Tài liệu Skkn phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan vào dạy môn lịch sử lớp 8

Phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan vào dạy môn Lịch sử lớp 8 trường THCS Yên Ninh Phần I MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài: Sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội đưa đất nước ngày càng hoà nhập với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế thế giới trước ngưỡng cửa của thế kỉ XXI. Để trở thành một quốc gia giàu mạnh và phồn vinh, có rất nhiều nhiệm vụ đặt ra trong các lĩnh vực, trong đó đặc biệt quan tâm và được đánh giá là cốt yếu đó là nhiệm vụ đặt ra trong quá trình giáo dục. Bởi mục đích đặt ra của nền giáo dục cách mạng Việt Nam là phát triển nhân cách cho học sinh, nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện: đức dục, trí dục, thể dục, mĩ dục, lao động.... Ở tất các bậc học hết sức coi trọng giáo dục tư tưởng nhân cách, khả năng tư duy sáng tạo, năng lực thực hành. Hơn nữa hiện nay trình độ khoa học kĩ thuật phát triển như vũ bão, để có công trình kiến trúc với những trang bị thiết kế hiện đại như thế giới ngày nay đòi hỏi con người phải có trình độ thật sự, có khả năng tiếp thu nhanh chóng nền văn hoá của nhân loại, nhanh chóng nắm bắt những đổi mới để áp dụng vào thực tiễn. Bởi công tác giảng dạy và học tập đóng vai trò đặc biệt quan trọng đối với thế giới ngày nay. Để đảm bảo chất lượng trong việc đào tạo con người đòi hỏi nhà trường phải có đội ngũ giáo viên giàu kinh nghiệm, có trình độ chuyên môn thật sự, đồng thời có kiến thức đối với các môn học có liên quan, để đào tạo ra những thế hệ tương lai có một trình độ cập nhật và có nhân cách phát triển toàn diện. Ngày nay theo xu thế chung đòi hỏi con người phải có kiến thức mới đáp ứng được yêu cầu của xã hội. Vì vậy muốn đào tạo ra những thế hệ trẻ có kiến thức thì nhà trường phải nâng cao chất lượng dạy học bằng cách luôn luôn cải tiến nội dung, phương pháp dạy học sao cho phù hợp với từng đặc điểm của nội dung kiến thức và trình độ nhận thức của học sinh theo lứa tuổi nhằm tạo cho học sinh hứng thú và từ đó phát huy được tính tích cực, chủ động học tập của học sinh. Người thực hiện: Lương Ngọc Cảnh Nãm học: 2015 - 2016 Phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan vào dạy môn Lịch sử lớp 8 trường THCS Yên Ninh Trước yêu cầu dạy học, muốn nâng cao chất lượng và hiệu quả thì phải giáo dục cho các em thái độ, động cơ học tập đúng đắn. Nói cách khác muốn nâng cao chất lượng đào tạo đòi hỏi giáo viên phải có phương pháp giảng dạy, tác động vào chủ thể nào đó để các em say sưa, hứng thú với những lời giảng của thầy, từ đó học sinh phát huy khả năng, năng lực tích cực, chủ động của bản thân để nắm bắt tri thức của nhân loại, đặc biệt là ở môn lịch sử. Để giúp các em nhận thức được rằng học tập là nhiệm vụ của mình, để phục vụ cho mình và chỉ có học tập mới tạo nên cho mình nền tảng kiến thức để hiểu được thế thới vĩ mô với bao điều bí ẩn, từ đó đi vào khám phá cái hay, cái đẹp của nó để đem lại “bản quyền” cho bản thân. Qua đó giúp các em ý thức say mê học tập các bộ môn khác có liên quan, để đạt kết quả cao và tạo khí thế cho các em tham gia vào các hoạt động khác. Sinh thời, Chủ Tịch Hồ Chí Minh đã từng nói: “Dân ta phải biết sử ta Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam”. Câu nói giản dị của Bác thật thấm thía và sâu sắc, bởi đã là người Việt Nam thì dù ở đâu cũng phải biết lịch sử nước mình, đó cũng chính là đạo lí: “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc. Lịch sử và tương lai được ví như đôi quang gánh, và cần phải giữ cho đôi quang ghánh ấy được thăng bằng không được thiên về bên nào. Bởi nếu ta nghiêng về phía sau thì ta sẽ trở thành người lạc hậu, còn nếu ta thiên về phía trước thì bánh xe lịch sử sẽ đè bẹp chúng ta. Từ những suy nghĩ đó, ta nhận thấy môn Lịch sử cũng là một trong những môn học có vai trò quan trọng trong sự nghiệp giáo dục và đó cũng chính là điều mà Đảng và Nhà nước ta đang quan tâm. Trong những năm gần đây, qua đài báo và tình hình thực tế ở các nhà trường, tôi nhận thấy hầu như các em học sinh chưa nhận thức được tầm quan trọng của môn Lịch sử, các em còn coi nhẹ môn học này, vì cho đây chỉ là môn phụ và các em rất “ngán ngẩm” khi phải học và nhớ các sự kiện lịch sử, những bài học kinh nghiệm, nhất là khi các em càng lên lớp Người thực hiện: Lương Ngọc Cảnh Nãm học: 2015 - 2016 Phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan vào dạy môn Lịch sử lớp 8 trường THCS Yên Ninh trên (THCS, THPT). Trước yêu cầu đó, xã hội đòi hỏi ngành giáo dục chúng ta cần quan tâm, thay đổi nhận thức, thay đổi phương pháp dạy học... trong việc đổi mới phương pháp dạy học một cách sinh động, hấp dẫn hơn. Chính vì thế, trong quá trình giảng dạy và căn cứ vào tình hình thực tế, tôi luôn nhận thức phải luôn tìm tòi và đưa ra nhiều phương pháp giảng dạy khác nhau để đổi mới bài giảng của mình nhằm gây hứng thú cho học sinh, từ thích thú môn Lịch sử mà các em sẽ đi đến chủ động học tập, giúp các em có thể yêu thích môn Lịch sử giống như các môn học khác. Nhận thức được điều này, bản thân tôi luôn suy nghĩ tìm tòi và rút ra được một số phương pháp áp dụng vào giảng dạy bộ môn Lịch sử có khả thi. Qua thực tiễn kiểm nghiệm của bản thân, tôi mạnh dạn nghiên cứu nội dung đề tài là: “Phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan vào dạy môn Lịch sử lớp 8”. Hi vọng rằng từ những phương pháp sau sẽ giúp học sinh học tốt hơn môn Lịch sử, nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh. 2. Mục đích nghiên cứu: Mục tiêu giáo dục là đào tạo ra đội ngũ con người phát triển toàn diện, chính vì lẽ đó mà tôi phải tìm hiểu: “Phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan vào dạy môn Lịch sử lớp 8”. Trên cơ sở thực tế nghiên cứu, đề ra một số phương pháp đổi mới nhằm phát huy tính tích cực, chủ động học tập bộ môn Lịch sử cho các em để tìm ra những ưu điểm và hạn chế của việc học tập bộ môn, thái độ của từng học sinh đối với môn học. 3. Phạm vi nghiên cứu: - Phạm vị nghiên cứu: Tìm hiểu quá trình học tập của học sinh bằng việc đưa ra một số phương pháp mới vào giảng dạy ở môn Lịch sử lớp 8 (8A, 8B) cấp trường THCS (trường THCS Yên Ninh – Phú lương – Thái Nguyên) 4. Nhiệm vụ nghiên cứu: Để thực hiện tốt đề tài nghiên cứu thì bản thân đã thực hiện các nhiệm vụ sau: Người thực hiện: Lương Ngọc Cảnh Nãm học: 2015 - 2016 Phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan vào dạy môn Lịch sử lớp 8 trường THCS Yên Ninh Nghiên cứu các tài liệu về “Phương pháp dạy học lịch sử”: Thao giảng, dự giờ đồng nghiệp có trao đổi, rút kinh nghiệm qua từng tiết dạy. Nghiên cứu tài liệu, vẽ lược đồ, bản đồ, sưu tầm tranh ảnh, hiện vật, lập niên biểu,... gây hứng thú cho tiết dạy học lịch sử. Nghiên cứu sách giáo khoa, sách giáo viên, sách bài tập lịch sử; Khai thác kênh hình, sách chuẩn kiến thức kĩ năng, sách kiểm tra thường xuyên và định kì, các tư liệu lịch sử trên mạng Internet. Kiểm tra đánh giá kết quả học sinh để từ đó có điều chỉnh và bổ sung hợp lí. 5. Phương pháp nghiên cứu: a. Phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích, tổng hợp, hệ thống hoá các chỉ thị, Nghị quyết của Ngành và các sách báo có liên quan về vấn đề Lịch sử và phương pháp giảng dạy sử dụng đồ dùng trực quan vào dạy học môn Lịch sử lớp 8. b. Điều tra viết: - Khách thể khảo sát: Tôi tiến hành nghiên cứu và khảo sát tại lớp 8A và lớp 8B trường THCS Yên Ninh. - Xử lý số liệu: Tính theo tỷ lệ phần trăm (%) trên tổng số các khách thể được thăm dò để so sánh sự khác nhau giữa ý kiến của các nhóm khách thể khảo sát. c. Phỏng vấn một số giáo viên có kinh nghiệm đã làm tốt công tác này. d. Thử nghiệm một số biện pháp được đề xuất. e. Phương pháp xử lý số liệu: Dùng phương pháp thống kê. 6. Đóng góp của đề tài: -Tìm ra những phương pháp dạy học có hiệu quả đối với môn lịch sử. - Áp dụng những vấn đề nghiên cứu vào thực thiễn dạy học để đạt kết quả cao. - Giúp học sinh thay đổi căn bản quan niệm về môn lịch sử, vai trò của môn học này ngày càng được nâng cao. Người thực hiện: Lương Ngọc Cảnh Nãm học: 2015 - 2016 Phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan vào dạy môn Lịch sử lớp 8 trường THCS Yên Ninh 7. Kế hoạch nghiên cứu: * Tháng 10/2015. - Thu thập văn bản chỉ đạo của cấp trên, các tài liệu hướng dẫn chung và các tài liệu liên quan. - Nghiên cứu tài liệu. - Lập đề cương cho đề tài. * Tháng 11/2015. - Sưu tầm thêm một số tài liệu có liên quan. Phân tích chỗ tài liệu đã được nghiên cứu. - Tiến hành thực hành, thực nghiệm, nghiên cứu và rút ra một số kết luận ban đầu cho đề tài. * Tháng 12/ 2015. - Xử lý số liệu điều tra. - Viết bản thảo cho đề tài. * Tháng 01 - 02/2016. - Sửa chữa, bổ sung đề tài. Tiếp thu ý kiến đóng góp của Hội đồng khoa học nhà trường cho đề tài. - Đánh giá kết quả đã đạt được. * Tháng 03/2016. - Tiếp tục nghiên cứu lý luận. - Tiến hành phỏng vấn, điều tra cán bộ giáo viên, nhân viên và học sinh để lấy kết quả báo cáo. * Tháng 4,5/ 2016. - Hoàn thành đề tài nghiên cứu. Người thực hiện: Lương Ngọc Cảnh Nãm học: 2015 - 2016 Phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan vào dạy môn Lịch sử lớp 8 trường THCS Yên Ninh Phần II NỘI DUNG ĐỀ TÀI 1. Cơ sở lý luận: Nguyên tắc trực quan là một trong những nguyên tắc cơ bản của lý luận dạy học, tạo cho học sinh những biểu tượng và hình thành các khái niệm trên cơ sở trực tiếp quan sát hiện vật đang học hay đồ dùng trực quan minh họa sự vật. Trong dạy học lịch sử, phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan góp phần quan trọng tạo biểu tượng cho học sinh cụ thể hóa các sự kiện, khắc sâu kiến thức, khắc phục tình trạng hiện đại hóa lịch sử của học sinh. Trong dạy học lịch sử, đồ dùng trực quan là chỗ dựa để hiểu sâu về bản chất của các sự kiện lịch sử, là phương tiện rất có hiệu lực để hình thành các khái niệm lịch sử, giúp cho học sinh nắm vững các quy luật phát triển của xã hội. Đồ dùng trực quan có vai trò rất quan trọng trong việc giúp học sinh nhớ kỹ, hiểu sâu những hình ảnh, những kiến thức lịch sử. Những hình ảnh được giữ lại đặc biệt vững chắc trong trí nhớ chúng ta là hình ảnh chúng ta thu nhận được bằng trực quan. Cùng với việc góp phần tạo biểu tượng và hình thành khái niệm lịch sử, đồ dùng trực quan còn phát triển khả năng quan sát, trí tưởng tượng, tư duy và ngôn ngữ của học sinh. Mỗi khi quan sát vào loại đồ dùng trực quan nào, học sinh cũng thích nhận xét, phán đoán, hình dung xem quá khứ lịch sử được phản ánh, minh họa như thế nào? Từ đó các em mới suy nghĩ và tìm cách diễn đạt bằng lời nói chính xác, có hình ảnh rõ ràng, cụ thể về bức tranh xã hội đã qua. Việc giáo dục tư tưởng, cảm xúc thẩm mỹ thông qua dạy học có sử dụng đồ dùng trực quan cũng có ý nghĩa rất lớn như: Ngắm nhìn một bức tranh diễn tả các nước đế quốc xâu xé “cái bánh ngọt” ở Trung Quốc học sinh biểu lộ được sự cảm thông, lòng khâm phục đối với nhân dân Trung Quốc trong cuộc đấu tranh chống đế quốc, phong kiến. Khi xem một cuốn phim tài liệu, quan sát bản đồ Nhật Bản, Ấn Độ ở sách giáo khoa Lịch sử lớp 8 được vẽ phóng to, quan sát một di vật lịch sử, … học sinh nhận thức được vai trò, ý nghĩa của cuộc Duy tân Người thực hiện: Lương Ngọc Cảnh Nãm học: 2015 - 2016 Phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan vào dạy môn Lịch sử lớp 8 trường THCS Yên Ninh Minh Trị được tiến hành trên các lĩnh vực: Chính trị, kinh tế, quân sự, văn hóa – xã hội nhằm phát triển đất nước ở Nhật Bản. Các em thể hiện thái độ lên án sự thống trị tàn bạo của chủ nghĩa thực dân, khâm phục cuộc đấu tranh của ND Ấn Độ, Trung Quốc, các nước Đông Nam Á,… chống chủ nghĩa đế quốc. Với tất cả ý nghĩa giáo dưỡng, giáo dục và phát triển nêu trên, đồ dùng trực quan góp phần to lớn nâng cao chất lượng dạy học lịch sử, gây hứng thú học tập cho học sinh, giúp học sinh nhớ kỹ, hiểu sâu những hình ảnh, những sự kiện, kiến thức lịch sử. Nó là chiếc “cầu nối” giữa hiện thực với quá khứ, khách quan với đời sống hiện tại. 2. Cơ sở thực tiễn: Đã nhiều lần chúng ta bàn đến việc sử dụng các phương tiện trực quan trong dạy học lịch sử; coi đó là phương pháp trong dạy học, một phương pháp không thể thiếu được trong quá trình giảng dạy lịch sử ở Trường THCS nói chung và trường THCS Yên Ninh nói riêng. Tuy nhiên sử dụng như thế nào để có hiệu quả dạy học, phát huy tính tích cực hoạt động độc lập của học sinh trong dạy học lịch sử thì không đơn giản chút nào. Bởi việc sử dụng các phương tiện trực quan trong dạy học lịch sử chưa có sự thống nhất, mỗi người sử dụng một phương pháp khác nhau. Tình trạng sử dụng các đồ dùng dạy học còn mang tính hình thức chưa phát huy hết tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh. Trong đề tài này tôi không trình bày lại phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học lịch sử nói chung mà chủ yếu đề xuất một số biện pháp sử dụng nhằm phát huy tính tích cực hoạt động độc lập có tính sáng tạo của học sinh. Trước tiên, hiệu quả của việc sử dụng phương pháp trực quan trong dạy học lịch sử là do nhiều yếu tố quyết định như: Chất lượng đồ dùng trực quan, hiện vật, bản đồ, tranh ảnh lịch sử,.… Phương pháp sử dụng, kỹ năng và năng lực sư phạm của người giáo viên, đặc biệt là trình độ nhận thức của học sinh. Vì đồ dùng trực quan được sử dụng tốt sẽ huy động được sự tham gia của nhiều giác quan, sẽ kết hợp được hai hệ thống tín hiệu trong quá trình nhận thức: “Tai Người thực hiện: Lương Ngọc Cảnh Nãm học: 2015 - 2016 Phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan vào dạy môn Lịch sử lớp 8 trường THCS Yên Ninh nghe – Mắt thấy” tạo điều kiện cho học sinh dễ hiểu, nhớ lâu, gây được mối quan hệ thần kinh tạm thời khá phong phú; phát huy ở học sinh năng lực chú ý, quan sát, niềm say mê, hứng thú đặc biệt là tính tích cực hoạt động độc lập. Ngược lại, nếu không sử dụng đồ dùng trực quan đúng mức mà bị lạm dụng thì dễ làm cho học sinh phân tán tư tưởng, không tập trung vào các dấu hiệu, nội dung chính, thậm chí hạn chế sự phát triển năng lực tư duy trừu tượng của học sinh. Thực tế giảng dạy ở Trường THCS nói chung và trường THCS Yên Ninh nói riêng cho thấy: Không ít giáo viên đã coi nhẹ việc sử dụng đồ dùng trực quan hoặc khi phải sử dụng thì chủ yếu là minh hoạ một cách tẻ nhạt, cho học sinh xem qua loa mang tính hình thức, chứ không dùng trong khi giảng dạy. Lý luận dạy học chỉ ra cho chúng ta thấy cần phải tăng cường sử dụng đồ dùng trực quan trong giảng dạy và học tập. Để đáp ứng yêu cầu dạy và học lịch sử cũng như khắc phục tình trạng trước đây thì chúng ta cần phải biết kết hợp hài hoà giữa nội dung bài học và hình ảnh cụ thể qua đồ dùng trực quan. Tuy nhiên mỗi loại đồ dùng trực quan đều có những phương pháp sử dụng riêng, sao cho phù hợp với nội dung của bài học ở mỗi tiết dạy, gây được niềm say mê, hứng thú học tập, đặc biệt là tính tích cực hoạt động, tạo điều kiện cho học sinh dễ hiểu, nhớ lâu. 3. Thực trạng dạy học môn lịch sử ở Trường THCS nói chung và trường THCS Yên Ninh nói riêng: PHẦN CÒN LẠI ĐÃ BỊ ẨN SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM HAY, THỰC TẾ, MẪU NHƯ TRÊN THẦY, CÔ CẦN ĐẦY ĐỦ ĐỂ THAM KHẢO XIN LIÊN HỆ SĐT: 0949.319.550 XIN CẢM ƠN ĐÃ XEM Người thực hiện: Lương Ngọc Cảnh Nãm học: 2015 - 2016 Phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan vào dạy môn Lịch sử lớp 8 trường THCS Yên Ninh TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Giáo dục học đại cương. 2. Tâm lí học lứa tuổi và tâm lí học sư phạm. 3. Tâm lí học đại cương. 4. Phát huy tính tích cực trong dạy học. 5. Chương trình bồi dưỡng thường xuyên chu kì. 6. Đổi mới phương pháp dạy học THCS. 7. Tư duy lịch sử. 8. Thiết kế bài giảng lịch sử. 9. Phương pháp dạy học lịch sử (NXB Giáo dục Hà Nội 2000). 10. Đại cương lịch sử Việt Nam tập III (NXB GD). 11. Sách hướng dẫn giảng dạy lịch sử 9 (NXB GD). 12. Những cơ sở lí luận dạy học (NXB GD). Người thực hiện: Lương Ngọc Cảnh Nãm học: 2015 - 2016 Phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan vào dạy môn Lịch sử lớp 8 trường THCS Yên Ninh MỤC LỤC NỘI DUNG TRANG Phần I: MỞ ĐẦU.....……………………………………. 01 1. Lí do chọn đề tài…………………………………………. 01 2. Mục đích nghiên cứu…………………………….............. 03 3. Phạm vi nghiên cứu……………………………............... 03 4. Nhiệm vụ nghiên cứu……………………........................ 03 5. Phương pháp nghiên cứu………………………............... 04 6. Đóng góp của đề tài…………………………………....... 04 7. Kế hoạch nghiên cứu………………………. ............. 05 Phần II: NỘI DUNG. …………………………………………. 06 1. Cơ sở lý luận…………………………………………….. 06 2. Cơ sở thực tiễn ………………………………................. 07 3. Thực trạng dạy học môn Lịch sử ở trường THCS nói chung và trường THCS Yên Ninh nói riêng………………………………… 08 4. Mô tả, phân tích đề xuất một số phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan vào dạy học môn Lịch sử lớp 8 đạt hiệu quả cao……………………………................................... 11 5. Kết quả khi áp dụng đề tài ………………….................. 30 6. Bài học kinh nghiệm ……………………………………… 31 Phần III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ……………………. 32 Tài liệu tham khảo …………………………………………….. 34 Người thực hiện: Lương Ngọc Cảnh Nãm học: 2015 - 2016 Phương pháp sử dụng đồ dùng trực quan vào dạy môn Lịch sử lớp 8 trường THCS Yên Ninh Người thực hiện: Lương Ngọc Cảnh Nãm học: 2015 - 2016