Tài liệu Skkn một số biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5 6 tuổi trong trường mầm non

Một số biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5- 6 tuổi trong trường mầm non MỤC LỤC Nội dung Trang Phần thứ nhất: MỞ ĐẦU 2 I Lý do chọn đề tài 2 1 Lý do lý luận 2 2 Lý do thực tiễn 3 3 Đối tượng nghiên cứu 4 4 Phạm vi nghiên cứu 4 II Mục đích (Mục tiêu) nghiên cứu 4 Phần thứ hai: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 4 I Cơ sở lý luận của vấn đề 4 II Thực trạng vấn đề 5 III Các giải pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề 8 1 Giải pháp 1 8 2 Giải pháp 2 11 IV Tính mới của giải pháp 23 V Hiệu quả sáng kiến kinh nghiệm 23 Phần thứ ba: KẾT LUẬN – KIẾN NGHỊ 26 I Kết luận 26 II Kiến nghị 27 Giáo viên: Nguyễn Thị Tâm 1 Trường Mầm non Hoa Sen Một số biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5- 6 tuổi trong trường mầm non Đề tài: MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO TRẺ 5 – 6 TUỔI TRONG TRƯỜNG MẦM NON Phần thứ nhất: MỞ ĐẦU I. Đặt vấn đề 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Lý do lý luận: Xã hội hiện đại nảy sinh những vấn đề phức tạp và bất định đối với con người. Nếu con người không có năng lực ứng phó vượt qua những thách thức đó thì rất dễ gặp rủi ro. Giáo dục kĩ năng sống cho người học đang trở thành một nhiệm vụ quan trọng đối với giáo dục các nước. Kỹ năng sống giúp con người làm chủ cuộc sống, sống an toàn, lành mạnh và có chất lượng trong một xã hội hiện đại với văn hoá đa dạng và nền kinh tế phát triển. Như chúng ta đã biết trẻ mầm non còn hạn chế về mặt nhận thức cũng như các kĩ năng sống bên ngoài xã hội không phải do trẻ nhận thức kém mà vốn sống của trẻ là quá nhỏ bé so với thế giới bên ngoài vậy giáo dục các kĩ năng sống ban đầu chiếm một vị trí vô cùng quan trọng, đặt nền tảng vững chắc trong suốt quá trình phát triển của trẻ và đây cũng là giai đoạn khó khăn nhất đối với trẻ trong những năm đầu đời. Trong giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mầm non, đó là những hoạt động tích cực, hướng vào những hoạt động cá nhân hoặc một nhóm trẻ với mục đích giúp trẻ có thể ứng phó hiệu quả với các tình huống, thách thức trong cuộc sống hàng ngày. Định hướng của giáo dục kỹ năng sống cho trẻ là giúp trẻ làm chủ bản thân, ứng xử phù hợp với cộng đồng và xã hội, thích nghi, học tập hiệu quả, nâng cao sức khỏe tinh thần và thể chất, ứng phó tích cực trong các tình huống của cuộc sống… Tuy nhiên có thể thấy rất rõ ràng tầm quan trọng của kỹ năng sống là luôn gắn bó với các giá trị sống đúng đắn. Các giá trị sống đúng đắn là kết tinh được truyền lại như sự tôn trọng, sống trách nhiệm, yêu thương, sự tự tin, sự sáng tạo, lòng ham hiểu biết… các giá trị này được truyền lại nhằm giáo dục giúp cho con người sống có chuẩn mực và góp phần vào sự tiến bộ của xã hội. Bên cạnh đó, dạy trẻ kỹ năng sống là giúp trẻ nâng cao năng lực tự lựa chọn giữa những giải pháp khác nhau trong những tình huống cụ thể và vừa sức. Nội dung giáo dục, phải xuất phát từ chính nhu cầu và kinh nghiệm của trẻ. Cần tạo ra cơ hội để trẻ được trải nghiệm từ thực tế và rút ra kinh nghiệm cho bản thân từ những thực tế đó. Trong cuộc sống hàng ngày có biết bao nhiêu vấn đề có thể xảy ra mà bản thân con người không biết trước. Nếu không có kiến thức và kỹ năng sống sẽ gặp rất nhiều khó khăn khi gặp tình huống bất ngờ, điều này có thể xảy ra cả với người lớn chúng ta chứ không chỉ riêng đối với trẻ nhỏ. Chính vì vậy đồng hành với việc dạy kiến thức cần phải dạy các kỹ năng sống cơ bản cho trẻ như: kỹ năng giao tiếp, kỹ năng bảo vệ, kỹ năng tự phục vụ bản Giáo viên: Nguyễn Thị Tâm 2 Trường Mầm non Hoa Sen Một số biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5- 6 tuổi trong trường mầm non thân... cần tận dụng những tình huống có thật đã và đang xảy ra thực tế hàng ngày ở xung quanh trẻ để động viên trẻ nói lên suy nghĩ của mình hoặc đưa ra giải pháp, hướng giải quyết cho tình hướng cụ thể nhằm giúp trẻ phát triển một số giá trị, nét tính cách, phẩm chất cần thiết phù hợp với lứa tuổi như: mạnh dạn, tự tin, độc lập, sáng tạo, dễ hòa nhập, dễ chia sẻ... hình thành nếp sống văn minh, có hành vi ứng xử, giao tiếp theo qui tắc, chuẩn mực phù hợp... không những vậy, kỹ năng sống còn rèn luyện cho trẻ biết cách xử lý tình huống trong từng hoàn cảnh cụ thể, bày tỏ tình cảm phù hợp, đúng lúc. Biết tránh những vật, những nơi không an toàn, gây nguy hiểm đến tính mạng và cách phòng tránh. Biết tự lập trong các tình huống quen thuộc, có một số kỹ năng tự phục vụ, hợp tác, có trách nhiệm với bản thân và cộng đồng. 1.2. Lý do thực tiễn Trẻ em Mầm non là tương lai của đất nước, đất nước có giàu mạnh, phồn vinh là nhờ vào thế hệ trẻ. Chính vì vậy phải chăm sóc giáo dục trẻ thật tốt ngay từ khi trẻ còn ở độ tuổi Mầm non. Người giáo viên Mầm non ngoài việc hướng dẫn cho trẻ vui chơi, cho ăn, cho ngủ, giáo dục trẻ trở thành những đứa trẻ lễ phép ngoan ngoãn thôi chưa đủ, mà nhiêm vụ của người giáo viên Mầm non còn phải chú trọng đến việc giáo dục kỹ năng sống cho trẻ. Ngày nay khi xã hội phát triển, trình độ tri thức của trẻ được nâng lên gấp bội, nhưng bên cạnh đó kỹ năng sống của trẻ dường như bị tụt lùi. Điều này càng thể hiện rõ đối với trẻ gia đình có điều kiện kinh tế khá giả, trẻ ở vùng thuận lợi… Chúng ta dễ dàng bắt gặp trẻ 5 – 6 tuổi vẫn còn được mẹ chăm bẩm từng ly từng tí: từ việc vệ sinh cá nhân, mặc quần áo, việc đút ăn, đến những nguyên tắc giao tiếp tối thiểu như chào hỏi, cảm ơn, xin lỗi... Những việc làm này vô tình sẽ làm mất dần kỹ năng sống ở trẻ. Từ những thực trạng đó gánh nặng giáo dục ở nhà trường tăng lên gấp bội. Để góp phần giáo dục kỹ năng sống cho trẻ điều quan trọng là chúng ta tạo được môi trường giáo dục cho trẻ. Đối với đứa trẻ kỹ năng sống là rất cần thiết nếu không có kỹ năng sống thì sẽ gặp rất nhiều khó khăn trong hoạt động sinh hoạt hàng ngày cho đứa trẻ sau này. 2. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài này trẻ mầm non lớp lá 4 (5-6 tuổi) tại trường Mầm non Hoa sen, nghiên cứu về một số biện pháp hình thành kỹ năng sống cho trẻ Mầm non 3. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của đề tài là một số biện pháp hình thành kỹ năng sống cho trẻ Mầm non 5-6 tuổi tại trường mầm non Hoa Sen Thời gian nghiên cứu: Năm học 2018-2019. Giáo viên: Nguyễn Thị Tâm 3 Trường Mầm non Hoa Sen Một số biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5- 6 tuổi trong trường mầm non Hiểu được tính chất, vị trí và tầm quan trọng của việc giáo dục kỹ năng sống cho trẻ là rất cần thiết. Yêu cầu đặt ra trước mắt là việc tổ chức thực hiện một cách nghiêm túc và khoa học trong việc hình thành, giáo dục kỹ năng sống cho trẻ vào các tiết dạy. Hơn nữa, với vai trò của giáo viên đứng lớp, bản thân tôi luôn trăn trở phải tìm ra những biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ như thế nào để đạt được kết quả tốt hơn. Nói một cách cụ thể hơn là giúp trẻ tìm hiểu, nhận biết và thực hành một một số kỹ năng sống cần thiết có hiệu quả hơn, đó cũng chính là lý do mà tôi chọn đề tài “Một số biện pháp hình thành kỹ năng sống cho trẻ 5-6 tuổi trong trường mầm non” này. II. Mục đích (mục tiêu) nghiên cứu Để giải quyết vấn đề này, câu hỏi cần đặt ra là: “Vì sao phải giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mầm non?” Vì giáo dục kĩ năng sống là yêu cầu cấp thiết đối với thế hệ trẻ, bởi vì: Các em chính là những chủ nhân tương lai của đất nước, là những người sẽ quyết định sự phát triển của đất nước trong những năm tới. Nếu không có kĩ năng sống, các em sẽ không thể thực hiện tốt trách nhiệm đối với bản thân, gia đình, cộng đồng và đất nước. Do đó, giáo dục kỹ năng sống là rất quan trọng và cần thiết cho trẻ nhỏ đặc biệt là trẻ đang trong lứa tuổi mầm non. Vì vậy, mục đích của đề tài này hướng đến trong việc giáo dục kỹ năng sống là: - Giúp hình thành và phát triển kỹ năng sống cơ bản cần có cho trẻ mầm non, nhằm giúp cho trẻ phát triển nhân cách, thể chất, tình cảm, giao tiếp, ngôn ngữ, tư duy một cách toàn diện, là nền tảng để trẻ tự tin bước vào giai đoạn tiểu học. Với mong muốn là trẻ đạt được sự phát triển toàn diện về các mặt: Phát triển về thể chất, nhận thức, tình cảm, giao tiếp - ngôn ngữ… - Giáo dục kỹ năng sống giúp trẻ có bước đệm chuẩn bị sẵn sàng cho giai đoạn tiểu học: Việc giáo dục kỹ năng sống từ sớm giúp trẻ có khả năng thích nghi với sự thay đổi môi trường sống, khả năng hòa nhập nhanh, giúp trẻ tự tin bước vào lớp 1. - Đề xuất một số biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5 – 6 tuổi trong trường mầm non nhằm nâng cao chất lượng giáo dục ở trường mầm non trong hiện tại và những năm tiếp theo Xét cho cùng, mục tiêu cuối cùng của giáo dục trẻ em là chuẩn bị cho trẻ có được một hành trang kiến thức và kỹ năng tốt nhất để trẻ tự tin bước vào cuộc sống, tự tin đưa ra những quyết định của mình, tự tin sống cuộc sống của mình mà không phải lệ thuộc vào người khác. Phần thứ 2: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ I. Cơ sở lí luận của vấn đề Hoạt động vui chơi là một trong những hoạt động chủ đạo, song hoạt động học tập được thể hiện qua các giờ hoạt động chung có chủ đích đó là hoạt động cung cấp chủ yếu có hệ thống kiến thức cần trang bị cho trẻ.Vậy tổ chức các tiết Giáo viên: Nguyễn Thị Tâm 4 Trường Mầm non Hoa Sen Một số biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5- 6 tuổi trong trường mầm non học như thế nào để trẻ lĩnh hội các kiến thức một cách đơn giản nhưng hiệu quả nhất. Muốn làm tốt được việc này trước hết đòi hỏi người giáo viên phải có tâm huyết với nghề, say sưa suy nghĩ tìm tòi, chu đáo tỉ mỉ, sáng tạo hướng dẫn trẻ tham gia vào hoạt động một cách có khoa học để trẻ bước đầu nắm bắt, hình thành những kỹ năng học tập đối với các môn học. Qua đó cô giáo nhẹ nhàng lòng ghép giáo dục kỹ năng sống cho trẻ một cách dễ dàng Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), kỹ năng sống là những kỹ năng tâm lý xã hội và giao tiếp mà mỗi cá nhân cần có để tương tác với những người khác một cách hiệu quả hoặc ứng phó với những vấn đề hay những thách thức của cuộc sống hàng ngày. Theo UNICEFF, kỹ năng sống là tập hợp rất nhiều kỹ năng tâm lý xã hội và giao tiếp cá nhân giúp cho con người đưa ra những quyết định có cơ sở, giao tiếp một cách có hiệu quả, phát triển các kỹ năng tự xử lý và quản lý bản thân nhằm giúp họ có một cuộc sống lành mạnh và có hiệu quả. Như vậy, giáo dục kỹ năng sống là hướng vào việc giúp con người thay đổi nhận thức, thái độ và giá trị trong những hành động theo xu hướng tích cực và mang tính chất xây dựng. Chính vì vậy mà ngay từ giai đoạn mầm non, trẻ cần được trang bị kỹ năng sống để định hướng phát triển một cách tốt nhất. Hơn nữa, việc giáo dục kỹ năng sống còn là một quá trình tác động sư phạm có mục đích, có kế hoạch nhằm hình thành năng lực hành động tích cực, có liên quan tới kiến thức và thái độ, giúp cá nhân có ý thức về bản thân, giao tiếp, quan hệ xã hội, thực hiện công việc, ứng phó hiệu quả với các yêu cầu thách thức của cuộc sống hàng ngày…và kỹ năng sống được hình thành theo nhiều cách khác nhau, tùy vào môi trường sống và giáo dục… Cụ thể, trong giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mầm non, đó là những hoạt động tích cực, hướng vào những hoạt động cá nhân hoặc một nhóm trẻ với mục đích giúp trẻ có thể ứng phó hiệu quả với các tình huống, thách thức trong cuộc sống hàng ngày. Định hướng của giáo dục kỹ năng sống cho trẻ là giúp trẻ làm chủ bản thân, ứng xử phù hợp với cộng đồng và xã hội, thích nghi, học tập hiệu quả, nâng cao sức khỏe tinh thần và thể chất, ứng phó tích cực trong các tình huống của cuộc sống. Việc giáo dục kỹ năng sống cũng đã được Bộ giáo dục quán triệt triển khai thông qua Văn bản số 463/BGDĐT- BDTX ngày 28/01/2015 của bộ giáo dục đào tạo về việc hướng dẫn triển khai giáo dục kỹ năng sống tại các cơ sở GDMN, GDPT và GDTX. Từ những cơ sở lý luận của vấn đề giúp định hướng cho việc nghiên cứu, tìm ra giải pháp, biện pháp khắc phục những yếu kém, bất cập trong việc giáo dục kỹ năng sống cho đối tượng trẻ mà tôi đang nghiên cứu. II. Thực trạng của vấn đề 1. Thuận lợi: Việc thực hiện lồng ghép giáo dục kỹ năng sống cho trẻ được thực hiện cho đến nay nhìn chung đa số giáo viên nhận thấy rằng việc giáo dục này là rất cần Giáo viên: Nguyễn Thị Tâm 5 Trường Mầm non Hoa Sen Một số biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5- 6 tuổi trong trường mầm non thiết cho trẻ, vì thế các giáo viên cũng trang bị cho mình một số kiến thức quan trọng để thực hiện giáo dục các kỹ năng cho trẻ . Được Ban giám hiệu nhà trường bồi dưỡng môn về giáo dục kỹ năng sống cho trẻ Lên kế hoạch làm đồ dùng đồ chơi theo từng chủ điểm phù hợp với trẻ để trẻ hoạt động hình thành các kỹ năng dễ dàng Hướng dẫn làm các tranh ảnh thể hiện được một số kỹ năng sống cần thiết cho trẻ để trẻ được làm quen ở mọi lúc mọi nơi. Phòng học tương đối rộng, thoáng và đầy đủ điều kiện để hoạt động. Trường luôn coi trọng việc trang trí những hình ảnh phong phú, hấp dẫn để lôi cuốn trẻ. Giáo viên hiểu được hoàn cảnh và điều kiện sống của trẻ ở gia đình để có biện pháp giáo dục phù hợp. 2. Khó khăn Thôn Hòa Đông, xã Ea Bông là một xã khó khăn, đông dân cư sinh sống, phần lớn mọi người đều làm nghề nông, một số thì đi làm ở các công nhân, xí nghiệp nên không có nhiều thời gian để quan tâm đến việc chăm sóc giáo dục cho con em mình. Một số gia đình khá giả có điều kiện thì việc bao bọc, nuông chiều con em mình quá mức dẫn đến việc tự lập của trẻ gặp nhiều khó khăn Các cháu tuy cùng một lớp ghép, khác độ tuổi nên khả năng tiếp thu của trẻ không đồng đều. Một số phụ huynh và học sinh là đồng bào dân tộc thiểu số nên chưa quan tâm đúng mức đến về việc học tập nói chung và việc giáo dục kỹ năng sống còn hạn chế. Bên cạnh đó còn 1 số khó khăn như trình độ chuyên môn nghiệp vụ, kĩ năng tuyên truyền của giáo viên chưa đồng đều làm ảnh hưởng đến chất lượng truyền thông. Nội dung, công tác phối hợp còn sơ sài, đôi khi thiếu tín thực tế, không phù hợp và chưa được cập nhật thông tin kịp thời dẫn đến hiệu quả chưa cao, chưa thu hút được sự quan tâm và đáp ứng thông tin của các bậc cha mẹ và cộng đồng. Khối lượng công việc lớn, chưa có nhiều thời gian cho công tác phối hợp với gia đình và xã hội trong việc giáo dục trẻ. Kết quả cụ thể cuối năm học 2017-2018 như sau: ST T 1 Số trẻ Nội dung giáo dục Kỹ năng nhận thức Giáo viên: Nguyễn Thị Tâm 17 6 Đạt Số trẻ (%) 11 (64%) Chưa đạt Ghi Số trẻ (%) chú 6 (36%) Trường Mầm non Hoa Sen Một số biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5- 6 tuổi trong trường mầm non 2 Kỹ năng vận động 17 8 (47%) 9 (53%) 3 Kỹ năng giao tiếp 17 10 (59%) 7 (41%) 4 Kỹ năng tự phục vụ và tự vệ 17 5 (30%) 12 (70%) 5 Kỹ năng kiểm soát cảm xúc 17 9 (53%) 8 (47%) 6 Kỹ năng hợp tác, làm việc nhóm 17 12 (70%) 5 (30%) 7 Kỹ năng giải quyết vấn đề 17 8 (47%) 9 (53%) 17 9 (53%) 8 (47%) Tổng bình quân đạt/chưa đạt Bên cạnh đó, bản thân tôi cũng có những quan điểm như: Những năm gần đây phương pháp dạy học có nhiều thay đổi như việc áp dụng công nghệ thông tin vào trong giảng dạy ta không thể phủ nhận được tính năng hiệu quả và lợi ích tiện dụng của nó mang lại nhưng một phần nào đó trong các tiết học ta đã quên đi các trò chơi dân gian mang tính truyền thống giáo dục cao, những buổi trò chuyện thân tình giữa cô và trẻ hay những chia sẻ của trẻ cần được cô giải đáp và lắng nghe vậy chúng ta phải làm gì để mang lại hiệu quả tốt hơn? Chúng ta cần tăng cường lồng ghép các tiết học mang tính giáo dục để phát huy tính sáng tạo tự chủ qua những tiết học trẻ phải được làm quen với thực tế, được giải quyết các tình huống mà trẻ gặp hằng ngày để từ đó các kĩ năng sống được tăng lên, vốn hiểu biết được mở rộng. Các tiết học của trẻ còn bị gò bó trẻ chưa được thực nghiệm với các tình huống xảy ra ngoài xã hội ngoài phạm vi lớp học trẻ chưa được làm quen với việc giải quyết vấn đề nếu như trẻ gặp các tình huống xấu và không biết xử lí sẽ mang lại hậu quả không tốt cho trẻ. Một phần hạn chế mang lại là từ phía gia đình, gia đình quá chiều chuộng con cha mẹ không để con phải làm bất cứ một việc gì ngay cả từ việc đơn giản nhất như gấp chăn màn, mặc áo, đi dép từ đó hình thành cho trẻ thói quen ỷ lại dựa dẫm vào cha mẹ các kĩ năng xã hội đơn giản trẻ cũng không biết không được trải nghiệm trẻ mất dần đi tính tự lập, tính tự chịu trách nhiệm về việc mình đã làm hình thành một thói quen xấu từ nhỏ. Nhiều gia đình luôn quan niệm con mình còn nhỏ và việc dạy dỗ theo khuôn phép là chưa cần thiết để cho trẻ chơi tự do dẫn tới trẻ như một cái cây phát triển tự nhiên không được uốn nắn không theo khuôn khổ tác động xấu tới quá trình hình thành nhân cách của trẻ và lớn lên khó có thể can thiệp được nữa. Ngoài ra, bản thân là một giáo viên đôi lúc tôi cũng chưa biết tạo tình huống cho trẻ giải quyết, ngại đổi mới sáng tạo trong các tiết dạy mà luôn đi theo những lối mòn cũ hạn chế đi sự phát triển của trẻ trong khi đó sự ham học hỏi ham hiểu biết, sự tò mò của trẻ ngày càng tăng cao. Giáo viên: Nguyễn Thị Tâm 7 Trường Mầm non Hoa Sen Một số biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5- 6 tuổi trong trường mầm non Qua những thuận lợi cũng như một số hạn chế mà thực trạng đặt ra, chúng ta thấy được việc giáo dục kỹ năng sống cho trẻ vào giảng dạy chưa bao giờ là đủ. Để đạt được những thành công của đề tài cần phải xác định được hướng đi cũng như mục tiêu của đề tài hướng tới và giải quyết những khó khăn, hạn chế nhằm phát huy tối đa những thuận lợi của nó. Trước thực trạng này tôi đã trăn trở để tìm ra những giải pháp, biện pháp thiết thực để tổ chức giáo dục kỹ năng sống cho trẻ trong các hoạt động học tập và vui chơi… mang lại kết quả tốt hơn linh hoạt hơn, trẻ trải nghiệm thực tế nhiều hơn, trẻ đúc kết được nhiều hơn từ những buổi học cùng cô tại trường em mình mà lại mang hiệu quả tích cực như: - Nâng cao trình độ nhận thức về giáo dục kỹ năng sống cho giáo viên, gia đình và xã hội. - Giúp trẻ phát triển các kỹ năng sống qua việc tổ chức các hoạt động tập thể vui tươi, lành mạnh trong nhà trừơng - Tạo môi trường giúp giáo viên thực hiện nhiệm vụ dạy trẻ kỹ năng sống Nhờ sự quan tâm của ban giám hiệu trường MG Hoa Sen động viên tạo điều kiện cho giáo viên tham gia học các lớp chuyên đề để áp dụng vào đề tài. Đồng thời, được sự ủng hộ và động viên, đóng góp ý kiến của đồng nghiệp để tôi hoàn thành thực hiện đề tài của mình. Từ đó bản thân tôi rất phấn khởi đem hết khả năng những ý kiến đóng góp và sự tin yêu của mọi người là động lực cho tôi để áp dụng chăm sóc nuôi dạy cho các cháu mầm non và thực hiện đề tài của mình. III. Các giải pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề Xuất phát từ đặc điểm chung của trường, của lớp và tầm quan trọng của việc giáo dục kỹ năng sống cho trẻ nhằm nâng cao chất lượng giáo dục trẻ tôi đã nghiên cứu và đưa ra một số giải pháp, biện pháp giáo dục kỹ năng sống như sau: 1. Giải pháp 1: Nâng cao trình độ nhận thức về giáo dục kỹ năng sống cho giáo viên, gia đình và xã hội, gồm các biện pháp sau: 1.1. Biện pháp 1: Tham gia tập huấn giáo dục kỹ năng sống cho giáo viên. Giáo dục kỹ năng sống đã và đang là một vấn đề quan trọng trong việc giáo dục toàn diện cho học sinh ở mọi lứa tuổi. Trí thông minh, sự hiểu biết cộng thêm thái độ tích cực chỉ mang lại cho chúng ta một nửa thành công. Chính những kỹ năng mà chúng ta sử dụng trong cuộc sống hằng ngày, cách ứng xử, giao tiếp nó quyết định một nửa còn lại, những kỹ năng đó được gọi là kỹ năng sống. Hiểu được tầm quan trọng, ý nghĩa vai trò của kĩ năng sống đối với học sinh mầm non, BGH trường MN Hoa Sen đã tiến hành tập huấn cho đội ngũ giáo viên chủ nhiệm trong nhà trường về các kiến thức kĩ năng sống cho học sinh Mầm non. Giáo viên: Nguyễn Thị Tâm 8 Trường Mầm non Hoa Sen Một số biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5- 6 tuổi trong trường mầm non Mục tiêu của tập thể hội đồng Sư phạm nhà trường mong muốn thông qua các hoạt động giáo dục kỹ năng sống này sẽ giúp các em học sinh rèn luyện tư duy tích cực, hình thành các thói quen tốt thông qua các hoạt động và bài tập trải nghiệm, giúp các em trở thành công dân toàn cầu, biết suy nghĩ bằng cái đầu của mình, biết phân tích đúng sai, dù có làm gì và trong hoàn cảnh nào cũng luôn biết chịu trách nhiệm về việc mình làm. Qua đó: - Giúp giáo viên xác định những kỹ năng sống cơ bản, đặc điểm tâm sinh lí của trẻ ở từng độ tuổi khác nhau để giúp trẻ phát triển những kỹ năng sống phù hợp như: sự hợp tác, tự kiểm soát, tính tự tin, tự lập, tò mò, khả năng thấu hiểu và giao tiếp. Viê ̣c xác định được các kỹ năng cơ bản phù hợp với lứa tuổi sẽ giúp giáo viên lựa chọn đúng những nô ̣i dung trọng tâm để dạy trẻ - Giúp giáo viên nhận thức sâu sắc về việc dạy trẻ kỹ năng sống - Xác định được những kỹ năng cơ bản của trẻ mầm non - Nắm được phương pháp tuyên truyền, phối hợp với gia đình và cộng đồng trong việc giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mầm non. - Giúp học sinh thích ứng được với cuộc sống đầy những biến động khôn lường như những tác động của tự nhiên và xã hội hiện đại. - Thúc đẩy những hoạt động mang tính xã hội, phát huy các nhân tố tích cực, hạn chế nhân tố tiêu cực, xây dựng môi trường trường học thân thiện, học sinh tích cực. - Góp phần tích cực cho việc đổi mới phương pháp dạy học của thầy giáo, cô giáo và phương pháp học tập của học sinh. Ngoài học tập chuyên đề ra tôi còn tham khảo thêm trong sách báo như báo “giáo dục mầm non” do nhà trường phát, phương tiện thông tin đại chúng, internet, qua bạn bè để nâng cao trình độ chuyện môn. Thông qua biện pháp này tôi thấy giáo viên hiểu hơn và nắm vững hơn phương pháp cũng như cách truyền đạt kỹ năng sống tới trẻ. 1.2. Biện pháp 2: Nâng cao tinh thần tự học, tự rèn của bản thân người giáo viên Đúng như câu nói “Học, học nữa, học mãi”, ứng dụng giáo dục kỹ năng sống cho trẻ không chỉ dừng lại ở học trên thầy, sách vở. Đó chỉ là cái cơ bản và để phát huy còn cần sự tìm tòi học hỏi, học ở bạn bè, tự học trên mạng internet nguồn tài nguyên quý giá mà không bao giờ bạn có thể khai thác hết, chỉ có như thế trình độ ứng dụng của bản thân mới ngày một phát triển. Muốn đạt mục tiêu, người giáo viên phải nhận thức được: điểm mạnh, điểm yếu về học tập của mình. Họ biết những điểm mạnh, những khả năng vượt trội để phát huy nó lên cao độ. Người thích phương pháp thì đi sâu tìm hiểu phương pháp để dạy học hiệu quả hơn. Nghiên cứu sâu hơn vấn đề bản thân thích thú, đam mê sẽ giúp việc tự học, tự rèn đạt kết quả cao hơn. Giáo viên: Nguyễn Thị Tâm 9 Trường Mầm non Hoa Sen Một số biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5- 6 tuổi trong trường mầm non Để tự học, tự nghiên cứu hiệu quả, điều cần thiết ở người giáo viên là phải có: - Sự chủ động: Giáo viên tự ý thức hoạt động tự học tự rèn. Họ biết làm thế nào để đối phó với những trở ngại hay thất bại. Họ biết cách điều chỉnh, thay đổi để quá trình học, nghiên cứu phù hợp hơn. - Sự kiên trì: Người giáo viên cần duy trì hoạt động tự học bất chấp khó khăn.. Thiếu kiên trì trong khoa học thì khó thành công. - Tính kỉ luật: Đặt ra kế hoạch và cố gắng thực hiện một cách tốt nhất. Chẳng hạn, học ngoại ngữ, bữa học bữa quên thì cũng khó thành công. Quỹ thời gian cho mỗi phần việc, mỗi vấn đề phải theo đúng tiến độ, rèn luyện bản thân phải tuân thủ thời gian. Nên nhớ, thời gian không phải vô hạn. Người thầy phải biết tận dụng thời gian để có thể hoàn thành nhiệm vụ, còn để nghiên cứu khoa học nữa - Tính tự lực: Khả năng độc lập giải quyết vấn đề hoặc để thông tin nghiên cứu là cần thiết. Muốn học tập theo nhóm, làm việc theo nhóm, người học phải tự giác, tự ý thức. - Kĩ năng tìm đọc tài liệu qua các nguồn sách, báo, mạng... Tìm theo từ khóa, cách tải về hoặc liên hệ mua sách báo qua mạng, thuận tiện và ít tốn kém hơn. - Sự tự tin: Sự tự học, tự rèn sẽ mang lại kết quả tốt. Điều bản thân giáo viên nghiên cứu, viết ra, đó là kinh nghiệm, là nhận thức, là sáng tạo của bản thân. Có thể không là một công trình lớn lao với mọi người nhưng đây là tiếng nói của mình trong quá trình dạy. 1.3. Biện pháp 3: Phối kết hợp việc thực hiện dạy các kỹ năng sống cơ bản giữa nhà trường, gia đình và xã hội Việc giáo dục, bồi dưỡng, rèn luyện các phẩm chất và năng lực nhằm giúp trẻ phát triển nhân cách một cách toàn diện là một quá trình lâu dài liên tục, diễn ra ở nhiều môi trường khác nhau, liên quan rất nhiều đến các mối quan hệ xã hội phức tạp. Vì thế, việc giáo dục nói chung và giáo dục trẻ em nói riêng luôn luôn đòi hỏi sự phối hợp, kết hợp chặt chẽ của nhiều lực lượng xã hội và nhất là đòi hỏi sự quan tâm đúng cách của nhà trường, gia đình và mọi người trong xã hội. Ảnh hưởng giáo dục của gia đình đến với trẻ là đầu tiên và sớm nhất. Giáo dục kỹ năng sống cho con cái trong gia đình không phải chỉ là việc riêng tư của bố mẹ, mà còn là trách nhiệm đạo đức và nghĩa vụ công dân của những người làm cha mẹ. Giáo dục kỹ năng sống tại gia đình mang tính xúc cảm mạnh mẽ, có khả năng cảm hóa lớn nhất. Tùy vào điều kiện kinh tế, đời sống của mỗi gia đình mà việc tiến hành giáo dục trong các giai đoạn phát triển của trẻ có các nội dung, hình thức, nhiệm vụ khác nhau. Đặc biệt, lứa tuổi mầm non, cha mẹ cần phối hợp với nhà trường quan tâm đến các mặt sau đây của trẻ: Chế độ ăn uống, chế độ sinh hoạt, việc rèn luyện Giáo viên: Nguyễn Thị Tâm 10 Trường Mầm non Hoa Sen Một số biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5- 6 tuổi trong trường mầm non các giác quan, phát triển ngôn ngữ, việc dạy trẻ cách ứng xử đúng đắn, giáo dục kỹ năng tự vệ, bảo vệ bản thân, giáo dục lòng thương yêu đối với sự vật và con người xung quanh mình. Ở độ tuổi này được gọi là cửa sổ vàng trong việc giáo dục nhân cách, kỹ năng cũng như trí tuệ trẻ. Tạo tiền đề cho trẻ phát triển ở các giai đoạn tiếp theo. Để việc giáo dục gia đình có hiệu quả tốt, giáo viên cần tuyên truyền với các bậc cha mẹ cần quan tâm xây dựng một gia đình đầy đủ toàn vẹn, trong đó mọi thành viên có nghĩa vụ và trách nhiệm với nhau. Xây dựng một phong cách sinh hoạt có nề nếp, phù hợp nhu cầu hứng thú nhằm phát huy những mặt tích cực của trẻ. Đặc biệt cha mẹ, người lớn phải giữ uy tín vai trò gương mẫu của mình trong gia đình và ngoài xã hội. Thường xuyên liên hệ chặt chẽ với nhà trường, đoàn thể để nắm được mục đích giáo dục, có sự phối hợp chặt chẽ. Cụ thể: Tuyên truyền phụ huynh tham gia tích cực vào hội phụ huynh của trường, quan tâm giúp đỡ nhà trường xây dựng cơ sở vật chất, các phương tiện dạy học để nhà trường có điều kiện nâng cao chất lượng giáo dục. Những cuộc họp do nhà trường tổ chức, các bậc phụ huynh cần đi đầy đủ để nắm được yêu cầu giáo dục của nhà trường mà có sự kết hợp. Gia đình cần xây dựng truyền thống “tôn sư trọng đạo”, bảo vệ uy tín thầy cô giáo, tuyệt đối tránh các hành vi thiếu tôn trọng thầy cô giáo trước mặt con cái. Bên cạnh đó, để thống nhất và tập hợp được sức mạnh của toàn xã hội trong việc giáo dục thế hệ trẻ, nhà trường vừa phải không ngừng nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện vừa phải phối hợp chặt chẽ với gia đình, với các tổ chức xã hội hướng vào một số công việc cụ thể sau đây: Đưa nội dung, mục tiêu giáo dục kỹ năng sống lồng ghép trong các tiết dạy, chương trình giáo dục. nhằm lồng ghép giáo dục kỹ năng sống cơ bản với quá trình hình thành và phát triển nhân cách của trẻ. Phát huy vai trò của người giáo viên, phổ biến kiến thức biện pháp giáo dục trẻ trong điều kiện xã hội phát triển theo cơ chế thị trường đang rất phức tạp cho các bậc cha mẹ, giúp họ hiểu được đặc điểm trong đời sống, tâm sinh lý của trẻ hiện nay. Phối hợp với địa phương tổ chức cho học sinh tham gia tích cực vào các hoạt động văn nghệ , thể dục thể thao, tham quan…nhằm góp phần phát triển thể chất, tình cảm và các kỹ năng xã hội… Tóm lại, việc phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội đối với việc chăm sóc giáo dục trẻ là một nguyên tắc cơ bản nếu muốn có sự thành công. Vấn đề cơ bản hàng đầu là tất cả các lực lượng giáo dục phải phát huy tinh thần trách nhiệm, chủ động tạo ra những mối quan hệ phối hợp vì mục tiêu giáo dục đào tạo thế hệ trẻ thành những người công dân có trình độ có kỹ năng. Giáo viên: Nguyễn Thị Tâm 11 Trường Mầm non Hoa Sen Một số biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5- 6 tuổi trong trường mầm non 2. Giải pháp 2: Giúp trẻ phát triển kỹ năng sống qua việc tổ chức các hoạt động tại trường mầm non, gồm các biện pháp sau: Biện pháp 1: Xác định các kỹ năng cơ bản, nội dung kỹ năng mà giáo viên cần dạy trẻ Đầu năm học, tôi tích cực hưởng ứng phong trào thi đua “ Xây dựng trường học thân thiê ̣n, học sinh tích cực” do Bô ̣ Giáo dục - Đào tạo phát đô ̣ng qua đó giúp giáo viên hiểu được rằng mục đích của phong trào đó là như thế nào, từ đó có các biện pháp để thực hiện tốt chương trình đã đề ra, biết cách phát triển các kỹ năng nhận thức, cảm xúc và xã hội cho trẻ. Tham gia học BDTX mầm non Modul 39: Giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mầm non, đồng thời nắm những kỹ năng cơ bản cần giáo dục cho trẻ, cụ thể: - Kỹ năng tự nhận thức: Tự nhận thức là một kỹ năng sống rất cơ bản của con người, là nền tảng để con người giao tiếp, ứng xử phù hợp và hiệu quả với người khác. Trước hết là những người thân yêu trong gia đình, trong lớp học và sau đó là con người trong cộng đồng, xã hội. Dạy trẻ kỹ năng tự nhận thức cho trẻ khả năng sống nhân ái, đúng mực với mọi người. Ngoài ra, rèn luyện kỹ năng tự nhận thức cho trẻ còn giúp trẻ sớm hiểu đúng về mình, từ đó có những hành đô ̣ng, lựa chọn đúng đắn, phù hợp với khả năng của bản thân, với điều kiện hoàn cảnh thực tế và với yêu cầu của xã hội. - Kỹ năng vận động: Kỹ năng vận động bao gồm vận động thô và vận động tinh. Vận động thô có trước, vận động tinh có sau. Vận động thô là các vận động đòi hỏi sự phối hợp của các nhóm cơ lớn ở thân, cánh cay, chân và bàn chân. Gồm có các hoạt động như kéo, đẩy, ném, bắt, đá, đấm, chạy, nhảy,… Vận động tinh là các vận động đòi hỏi sự phối hợp của các nhóm cơ và dây thần kinh để thực hiện các động tác. Gồm có các hoạt động như cầm bút, viết, cắt dán, giữ thăng bằng,… Hầu hết các hoạt động thô chỉ diễn ra trong năm đầu đời. Sau khi bé đã phát triển và có nhận có nhận thức về bản thân, về sự vật sự việc thì mọi hoạt động của bé đều bao hàm cả yếu tố “thô” và “tinh”. Vận động giúp cơ thể trẻ linh hoạt. Trong năm đầu đời, trẻ vận động nhiều thì nhanh biết bò, biết ngồi, biết đi. Khoảng 2 – 3 tuổi, bé biết kết hợp tai, mắt, chân tay để vận động trong nhiều trò chơi. Càng nhiều kết nối bé sẽ càng thông minh, lanh lợi hơn. Vận động giúp kỹ năng xã hội của bé phát triển. Khi chơi các trò chơi tập thể, đông người, đòi hỏi bé giao tiếp tốt và có tinh thần hợp tác với các bạn. - Kỹ năng giao tiếp: Phát triển kỹ năng giao tiếp cho trẻ mầm non. Khả năng giao tiếp được hiểu như là kỹ năng truyền tải thông tin từ người này sang người khác với những công cụ để hỗ trợ đắc lực như ngôn ngữ nói, ngôn ngữ Giáo viên: Nguyễn Thị Tâm 12 Trường Mầm non Hoa Sen Một số biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5- 6 tuổi trong trường mầm non dùng để viết, ngôn ngữ cơ thể và cử chỉ. Đối với trẻ mầm non, giao tiếp không chỉ đơn thuần là trao đổi thông tin mà còn để trẻ có được sự phát triển não bộ, tư duy. Có 3 giai đoạn phát triển khả năng giao tiếp ở trẻ Giai đoạn đầu tiên: từ 3 – 4 tuổi, trẻ sẽ bắt chước những hành vi và giao tiếp của những người xung quanh. Chính vì vậy, giáo viên và cha mẹ hãy có những ứng xử tích cực để trẻ có thể học hỏi một cách hoàn hảo nhất. Giai đoạn thứ 2: Từ 4 – 5 tuổi, trẻ đã có sự phát triển tư duy bằng cách thể hiện được những suy nghĩ, nguyện vọng của bản thân đối với người xung quanh. Hãy tạo điều kiện tối đa để trẻ được giao tiếp. Giai đoạn thứ 3: Từ 5 – 6 tuổi, trẻ biết sử dụng những câu chữ phức tạp có nhiều ngôn từ và ghi nhớ những từ ngữ một cách rõ ràng hơn. Bạn nên uốn nắn cách sử dụng từ ngữ cho trẻ trong thời điểm này để trẻ có được khả năng giao tiếp tốt nhất. - Kỹ năng tự phục vụ: Kỹ năng tự phục vụ là những thói quen sinh hoạt thường ngày trong giao tiếp và ứng xử của trẻ đối với bản thân và những người xung quanh. Tập những kỹ năng sống, kỹ năng tự phục vụ cho trẻ, từng bước hình thành nhân cách sống cho trẻ là một trong những nhiệm vụ trọng tâm cần được đưa lên hàng đầu. Nếu các con không có kỹ năng tự phục vụ bản thân, các con sẽ không thể chủ động và tự lập trong cuộc sống hiện đại. Một số nội dung giáo dục kỹ năng tự phục vụ như: Trẻ tự rửa mặt, đánh răng trước khi đi ngủ và khi mới ngủ dậy, Trẻ biết rửa tay đúng cách bằng xà phòng, gấp chăn gọn gàng và để đúng nơi quy định sau khi ngủ dậy, sử dụng thành thạo thìa, đũa và tự mình ăn trong các bữa cơm, tự mình thay quần áo, đóng mở được nút áo, tự mang gaiyf dép, cất và để dung nơi quy định… - Kỹ năng tự vệ: Kỹ năng bảo vệ bản thân là những hiểu biết của một người về những sự việc xung quanh mình cũng như cách để hành động đúng, an toàn đối với sự vật đó. Trẻ có kỹ năng bảo vệ bản thân sẽ biết cách làm thế nào để tránh xa những mối nguy hiểm hoặc khám phá thế giới trong phạm vi an toàn. Kỹ năng bảo vệ bản thân là những hiểu biết của một người về những sự việc xung quanh mình cũng như cách để hành động đúng, an toàn đối với sự vật đó. Trẻ có kỹ năng bảo vệ bản thân sẽ biết cách làm thế nào để tránh xa những mối nguy hiểm hoặc khám phá thế giới trong phạm vi an toàn. Giai đoạn từ 3- 5 tuổi có thể coi là giai đoạn mà trẻ dễ gặp phải nhiều mối nguy hiểm nhất trong lứa tuổi mầm non. Bởi ở giai đoạn này, trẻ thích khám phá nhưng lại chưa có những kỹ năng cơ bản để tìm hiểu thế giới. +-Kỹ năng kiểm soát cảm xúc: Nếu chỉ số IQ chỉ chiếm 25% trong sự thành đạt thì chỉ số EQ lại chiếm đến 75% sự thành đạt và hạnh phúc của một con người. Giáo viên: Nguyễn Thị Tâm 13 Trường Mầm non Hoa Sen Một số biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5- 6 tuổi trong trường mầm non Vì thế, dạy trẻ “làm chủ” cảm xúc trước khi chúng “quản lý” chúng ta. Những cảm xúc tiêu cực thường gặp như: thất vọng, cáu gắt, lo lắng, bồn chồn, tức giận… Sự thất vọng thường xuất hiện khi trẻ rơi vào tình huống tiến thoái lưỡng nan, cảm thấy bế tắc, không thể giải quyết được vấn đề, hoặc quá nhiều áp lực có thể dẫn đến lo lắng thái quá… Khi có những cảm xúc tốt, trẻ sẽ có những tương tác tích cực và ngược lại, những cảm xúc không tốt sẽ hướng trẻ đến những hành động tiêu cực. - Kỹ năng hợp tác và làm việc nhóm: Hợp tác là một kỹ năng quan trọng để trẻ có được thành công trong cuộc sống. Trẻ cần phải hiểu từ sớm rằng việc hợp tác với người khác sẽ mang lại những giá trị to lớn hơn trong bất kỳ một hoạt động nào, từ việc chơi trò chơi cho đến việc giải các bài tập, các vấn đề khó khăn trẻ gặp phải khi đi học. Bên cạnh đó, việc biết hợp tác với người khác còn giúp trẻ trở thành người giao tiếp tốt, biết tôn trọng người khác và có lòng trắc ẩn. Luyện tập kỹ năng hợp tác cho trẻ như: biết lắng nghe, biết chia se, làm việc theo nhóm… Rèn luyện cho trẻ kỹ năng hợp tác là tạo cơ hội cho trẻ học tập từ bạn bè, học cách giao tiếp, đàm phán, chia sẻ và lắng nghe. Biết kết hợp tốt với những người xung quanh, trẻ sẽ đạt được nhiều thành tựu hơn so với việc đi một mình một hướng. - Kỹ năng giải quyết vấn đề: Một trong những bước quan trọng nhất khi dạy trẻ kỹ năng giải quyết vấn đề là bạn phải tập cho trẻ xác định mục tiêu: Đây là bước quan trọng nhất, chiếm 50% thời gian của toàn bộ quá trình giải quyết vấn đề. Việc xác định mục tiêu chính xác giúp bé tiết kiệm thời gian, nguồn lực, tư duy. Khi dạy con đặt mục tiêu bạn cần phải: Định nghĩa mục tiêu một cách cụ thể, chi tiết, Đo đạt hiệu quả của mục tiêu, thời gian thực hiện mục tiêu. Qua việc này, bé cũng sẽ biết cách lập kế hoạch thực hiện giải quyết vấn đề chính xác, Bước này nhằm đảm bảo tính chính xác cho toàn bộ quá trình. Các mục tiêu cần xác định: Mục tiêu ngắn hạn: Mục tiêu cần giải quyết trước mắt, tức thời Mục tiêu dài hạn: Mục tiêu liên quan đến mục tiêu trước mắt Mục tiêu tiên quyết: Mục tiêu quan trọng nhất, có ý nghĩa lâu dài, đích đến cần đạt được của quá trình giải quyết vấn đề . Biện pháp 2: Cụ thể hóa nô ̣i dung đưa ra phương pháp giáo dục, rèn luyện, phát triển từng kỹ năng cần dạy trẻ. Giáo dục kỹ năng sống cho trẻ là một phần trong công việc hàng ngày của giáo viên mầm non. Việc rèn luyện các kỹ năng cần thiết giúp trẻ thích nghi tốt hơn với môi trường xung quanh, hòa đồng với bạn bè và trở nên tự tin hơn trước khi các em bước vào lớp 1… - Phát triển kỹ năng tự nhận thức cho trẻ bao gồm: Giáo viên: Nguyễn Thị Tâm 14 Trường Mầm non Hoa Sen Một số biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5- 6 tuổi trong trường mầm non Kỹ năng sử dụng ngôn ngữ thông qua những câu nói hoàn chỉnh hoặc những từ ngữ ngắn gọn để miêu tả, gọi tên mình để chào hỏi, gọi tên các bạn… Kỹ năng nhận biết hình ảnh và liên hệ sự vật…nhận biết người quen, sự vật từ ký ức, hiện tại. Trẻ có khả năng nhận biết ra người quen và những sự vật quen thuộc từ những câu truyện, hình ảnh mà trẻ tiếp xúc. Kỹ năng lắng nghe: phản ứng với âm thanh và hình ảnh mà trẻ thu nhận được. Kỹ năng tập trung chú ý: biểu lộ nét mặt, cử chỉ đối với hoạt động, hình ảnh cụ thể ( vd: cười sung sướng, kêu khóc, tỏ ra sợ hãi…) Một trong những hình thức đánh giá sự tư duy và sự phát triển kỹ năng tự nhận thức của trẻ là thông qua các hành động của các em: ngôn ngữ hình ảnh và cử chỉ. Ví dụ như các tác phẩm nghệ thuật hay những bức tranh vẽ của các em từ những năm đầu đời thể hiện rất rõ rệt về sự nhận thức của từng trẻ và tâm tư, sự phát triển về cảm xúc của trẻ có tích cực hay không tích cực Những kỹ năng cần có để phát triển kỹ năng tự nhận thức của trẻ cần có kỹ năng thu nhận thông tin từ môi trường xung quanh: quan sát, chú ý lắng nghe và nhận biết hình ảnh từ những môi trường xung quanh đó..đòng thời có khả năng ghi nhớ những hình ảnh , màu sắc. Ngoài ra trẻ còn có khả năng thực hiện các hành động, công việc theo chỉ dẫn và khả năng sử dụng ngôn ngữ, cử chỉ và điệu bộ đê thực hiện các hoạt động giao tiếp, và thực hiện các hoạt động học tập, giao lưu với các bạn - Cách đánh giá khả năng phát triển kỹ năng tự nhận thức của trẻ + Thông qua sự thể hiện cảm xúc của trẻ: trẻ có vui vẻ, cảm thấy tin cậy, cảm xúc an tâm an toàn trong môi trường của trẻ hiện tại hay không…? + Sự tương tác với các trẻ khác và môi trường xung quanh: trẻ vận động như thế nào? Sử dụng ngôn ngữ, điệu bộ, cử chỉ ra làm sao? + Phản ứng của trẻ với các hình ảnh, ký ức và tiếng nói. Điều này rất quan trọng với phụ huynh và giáo viên. Trẻ có phản ứng tich cực với những hình ảnh, tiếng nói mang tiếng tích cực và ngược lại. Vì vậy, khi giao tiếp với trẻ cần chú ý đến nét mặt, cử chỉ, điệu bộ, giọng nói và khoảng cách với trẻ. + Miêu tả, và diễn đạt thông tin thông qua sự lặp lại: đồng dao, các bài hát vần điệu lặp đi lặp lại, truyện có hình ảnh nội dung lặp đi lặp lại. Ở lứa tuổi mầm non có rất nhiều bài hát,bài ca dao, câu truyện, bộ phim hoạt hình vô cùng đơn giản nhưng lại gây ra cảm xúc mãnh liệt ở trẻ bởi có thể trẻ tìm thấy sự đồng cảm trong những nhân vật đó và với trí nhớ ngắn hạn của trẻ, trẻ không thể nào ghi nhớ được lượng thông tin lớn, nên những bài hát, câu truyện, bộ phim hoạt hình ngắn gọn đơn giả, có sự lặp đi lặp lại là cách tốt nhất để phát triển kỹ năng tự nhận thức của trẻ. - Sự phát triển nhận thức về thế giới xung quanh của trẻ: Giáo viên: Nguyễn Thị Tâm 15 Trường Mầm non Hoa Sen Một số biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5- 6 tuổi trong trường mầm non + Thông qua sự lắng nghe, cách hiểu và cách nhận biết được của trẻ + Khả năng nhận biết, phân biệt, phân loại và khái quát hóa về sự vật. Đây là con gì? Có màu sắc ra sao? Nó đang làm gì? Trẻ có thể phân loại được đâu là con mèo, đâu là con chó… + Trải nghiệm về thế giới xung quanh thông qua: hình ảnh màu săc, âm thanh, ngôn ngữ, con số, sự liên hệ giữa sự vật và hiện tường, miêu tả. Ví dụ: màu sắc, con số, các bước của trò chơi, vẽ, sử dụng bút chì… - Phát triển kỹ năng vận động: Hãy lên thời khóa biểu một số hoạt động của bé như tập thể dục, giờ hoạt động thể chất, trò chơi vận động: đá bóng, chơi thể thao…. Rất nhiều nghiên cứu khoa học đã chứng minh rằng, một hành động được lặp đi lặp lại liên tục sau 21 ngày sẽ trở thành một thói quen. Vậy cha mẹ hãy tạo ra một thói quen vận động tốt cho trẻ. Đến giờ bé sẽ tự giác đi tập thể dục hoặc đi đá bóng mà không cần phải có người nhắc nhở hay lôi kéo. Ví dụ: giờ tập thể dục sáng bắt đầu khi có hiệu lệnh xắc xô báo hết giờ chơi tự do ở các vào góc buổi sáng, lúc này trẻ nghe tiếng xắc xô sẽ tự động ra xếp hàng chuẩn bị cho giờ thể dục sáng. Việc phát triển vận động còn dễ dàng lồng ghép trong mọi hoạt động mà giáo viên thường xuyên tổ chức như hoạt động chung, hoạt động ngoài trời. Thông qua tiết dạy giáo viên củng cố lại bài học bằng trò chơi vận động (giúp thay đổi trạng thái hoạt động), trò chơi tĩnh (rèn luyện các vận động tinh như tô màu, xếp, dán…) Cô và trẻ có thể cùng nhau tạo ra các đồ chơi nho nhỏ bằng các thao tác cắt dán, ghép nối, thắt nút, dính keo,… Đây cũng là cách mà cha mẹ cung cấp học liệu cho trẻ bằng trực quan sinh động. Bé sẽ học được cách làm một cái chong chóng giấy, làm một ngôi nhà nhiều màu sắc hay làm mấy bông hoa hay đơn giản là xâu các hạt vòng thành một chuỗi… Bạn có thể thành lập một nhóm phụ huynh, tập hợp một vài đứa trẻ lại để cùng làm các hoạt động sáng tạo trò chơi. Tương tác chính là điều kiện tuyệt vời cho các bé thể hiện khả năng. Sự khéo léo của đôi tay sẽ nhân lên đáng kể, cùng với đó là sự phát triển của các kỹ năng quan sát, sắp xếp và tạo hình. Một cách phát triển vận động khác như: Vận động theo nhạc, là phối hợp giữa âm nhạc và các hoạt động của cơ thể như múa, hát, nhảy, biểu diễn nghệ thuật,.. Những hoạt động này giúp trẻ nâng cao khả năng cảm nhận âm nhạc đồng thời tạo ra sự phấn chấn ham hoạt động. Để đảm bảo các vận động có hiệu quả, nên lựa chọn những động tác đơn giản và âm nhạc có tiết tấu không phức tạp. Vận động theo nhạc thường là các hoạt động trên lớp. Bé được thực hiện vận động cùng bạn bè dưới sự hướng dẫn của các cô giáo. Cô sẽ có những bài tập phù hợp lứa tuổi, đòi hỏi bé phối hợp nhịp nhàng, uyển chuyển. Một mặt sẽ phát huy sự tích cực của trẻ, mặt khác sẽ làm bộc lộ năng khiếu mà trẻ có. Giáo viên: Nguyễn Thị Tâm 16 Trường Mầm non Hoa Sen Một số biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5- 6 tuổi trong trường mầm non - Phát triển kỹ năng giao tiếp: Cho trẻ giao tiếp nhiều hơn và tạo ra nhiều hoạt động mới mẻ Đầu tiên, hãy hạn chế trẻ tiếp xúc với các thiết bị điện tử như ti vi, máy tính bảng, điện thoại,… Những hình ảnh quá nhanh trên tivi làm giảm tính tập trung ở trẻ. Những trò chơi trên điện thoại sẽ khiến khả năng giao tiếp bị hạn chế. Nhưng nếu bạn sáng tạo ra những hoạt động hay với máy tính bảng và điện thoại thì chắc chắn bé sẽ rất phấn khích. Các bé có khả năng ghi nhớ hình ảnh rất tốt. Hãy tạo ra các album ảnh trên máy tính theo chủ đề, mỗi bức ảnh hãy tạo ra một câu chuyện thú vị, kể cho bé nghe, sau đó hãy nói bé ghi nhớ và kể lại. Ví dụ, với một bức ảnh tập thể của cả lớp mà bé dần dần nhớ hết mặt từng người và những thông tin về người đó thông qua các câu chuyện… Tổ cức các chuyến đi thăm quan các bảo tàng, các khu công viên, những vườn rau, những thắng cảnh đẹp… Cô và trẻ cùng nhau chụp ảnh lại những nơi bé đã khám phá. Những trải nghiệm này bổ sung kiến thức cho bé, giúp kích thích não bộ phát triển, các dây thần kinh cũng trở nên nhạy bén hơn. Đó sẽ là những chiến tích mà bé sẽ thao thao bất tuyệt suốt ngày đêm để khoe với bạn bè và người thân. Cũng như các hoạt động về lễ nghĩa như chào hỏi, xin phép, xin lỗi,… hãy tạo điều kiện để bé có thể thực hiện hàng ngày. Sau một thời gian lặp đi lặp lại, bé sẽ tự có phản xạ khi gặp người lớn. Bé cũng dần trở nên bình tĩnh, tập trung và tự tin hơn khi giao tiếp. Chương trình giáo dục mầm non có nhiệm vụ giúp trẻ phát triển khả năng giao tiếp của mình thông qua những trò chơi chung như đóng kịch. Qua đó, trẻ sẽ học cách đóng vai trò của mình trên sân khấu và sống như một người khác trong vở diễn của mình. Đồng thời, cho con chơi những trời chơi phát triển tư duy và trí tuệ. Chúng ta có thể thông qua các hoạt động này mà nhẹ nhàng lồng ghép kỹ năng giao tiếp cho trẻ Với những cuốn truyện tranh, thơ ca…, ngoài việc dạy trẻ kể theo nội dung tranh hay đọc thơ theo tranh, thì ngoài ra cô cũng có thể khuyến khích bé đọc sách và giữ gìn sách bằng các trò chơi nhỏ. Cô sẽ kể sai một vài chi tiết để xem bé có nhận ra không, hoặc cô có thể cùng trẻ sáng tạo ra một kết thúc mới mà bé thích. Một điều quan trọng nữa là hãy hướng cho bé luôn suy nghĩ tích cực và lạc quan thông qua các câu chuyện. Chúng ta sẽ ngạc nhiên khi nhận ra ngôn ngữ của bé tiến bộ nhanh chóng và bé sẽ luôn có thái độ tích cực khi gặp bất cứ vấn đề gì. - Phương pháp giáo dục kỹ năng giao tiếp cho trẻ giáo viên cần nắm: + Cần nói chuyện với trẻ một cách thường xuyên trong quá trình dạy dỗ. + Gọi tên trẻ thường xuyên, dạy trẻ cách xưng hô bằng tên với những người khác. + Khuyến khích trẻ bắt chước phát âm và mở rộng vốn từ vựng. Giáo viên: Nguyễn Thị Tâm 17 Trường Mầm non Hoa Sen Một số biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5- 6 tuổi trong trường mầm non + Làm mẫu cho trẻ và rèn luyện trẻ nói lời cảm ơn, xin lỗi, chào tạm biệt, … + Thường xuyên áp dụng những đồ dùng học tập và trò chơi để phát triển kỹ năng giao tiếp. + Hướng dẫn cho trẻ biết hỏi và sử dụng câu hỏi một cách đúng đắn nhất. + Cho trẻ chơi những trò chơi dân gian để gắn kết tình cảm giữa cô trò với nhau. + Cùng trẻ xem tranh, đọc sách để trẻ học cách giao tiếp bằng những cử chỉ, ánh mắt. + Áp dụng các chú rối để dạy trẻ cách giao tiếp. + Cho trẻ giao tiếp với những người xung quanh để trẻ mạnh dạn hơn. Trang bị cho trẻ kỹ năng giao tiếp là điều rất quan trọng mà những giáo viên mầm non nên ghi nhớ - Phát triển kỹ năng tự phục vụ, tự vệ: Việc rèn luyện kĩ năng sống tự phục vụ bản thân ngay từ nhỏ là vô cùng cần thiết đối với trẻ mầm non. Nếu các con không có kĩ năng tự phục vụ bản thân, các con sẽ không thể chủ động và tự lập trong cuộc sống hiện đại. Ở trường mần non giáo viên cần dạy trẻ nghi thức văn hóa trong ăn uống qua đó dạy trẻ kỹ năng lao động tự phục vụ, rèn tính tự lập như: Biết tự rửa tay sạch sẽ trước khi ăn, chỉ ăn uống tại bàn ăn, biết cách sử dụng những đồ dùng, vật dụng trong ăn uống một cách đúng đắn, ăn uống gọn gàng, không rơi vãi, nhai nhỏ nhẹ không gây tiếng ồn, ngậm miệng khi nhai thức ăn, biết mời trước khi ăn, cảm ơn sau khi ăn, biết tự dọn, cất đúng chỗ bát, chén, thìa … hoặc biết giúp người lớn dọn dẹp, ngồi ngay ngắn, ăn hết suất, không làm ảnh hưởng đến người xung quanh. Biết tự cất đồ dùng cá nhân đúng nơi quy định, tham gia hoạt động lao động nhẹ nhàng… Bên cạnh việc tự phục vụ trẻ còn cần có các kiến thức, kỹ năng tự vệ, giúp trẻ tự bảo vệ bản thân trước những sự vật, sự việc, hiện tượng nguy hiểm cho bản thân. Kỹ năng bảo vệ bản thân là một trong những kỹ năng xuất hiện sớm, được hoàn thiện trong một quá trình lâu dài và theo chúng ta trong suốt cuộc đời. Do vậy, việc rèn luyện cho con kỹ năng này sẽ là hành trang quan trọng giúp con tự tin và mạnh mẽ hơn trong cuộc sống hiện đại. Việc lồng ghép kỹ năng tự vệ giáo viên cũng dễ dàng lồng ghép trong các hoạt động giáo dục hay hoạt động mọi lúc mọi nơi. Ví dụ: Khi kể xong câu chuyện “Cô bé quàng khăn đỏ”, thông qua việc giáo dục trẻ dễ dàng hiểu được rằng: Không tin lời người lạ, không la cà rong chơi, biết vâng lời người lớn…”. Một số kỹ năng tự vệ cho trẻ có thể lồng ghép trong trường mầm non như: kỹ năng ăn toàn khi chơi (Trẻ cần hiểu được đâu là đồ vật an toàn, đâu là đồ vật không an toàn, đâu là khu vực chơi, đâu là khu vực nguy hiểm không được phép lại gần…). Kỹ năng tránh bị xâm hại (giúp trẻ hiểu được thế nào là hành động xâm phạm thân thể, nếu bị xâm hại cơ thể các con nên ứng xử ra sao). Kỹ năng ứng xử Giáo viên: Nguyễn Thị Tâm 18 Trường Mầm non Hoa Sen Một số biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5- 6 tuổi trong trường mầm non khi bị lạc (giúp trẻ có những kiến thức ứng xử cần thiết khi bị lạc như: Con nên gọi sự trợ giúp của ai? Nếu gặp người lạ muốn đưa con về con nên làm gì? Cha mẹ nên dạy con ghi nhớ tên tuổi, số điện thoại của bố mẹ, địa chỉ nhà). Đưa ra những quy tắc an toàn và không an toàn, được phép và không được phép… - Phát triển kỹ năng kiểm soát cảm xúc: Mặc dù cảm xúc là tự nhiên nhưng chúng ta có thể quản lý nó trước hết bằng cách thay đổi suy nghĩ, từ đó sẽ thay đổi và chuyển hoá cảm xúc. Tư duy tích cực sẽ tạo ra cảm xúc tích cực. Vì vậy điều trước tiên chúng ta cần + Giúp trẻ hiểu rõ cảm xúc của bản thân: Khi một đứa trẻ bắt đầu nhận thức và miêu tả được cảm xúc của bản thân thì đó chính là bước đầu tiên hình thành trí tuệ cảm xúc của trẻ. Ban đầu, cách biểu đạt của trẻ có thể chỉ với vài từ đơn giản như “con buồn”, và bị giới hạn với một số từ miêu tả cảm xúc cơ bản. Tuy nhiên, từng bước con sẽ dần hoàn thiện mình và có khả năng diễn tả cảm xúc phức tạp hơn khi trưởng thành. + Nhận biết được cảm xúc của người khác: Khi trẻ hiểu được cảm xúc của bản thân, qua thời gian trẻ cũng sẽ bắt đầu nhận biết và phản ứng lại cảm xúc của mọi người xung quanh như gia đình, thầy cô, bạn bè… + Tự điều chỉnh hành vi bản thân: Đến một thời điểm nhất định trẻ tự nhận thức được hành vi của mình ảnh hưởng như thế nào đến cảm xúc và suy nghĩ của mọi người xung quanh. Ví dụ như nếu con không học ngoan thì cô sẽ buồn lòng, nếu con đánh bạn trong lớp sẽ làm bạn tổn thương… + Hóa thân và diễn tả cảm xúc của nhân vật trong các trò chơi: Tạo điều kiện cho trẻ trò chuyện hoặc biểu đạt tâm trạng, cảm xúc trong các trò chơi sáng tạo. Ví dụ như trẻ thể hiện khuôn mặt sợ hãi dê trắng khi gặp chó sói hay bệnh nhân vô cùng hạnh phúc sau khi được bác sĩ chữa trị khỏi bệnh. + Thể hiện lòng tốt với người cần giúp đỡ: Ngoài việc hiểu được cảm xúc của mọi người, những đứa trẻ với chỉ số EQ cao sẽ luôn cố gắng làm điều khiến mọi người cảm thấy hạnh phúc hơn. Con sẽ đến bên an ủi bạn bè nếu bạn bị ngã, hoặc nếu ông bà bị ốm, con tìm cách quan tâm, tặng quà để ông bà cảm thấy vui vẻ hơn. + Đóng vai trò người hòa giải trong quan hệ bạn bè: Nỗ lực giải quyết vấn đề giữa những người bạn là một kĩ năng mà con thể hiện rất tốt. Con có thể đóng vai trò người hòa giải trung gian cho những khúc mắc của bạn bè. - Phát triển kỹ năng hợp tác và làm việc nhóm Làm việc nhóm là cách thức nhiều người cùng thực hiện tốt một nhiệm vụ và hướng đến mục tiêu chung, qua đó giúp mỗi cá nhân nhận ra thiếu sót của mình để khắc phục, trở nên hoàn thiện hơn. Giáo viên: Nguyễn Thị Tâm 19 Trường Mầm non Hoa Sen Một số biện pháp giáo dục kỹ năng sống cho trẻ 5- 6 tuổi trong trường mầm non Vì vậy, giáo viên hướng cho mỗi trẻ cần phải luyện cho mình những kỹ năng làm việc nhóm để xây dựng nhóm hoàn thiện, gắn kết trong bất kỳ hoàn cảnh nào. Lắng nghe người khác. Cần biết tôn trọng và lắng nghe ý kiến của người khác, bởi trong chúng ta không ai hoàn hảo. Những ý kiến có hay tới đâu cũng khó tránh thiếu sót, chúng ta là người lắng nghe phải phát hiện ra thiếu sót đó để góp ý, giúp cho ý tưởng được hoàn thiện hơn. Trợ giúp và tôn trọng lẫn nhau. Trong cùng một nhóm, các thành viên phải biết trợ giúp lẫn nhau trong công việc. Nếu đồng đội của mình gặp khó khăn hãy sẵn sàng chia sẻ, giúp đỡ. Việc này sẽ tạo nên sự gắn kết giữa các thành viên trong nhóm lại với nhau. Có trách nhiệm với công việc được giao. Làm việc một mình hay nhóm cũng cần rèn luyện kỹ năng có trách nhiệm với công việc. Khi làm việc một mình, kết quả không tốt thì chỉ bạn là người chịu trách nhiệm, nhưng làm việc nhóm, nếu bạn ỷ lại hoặc không hoàn thành nhiệm vụ được giao sẽ làm ảnh hưởng đến tập thể. Khuyến khích và phát triển cá nhân. Đây là kỹ năng dành cho người trưởng nhóm. Một thủ lĩnh có bản lĩnh và năng lực là người biết cách khuyến khích, tạo động lực, điều kiện cho các thành viên trong nhóm phát triển cá nhân ngay trong nhóm của mình. Khi một cá nhân được khuyến khích và tạo điều kiện để phát triển chính là động lực để họ cố gắng hơn trong công việc và thấy giá trị bản thân được nâng cao hơn. Vô tư, ngay thẳng. Khi làm việc nhóm, bạn hãy bỏ qua ích kỷ cá nhân, tỵ nạnh tránh va chạm, mâu thuẫn… với đồng đội. Nếu gặp tình huống thấy không hợp lý, hãy thẳng thắn góp ý ngay. Ví dụ trong giờ hoạt động góc: Giáo viên là người hướng dẫn, dẫn dắt trẻ chon góc chơi phù hợp, khi trẻ về góc chơi thì những trẻ cùng 1 góc chơi đã là 1 nhóm chơi, lúc này trẻ cần biết hợp tác với các thành viên trong nhóm thông qua việc phân vai chơi, giao nhiệm vụ, thống nhất với nhau và có trách nhiệm hoàn thành nhiệm vụ, để cùng nhau hoàn thành nhiệm vụ chính mà cả nhóm cùng hướng tới, ngoài việc phối hợp với các thành viên trong nhóm trẻ còn phải biết phối hợp, tạo liên kết giữa các góc chơi khác… - Phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề Giáo viên cần hướng dẫn trẻ: + Phân tích và nhận định tình huống: Đây là một bước khá quan trọng, vì vậy bạn cần phải có phương pháp thực hiện tối ưu nhất để quá trình lựa chọn hướng giải quyết, lên kế hoạch sau này được thực hiện chính xác. Với các dẫn chứng, ví dụ mình họa cụ thể, tính thực tiễn cao sẽ giúp bạn phân tích và nhận định tình huống tốt nhất Giáo viên: Nguyễn Thị Tâm 20 Trường Mầm non Hoa Sen