Tài liệu Skkn mọt số kinh nghiệm trong việc vận dụng kiến thức môn hóa học 9 vào thực tiễn

Một số kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh biết được ứng dụng của môn Hóa học 9 vào thực tiễn PHẦN THỨ NHẤT MỞ ĐẦU I. Đặt vấn đề Trước tình hình phát triển như vũ bão của các ngành công nghiệp, du lịch… trên toàn thế giới cũng như thời kì công nghiệp hóa hiện đại hóa trong nước, để bắt kịp với xu thế chung của thế giới chúng ta cần phải nâng cao hơn nữa nguồn nhân lực và trí lực trong nước. Nguồn nhân lực và trí lực của nước ta trong giai đoạn hiện nay chưa đáp ứng được yêu cầu của tất cả các ngành công nghiệp trong nước, có nhiều ngành nghề ta còn phải phụ thuộc vào nhân lực của đối tác nước ngoài. Vậy, để đáp ứng được yêu cầu cấp thiết đó bắt buộc người lao động cần phải được đào tạo bài bản không chỉ trên sách vở mà còn ở trong thực tế. Muốn làm được điều đó, ngay khi đang được ngồi học trên ghế nhà trường học sinh cần phải được các thầy cô giáo dạy để biết vận dụng kiến thức đã học vào thực tế. Như ta biết, Hóa học là một môn khoa học thực nghiệm, muốn hiểu rõ, hiểu sâu bản chất của bộ môn bắt buộc người học cần phải có tính kiên trì, chịu khó và đặc biệt là thường xuyên được làm thí nghiệm. Hóa học còn là một môn khoa học rất gần gũi với cuộc sống của con người, có nhiều ứng dụng trong đời sống cũng như trong sản xuất. Để học sinh có hứng thú và niềm đam mê với môn học bản thân tôi thiết nghĩ, mỗi người giáo viên cần thường xuyên lồng ghép các hiện tượng thực tế có liên quan đến môn học xảy ra xung quanh ta nhằm giúp học sinh hiểu kiến thức, biết các ứng dụng của từng chất trong cuộc sống hằng ngày. Có như vậy mới khơi dậy niềm đam mê và hứng thú của các em với môn học. Khi các em có được niềm đam mê và hứng thú với môn học thì chắc chắn các em sẽ đạt kết quả học tập cao! Qua gần 7 năm giảng dạy bộ môn Hóa học tại trường trung học cơ sở Nguyễn Trãi, bản thân tôi luôn đổi mới phương pháp dạy học để các em học sinh luôn tích cực, chủ động, sáng tạo trong việc học tập của mình. Bên cạnh đó, tôi còn thường xuyên hướng dẫn các em tìm tòi, khám phá về ứng dụng của Hóa học xung quanh ta, cũng như thường xuyên phối hợp với các thầy cô giáo chủ nhiệm, Ban đại diện Cha mẹ học sinh, nhà trường tạo điều kiện để các em được trải nghiệm, vận dụng kiến thức đã được học vào thực tế. Từ đó tôi đúc kết những kinh nghiệm mình có được để thực hiện đề tài: Một số kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh biết được ứng dụng của môn Hóa học 9 vào thực tiễn. Giáo viên thực hiện: Phạm Thu Hà 1 Một số kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh biết được ứng dụng của môn Hóa học 9 vào thực tiễn II. Mục đích nghiên cứu Đề tài: Một số kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh biết được ứng dụng của môn Hóa học 9 vào thực tiễn được áp dụng cho đối tượng là học sinh lớp 9 của trường trung học cơ sở Nguyễn Trãi nhằm giúp học sinh hiểu rõ được việc áp dụng kiến thức Hóa học 9 vào thực tiễn, giải thích được các hiện tượng trong tự nhiên từ kiến thức đã được học. Ngoài ra, học sinh biết vận dụng kiến thức đã được lĩnh hội để thực hành, trải nghiệm và bước đầu biết tạo ra những sản phẩm áp dụng trong đời sống, sản xuất. Thông qua đó sẽ kích thích niềm đam mê và hứng thú học tập của các em, giúp các em đạt kết quả cao trong học tập. Giáo viên thực hiện: Phạm Thu Hà 2 Một số kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh biết được ứng dụng của môn Hóa học 9 vào thực tiễn PHẦN THỨ HAI: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ I. Cơ sở lí luận của vấn đề Đối với học sinh THCS các em chưa có nhiều định hướng nghề nghiệp cho tương lai nên ý thức học tập các bộ môn chưa cao, các em chỉ thích môn nào mình học có kết quả cao hoặc thích giáo viên nào thì thích học môn đó. Người giáo viên dạy hóa học phải biết nắm tâm lý và đặc điểm lứa tuổi của học sinh, trong đó phương pháp dạy học bằng cách lồng ghép giải thích các hiện tượng hóa học thực tiễn trong tự nhiên và trong đời sống hàng ngày để các em thấy môn Hóa học rất gần gũi với các em. Trong quá trình dạy học, dựa vào sự hướng dẫn của giáo viên học sinh thực hiện các hoạt động chủ yếu theo một quy trình sau: Thu thập thông tin: thông qua việc tự làm thí nghiệm hoặc quan sát thí nghiệm do giáo viên biểu diễn, quan sát hiện tượng tự nhiên, đọc tài liệu, xem tranh ảnh, ôn lại những kiến thức đã học, học sinh sẽ thu được những thông tin cần thiết về các hiện tượng hóa học cần học. Xử lí thông tin: thông qua một hệ thống câu hỏi, giáo viên hướng dẫn học sinh căn cứ vào thông tin đã thu thập để rút ra những kết luận cần thiết. Vận dụng: dựa vào kết luận đã rút ra từ bài học, học sinh vận dụng vào thực tiễn để hiểu sâu bài hơn. II. Thực trạng của vấn đề Ngày nay, cách nhìn nhận về học vấn của một số cha mẹ học sinh và học sinh vẫn còn lạc hậu. Nhiều cha mẹ học sinh có suy nghĩ rằng quan tâm đến việc học của con là chỉ cần con làm tốt các bài tập, mua nhiều sách về để con ôn luyện hay tìm các thầy cô giỏi để dạy con giải bài tập đã là đủ. Tuy nhiên, ông cha ta đã từng nói “học đi đôi với hành”. Thật vậy, nguồn kiến thức là vô tận, học sinh không thể lĩnh hội kiến thức một cách cứng nhắc như một cái máy mà cần phải tạo điều kiện cho các em biết áp dụng kiến thức vào thực tế hay chí ít cũng là biết kiến thức mình được học đã được vận dụng vào thực tế như thế nào và kết quả ra sao. Trường trung học cơ sở Nguyễn Trãi nằm trên địa bàn xã EaNa, huyện Krông Ana, tỉnh Đăk Lăk. Cơ sở vật chất, trang thiết bị trong nhà trường vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu học tập của giáo viên và học sinh. Học sinh chưa có nhiều điều kiện để thực hành thí nghiệm mà chủ yếu là quan sát giáo viên biểu diễn thí nghiệm. Một số học sinh chưa biết vận dụng kiến thức vào thực tế… chưa đi sâu vào quá trình giải thích, giải quyết các vấn đề nên học sinh hay nhàm chán. Giáo viên thực hiện: Phạm Thu Hà 3 Một số kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh biết được ứng dụng của môn Hóa học 9 vào thực tiễn Kết quả học tập ở môn Hóa học của học sinh lớp 9 trường trung học cơ sở Nguyễn Trãi năm 2016 – 2017 như sau: 9A1 9A2 9A3 9A4 9A5 9A6 Tổng HS 34 33 27 28 25 27 Giỏi 8 8 5 5 6 5 Khá 16 14 12 14 13 13 Trung bình 8 9 9 9 6 7 Yếu 2 2 1 0 0 2 Cuối năm học 2016 – 2017, tôi đưa ra một bài trắc nghiệm để đánh giá sự hiểu biết của các em học sinh khối lớp 9 về ứng dụng của môn Hóa trong thực tiễn như sau: 1. Chất khi bị oxi hóa cung cấp nhiều năng lượng nhất cho cơ thể: A. Chất béo B. Protein C. Tinh bô ̣t D. Đường 2. Các vâ ̣t dụng bằng sắt trong đời sống đều không phải hoàn toàn là sắt, mà còn lẫn mô ̣t số kim loại khác. Đó là nguyên nhân khiến các vâ ̣t dụng này A. Bị ăn mòn B. Kém bền C. Dẫn điê ̣n tốt D. Dẫn nhiê ̣t tốt 3. Chất có tính tẩy màu mạnh là A. Nước vôi trong B. Giấm ăn C. Nước Giaven D. Dầu hỏa 4. Nhai cơm châ ̣m trong miê ̣ng thấy có vị ngọt vì: A. Trong cơm có đường saccarozo B. Cơm là tinh bô ̣t, do xúc tác của enzim trong nước bọt tinh bô ̣t bị thủy phân thành glucozo C. Trong cơm có đường glucozo D. Trong cơm có tinh bô ̣t, tinh bô ̣t có vị ngọt. 5. Chất được tạo thành trong quá trình quang hợp của cây xanh là A. Tinh bột B. Protein C. Chất béo D. Saccarozo 6. Chất được dùng trong công nghiệp sản xuất xà phòng là: A. Tinh bột B. Protein C. Chất béo D. Saccarozo Giáo viên thực hiện: Phạm Thu Hà 4 Một số kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh biết được ứng dụng của môn Hóa học 9 vào thực tiễn 7. Miếng chuối xanh khi gặp dung dịch iot sẽ chuyển sang màu xanh là do: A. Chuối xanh có chứa xenlulozo C. Chuối xanh có chứa Protein B. Chuối xanh có chứa tinh bột D. Chuối xanh có chứa glucozo 8. Chất dùng để kích thích quả mau chín là: A. CH4 B. C2H4 C. C2H2 D. CO2 9. Chất khi gặp iot sẽ biến sang màu xanh: A. Lòng trắng trứng B. Hồ tinh bột C. Cao su D. Chất béo 10. Hàm lượng khí CO2 trong khí quyển của hành tinh chúng ta gần như không đổi là vì A. Trong quá trình quang hợp, cây xanh hấp thụ khí CO2. B. CO2 không có khả năng tác dụng với các khí khác. C. CO2 hòa tan được vào nước mưa. D. CO2 bị phân hủy bởi nhiệt. Kết quả bài kiểm tra Đạt kết quả Đạt kết quả từ Đạt kết quả từ 30 – 50% 50 – 70% 70 – 100% Số lượng 34 100 40 Tỉ lệ 19,5% 57,5% 23% III. Các giải pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề Giải pháp 1: Giáo viên tìm hiểu lực học của học sinh nhằm đưa ra phương pháp đúng đắn trong việc giảng dạy môn Hóa 9 Biện pháp 1: Tìm hiểu năng lực học sinh thông qua giáo viên bộ môn Hóa 8 Thực hiện công văn số 12/KH-PGDĐT, trong nhiều năm gần đây, phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Krông Ana luôn triển khai công tác nghiệm thu bàn giao chất lượng giáo dục học sinh đầu năm học, cuối năm học giữa các lớp, giữa các khối lớp và giữa các cấp học. Nghiệm thu, bàn giao chất lượng giáo dục học sinh nhằm đảm bảo tính khách quan của kết quả đánh giá chất lượng học sinh cuối năm học hoặc cuối cấp học và đảm bảo trách nhiệm của giáo viên dạy lớp năm học trước và giáo Giáo viên thực hiện: Phạm Thu Hà 5 Một số kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh biết được ứng dụng của môn Hóa học 9 vào thực tiễn viên nhận lớp ở năm học sau; giúp giáo viên nhận lớp trong năm học tiếp theo có đủ thông tin cần thiết về quá trình và kết quả học tập, mức độ hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất của học sinh để có kế hoạch, biện pháp giáo dục hiệu quả. Thông qua GVBM hóa học lớp 8 của năm học 2016 - 2017 , tôi đã nắm bắt được học lực ở các lớp tôi được phân công giảng dạy bộ môn Hóa 9 vào năm học 2017-2018 như sau: Lớp 9A2 9A3 9A4 9A5 Tổng số HS 36 25 25 27 Giỏi 8 1 1 2 Khá 20 10 8 10 Trung bình 7 10 11 14 Yếu 1 4 5 1 Biện pháp 2: Sử dụng một số câu hỏi trắc nghiệm về việc vận dụng kiến thức môn hóa học vào thực tế để đánh giá năng lực của học sinh ngay đầu năm học. Bài trắc nghiệm Câu 1: Những chất nào trong dãy những chất dưới đây chỉ chứa những chất tinh khiết? A. Nước biển, đường kính, muối ăn. B. Nước sông, nước đá, nước chanh. C. Vòng bạc, nước cất, đường kính. D. Khí tự nhiên, gang, dầu hoả. Câu 2: Hiện tượng nào là hiện tượng hoá học trong các hiện tương thiên nhiên sau đây ? A. Sáng sớm, khi mặt trời mọc sương mù tan dần. Giáo viên thực hiện: Phạm Thu Hà 6 Một số kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh biết được ứng dụng của môn Hóa học 9 vào thực tiễn B. Hơi nước trong các đám mây ngưng tụ và rơi xuống tạo ra mưa. C. Nạn cháy rừng tạo khói đen dày đặc gây ô nhiễm môi trường. D. Khi mưa giông thường có sấm sét. Câu 3: Trong các thí nghiệm sau đây với một chất, thí nghiêm nào có sự biến đổi hoá học? A. Hoà tan một ít chất rắn màu trắng vào nước lọc để loại bỏ các chất bẩn không tan được dung dịch. B. Đun nóng dung dịch, nước chuyển thành hơi, thu được chất rắn ở dạng hạt màu trắng. C. Mang các hạt chất rắn nghiền được bột màu trắng. D. Nung bột màu trắng này, màu trắng không đổi nhưng thoát ra một chất khí có thể làm đục nước vôi trong. Câu 4: Lái xe sau khi uống rượu thường gây tai nạn nghiêm trọng. Cảnh sát giao thông có thể phát hiện sự vi phạm này bằng một dụng cụ phân tích hơi thở. Theo em thì dụng cụ phân tích hơi thở được đo là do A. rượu làm hơi thở nóng nên máy đo được. B. rượu làm hơi thở gây biến đổi hoá học nên máy ghi nhận được. C. rượu làm hơi thở khô hơn nên máy máy ghi độ ẩm thay đổi. D. rượu gây tiết nhiều nước bọt nên máy biết được. Câu 5: Khi làm thí nghiệm trực tiếp với photpho trắng phải: A. cầm bằng tay có đeo găng. B. dùng cặp gắp nhanh mẩu photpho ra khỏi lọ và cho ngay vàop chậu đựng đầy nước khi chưa dùng đến. C. tránh cho tiếp xúc với nước. D. có thể để ngoài không khí. Giáo viên thực hiện: Phạm Thu Hà 7 Một số kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh biết được ứng dụng của môn Hóa học 9 vào thực tiễn Câu 6: Để bảo quản kim loại Na trong phòng thí nghiệm, người ta dùng cách nào sau đây: A. Ngâm trong nước. B. Ngâm trong rượu. C. Ngâm trong dầu hỏa. D. Bỏ vào lọ. Câu 7: Khi dùng nhiệt kế đo nhiệt độ của một chất lỏng, người ta thường A. nhúng nhanh nhiệt kế vào cốc đựng chất lỏng. B. cho chạm nhanh đầu nhiệt kế vào bề mặt chất lỏng. C. nhúng ngập bầu thuỷ ngân của nhiệt kế vào cốc đựng chất lỏng, sau đó lấy ra ngay. D. nhúng ngập bầu thuỷ ngân của nhiệt kế vào cốc đựng chất lỏng và ngâm trong đó một thời gian cho đến khi mức thuỷ ngân ổn định. Câu 8: Khí CO2 được coi là ảnh hưởng đến môI trường vì A. rất độc. C. làm giảm lượng mưa. B. tạo bụi cho môi trường. D. gây hiệu ứng nhà kính. Sau khi thực hiện giải pháp trên tôi nhận định: Đa số học sinh trong lớp tôi giảng dạy bộ môn Hóa học đều nắm vững kiến thức của năm lớp 8. Tuy nhiên, các em chưa biết nhiều về các ứng dụng của Hóa học trong thực tế. Giải pháp 2: Liên hệ thực tế ở từng phần cụ thể trong nội dung của mỗi bài học Tùy vào nội dung của mỗi bài học cũng như nội dung kiến thức để lồng ghép trong bài mà tôi định hướng đưa nội dung cần lồng ghép vào từng phần của bài học. Cụ thể bằng những biện pháp như sau: Biện pháp 1 : Liên hệ thực tế khi mở đầu bài giảng Ví dụ: Vì sao bôi vôi vào chỗ ong, kiến đốt sẽ đỡ đau? Giải thích: Do trong nọc của ong, kiến, nhện…có chứa axit hữu cơ là axit fomic (HCOOH). Vôi có thành phần là bazơ nên sẽ trung hòa thành phần axit có trong nọc của ong, kiến…do đó ta sẽ cảm thấy đỡ đau. Giáo viên thực hiện: Phạm Thu Hà 8 Một số kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh biết được ứng dụng của môn Hóa học 9 vào thực tiễn Bài 3: Tính chất hóa học của axit. Ví dụ : Vì sao nước rau muống đang xanh khi vắt chanh vào thì chuyển sang màu đỏ ? Giải thích: Có một số chất hóa học gọi là chất chỉ thị màu, chúng làm cho màu của dung dịch thay đổi khi độ pH của dung dịch thay đổi. Trong rau muống (và vài loại rau khác) có chất chỉ thị màu này, trong chanh có 7% axit xitric. Vắt chanh vào nước rau làm dung dịch có tính axit, do đó làm thay đổi màu của nước rau. Khi chưa vắt chanh nước rau muống màu xanh là chứa chất kiềm. Ví dụ: Chảo, muôi, dao đều được làm từ sắt. Vì sao chảo giòn, muôi dẻo còn dao lại sắc? Giải thích: Chảo, muôi, dao đều được làm từ sắt nhưng sắt để chế tạo chúng lại không giống nhau. Sắt được dung để làm chảo là gang. Gang có tính chất rất giòn. Muôi múc canh được chế tạo từ thép non. Thép non không giòn như gang. Người ta thường dùng búa để rèn, biến thép thành những đồ dùng khác nhau. Dao được chế tạo từ thép nhưng không phải là thép non. Thép vừa dẻo, vừa dát mỏng được, có thể rèn, mài được nên rất sắc. Ví dụ: Trong y học, axit axetic được sử dụng như thế nào? Giải thích: Một trong những phương pháp tiên tiến chữa và điều trị bệnh ung thư gan là tiêm axit axetic trực tiếp vào khối u. Axit axetic sẽ có tác dụng làm hoại tử khối u. Thao tác tiêm sẽ được hỗ trợ, hướng dẫn bởi thiết bị siêu âm, giúp xác định chính xác vị trí, kích thước của khối u để việc tiêm đạt độ chính xác cao. Ưu điểm của phương pháp này là có thể tiêu diệt được hoàn toàn khối u có kích thước nhỏ hơn 5cm. Ngoài ra, axit axetic ít vào máu, do đó hạn chế được phạm vi lan tràn, gây hoại tử các tế bào lành. Biện pháp 2: Liên hệ thực tế trong bất kì một nội dung nào đó của bài học Ví dụ: Ứng dụng của bari sunfat và canxi sunfat trong y học? Bari sunfat là một chất cản quang, nghĩa là hấp thụ tia X mạnh hơn nhiều so với các mô xung quanh, hiện rõ sự tương phản giữa các mô trên phim chụp X- Quang nên được sử dụng để chụp đường tiêu hóa. Giáo viên thực hiện: Phạm Thu Hà 9 Một số kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh biết được ứng dụng của môn Hóa học 9 vào thực tiễn Canxi sunfat khi hút nước tạo thành chất bột nhão và hóa rắn (CaSO 4) sau một vài giờ nên được dùng để cố định xương gẫy (bó bột). Ví dụ: Em biết gì về kim loại nhôm? Nhôm là nguyên tố phổ biến thứ 3 trên (sau oxi và silic) và là kim loại phổ biến nhất trên vỏ Trái Đất. Ngày nay nhôm được sử dụng rất nhiều trong đời sống nhưng ít ai biết rằng đến thế kỉ XIX nhôm vẫn đắt hơn vàng, bạc và đồ dùng làm bằng nhôm là đồ dung xa xỉ của các bậc đế vương. Vào năm 1825, nhà hóa học người Đan Mạch tên là Hans – Christian là người đầu tiên điều chế thành công nhôm tinh khiết từ quặng. Năm 1889, kĩ sư người Áo tên là Karl Josef Bayer đã sản xuất được nhôm với chi phí thấp – hiệu quả bằng cách điện phân từ quặng boxit. Phương pháp này còn được sử dụng tới ngày nay. Ví dụ: Những lưu ý khi sử dụng nước Gia – ven? Nước Gia – ven có tác dụng tẩy các vết bẩn rất tốt, tuy nhiên hóa chất này có độc tính cao nên khi sử dụng cần lưu ý: - Để cách xa đồ ăn và nơi sinh hoạt chung của gia đình. - Sử dụng loại có nhãn mác và nồng độ thấp. - Cất vào nơi an toàn khi không sử dụng. - Chọn chai có nắp an toàn, khó mở. - Hoạt tính hóa học của nước Gia – ven bị mất dần theo thời gian, đặc biệt là ngày hè, nắng nóng. Vì vậy, nước Gia – ven chỉ nên sử dụng trong khoảng 6 tháng. Khi uống nhầm nước Gia – ven cần phải súc miệng liên tục với nước. Sau đó cần phải rửa ruột tại bệnh viện ngay lập tức. Tuyệt đối không được uống sữa hay nôn vì làm như vậy sẽ bỏng, cháy màng nhầy. Biện pháp 3: Liên hệ thực tế khi kết thúc bài học Ví dụ: Sau khi học xong bài oxit, giáo viên có thể nêu ứng dụng của một số oxit trong đời sống và sản xuất như: CO 2 hòa tan trông nước ngọt làm tăng vị ngon của đồ uống, khí SO2 được dùng để bảo quản thực phẩm, ZnO có trong thành phần của kem chống nắng, Al2O3 được dùng làm giấy ráp. Ví dụ: Vì sao muối NaHCO3 được dùng để chế thuốc đau dạ dày? Giáo viên thực hiện: Phạm Thu Hà 10 Một số kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh biết được ứng dụng của môn Hóa học 9 vào thực tiễn Giải thích: Trong dạ dày, có chứa dung dịch HCl. Người bị đau dạ dày là người có nồng độ dung dịch HCl cao làm dạ dày bị bào mòn. NaHCO3 dùng để chế thuốc đau dạ dày vì nó làm giảm hàm lượng dung dịch HCl có trong dạ dày nhờ phản ứng: NaHCO3 + HCl NaCl + H2O + CO2 Ví dụ: Em biết gì về thành phần của gói chống ẩm có trong các gói bánh kẹo..? Trả lời: Silicagel thực chất là SiO2 . nH2O (n<2), tồn tại ở dạng hạt, cứng, có vô số khoang rỗng li ti. Silicagel được điều chế từ natri silicat và axit sunfuric. Silicagel được sử dụng để: làm chất xúc tác trong tổng hợp hữu cơ hóa dầu, lọc nước. Ngoài ra còn được biết đến là chất hút ẩm, giúp bảo quản thiết bị, bảo quản lương thực, thực phẩm và nhiều đồ dùng thiết yếu khác. Ví dụ: Hợp chất hữu cơ nào thúc đẩy trái cây nhanh chín? Giải thích: Etilen là một loại hormon thực vật tự nhiên, thúc đẩy quá trình chín của rất nhiều loại quả như: chuối, cà chua, đu đủ… quá trình vàng lá ở hoa và rau. Để hoa quả được tươi lâu thì cần phải có các chế phẩm hạn chế sự hình thành etilen. Các chất oxi hóa mạnh như ozon (O3), thuốc tím (KMnO4), tia cực tím (UV) sẽ oxi hóa etilen ngay lập tức. Theo kết quả nghiên cứu cho thấy, khi sử dụng KMnO4 để hấp thụ etilen trong bảo quản chuối thì thời gian bảo quản tăng lên 3 lần so với khi không sử dụng KMnO4. Ngoài ra có thể sử dụng những biện pháp khác như: thông gió để giảm nồng độ etilen hay bảo quản rau quả ở nhiệt độ thấp để ngăn không cho etilen được hình thành. Ví dụ: Rượu bia ảnh hưởng đến sức khỏe con người như thế nào? Giải thích: Hiện nay người dân Việt Nam tiêu thụ khoảng 3 tỉ lít bia/năm, đứng thứ 3 châu Á và đứng đầu Đông Nam Á. Ảnh hưởng của rượu (C2H5OH) lên thần kinh trung ương phụ thuộc vào nồng độ rượu trong máu. Ở nồng độ thấp, rượu có tác dụng an thần, làm giảm stress. Tuy nhiên với nồng độ cao hơn khoảng >5mg/100ml, rượu gây rối loạn tâm thần, khiến người dùng rối loạn tâm thần và có thể dẫn đến hôn mê. Người dùng rượu sẽ bị tử vong nếu nồng độ rượu vượt quá 35mg/100ml. Uống rượu thường xuyên sẽ làm giảm sự trao đổi chất, gia tăng axit uric dẫn đến bệnh gout, xơ gan… Giáo viên thực hiện: Phạm Thu Hà 11 Một số kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh biết được ứng dụng của môn Hóa học 9 vào thực tiễn Ví dụ: Vì sao đốt xăng, cồn thì cháy hết sạch, còn khi đốt gỗ, than đá thì còn lại tro? Giải thích: Bởi vì so với gỗ và than đá thì xăng và cồn là những chất hữu cơ có độ thuần khiết cao. Khi đốt xăng và cồn chúng sẽ cháy hoàn toàn thành CO 2 và hơi H2O sau đó tất cả chúng bay vào không khí. Với than đá và gỗ thành phần của chúng gồm: xenlulozơ, nhựa là những chất hữu cơ dễ cháy và có thể cháy hết. Tuy nhiên trong gỗ còn có khoáng vật,vì vậy không thể cháy hết được và còn lại tro. Than đá cũng vậy, ngoài thành phần là cacbon và các hợp chất hữu cơ than đá còn chứa muối silicat. Vì vậy, khi đốt than đá thì so với gỗ than đá sinh ra tro nhiều hơn. Giải pháp 3: Liên hệ thực tế bằng những mẩu chuyện lịch sử hoặc những mẩu chuyện hài hước nhằm gây hứng thú cho học sinh. Ví dụ: Sherlock Homes đã phát hiện cách lấy vân tay của tội phạm lưu trên đồ vật ở hiện trường như thế nào? Shelock Homes tìm ra cách lấy vân tay Giải thích: Cách thực hiện như sau: lấy một trang giấy sạch, ấn một đầu ngón tay lên trên mặt giấy rồi nhấc ra, sau đó đem phần giấy có dấu vân tay đặt đối diện với ống nghiệm có chứa cồn iot và dùng đèn cồn để đun nóng phần đáy ống nghiệm. Khi xuất hiện một luồng khí màu tím phát ra từ miệng ống nghiệm, ta sẽ Giáo viên thực hiện: Phạm Thu Hà 12 Một số kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh biết được ứng dụng của môn Hóa học 9 vào thực tiễn thấy trên phần giấy trắng dần dần hiện lên dấu vân tay màu nâu, rõ đến từng nét. Nếu ấn đầu ngón tay vào tờ giấy trắng rồi cất đi vài tháng sau đó làm lại thí nghiệm như ở trên thì dấu vân tay vẫn hiện lên rõ ràng. Trên đầu ngón tay của chúng ta có dầu béo, dầu khoáng và mồ hôi. Khi ấn ngón tay lên mặt giấy thì những thứ đó sẽ lưu lại trên mặt giấy, tuy mắt thường rất khó nhận ra. Khi đem tờ giấy có vân tay đặt đối diện với mặt miệng ống nghiệm chứa cồn iốt thì do bị đun nóng iốt “thăng hoa” bốc lên thành khí màu tím (chú ý là khí iốt rất độc), mà dầu béo, dầu khoáng và mồ hôi là các dung môi hữu cơ mặt khác khí iốt dễ tan vào chúng tạo thành màu nâu trên các vân tay lưu lại. Vậy là vân tay được hiện ra. Giải pháp 4: Phối hợp với các tổ chức, Đoàn thể trong nhà trường tạo điều kiện để học sinh thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tế. Trong các tiết hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp hay các tiết học ngoại khóa, tôi sẽ chủ động phối kết hợp với giáo viên chủ nhiệm lớp cũng như các tổ chức, Đoàn thể trong nhà trường. Chúng tôi sẽ tổ chức lồng ghép thực hiện các tiết thực hành vận dụng kiến thức đã được học để bước đầu các em học sinh làm ra những sản phẩm được ứng dụng trong học tập cũng như trong cuộc sống. Thông qua đó giúp các em say mê, yêu thích môn học hơn. Sau đây là một số nội dung mà tôi đưa vào những tiết học ấy: Làm giấy chỉ thị màu từ quả nho tím, râu bắp màu tím. - Cách thực hiện: Giáo viên hướng dẫn học sinh thực hiện theo nhóm. Chia nhóm theo tổ. - Thời gian thực hiện: 1tiết học (45 phút). - Nguyên liệu gồm: Nho có vỏ màu tím, phần râu bắp màu tím. Giáo viên thực hiện: Phạm Thu Hà 13 Một số kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh biết được ứng dụng của môn Hóa học 9 vào thực tiễn Nguyên liệu dùng cho tiết thực hành -Cách tiến hành: Lấy vỏ quả nho hay phần râu bắp màu tím cắt nhỏ, đem giã rồi sau đó cho vào nồi cùng với 300ml nước, đun sôi khoảng 5 phút. Lấy mẩu giấy lọc, ngâm vào dung dịch trên sau đó phơi khô. Học sinh thuyết trình về quy trình tạo ra sản phẩm Giáo viên thực hiện: Phạm Thu Hà 14 Một số kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh biết được ứng dụng của môn Hóa học 9 vào thực tiễn - Xác định môi trường của một số dung dịch bằng giấy chỉ thị từ nước vỏ quả nho và râu bắp màu tím theo bảng sau: STT Dung dịch Màu sắc giấy chỉ thị từ nước vỏ quả nho chín Màu sắc giấy chỉ thị từ nước râu bắp màu tím Môi trường axit hay bazơ 1 Nước chanh Màu đỏ Màu đỏ Axit 2 Nước cam ép Màu đỏ Màu đỏ Axit 3 Nước rửa chén Màu xanh Màu xanh Bazơ 4 Nước bột giặt Màu xanh Màu xanh Bazơ -Giáo viên nhận xét, đánh giá sản phẩm, cách làm việc theo nhóm của học sinh. Hướng dẫn học sinh rút ra ưu, nhược điểm khi sử dụng giấy chỉ thị màu từ nước vỏ quả nho chin và nước râu bắp màu tím. Nhận xét Màu sắc giấy chỉ thị từ nước vỏ quả nho chin Màu sắc giấy chỉ thị từ nước râu bắp màu tím Phương pháp đơn giản, dễ làm. Ưu điểm Nhược điểm Phương pháp đơn giản, dễ làm. Tỉ lệ thành công cao 95% – 98%. Tỉ lệ thành công cao 95% – 98%. Nhạy cảm với môi trường axit, bazơ. Nguyên liệu dễ tìm và rất phổ biến ở địa phương. Khi thử trong môi trường bazơ Khi thử trong môi trường bazơ từ từ 1- 5 phút màu giấy nhạt 2- 4 phút màu giấy nhạt dần. dần. Giáo viên thực hiện: Phạm Thu Hà 15 Một số kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh biết được ứng dụng của môn Hóa học 9 vào thực tiễn Phát hiện giò chả có hàn the bằng giấy tẩm nghệ Giáo viên hướng dẫn học sinh làm giấy tẩm nghệ - Cách thức thực hiện: Tổ chức theo nhóm, tổ. - Chuẩn bị: Nghệ, cồn, nước, mẫu giò chả hoặc bánh đúc, xoong, bếp… - Quá trình thực hiện: + GV hướng dẫn học sinh cách làm giấy tẩm nghệ như sau: Giã nhỏ nghệ, ngâm trong cồn từ 3 – 4 giờ, sau đó gạn lấy dung dịch nghệ. Tiếp đến ngâm giấy lọc trong dung dịch nghệ khoảng 1 giờ. Sau đó vớt ra để se mặt và ngâm tiếp giấy lọc trong dung dịch nghệ khoảng 1 – 2 giờ rồi vớt ra phơi khô trong gió. Cắt nhỏ thành từng miếng 1,5 – 2 cm. Để thử xem thực phẩm bánh đúc, giò chả có hàn the không, ta lấy miếng giấy nghệ ấn vào bề mặt sản phẩm cần thử, ví dụ như giò. Nếu mặt giò quá se, ta có thể tẩm ướt nhẹ giấy nghệ bằng dung dịch axit loãng trước khi đặt vào bề mặt giò. Sau một phút quan sát nếu thấy mẩu giấy nghệ chuyển sang màu đỏ thì kết luận mẫu sản phẩm có hàn the. Giấy tẩm nghệ Mẫu giấy nghệ thử mẫu giò có hàn the và không có hàn the Giáo viên thực hiện: Phạm Thu Hà 16 Một số kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh biết được ứng dụng của môn Hóa học 9 vào thực tiễn - Giáo viên nhận xét sản phẩm, tinh thần hợp tác nhóm trong quá trình hoàn thành sản phẩm của các em. Giải pháp 5: Giáo viên đưa ra các bài tập mang tính thực tiễn cao Việc hướng dẫn học sinh biết ứng dụng của hóa học trong thực tiễn không chỉ lồng ghép về mặt lí thuyết mà tôi còn lồng ghép những bài tập mang tính thực tiễn cao để rèn luyện kĩ năng tính toán của các em. Ví dụ: Em hãy giải thích các cách làm sau: a) Người ta không bón phân urê cùng với vôi bột. b) Người ta bón tro bếp cho cây trồng thay cho việc dùng phân hóa học. c) Nếu bón thừa đạm thì lúa bị “lốp” và năng suất kém. d) Người ta thường dùng phân lân tự nhiên để bón cho cây trồng ở ruộng chua. Hướng dẫn trả lời: a) Người ta không bón phân urê cùng với vôi bột vì: Khi phân urê gặp nước sẽ có phản ứng: (NH2)2CO + 2H2O → (NH4)2CO3 Khi vôi bột gặp nước sẽ có phản ứng: CaO + H2O → Ca(OH)2 Sau đó sẽ có phản ứng: (NH4)2CO3 + Ca(OH)2 → 2NH3 + 2H2O + CaCO3 Phản ứng trên làm mất tác dụng của urê vì tạo ra khí NH 3 thoát ra ngoài đồng thời làm rắn đất lại. Vì vậy không bón urê cùng vôi. b) Người ta bón tro bếp cho cây trồng thay vì việc dùng phân hóa học vì: - Tro cung cấp dưỡng chất cho cây, có thể thay thế cho phân lân, kali. - Tro giúp phòng sâu bệnh. - Tro còn làm hạt nẩy mầm đều hơn, cây con cứng cáp hơn. - Ngoài ra việc sử dụng tro ít tốn kém chi phí hơn. Giáo viên thực hiện: Phạm Thu Hà 17 Một số kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh biết được ứng dụng của môn Hóa học 9 vào thực tiễn c) Nếu bón thừa đạm thì lúa bị “lốp” và năng suất kém vì: Nếu thừa đạm thì tốt cho lá do đó việc tập trung chất dinh dưỡng cho đòng và kết bông bị hạn chế. d) Người ta thường dùng phân lân tự nhiên để bón cho cây trồng ở ruộng chua vì: Phân lân tự nhiên (phân lân nói chung) bón vào ruộng chua (có axit) để tạo ra muối dễ tan như Ca(H2PO4)2 Ví dụ: Hãy giải thích lí do cho các việc làm dưới đây: a) Hiện nay cấm khai thác san hô. b) Khi tôi vôi phải dùng dư nhiều nước so với lượng nước cần thiết. c) Đá dùng để nung vôi chỉ nên đập nhỏ vừa phải. Hướng dẫn trả lời: a) Hiện nay người ta cấm khai thác san hô vì: Khi san hô bị suy thoái đồng nghĩa với việc các nguồn lợi thủy sinh bị suy giảm nghiêm trọng và mất đi con đê chắn sóng tự nhiên mỗi khi gió bão hay sóng thần đánh vào bờ. b) Khi tôi vôi phải dung dư nhiều nước so với lượng nước cần thiết vì: phản ứng giữa vôi sống với nước xảy ra mãnh liệt và tỏa nhiều nhiệt nên để đảm bảo an toàn người ta sẽ dung lượng nước nhiều hơn so với lượng nước cần thiết nhằm giàm lượng nhiệt tỏa ra. c) Đá dùng để nung vôi chỉ nên đạp nhỏ vừa phải vì: Khi nung đá vôi sẽ xảy ra phản ứng CaCO3 → CaO + CO2 Phản ứng trên là phản ứng thuận nghịch nên để tăng hiệu suất của phản ứng ta phải đập đá nhỏ để tăng diện tích bề mặt được cung cấp nhiệt trực tiếp. Mặt khác nó sẽ tạo ra những kẽ hở để khí CO2 được thoát ra ngoài làm cản trở phản ứng nghịch xảy ra. Ngược lại nếu đá vôi bị đập quá nhỏ thì dưới tác dụng của nhiệt đá vôi sẽ bị tơi ra, làm bít kín lò và ngăn không cho CO2 thoát ra ngoài do đó sẽ làm cho cân bằng chuyển sang chiều nghịch. Ví dụ: Phân dơi có trong hang đá chứa nhiều Ca(NO3)2. Thành phần của tro bếp chứa K2CO3. Trong kháng chiến chống Pháp, quân ta đã chế được thuốc súng bằng cách trộn tro bếp với phân dơi rồi dùng nước dội nhiều lần để thu lấy KNO3. a) Viết phương trình hóa học của quá trình trên. Giáo viên thực hiện: Phạm Thu Hà 18 Một số kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh biết được ứng dụng của môn Hóa học 9 vào thực tiễn b) Để được 1kg KNO3 phải lấy bao nhiêu kg phân dơi và bao nhiêu kg tro bếp (giả thiết trong phân dơi có 40% Ca(NO3)2 và tro bếp chứa 5% K2CO3)? Hướng dẫn trả lời: a) Dùng nước dội nhiều lần để hòa tan Ca(NO 3)2 và K2CO3 sau đó sẽ xảy ra phản ứng giữa hai dung dịch như sau: Ca(NO3)2 + K2CO3 → 2KNO3 + CaCO3 KNO3 tan trong nước lọc, làm bay hơi nước thu được KNO3 khan. b) Khối lượng phân dơi gần bằng 2 kg, khối lượng tro bếp gần bằng 13,7 kg. Ví dụ: Trong quá trình lên men tinh bột sản xuất rượu etylic có một lượng lớn khí cacbonic sinh ra. Khí cacbonic là một trong các khi gây nên hiệu ứng nhà kính làm cho Trái Đất nóng lên, gây nhiều hậu quả nặng nề. Em hãy đề xuất một giải pháp thu hồi, sử dụng lượng khí cacbonic này? Hướng dẫn trả lời: Thu hồi khí CO2 để sản xuất xô-đa Na2CO3, NaHCO3 dùng để: pha chế đồ uống, sản xuất bột nở. Thu hồi khí CO2 để sản xuất “nước đá khô”, tuyết cacbonic. Ví dụ: Công nghiệp mía đường của nước ta đang ngày càng phát triển. Nhưng cũng chính vì vậy mà lượng bã mía sinh ra cũng một ngày nhiều thêm, nếu không có biện pháp kịp thời sẽ gây ra ô nhiễm môi trường. Hãy nêu ý kiến của em (Đ/S) đối với các giải pháp ghi trong bảng dưới đây: 1 Dùng sản xuất giấy 2 Làm phân bón vi sinh 3 Làm nhiên liệu sản xuất “điện bã mía” 4 Mang ra đốt 5 Không trồng mía Giáo viên thực hiện: Phạm Thu Hà 19 Một số kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh biết được ứng dụng của môn Hóa học 9 vào thực tiễn Hướng dẫn trả lời: 1 Dùng sản xuất giấy Đ 2 Làm phân bón vi sinh Đ 3 Làm nhiên liệu sản xuất “điện bã mía” Đ 4 Mang ra đốt S 5 Không trồng mía S Ví dụ: Trong máu của người có nồng độ glucozơ trung bình khoảng 0,1%. Khi nồng độ đường glucozơ trong máu cao hơn 0,1% thì bị coi là mắc bệnh tiểu đường. Người yếu, mệt được truyền dung dịch glucozơ 0,9% để hồi sức nhanh. Để pha được dung dịch glucozơ 0,9% thì cần bao nhiêu gam đường vào 1 lít nước? Hướng dẫn trả lời: Khối lượng glucozơ cần thêm vào là: x gam Khối lượng dung dịch là: 1000 + x Ta có: x.100/1000+x = 0,9 Giải ra ta được x = 9,08 (gam) Giải pháp 6: Phối hợp với Ban đại diện Cha mẹ học sinh, nhà trường tổ chức cho các em được đi tham quan các cơ sở sản xuất, hệ sinh thái…giúp các em biết được ứng dụng của hóa học trong thực tế. Biện pháp 1. Xây dựng mối quan hệ chặt chẽ với Ban đại diện Cha mẹ học sinh, với giáo viên chủ nhiệm lớp. Cùng với Ban đại diện Cha mẹ học sinh, giáo viên chủ nhiệm lớp tổ chức các hoạt động ngoại khóa, các buổi dã ngoại tại địa phương ….Thông qua các hoạt động đó, sẽ giúp các em biết được Hóa học trong thực tế. Theo phân phối chương trình hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp tại trường THCS Nguyễn Trãi trong tiết thứ 2 của tháng 10 với chủ điểm: CHĂM NGOAN – HỌC GIỎI, tôi xin ý kiến của Ban giám hiệu nhà trường về việc cùng với Ban đại Giáo viên thực hiện: Phạm Thu Hà 20