Tài liệu Skkn áp dụng phương pháp dự án vào việc đổi mới phương pháp dạy học môn gdcd lớp 11.

PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Như chúng ta đã biết nguyên tắc xây dựng chương trình môn giáo dục công dân bậc THPT là : Chương trình môn giáo dục công dân được xây dựng trên các môn khoa học cơ bản như: triết học; đạo đức học, luật học; kinh tế chính trị học; chủ nghĩa xã hội khoa học và các đường lối, chủ trương chính sách của Đảng; pháp luật của Nhà nước trong giai đoạn hiện nay. Bên cạnh đó môn giáo dục công dân còn tích hợp nhiều nội dung giáo dục xã hội cần thiết cho các công dân trẻ tuồi như: giáo dục quyền trẻ em, giáo dục kỹ năng sống, giáo dục môi trường, giáo dục giới tính – sức khỏe sinh sản vị thành niên, giáo dục an toàn giao thông, giáo dục phòng chống ma túy,… Quá trình dạy môn giáo dục công dân là quá trình khai thác tiềm năng và phát triển tâm lực học sinh, phát triển tính tích cực hoạt động nhận thức và năng lực tự hoàn thiện của học sinh. Nội dung môn giáo dục công dân hướng học sinh vươn tới những giá trị cơ bản của người công dân Việt Nam trong thời kỳ CNH, HĐH đất nước. Đó là những giá trị tốt đẹp của dân tộc trong sự hòa nhập với tinh hoa văn hóa nhân loại, thể hiện sự thống nhất giữa tính truyền thống với tính hiện đại. Nội dung chương trình còn đảm bảo tính hệ thống, tính phát triển phù hợp với đặc điểm lứa tuổi và khả năng nhận thức của học sinh. Chương trình môn học còn đảm bảo tính cân đối, hài hòa giữa yêu cầu trang bị kiến thức với việc rèn luyện kĩ năng và phát triển thái độ tích cực cho học sinh, môn học không chỉ trang bị cho học sinh những kiến thức phổ thông cơ bản, phù hợp với lứa tuổi học sinh về thế giới quan; nhân sinh quan tiến bộ; về các giá trị đạo đức, pháp luật, chính sách, lối sống mà còn hình thành và phát triển ở các em những tình cảm, niềm tin, hành vi thói quen phù hợp với những giá trị đã học. 1 Nội dung môn giáo dục công dân gắn bó chặt chẽ với cuộc sống thực tiễn của học sinh, gắn bó với sự kiện trong đời sống đời sống đạo đức, pháp luật, kinh tế, chính trị , xã hội của địa phương, đất nước. Để nắm bắt được nội dung môn học, trong những năm gần đây việc đổi mới, nội dung, phương pháp dạy học luôn được đặt ra. Đặc biệt việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh (HS) rất được đề cao. Điểm nhấn của việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng này chính là sự thay đổi vị trí, vai trò của giáo viên (GV) và HS. GV từ chỗ là trung tâm, chủ thể, người độc thoại trở thành người tổ chức, hướng dẫn HS tiếp thu kiến thức; HS từ chỗ tiếp nhận kiến thức một cách thụ động, ghi nhớ thuộc lòng những kiến thức mà GV cung cấp trở thành trung tâm của quá trình tiếp nhận tri thức, giải quyết vấn đề có tính sáng tạo, những tình huống mới cả khi GV không có bên cạnh.Với những lý do trên nên tôi đã chọn đề tài “ Áp dụng phương pháp dự án vào việc đổi mới phương pháp dạy học môn GDCD lớp 11” làm đề tài nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Qua việc nghiên cứu lý luận và thực tế giảng dạy, đề xuất và đưa ra một số biện pháp giúp giáo viên dạy môn giáo dục công dân lớp 11 gây được hứng thú và thu hút học sinh học môn giáo dục công dân, phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo, sự mạnh dạn và tinh thần hợp tác của học sinh đối với môn học. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu Xác định cơ sở lý luận, cơ sở thực tiễn của việc áp dụng phương pháp dự án vào một số bài trong chương trình môn giáo dục công dân lớp 11. Phân tích thực trạng ý thức, thái độ của học sinh với môn học, yêu cầu của việc đồi mới phương pháp dạy học trong thời kỳ hiện nay. Giới thiệu một số sản phẩm tiêu biểu của phương pháp dự án do HS làm (có đĩa DVD đính kèm). 4. Phạm vi nghiên cứu 2 Phần: “Công dân với các vấn đề chính trị- xã hội” trong chương trình giáo dục công dân lớp 11. + Chính sách dân số và giải quyết việc làm. + Chính sách tài nguyên và bảo vệ môi trường. + Chính sách giáo dục và đào tạo; khoa học và công nghệ; văn hóa + Chính sách quốc phòng và an ninh + Chính sách đối ngoại. 3 PHẦN NỘI DUNG I. Nguyên tắc chung trong việc đổi mới phương pháp dạy học môn Giáo dục công dân bậc THPT 1/ Phương pháp dạy học môn GDCD phải theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS: bồi dưỡng cho HS những năng lực tự học, khả năng thực hành, long say mê học tập và ý chí vươn lên. Khắc phục thói quen học tập thụ động theo kiểu: thầy giảng – trò nghe, thầy hỏi – trò trả lời, thầy đọc – trò chép và học thuộc. 2/ Quá trình dạy học một bài GDCD phải là quá trình HS được cuốn hút vào các hoạt động do GV thiết kế, tổ chức và chỉ đạo, để thông qua đó HS có thể tự khám phá chiếm lĩnh nội dung bài học. HS sẽ hứng thú, thông hiểu và ghi nhớ những gì học sinh đã nắm được qua hoạt động chủ động, nỗ lực chính mình. 3/ Trong quá trình dạy học, GV phải huy động, khai thác tối đa kinh nghiệm sống của HS, tạo cơ hội và động viên, khuyến khích học sinh bày tỏ quan điểm, ý kiến cá nhân về vấn đề đang học, GV cần khuyến khích HS nên thắc mắc trong lúc nghe giảng, đặt câu hỏi cho thầy cô, cho bạn; trao đổi tranh luận tạo nên mối quan hệ hợp tác trong giao tiếp giữa thầy với trò, trò với trò trong quá trình chiếm lĩnh nội dung bài học. Thông qua thảo luận, tranh luận trong tập thể, ý kiến cá nhân được bộc lộ, khẳng định hay bác bỏ, sẽ giúp HS nâng cao được trình độ. Bài học cần vận dụng được vốn hiểu biết và kinh nghiệm của HS và cả lớp, không nên chỉ dựa vào vốn hiểu biết và kinh nghiệm sống của GV. Hợp tác trong học tập sẽ làm tăng hiệu quả học tập, nhất là lúc phải giải quyết những vấn đề gay cấn, lúc xuất hiện thực sự nhu cầu phối hợp giữa các cá nhân để hoàn thành nhiệm vụ chung. Trong hoạt động hợp tác theo nhóm nhỏ, tính cách, năng lực của mỗi thành viên được bộc lộ, uốn nắn; tình bạn, ý thức tổ chức, tinh thần tương trợ được phát triển. Sự hợp tác trong học tập sẽ giúp HS quen dần với sự phân công 4 hợp tác trong lao động xã hội và hình thành năng lực hợp tác cho người công dân sống trong một thế giới phát triển. 4/ Dạy học môn GDCD phải gắn bó chặt chẽ với thực tiễn cuộc sống của HS. GV cần tăng cường sử dụng các tình huống, các câu chuyện, các hiện tượng, thực tế, các vấn đề bức xúc trong xã hội để phân tích đối chiếu, minh họa cho bài giảng. Đồng thời, cần hướng dẫn, khuyến khích HS liên hệ, tự liên hệ; điều tra, tìm hiểu, phân tích, đánh giá các sự kiện trong đời sống của lớp học, nhà trường, địa phương, đất nước. 5/ Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học môn GDCD rất phong phú, đa dạng bao gồm các phương pháp truyền thống (trực quan, giảng giải, vấn đáp …) và các phương pháp hiện đại (đóng vai, hoạt động nhóm, điều tra thực tiễn, dự án…) bao gồm các hình thức: học theo lớp, theo nhóm và cá nhân, hình thức học ở lớp học, ngoài sân trường, một địa điểm nào đó có liên quan đến nội dung bài học. Mỗi phương pháp và hình thức dạy học môn GDCD đều có mặt mạnh và hạn chế riêng, phù hợp với từng loại bài riêng, từng khâu riêng của tiết dạy. Vì vậy không nên quá lạm dụng hoặc phủ định hoàn toàn một phương pháp hoặc hình thức dạy học nào. Điều quan trọng là cần phải lựa chọn và sử dụng kết hợp các phương pháp và hình thức dạy học một cách hợp lý. II/ Vận dụng phương pháp dự án vào việc đổi mới phương pháp dạy học. 1/ Nguồn gốc, khái niệm phương pháp dự án Thuật ngữ dự án tiếng Anh là “Project” được hiểu theo nghĩa phổ thông là một đề án, một dự thảo hay một kế hoạch cần thực hiện nhằm đạt được mục đích đề ra. Khái niệm dự án được sử dụng phổ thông trong hầu hết các lĩnh vực kinh tế, xã hội và trong nghiên cứu khoa học. Sau đó khái niệm dự án đã đi từ lĩnh vực kinh tế, xã hội vào lĩnh vực giáo dục và đào tạo không chỉ với ý nghĩa là các dự án phát triển giáo dục mà còn được sử dụng như một hình thức hay phương pháp dạy học. Đầu thế kỉ XX, các nhà sư phạm Mỹ đã xây dựng các cơ sở lý luận cho phương pháp dự án và coi đó là một phương pháp dạy học quan trọng để thực hiện quan điểm dạy học lấy HS làm trung tâm, nhằm khắc phục nhược điểm của dạy học truyền thống 5 lấy thầy giáo làm trung tâm. Ban đầu phương pháp dự án được sử dụng trong thực hành các môn kĩ thuật về sau được dùng trong hầu hết các môn khác. Có nhiều quan điểm và định nghĩa khác nhau về dạy học dự án. Nhiều tác giả coi dạy học dự án là một tư tưởng hay một quan điểm dạy học. Cũng có người coi là một hình thức dạy học vì khi thực hiện một dự án, có nhiều phương pháp dạy học cụ thể được sử dụng. Tuy nhiên cũng có thể coi dạy học dự án là phương pháp dạy học phức hợp. Phương pháp dự án được hiểu như là một phương pháp trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, gắn với thực tiễn, kết hợp giữa lý thuyết với thực hành, tự lập kế hoạch thực hiện và đánh giá kết quả. Hình thức làm việc chủ yếu là theo nhóm, kết quả dự án là những sản phẩm hoạt động có thể giới thiệu được. 2/ Đặc điểm cơ bản của dạy học bằng phương pháp dự án 2.1 Người học là trung tâm của dạy học dự án - Dạy học dự án chú ý đến nhu cầu, hứng thú người học: người học được trực tiếp tham gia chọn đề tài, nội dung học tập phù hợp với khả năng và hứng thú của cá nhân. Dạy học dự án là một phương án dạy học quan trọng để thực hiện quan điểm dạy học lấy học sinh là trung tâm. - Người học tham gia tích cực và tự lực vào các giai đoạn của quá trình dạy học, từ việc xác định mục đích, lập kế hoạch đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện. Giáo viên đóng vai trò tư vấn, hướng dẫn, giúp đỡ, khuyến khích tích cực, tự lực, tính trách nhiệm, sáng tạo của người học. Người học không chỉ nghe, ghi nhớ, nhắc lại mà cần thu thập thông tin từ nhiều nguồn khác nhau rồi phân tích, tổng hợp, đánh giá, rút ra kết luận cho chính bản thân mình. Người học không chỉ tiếp thu kiến thức về các sự kiện mà còn áp dụng lý thuyết vào thực tế, rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề. 2.2 Dạy học thông qua các hoạt động thực tiễn của một dự án - Trong quá trình thực hiện dự án, người học tiếp thu kiến thức và hoàn thành kĩ năng thông qua các hoạt động thực tiễn. Chủ đề của những dự án luôn gắn liền với những tình huống của thực tiễn xã hội, với những nghề nghiệp cụ thể, đời sống có thực. 6 Các dự án học tập góp phần gắn liền với nhà trường với thực tiễn đời sống xã hội, với địa phương, với môi trường và có thể mang lại những tác động tích cực đối với xã hội. 2.3 Hoạt động học tập phong phú và đa dạng Nội dung các dự án có sự kết hợp tri thức của nhiều lĩnh vực hoặc môn học khác nhau nhằm giải quyết một vấn đề có thực mang tính thách đố. Dự án có tính liên môn có nghĩa là nhiều môn học liên kết với nhau một dự án dù là của môn học nào cũng đòi hỏi kiến thức của nhiều môn học khác để giải quyết. Đặc điểm này giúp dự án gần với thực tế hơn vì trong cuộc sống ta cần kiến thức tổng hợp để làm việc. Trong quá trình thực hiện dự án có sự kết hợp nghiên cứu và vận dụng lý thuyết vào trong hoạt động thực tiễn thực hành. Thông qua đó, kiểm tra củng cố, mở rộng hiểu biết về lý thuyết cũng như rèn luyện kỹ năng hành động, tích lũy kinh nghiệm thực tiễn. Trong dạy học dự án, việc kiểm tra đánh giá đa dạng hơn, kiểm tra qua hoạt động nhiều hơn nên giảm kiểm tra kiến thức thuần túy và kiểm tra viết. Trong dạy học dự án, phương tiện học tập đa dạng hơn, công nghệ thông tin được tích hợp vào quá trình dạy học tập. 2.4 Kết hợp làm việc theo nhóm và làm việc cá nhân Các dự án thường được làm việc theo nhóm, trong đó có sự phân công và hợp tác làm việc giữa các thành viên. Làm việc theo nhóm giúp cho sản phẩm chất lượng hơn, tốn ít thời gian hơn vì nó kết hợp và phát huy được sở trường của mỗi cá nhân. Các dự án đòi hỏi kĩ năng cộng tác làm việc giữa các thành viên, giữa HS và giáo viên. 2.5 Quan tâm đến sản phẩm của hoạt động Trong quá trình thực hiện dự án người ta quan tâm đến các sản phẩm được tạo ra. Các sản phẩm không chỉ là những thu hoạch thuần túy về lý thuyết mà trong đa số các trường hợp của dự án còn tạo ra các sản phẩm vật chất mang tính xã hội cao. Để có một sản phẩm tốt do người học tự làm, giáo viên giải quyết khéo léo điều chỉnh dự án sao cho sản phẩm của dự án là kết quả của quá trình thực hiện một công việc thực tế chứ không phải là trình bày các thông tin thu thập được. 7 3/ Tác dụng của phương pháp dự án 3.1 Cập nhật các thông tin mới nhất Khi học sinh sử dụng thông tin để làm bài tập thì cập nhật được các thông tin mới nhất, tìm hiểu được nhiều thông tin đa chiều thông qua Internet, thấy được nhiều hình ảnh trực quan, sinh động, đẹp mắt và có tính thực tế, cập nhật. Từ đó có thể hiểu biết một cách sâu sắc bài học và đặc biệt là những kiến thức thu được không xa rời hiện thực. 3.2 Học sinh tiếp thu kiến thức mới một cách tự nhiên nhất, đơn giản nhất và khó quên nhất. Trong quá trình tìm tòi, lựa chọn các thông tin để làm bài tập HS sẽ nhớ lâu kiến thức và làm chủ kiến thức, phát huy được khả năng sáng tạo, tự tưởng tượng và thể hiện được cả những ước mơ, hoài bão hay những ý tưởng độc đáo của mình. 3.3 Một bài học có thể dạy trong nhiều năm mà không bao giờ bị cũ bởi nó có tính cập nhật do công nghệ thông tin đưa lại. Mỗi năm các thông tin, hình ảnh, số liệu và tình hình thực tế , ... lại thay đổi. Vì vậy, khi sử dụng công nghệ thông tin vào giảng dạy và học tập, GV và học sinh sẽ luôn tìm ra được những kiến thức phù hợp với thực tiễn, không lạc hậu so với thời đại. 3.4 Thúc đẩy việc “Học đi đôi với hành” Việc dạy học dựa trên phương pháp dự án GV đã tạo cơ hội cho HS được áp dụng những kiến thức đã học vào thực tế cuộc sống. Học sinh được tập làm người lớn, được đem những kiến thức đã học truyền bá cho những người xung quanh hiểu và cùng thực hiện hoặc áp dụng làm ngay những sản phẩm phục vụ cho đời sống bằng những gì mình đã được học. 3.5 HS được học củng cố phương pháp học tập theo nhóm Các nhóm có thể được sắp xếp theo nhiều tiêu chí. Tăng cường tình đoàn kết, trao đổi, giúp đỡ lẫn nhau, biết phân công công việc, cộng tác khi học tập. 3.6 Rèn luyện khả năng thuyết trình trước đám đông. Khi trình bày những kiến thức mình được học cho các bạn và những người xung quanh hiểu, bản thân HS sẽ rất vững vàng về kiến thức và ngôn ngữ của các em 8 được rèn luyện, HS thấy tự tin, mạnh dạn, ... đây là một kĩ năng sống rất quan trọng cần được rèn luyện. 4/ Cách thực hiện phương pháp dự án. 4.1 Công đoạn chuẩn bị - Công việc chuẩn bị của giáo viên + Xây dựng bộ câu hỏi định hướng + Thiết kế dự án: lĩnh vực, ý tưởng, tên dự án. + Thiết kế các nhiệm vụ cho HS + Chuẩn bị các tài liệu hỗ trợ cho GV và học sinh - Công việc của HS: + Làm việc nhóm để xây dựng dự án. + Xây dựng kế hoạch dự án, xác định những công việc cần làm, phương pháp tiến hành và phân công công việc theo nhóm. + Chuẩn bị các nguồn thông tin đáng tin cậy để chuẩn bị thực hiện dự án 4.2 Công đoạn thực hiện - Công việc của giáo viên: + Theo dõi, hướng dẫn, đánh giá HS trong quá trình thực hiện dự án. + Chuẩn bị cơ sở vật chất, tạo điều kiện thuận lợi cho các em thực hiện dự án. - Công việc của học sinh: + Phân công nhiệm vụ các thành viên trong nhóm,thực hiện dự án theo đúng kế hoạch. + Tiến hành thu thập và xử lý thông tin thu thập được + Xây dựng sản phẩm hoặc bản báo cáo + Liên hệ, tìm nguồn giúp đỡ khi cần + Thường xuyên phản hồi, thông báo, thông tin cho GV 4.3 Công đoạn tổng hợp - Công việc giáo viên: + Theo dõi, hướng dẫn, đánh giá HS giai đoạn cuối dự án + Bước đầu thông qua sản phẩm cuối của các nhóm - Công việc của học sinh + Hoàn tất sản phẩm của nhóm 9 + Chuẩn bị tiến hành, giới thiệu sản phẩm của nhóm 4.4 Công đoạn đánh giá, giới thiệu sản phẩm - Công việc giáo viên: + Chuẩn bị cơ sở vật chất cho buổi báo cáo dự án + Theo dõi, đánh giá dự án của các nhóm - Công việc của học sinh + Tiến hành giới thiệu sản phẩm + Tự đánh giá sản phẩm dự án của nhóm + Đánh giá sản phẩm dự án của các nhóm khác 5/ Những hạn chế và khó khăn khi áp dụng phương pháp dạy dự án 5.1 Hạn chế Dạy học dự án đòi hỏi nhiều thời gian. Đây là trở ngại lớn nhất nếu không bố trí thời gian hoặc GV không có sự linh hoạt thì buộc những người thực hiện phải làm việc ngoài giờ, không thể áp dụng phương pháp dự án tràn lan mà chỉ có thể áp dụng với những môn, nội dung nhất định trong những điều kiện cho phép. Dạy học bằng phương pháp dự án đòi hỏi có sự chuẩn bị và lên kế hoạch thật chu đáo thì mới lôi cuốn được người học tham gia một cách tích cực. Hoạt động thực hành, thực tiễn khi thực hiện dạy học bằng phương pháp dự án đòi hỏi phương tiện vật chất và tài chính phù hợp. 5.2 Những khó khăn khi dạy học bằng phương pháp dự án - Người học thường gặp khó khăn khi: + Thiết kế các hoạt động và lựa chọn phương pháp thích hợp + Thiết lập mục tiêu rõ ràng cho các giai đoạn thực hiện + Tiến hành điều tra, tìm những câu hỏi để thu thập thông tin + Quản lý thời gian, đúng thời gian quy định + Phối hợp giữa các thành viên trong nhóm, +Trình độ về công nghệ thông tin của học sinh - GV gặp khó khăn khi: + Lựa chọn nội dung phù hợp để áp dụng phương pháp dự án + Sử dụng công nghệ thông tin để hỗ trợ dự án + Thiết kế các tiêu chí để đánh giá dự án, 10 + Cơ sở vật chất phục vụ cho việc báo cáo dự án + Tổ chức thực hiện, theo dõi dự án, giám sát tiến độ, quản lí lớp, … III. Vận dụng phương pháp dự án vào giảng dạy môn GDCD lớp 11 1. Một số địa chỉ về nội dung chương trình môn GDCD lớp 11 có thể áp dụng phương pháp dự án - Theo kinh nghiệm của giáo viên, trong chương trình môn GDCD lớp 11, ở Học Kì 2 có một số bài GV có thể vận dụng phương pháp dự án đó là các bài: + Bài 11: Chính sách dân số và giải quyết việc làm + Bài 12: Chính sách tài nguyên và bảo vệ môi trường + Bài 13: Chính sách giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ, văn hóa + Bài 14: Chính sách quốc phòng và an ninh + Bài 15: Chính sách đối ngoại - Đây là các bài nói về chính sách của Đảng và nhà nước nên nội dung rất khô khan, nhưng khi được phân chia thành các dự án cho các nhóm thì lại là những vấn đề rất thu hút học sinh, trở thành những vấn đề mang tính thời sự nên học sinh tiếp thu bài rất hứng thú và học tập rất tích cực. 2.Cách tiến hành - GV có thể chia lớp thành 5 hoặc 7 nhóm, mỗi nhóm từ 5- 9 HS tùy vào số tiết và nội dung của từng bài - HS có thể lựa chọn một trong các vấn đề trên hoặc GV phân công - GV hướng dẫn những nội dung cơ bản và yêu cầu cần đạt được của từng dự án. - Thời gian từ 1-2 tuần để các nhóm chuẩn bị - GV thu bài chuẩn bị để kiểm tra nội dung các nhóm chuẩn bị. -GV có thể góp ý những dự án còn chưa phù hợp để các nhóm tiếp tục hoàn thiện chuẩn bị cho buổi báo cáo. -GV chuẩn bị cơ sở vật chất cần thiết để các nhóm tiến hành báo cáo dự án( GV có thể cho các nhóm báo cáo theo số tiết quy định trong phân phối chương trình) 11 - Trong các buổi báo cáo GV có thể để các nhóm tranh luận, nhận xét, rút kinh nghiệm, đánh giá ….. 3. Một số sản phẩm dự án, tiêu biểu của HS chuẩn bị tiến hành giới thiệu: ( Được giới thiệu trong DVD đính kèm) - Ví dụ: Bài 11: Chính sách dân số và giải quyết việc làm( sản phẩm của nhóm 1- lớp 11A1) 12 13 14 15 16 17 18 19 20