Biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn ở lớp 1
PHÒNG GIÁO DỤC- ĐÀO TẠO CƯM’GAR
TRƯỜNG TIỂU HỌC LÊ LỢI
--------
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
Đề tài
“BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG
GIẢI TOÁN CÓ LỜI VĂN Ở LỚP 1”
Giáo viên: Nguyễn Thị Phố
Năm học: 2018 - 2019
0
Biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn ở lớp 1
MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU ..................................................................................................... 2
I. PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 2
1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 3
2.Mục tiêu,nhiệm vụ đề tài ................................................................................ 3
3. Đối tượng nghiên cứu .................................................................................... 3
4.Giới hạn của đề tài .......................................................................................... 3
5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 5
II. PHẦN NỘI DUNG.......................................................................................... 6
1. Cơ sở lí luận ................................................................................................... 6
2. Thực trạng ...................................................................................................... 6
3. Nội dung và hình thức của giải pháp. ............................................................ 9
4. Kết quả ......................................................................................................... 26
III.PHẦN KẾT LUẬN,KIẾN NGHỊ ............................................................... 27
1.Kết luận ......................................................................................................... 27
2.Kiến nghị....................................................................................................... 27
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 29
1
Biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn ở lớp 1
LỜI NÓI ĐẦU
Ở bậc tiểu học, môn Toán có vị trí đặc biệt quan trọng, học toán học sinh sẽ
có cơ sở để tiếp thu và diễn đạt cùng các môn học khác. Nắm vững kiến thức toán
và luyện tập thành thạo các thao tác kỹ năng tính toán các em sẽ áp dụng vào thao
tác tính toán trong cuộc sống hằng ngày. Đối với môn Toán lớp1, môn học có vị
trí nền tảng, là cái gốc, là điểm xuất phát của cả một bộ môn khoa học. Môn Toán
mở đường cho các em đi vào thế giới kì diệu của toán học. Rồi mai đây, các em
lớn lên, nhiều em trở thành nhà giáo, nhà khoa học, nhà thơ,… trở thành những
người lao động sáng tạo trên mọi lĩnh vực lao động, đời sống,… nhưng không bao
giờ các em quên được những ngày đầu tiên đến trường học đếm và tập viết các số
1,2,3... học các phép tính cộng,trừ, thực hành làm một bài toán giải vì đó là kỉ
niệm đẹp nhất của đời học sinh và hơn thế nữa những con số, những phép tính ấy
cần thiết cho suốt cả cuộc đời. Mặt khác môn toán thiết thực góp phần thực hiện
mục tiêu giáo dục toàn diện cho học sinh.
Được sự quan tâm của Ban giám Hiệu nhà trường, sự giúp đỡ của tổ chuyên
môn và đồng nghiệp. Với kinh nghiệm thực tế giảng dạy tại lớp1hằng ngày, tôi
nhận thấy: Việc giải các bài toán có lời văn là một nội dung học cần thiết và cơ
bản giúp học sinh nhận thức được nhiều cái hay, cái đẹp của cuộc sống xung
quanh qua nội dung của từng bài toán. Để học sinh hăng hái, tích cực giải được
các bài toán có lời văn một cách dễ dàng mà không mệt mỏi hay chán nản chỉ bởi
những con số, những phép tính đơn điệu. Vì thế mà bản thân tôi là một giáo viên
trực tiếp giảng dạy các em phải luôn thật sự yêu nghề, quan tâm gần gũi các em
và tìm ra những phương pháp hay, hình thức tổ chức mới để giúp các em học tập
tốt hơn.
Với vốn kinh nghiệm còn ít ỏi, lại đi vào một vấn đề lớn chắc chắn bài viết
của tôi còn nhiều hạn chế, rất mong được sự đóng góp thêm từ phía Hội đồng nhà
trường cũng như từ các đồng nghiệp để giúp tôi hoàn thiện tốt hơn về kinh nghiệm
bản thân.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
2
Biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn ở lớp 1
I.
PHẦN MỞ ĐẦU:
1. Lí do chọn đề tài
Môn Toán là một trong những môn học giữ vị trí quan trọng trong chương
trình đào tạo ở bậc tiểu học góp phần to lớn trong mục tiêu giáo dục toàn diện.
Trong dạy học toán lớp 1 nói riêng và ở tiểu học nói chung thì giải toán (có lời
văn) là một trong những nội dung quan trọng bậc nhất vì nó được coi là hoạt động
nhằm hai mục tiêu: Thứ nhất là giúp học sinh củng cố vận dụng kiến thức giải
toán, phát triển kĩ năng, kĩ xảo đã được hình thành. Thứ hai là giúp phát triển tư
duy ở học sinh.
Vậy muốn nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh cần đổi
mới phương pháp dạy học. Ngay từ đầu cấp Tiểu học đòi hỏi người giáo vên cần
có nhiều phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo
trong học tập và hình thành cho các em năng lực tự học, năng lực đi sâu vào thực
tiễn. Đó là một yêu cầu cấp thiết của mỗi giáo viên. Trong phong trào đổi mới
phương pháp dạy học, một số không ít giáo viên đã áp dụng nhiều phương pháp
dạy học tích cực. Tuy nhiên, phổ biến hiện nay vẫn là cách dạy truyền thống”thầy
giảng trò nghe”, thông báo kiến thức có sẵn một cách thụ động. Hiện tượng này
có nhiều nguyên nhân: việc đầu tư cho giáo dục tiểu học chưa đáp ứng yêu cầu
tối thiểu, việc đào tạo bồi dưỡng giáo viên chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới
giáo dục phổ thông, đội ngũ giáo viên chưa sáng tạo trong việc đổi mới phương
pháp dạy học, cách dạy học vẫn còn lạc hậu; phụ huynh học sinh chưa quan tâm
đúng mức đến việc học của con em, tình trạng cha mẹ còn giải giúp bài toán cho
các em là rất phổ biến; các phương tiện, thiết bị dạy học trong giảng dạy chưa
được giáo viên chú trọng sử dụng,…Nay tôi được cấp trên điều động về công tác
tại trường tiểu học Lê Lợi chưa được bao lâu nhưng những năm công tác tại
trường tiểu học Nguyễn Văn Trỗi tôi nhận thấy:
Trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi đã quan tâm rất nhiều đến việc đổi mới
phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng dạy học, đặc biệt trong đó có
chất lượng môn toán học. Riêng đối với mạch toán giải có lời văn là mạch kiến
3
Biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn ở lớp 1
thức khó thì việc giới thiệu kiến thức mới, nếu giáo viên chỉ dùng những lời giảng
qua loa để giải thích cho học sinh thì học sinh rất khó hình dung cũng như khó
nắm bắt được vấn đề mới. Vì thế, vấn đề đặt ra với giáo viên dạy Toán ở lớp 1 là
phải tìm ra một giải pháp nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của các
em trong từng giờ học. Mặt khác, việc dạy học toán có lời văn ở lớp 1 không phải
là tìm ra đáp số của bài toán hay là giải được nhiều bài toán một cách máy móc
mà cần hình thành cho các em phương pháp giải toán, rèn luyện khả năng diễn
đạt (phân tích, tóm tắt bài toán, giải quyết vấn đề và trình bày bài viết bằng nói
và viết) vì các em bắt đầu mới làm quen với giải toán có lời văn. Để giúp các em
hiểu được kiến thức mới và áp dụng vào việc thực hành luyện tập dễ dàng hơn
trong mạch toán giải có lời văn thì tôi mạnh dạn đưa ra một số:”Biện pháp nâng
cao chất lượng giải toán có lời văn ở lớp 1A3/ trường Tiểu học Nguyễn Văn
Trỗi - huyện CưMgar - Tỉnh Đăk Lăk”
2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài.
Nhằm khảo sát thực trạng về chất lượng giải toán có lời văn của học sinh ở lớp
1A3/ trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi.
Từ đó đề xuất một số gải pháp để nâng cao chất lượng giải toán có lời văn của
học sinh lớp 1 tại trường.
“Biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn ở lớp 1” mà tôi đưa ra
nhằm giúp học sinh: Nhận biết thế nào là một bài toán có lời văn; Nêu được một
bài toán dựa vào hình ảnh; Biết giải và trình bày bài giải các bài toán đơn bằng
một phép tính cộng hoặc một phép tính trừ; Bước đầu phát triển tư duy, rèn luyện
phương pháp giải toán và khả năng diễn đạt đúng.
- Nghiên cứu cơ sở lí luận về phương pháp giải toán có lời văn ở lớp 1.
- Nghiên cứu, tìm hiểu thực trạng của việc giải toán có lời văn nhằm nâng cao
chất lượng giải toán có lời văn ở lớp 1A3/ trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi
huyện CưMgar- Tỉnh Đăk Lăk
4
Biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn ở lớp 1
- Đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao chất lượng giải toán có lời văn của
lớp 1A3/ trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi -huyện CưMgar- Tỉnh Đăk Lăk.
Qua nghiên cứu này còn nhằm mục đích nữa là giúp bản thân tôi nâng cao
được trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, phương pháp giải toán có lời văn và trao
đổi kinh nghiệm với các đồng nghiệp hiện đang giảng dạy cùng khối lớp với mình
và các khối lớp trong nhà trường.
3. Đối tượng nghiên cứu
- Học sinh lớp 1A3 năm học 2017 - 2018
4. Giới hạn của đề tài.
- Nghiên cứu thực trạng của việc giải toán có lời văn nhằm giúp học sinh học tốt
giải toán có lời văn tại lớp đang giảng dạy.
- Nghiên cứu học sinh tại ở lớp 1A3/ trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi -huyện
CưMgar- Tỉnh Đăk Lăk
- Nghiên cứu từ tháng 9 năm 2017 đến ngày 15 tháng 04 năm 2018.
- Về số lượng đối tượng nghiên cứu.
- Học sinh 30 em.
- Giáo viên: 4 giáo viên bộ môn tham gia giảng dạy tại lớp 1A3.
5. Phương pháp nghiên cứu
5.1 Phương pháp nghiên cứu lí thuyết: Thu thập các loại sách báo, tạp chí, tài
liệu và tập san có liên quan đến vấn đề nghiên cứu.
5.2 Nghiên cứu thực tế
- Phương pháp điều tra thực tế.
- Phương pháp trao đổi tọa đàm với đồng nghiệp.
- Phương pháp quan sát hướng dẫn học sinh.
- Phương pháp thống kê phân loại.
5
Biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn ở lớp 1
II. PHẦN NỘI DUNG:
1. Cơ sở lí luận
Định hướng đổi mới phương pháp dạy học được xác định tại Điều 24, khoản
2 của Luật Giáo dục, đã ghi:”Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính
tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng
lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng
kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học
tập của học sinh.”Phương pháp dạy học tích cực là một cách nói ngắn gọn, được
dùng ở nhiều nước, để chỉ những phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính
tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Tích cực ở đây được dùng theo nghĩa
trái ngược với thụ động, chứ không dùng theo nghĩa trái ngược với tiêu cực. Mỗi
phương pháp đều có những mặt tích cực và hạn chế riêng. Vì vậy, trong quá trình
dạy học không nên nghiêng hẳn về một phương pháp dạy học nào mà người giáo
viên cần biết lựa chọn, sử dụng phối hợp đầy đủ các phương pháp dạy học nhằm
phát huy tối đa tính tích cực, chủ động của học sinh trong học tập.
Đối với học sinh lớp 1, đọc và hiểu một bài toán thật không dễ nhất là phải
dùng lời văn của mình để viết thành một lời giải phù hợp với nội dung bài toán.
Làm thế nào để học sinh đọc, hiểu, giải toán đúng theo yêu cầu của bài toán đó là
điều mà mỗi giáo viên cần quan tâm. Vậy để nâng cao chất lượng học tập của học
sinh, ngay từ đầu năm học, tôi đã đề ra một số biện pháp giúp các em nắm vững
kĩ năng giải toán một cách chính xác, tạo điều kiện và làm nền tảng cho các môn
học khác.
2. Thực trạng
Trong quá trình dạy học ở Tiểu Học, đặc biệt dạy lớp 1 tôi nhận thấy hầu như
giáo viên nào cũng phàn nàn khi dạy đến phần giải toán có lời văn ở lớp 1. Học
sinh rất lúng túng khi nêu lời giải, thậm chí nêu sai câu lời giải, viết sai phép tính,
viết sai đáp số. Những tiết đầu tiên của giải toán có lời văn lớp tôi chỉ có khoảng
trên 50% số hs biết nêu lời giải, viết đúng phép tính và đáp số. Số còn lại là rất
6
Biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn ở lớp 1
mơ hồ các em chỉ nêu theo quán tính hoặc nêu miệng thì được nhưng khi viết các
em lại rất lúng túng, làm sai, một số em làm đúng nhưng khi nhưng khi cô hỏi lại,
lại không biết để trả lời. Chứng tỏ các em chưa nắm được một cách chắc chắn
cách giải bài toán có lời văn. Giáo viên mất rất nhiều công sức khi dạy đến bài
toán này.
Kết quả cho thấy khi học toán có lời văn
Lớp
1A3
HS viết đúng
HS viết đúng
HS viết
HS giải đúng
lời giải
phép tính
đúng đáp số
cả 3 bước
Sĩ số
30
SL
TL%
SL
TL%
SL
TL%
SL
TL%
16
53,3% 18
60%
18%
60%
16
53,3%
Như chúng ta đã biết sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và
sự thách thức trước nguy cơ tụt hậu trong cạnh tranh trí tuệ đang đòi hỏi giáo dục
phải có sự đổi mới, trong đó có sự đổi mới cơ bản về phương pháp dạy học. Những
phương pháp dạy học kích thích sự tìm tòi, đòi hỏi sự tư duy của học sinh được
đặc biệt chú ý. Chính vì vậy, giáo dục được xem là quốc sách hàng đầu, là sự
nghiệp của toàn Đảng và của toàn dân.
Nhưng qua tình hình thực tế giảng dạy tại trường tiểu học Nguyễn Văn Trỗi
cũng như sự phản ảnh của các giáo viên lớp trên là việc học sinh chưa biết cách
trình bày tóm tắt của một bài toán, viết lời giải còn lộn xộn, trình bày bài giải chưa
rõ ràng và chưa khoa học. Chính vì lẽ đó, các em thực sự khó khăn khi làm một
bài toán có lời văn. Nguyên nhân dẫn đến các tình trạng này là:
2.1 Về phía giáo viên
Những năm vừa qua, phong trào đổi mới phương pháp dạy học thì một số
không ít giáo viên có tâm huyết với nghề, có trình độ chuyên môn vững vàng cộng
với sự hiểu biết sâu rộng về các môn học đã thực hiện được nhiều giờ dạy tốt,
phản ánh được tinh thần của xu thế mới. Hiện tượng này là do: Việc hướng dẫn
giải toán của giáo viên chưa theo quy trình hợp lý, giáo viên còn ngại sử dụng đồ
7
Biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn ở lớp 1
dùng minh họa. Mặt khác, đội ngũ giáo viên của trường đã lớn tuổi, việc đào tạo
bồi dưỡng giáo viên chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới giáo dục; cách dạy học
vẫn còn lạc hậu. Chưa có khả năng phối kết hợp nhiều phương pháp giảng dạy
tích cực để giúp học sinh giải toán có hiệu quả. Các phương tiện, thiết bị dạy học
trong giảng dạy chưa được giáo viên chú trọng sử dụng, do đó chưa phát huy được
tính tích cực, tính ham học hỏi của học sinh.
2.2 Về phía học sinh
Một số em chưa có thói quen không đọc kĩ đề, chưa biết tóm tắt hay trình bày
bài giải chưa rõ ràng và chưa khoa học. Khả năng tập trung của HS lớp 1 trong
quá trình học cũng như trong giải toán có lời văn chưa cao. Chính vì lẽ đó, các em
thực sự lúng túng khi làm một bài toán có lời văn. Mà hằng ngày đến lớp, học
sinh tiếp thu kiến thức từ giáo viên thông qua các tiết dạy với phương pháp sử
dụng chủ yếu là thầy giảng, trò nghe và ghi chép một cách thụ động chưa phát
huy được tính tích cực, chủ động trong việc chiếm lĩnh tri thức mới của các em.
Ngoài ra, ở trường do thiếu đồ dùng trực quan nên hầu hết các giáo viên ở lớp 1
khi dạy dạng toán này đều cố gắng mô phỏng lại hình ảnh của bài toán bằng những
hình ảnh vẽ đơn giản trên bảng, từ đó những học sinh có khả năng tiếp thu chậm
sẽ không nắm được bài toán dẫn đến sự kém tập trung chú ý vào bài.
2.3 Về phía phụ huynh học sinh
Trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi là một ngôi trường ở gần trung tâm xã
Quảng Hiệp, đa số phụ huynh quan tâm đến việc học của con em mình. Bên cạnh
đó còn một số phụ huynh có điều kiện kinh tế còn khó khăn, chủ yếu sống bằng
nghề buôn bán, hay làm thuê,…chỗ ở không ổn định, trình độ thấp lại ít quan tâm
đến việc học của con em mình ở nhà cũng như ở trường nên kết quả học tập chưa
cao. Đặc biệt phụ huynh còn coi nhẹ kiến thức toán của lớp1. Chưa quan tâm đúng
mức đến việc hình thành các phương pháp giải cho học sinh mà chỉ hướng dẫn
một cách áp đặt, thậm chí còn giải giúp cho các em. Do vậy chất lượng học tập
các bài toán dạng giải toán có lời văn ở lớp 1 chưa cao. Điều đó sẽ không đáp ứng
được những yêu cầu của cuộc sống trong xã hội hiện đại.
8
Biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn ở lớp 1
2.2 Thiết bị dạy học
Học sinh lớp1là đối tượng ham hiểu biết, ưa hoạt động, giàu trí tưởng tượng
cho nên cách dạy học phải gợi trí tò mò, tránh đơn điệu về hình thức hoạt động,
phải gợi mở được vấn đề, cho nên cần chú ý đến đồ dùng trực quan. Đặc biệt là
thiết bị dạy học. Trong quá trình dạy học, học sinh nhận thức nội dung bài học
dưới sự tổ chức, dẫn dắt của giáo viên có sự hỗ trợ của thiết bị dạy học. Hơn nữa
thiết bị dạy học còn đặc biệt quan trọng vì nó giúp các em quan sát sự vật, hiện
tượng một cách trực quan, giúp học sinh nhận thức sâu hơn nội dung bài học, hình
thành tốt kĩ năng, kĩ xảo.
Mà trên thực tế, thiết bị dạy học còn thiếu, chưa đảm bảo cho cho mỗi giáo
viên được sử dụng. Mặt khác, những đồ dùng như tranh ảnh để minh họa cho các
bài toán giải có lời văn thì lại không có nên nó cũng đem đến ảnh hưởng phần lớn
cho giáo viên khi giảng dạy kiến thức cho học sinh lĩnh hội tri thức tốt nhất.
3. Nội dung và hình thức của giải pháp
3.1 Nắm vững chương trình toán lớp 1
Nội dung môn Toán lớp 1 gồm bốn tuyến kiến thức chính, đó là: số học, đại
lượng và đo đại lượng, yếu tố hình học, giải toán có lời văn.
3.1.1 Số học
Số học là mạch kiến thức bao gồm các kiến thức ban đầu về số và các phép
tính ở dạng phép cộng và phép trừ.
Học sinh lớp 1 được học các số đếm từ 0 đến 100. Nội dung dạy học các số ở
lớp 1 được sắp xếp một cách hợp lí, đan xen, làm nổi rõ mạch số học và hỗ trợ
các mạch kiến thức khác như đại lượng, yếu tố hình học và giải toán. Bên cạnh
đó, học sinh sẽ bước đầu có được một số kiến thức cơ bản, đơn giản, thiết thực về
phép cộng và phép trừ. Biết nêu cách thực hiện phép cộng, phép trừ; viết đúng
quy định về”đặt tính”cộng hoặc trừ. Nội dung dạy học phép cộng và phép trừ
trong Toán 1 được trình bày theo tư tưởng của toán học hiện đại, nhưng chưa sử
dụng ngôn ngữ và kí hiệu của toán học hiện đại, mà sử dụng ngôn ngữ và vốn
9
Biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn ở lớp 1
sống của học sinh, nên vừa đảm bảo tính khoa học vừa phù hợp với trình độ nhận
thức của học sinh.
3.1.2 Đại lượng và đo đại lượng
Trong chương trình môn Toán ở lớp 1, học sinh chỉ được biết đến hai đại lượng
độ dài và thời gian với mục tiêu được xác định cụ thể: Có biểu tượng về độ dài.
Biết xăng-ti-mét là đơn vị để đo độ dài. Biết cách đo và viết số đo độ dài. Biết
thực hiện các phép tính cộng và trừ với các số đo theo đơn vị cm. Biết mỗi tuần
lễ có 7 ngày và tên gọi, thứ tự các ngày trong tuần. Biết xem lịch. Biết xem giờ
đúng trên đồng hồ. Tập nhận biết mối liên hệ giữa các hoạt động trong sinh hoạt
hằng ngày với thời điểm diễn ra chúng.
3.1.3 Yếu tố hình học
Dạy các yếu tố hình học ở lớp 1 chỉ bước đầu giúp học sinh: Nhận biết được
hình tròn, hình vuông, hình tam giác (dạng tổng thể). Nhận biết được về điểm,
đoạn thẳng; điểm ở trong, điểm ở ngoài một hình. Bước đầu hình thành và rèn
luyện kĩ năng thực hành như: đo độ dài đoạn thẳng, vẽ đoạn thẳng có độ dài cho
trước, xếp ghép hình đơn giản (theo mẫu). Bước đầu làm quen các thao tác lựa
chọn, phân tích, tổng hợp hình. Phát triển trí tưởng tượng không gian qua quá
trình học tập các yếu tố hình học. Nội dung yếu tố hình học có cấu trúc hợp lí,
được sắp xếp đan xen với các mạch kiến thức khác, phù hợp với sự phát triển theo
từng giai đoạn học tập của học sinh.
3.1.4 Giải toán có lời văn
Giải toán có lời văn là một trong bốn mạch kiến thức trong chương trình Toán
lớp 1. Mục tiêu dạy học giải toán có lời văn ở lớp 1 nằm trong mục tiêu chung
dạy học môn Toán lớp 1 đó là: Nhận biết thế nào là bài toán có lời văn. Biết giải
và trình bày bài giải các bài toán đơn bằng một phép tính cộng hoặc một phép tính
trừ, trong đó có bài toán về”thêm”,”bớt”một số đơn vị. Bước đầu phát triển tư
duy, rèn luyện phương pháp giải toán và khả năng diễn đạt (phân tích vấn đề, giải
quyết vấn đề, trình bày vấn đề bằng ngôn ngữ nói và viết…). Nội dung giải toán
10
Biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn ở lớp 1
có lời văn ở lớp 1 đã bám sát trình độ chuẩn theo mục tiêu dạy học giải toán ở tiểu
học và được cấu trúc hợp lí, sắp đặt xen kẽ để làm nổi rõ mạch kiến thức khác
nhau. Nội dung dạy học giải toán có lời văn lớp 1 được sắp xếp thành hai giai
đoạn với bốn mức độ:
+ Giai đoạn 1: Giai đoạn”chuẩn bị học giải toán có lời văn”. Giai đoạn này học
trong học kì 1– lớp 1, học sinh làm quen với các”tình huống”của bài toán được
diễn tả qua các tranh vẽ với bốn mức độ.
Mức độ 1: Bắt đầu từ tuần 7 đến tuần 16 trong hầu hết các tiết dạy về phép
cộng, phép trừ trong phạm vi 10 đều có các dạng bài tập thuộc dạng”Nhìn tranh
vẽ để viết phép tính thích hợp”. Ở đây học sinh làm quen với việc: Quan sát tranh
vẽ, tập nêu bài toán bằng lời nêu câu trả lời và điền phép tính thích hợp (với tình
huống trong tranh)
Mức độ 2: Tuần 16 học sinh được làm quen với việc đọc tóm tắt rồi nêu đề
toán bằng lời, sau đó nêu cách giải và tự điền số cùng phép tính thích hợp vào dãy
5 ô trống để có phép tính đúng mà không nhìn vào tranh vẽ nữa.
+ Giai đoạn 2: giai đoạn”chính thức học giải toán có lời văn”. Giai đoạn này
được học trong học kì 2 – lớp 1. Ở giai đoạn này, học sinh được biết thế nào là
một bài toán có lời văn. Vì thế, có thể coi giải toán có lời văn là một trong những
biểu hiện năng động nhất của hoạt động trí tuệ của học sinh. Ở giai đoạn này cũng
có hai mức độ cao hơn, đó là:
Mức độ 3: Trước khi chính thức học“giải toán có lời văn”học sinh được học
bài nói về cấu tạo của một bài toán có lời văn (gồm hai phần chính là những cái
đã cho (đã biết) và những cái phải tìm (chưa biết).Vì khó có thể giải thích cho học
sinh”Bài toán là gì?”nên mục tiêu của tiết này là chỉ giới thiệu cho các em hai bộ
phận của một bài toán: Những cái đã cho (dữ kiện) và cái phải tìm (câu hỏi).
Mức độ 4: Mức độ này đòi hỏi cao hơn là các em phải biết tư duy ngược, tập
phát triển ngôn ngữ, tập ứng dụng kiến thức vào các tình huống thực tiễn.Về hình
11
Biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn ở lớp 1
thức trình bày bài giải, học sinh phải trình bày bài giải theo quy định thống nhất
từ lớp 1 đến lớp 5: Câu lời giải; Phép tính giải; Đáp số.
Thường thì các bài toán có lời văn ở lớp 1 gắn liền với tình huống trong đời
sống thực tế của học sinh nên dạy học toán giải toán còn giúp các em giải quyết
vấn đề bài trong cuộc sống hằng ngày. Ví dụ bài toán: Nhà An có năm con gà, mẹ
mua thêm 4 con gà. Hỏi nhà An có tất cả mấy con gà?
3.2 Hướng dẫn quy trình giải bài toán có lời văn
3.2.1 Hướng dẫn học sinh đặt đề toán
Trong chương trình Toán lớp 1, từ tuần 23 học sinh mới chính thức học cách
giải bài toán có lời văn. Xong ngay từ tuần 7 đến tuần 16 (bắt đầu từ bài phép
cộng trong phạm vi3) thì hầu hết các tiết dạy về phép cộng, phép trừ trong phạm
vi 10 đều có các bài toán dạng”nhìn tranh để viết phép tính thích hợp”. Để giúp
học sinh làm quen và tạo tiền đề để giải toán có lời văn được tốt thì tôi đã tập cho
học sinh làm quen với cách thức giải toán như sau: Xem tranh vẽ, nêu bài toán
bằng lời, nêu câu trả lời, điền phép tính thích hợp.
Đồng thời, dựa vào việc quan sát tranh thực tế đó kết hợp với những câu hỏi
gợi ý sẽ giúp cho các em làm quen với một số từ khóa”đi vào, thêm, cho, nhận,
và, đến, có tất cả”hay”đi ra, bớt, bay đi, lấy ra, ăn, bỏ đi”.Từ thực tế đó mà tôi
hướng dẫn cách tìm ra phép tính ứng với các từ khóa có trong bài toán như: Thêm
là cộng, bớt là trừ,…
Ví dụ 1: Bài: Phép cộng trong phạm vi 4 - Trang 47 sách giáo khoa.
Bài 4: Viết phép tính thích hợp:
12
Biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn ở lớp 1
- Tiến hành cho học sinh quan sát hình ảnh trên cành có 3 con chim đang đậu.
Tiếp đến là có 1 con chim nữa bay đến. Kết hợp với câu hỏi gợi mở để học sinh
trả lời từ đó học sinh sẽ nêu được bằng lời bài toán tương ứng:”Có 3 con chim,
sau đó 1 con chim nữa bay đến. Hỏi có tất cả bao nhiêu con chim ?”. Cũng chính
từ bài toán vừa nêu mà các em sẽ viết đúng phép tính phù hợp.
3
+
1
=
4
Ví dụ 2: Bài: Luyện tập chung- Trang 89 sách giáo khoa.
Bài 5: Viết phép tính thích hợp:
a) Có
: 5 quả
b) Có :7 viên bi
Thêm : 3 quả
Bớt : 3 viên bi
Có tất cả
Còn : …viên bi?
: … quả?
Đây là một dạng toán cao hơn, không
còn
phải là nhìn hình ảnh để viết phép tính thích hợp nữa mà là viết đúng phép tính
thích hợp theo những dữ kiện tóm tắt của một bài toán có lời văn. Để giúp học
sinh thực hiện viết phép tính đúng như yêu cầu thì điều đầu tiên giáo viên cần cho
học sinh của mình đọc phần tóm tắt. Cũng từ phần tóm tắt đã có sẵn mà hình thành
nên một bài toán có lời văn. Chính việc hình thành này đã yêu cầu học sinh đặt ra
một bài toán có lời văn. Như thế bài toán của câu 5a là:”Có 5 quả, thêm 3 quả
nữa. Hỏi có tất cả bao nhiêu quả”và bài toán của câu 5b là:”Có 7 viên bi, sau đó
bớt đi 3 viên bi. Hỏi còn lại mấy viên bi?”
13
Biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn ở lớp 1
Sau khi đã hình thành xong đề toán thì giáo viên tiếp tục hướng dẫn học sinh
nêu phép tính đúng và viết phép tính đó vào các ô trống phía dưới.
5
+
3
=
7
8
-
3
=
Ví dụ
4
3: Bài: Bài
toán có lời văn - Trang 116 sách giáo khoa.
Bài 3: Viết tiếp câu hỏi để có bài toán:
Bài toán: Có 1 gà mẹ và có 7 gà con.
Hỏi………………………………………?
-Để học sinh nêu được câu hỏi của bài toán dễ dàng, tôi sẽ tiến hành cho học
sinh quan sát: Có 1 con mẹ và rồi tiếp đến là 7 con gà con. Đồng thời qua đó
hướng dẫn các học sinh phân tích đề toán theo hình vẽ vừa xem.
-Dựa vào phần cho đã biết, tôi sẽ cho học sinh tập nêu câu hỏi của bài toán”Hỏi
có tất cả bao nhiêu con gà?”. Sau khi các em nêu bằng lời câu hỏi cũng như đề bài
toán xong, thì sẽ tiến hành cho các em tự viết tiếp các dữ kiện còn thiếu vào chỗ
chấm ở phần hỏi của bài toán.
-Yêu cầu học sinh đọc lại đề bài toán hoàn chỉnh để nắm vững đề toán.
3.2.2 Hướng dẫn học sinh đọc và tìm hiểu đề toán
14
Biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn ở lớp 1
Muốn cho học sinh hiểu và giải được bài toán thì điều quan trọng đầu tiên là
giúp các em đọc và hiểu được nội dung bài toán. Giáo viên cần tổ chức như sau:
- Cho các em đọc kĩ đề toán, hiểu một số từ khóa quan trọng và kết hợp với sử
dụng hình ảnh để các em hình dung được nội dung của đề toán.
- Hướng dẫn tìm hiểu bằng các câu hỏi gợi mở: Bài toán cho biết gì? Bài toán hỏi
gì?
- Gạch chân (chuyển màu chữ) và giải thích một số từ khóa quan trong của bài
toán.
Ví dụ: Bài: Giải toán có lời văn – Trang 117 sách giáo khoa.
Bài 1:An có 4 quả bóng, Bình có 3 quả bóng. Hỏi cả hai bạn có tất cả mấy quả
bóng?
Giáo viên sẽ hướng dẫn như
- Cho HS đọc đề bài toán kết hợp với quan sát tranh.
- Hướng dẫn học sinh phân tích đề toán dựa trên câu hỏi:
+ Bài toán cho biết gì? (An có 4 qủa bóng, Bình có 3 quả bóng)
+ Bài toán hỏi gì? (Cả hai bạn có tất cả mấy quả bóng)
- Gạch chân những dữ kiện quan trọng của đề toán:
15
Biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn ở lớp 1
Bài 1: An có 4 quả bóng, Bình có 3 quả bóng.Hỏi cả hai bạn có tất cả mấy quả
bóng?
Qua bài toán này sẽ giúp các em hiểu sâu hơn về cấu tạo của bài toán có lời văn.
3.2.3 Hướng dẫn học sinh tóm tắt đề toán
Để giúp học sinh tóm tắt được một đề toán, Tôi hướng dẫn cách tóm tắt bằng
cách đàm thoại (Bài cho biết gì? bài toán hỏi gì?). Dựa vào câu trả lời của học
sinh để viết tóm tắt, sau đó cho học sinh dựa vào tóm tắt để nêu lại bài toán. Đây
là cách rất tốt để giúp học sinh ngầm phân tích đề toán. Tùy theo dạng toán cụ thể
mà có cách tóm tắt phù hợp:
*Tóm tắt bằng lời.
Ví dụ: Bài: Giải toán có lời văn- Trang 117 sách giáo khoa.
Bài 1: An có 4 quả bóng, Bình có 3 quả bóng. Hỏi cả hai bạn có tất cả mấy quả
bóng?
-Cho học sinh đọc đề bài toán kết hợp với quan sát tranh.
-Đặt câu hỏi để học sinh trả lời rồi tôi viết các cụm từ khóa quan trọng mà học
sinh vừa trả lời được thành các câu tóm tắt của bài toán.
+ Bài toán cho biết gì?
Tóm tắt
An có 4 quả bóng
=> An có
: 4 quả bóng
Bình có 3 quả bóng
=> Bình có : 3 quả bóng
+ Bài toán hỏi gì?
Cả hai bạn có tất cả mấy quả bóng? => Cả hai bạn có:...quả bóng?
-Dựa vào tóm tắt cho học sinh sẽ đọc lại đề bài toán.
*Tóm tắt bằng sơ đồ đoạn thẳng.
Ví dụ: Bài: Luyện tập – Trang 151 sách giáo khoa.
16
Biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn ở lớp 1
Bài 3: Một sợi dây dài 13 cm, đã cắt đi 2cm. Hỏi sợi dây còn lại dài bao nhiêu
xăng- ti – mét?
2 cm
? cm
13 cm
3.2.4 Hướng dẫn học sinh tìm cách giải
Sau khi giúp học sinh tìm hiểu đề toán, tôi sẽ tiến hành hướng dẫn tìm cách
giải:
- Đối với mức độ đơn giản là học sinh nhìn vào tranh để viết phép tính thích hợp
thì tôi chỉ cần cho học sinh xác định sự vật trong tranh là thêm vào hay bớt đi. Từ
đó các em sẽ nêu được phép tính đúng cũng như nói được kết quả đúng.
- Đối với những bài toán ở mức độ cao hơn là đọc, tìm hiểu bài toán rồi mới trình
bày bài giải thì tôi sẽ cho học sinh tiến hành như sau:
+ Xác định câu lời giải (Bởi cái khó nhất của học sinh lớp 1 là đặt lời giải): Tôi
yêu cầu học sinh xác định câu hỏi của đề toán để viết câu lời giải dựa vào câu trả
lời hay tôi hướng dẫn học sinh cách bỏ tiếng (Hỏi), thay tiếng (mấy hay bao nhiêu)
bằng tiếng”số”và lấy lại những cụm từ quan trọng trong câu hỏi và thêm
chữ”là”cùng dấu hai chấm.
+ Xác định phép tính đúng: Tôi hướng dẫn học sinh xác định bằng câu hỏi: Muốn
biết cả hai có tất cả bao nhiêu ta làm tính gì?(tính cộng) và Muốn biết còn lại ta
làm tính gì?(tính trừ). Bên cạnh đó, tôi còn lưu ý cho học sinh là bài toán hỏi cái
gì thì ghi tên đơn vị cái ấy.
Ví dụ: Bài: Giải toán có lời văn – Trang 117 sách giáo khoa.
Bài 1: An có 4 quả bóng, Bình có 3 quả bóng. Hỏi cả hai bạn có tất cả mấy quả
bóng?
Dựa vào câu hỏi ở ví dụ tôi hướng dẫn học sinh viết lời giải:
17
Biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn ở lớp 1
+ Dựa vào câu hỏi của bài toán: Cả hai bạn có mấy quả bóng? (Cả hai bạn có số
quả bóng là:)
+ Thay tiếng”mấy”bằng tiếng”Số”, viết lại cụm từ”quả bóng”bên cạnh tiếng”Số”,
rồi bỏ tiếng”Hỏi”và tiếp tục viết lại cụm từ”cả hai bạn có tất cả”bên cạnh từ”quả
bóng”rồi thêm tiếng”là”cùng với dấu hai chấm. Sau khi hướng dẫn như vậy ta sẽ
có một câu lời giải trọn vẹn”Số quả bóng cả hai bạn có tất cả là”.
Riêng với phép tính thì tôi sẽ hỏi: Muốn biết cả hai bạn có bao nhiêu quả bóng
ta làm phép tính gì? (Tính cộng); mấy cộng với mấy? (4 + 3 = 7); đơn vị của bài
toán là gì? (quả bóng). Đã có phép tính và đơn vị đúng, tôi lưu ý học sinh phải
đóng ngoặc đơn đơn vị của bài toán; còn riêng đơn vị ở phần đáp số thì ta không
đóng ngoặc đơn.
Như vậy với mức độ đòi hỏi cao hơn này là các em phải biết tư duy tập phát
triển ngôn ngữ, tập ứng dụng kiến thức vào các tình huống thực tế.
3.2.5. Hướng dẫn học sinh trình bày bài toán
Việc trình bày bài giải đối với học sinh lớp 1 là còn bỡ ngỡ nên tôi sẽ hướng
dẫn cho học sinh cách thực hiện như sau:
- Ghi nhớ trình tự của một bài giải gồm 4 dòng quan trọng:
+ Dòng 1: viết câu bài giải.
+ Dòng 2: Viết câu lời giải.
+Dòng 3: Viết phép tính đúng.
+Dòng 4: Viết đáp số.
- Quy định về cách ghi trình tự của bài giải như sau:
+ Câu”Bài giải”được viết lùi từ lề vào 5 ô li vở. Phía dưới có gạch chân.
+ Câu lời giải được viết phía dưới và lùi từ lề vào 3 ô li vở.
+ Phép tính đúng được ghi lùi vào 1 ô so với dòng ghi câu lời giải. Đơn vị
của bài được đặt trong ngoặc đơn.
18
Biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn ở lớp 1
+ Đáp số được ghi lùi vào 1 ô so với với phép tính đúng. Đơn vị không đặt
trong ngoặc đơn. Từ đáp số sẽ được gạch chân.
Ví dụ: Bài: Giải toán có lời văn – Trang 117 sách giáo khoa.
Bài1: An có 4 quả bóng, Bình có 3 quả bóng. Hỏi cả hai bạn có tất cả mấy quả
bóng?
Bài giải:
Số quả bóng cả hai bạn có tất cả là:
4 + 3 = 7 (quả bóng)
Đáp số: 7 quả bóng.
3.2.6 Hướng dẫn học sinh kiểm tra lại bài làm
Sau khi học sinh trình bày xong bài giải, tôi xây dựng cho các em thói quen
phải kiểm tra lại bài làm xem đã đúng về lời giải, phép tính hay đáp số chưa.
3.3 Sử dụng linh hoạt các phương pháp dạy học ở tiểu học
3.3.1 Dạy học theo nhóm
Dạy học theo nhóm là hình thức giảng dạy đặt học sinh vào môi trường học
tập tích cực, trong đó học sinh được tổ chức thành các nhóm một cách thích hợp.
Trong nhóm, học sinh được khuyến khích thảo luận và hướng dẫn làm việc hợp
tác.
Hoạt động dạy học theo nhóm luôn là hoạt động mà trong đó giáo viên tổ chức
cho học sinh hoạt động hợp tác với nhau trong các nhóm nhằm đạt mục tiêu học
tập. Việc tổ chức học tập theo nhóm góp phần hình thành và phát triển các kĩ năng
như: kĩ năng giao tiếp, kĩ năng trao đổi thông tin, kĩ năng tìm kiếm thông tin, kĩ
năng làm việc trong môi trường hợp tác,…
Ví dụ: Bài 3/ 85 : Viết phép tính thích hợp:
19
- Xem thêm -