã được Bộ luật hình sự quy định mới phải chịu trách nhiệm hình sự”. Điều 8 BLHS một lần nữa khẳng định nội dung nguyên tắc pháp chế khi quy định tội phạm phải là hành vi đã được quy định trong BLHS. Định nghĩa về hình phạt tại Điều 26 cũng không quên ghi nhận nguyên tắc này. Điều 45 BLHS về quyết định hình phạt quy định: “Khi quyết định hình phạt, Toà án căn cứ vào quy định của Bộ luật hình sự,…”. Vấn đề quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm theo đó phải được pháp luật hình sự quy định. Trên cơ sở các quy định của pháp luật về các tội xâm phạm sở hữu được quy định cụ thể ở các điều luật từ Điều 133 đến 145 thuộc Chương XIV - Các tội xâm phạm sở hữu của BLHS năm 1999 (từ Điều 168 đến Điều 180 BLHS 2015). Tính chất và mức độ nghiêm khắc của mỗi hình phạt, mức hình phạt đối với từng tội trong nhóm xâm phạm sở hữu tương ứng với mức độ nguy hiểm cho xã hội mà hành vi phạm tội xâm phạm. Khi quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm, nguyên tắc pháp chế XHCN đòi hỏi khi xét xử về tội phạm cụ thể nào của Chương về các tội xâm phạm sở hữu, trước hết người áp dụng phải căn cứ vào các điều luật cụ thể được quy định trong BLHS về tội phạm đó, sau đó, các nguyên tắc khác trong vấn đề quyết định hình phạt được pháp luật hinhg sự ghi nhận mới được áp dụng để đưa ra mức hình phạt chính xác, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. Hai là, cơ sở của quyết định hình phạt đối với các tội xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm đúng pháp luật, công bằng và hợp lý là việc định tội danh chính xác. Để quyết định hình phạt một cách nghiêm minh, việc định tội danh chính xác đối với các tội xâm phạm sở hữu được quy định trong chương về tội phạm này là điều không thể không nhắc tới. Nguyên tắc pháp chế XHCN đòi hỏi tội phạm phải được xác định đúng theo cấu thành tội phạm đã được BLHS ghi nhận. Loại hình phạt cụ thể có thể được áp dụng cho người phạm tội phải được quy định bởi quy phạm pháp luật hình sự và phải được xác định cho từng tội danh đã được quy định [38, tr.21]. Người phạm tội bị xét xử về tội danh gì thì hình phạt được áp dụng đối với họ phải theo đúng tội danh đó [29, tr. 18]. Ba là, việc quyết định hình phạt đối với người phạm tội nói chung, với tội phạm xâm phạm sở hữu trong trường hợp đồng phạm nói riêng phải được quy định thống nhất bởi quy phạm pháp luật hình sự. Đối với từng tội phạm xâm phạm sở hữu cụ thể, trong quá trình xét xử vụ án hình sự, nguyên tắc pháp chế được thể hiện ở chỗ, thẩm 14