Tài liệu Skkn rèn kĩ năng nghe - nói - đọc - viết cho học sinh lớp 1

Đề tài: Sáng kiến kinh nghiệm: Rèn kĩ năng Nghe - Nói - Đọc - Viết cho học sinh lớp 1 PHẦN I PHẦN MỞ ĐẦU I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Bậc tiểu học là nền tảng, là tiền đề cơ bản giúp các em học tốt hơn ở các bậc học trên. Môn Tiếng Việt ở bậc tiểu học nói chung và ở lớp 1 nói riêng chiếm 1 vị trí quan trọng trong việc hình thành các kiến thức kỹ năng ở các môn học khác. Tiếng Việt của dân tộc ta rất phong phú, muôn màu, muôn sắc. Học Tiếng Việt là để sử dụng chứ không phải để viết. Môn Tiếng Việt vừa là một bộ môn Khoa học, vừa là phương tiện giúp học sinh nắm bắt được các kiến thức ở các môn học khác và cũng góp phần hình thành nhân cách cho học sinh. Tục ngữ Việt Nam có câu: “Uốn tre từ thuở còn măng”. Ở lớp 1, lần đầu tiên các em được tiếp xúc với 4 kỹ năng: Nghe – Nói - Đọc - Viết, nếu trong quá trình giảng dạy không có sự nhiệt tình của giáo viên, sự uốn nắn kịp thời khi học sinh gặp sai sót thì học sinh sẽ không học tốt được môn Tiếng Việt và sẽ ảnh hưởng rất lớn đến việc tiếp thu các môn học khác. Vậy dạy học không phải chỉ dạy cho học sinh kiến thức mà còn cần hình thành cho học sinh 4 kỹ năng Nghe - Nói - Đọc - Viết một cách thành thạo. Nghe tốt các em mới có khả năng suy luận, hiểu đúng vấn đề từ đó giúp các em biết cách giao tiếp, ứng xử. Nói là giúp học sinh phát triển ngôn ngữ nói, rèn luyện nói tốt tức là cơ sở nền móng cho việc phát triển ngôn ngữ nói. Ngoài ra luyện nói cho học sinh sẽ giúp các em mạnh dạn, tự tin hơn trong giao tiếp. Đọc tốt các em nhận biết được mặt chữ nhanh, đọc tốt thì các em sẽ viết tốt, viết đúng, viết nhanh, viết thành thạo. Qua thực tế giảng dạy tôi nhận thấy 4 kỹ năng Nghe - Nói - Đọc - Viết có quan hệ mật thiết với nhau, chúng bổ trợ cho nhau vì vậy ngay từ khi vào lớp 1 cần phải hình thành cho các em đầy đủ các kỹ năng đó. Tuy nhiên, để hình thành cho các em tất cả các khả năng Nghe - Nói - Đọc - Viết thành thạo ở lớp 1 không phải là việc dễ làm, nó cần phải có sự kiên trì, nỗ lực từ phía giáo viên, bản thân học sinh và cả sự hỗ trợ tích cực từ phía gia đình. Qua thời gian giảng Người thực hiện: Phạm Thị Thủy 1 Trường Tiểu học: Bế Văn Đàn Đề tài: Sáng kiến kinh nghiệm: Rèn kĩ năng Nghe - Nói - Đọc - Viết cho học sinh lớp 1 dạy lớp 1 tôi thấy đa số các em thường nói trống không, nói chưa đầy đủ câu; đọc hay phát âm sai dẫn đến khi viết bài hay mắc lỗi chính tả. Ví dụ: Khi giáo viên hỏi: “Em nhận xét bài của bạn nào?” thì học sinh trả lời: “Đúng ạ hoặc sai ạ”, chỉ có một số HS trả lời: “Thưa cô đúng ạ hoặc thưa cô sai ạ”. Chứ không có em nào trả lời được đầy đủ ý như: Thưa cô bạn làm đúng ạ, thưa cô bài làm của bạn Hà sai rồi ạ! Do đó các em thường hay nhút nhát, thiếu tự tin trong giao tiếp và trong học tập. Đế khắc phục được những vấn đề trên giúp học sinh lớp 1 học tốt hơn môn Tiếng Việt và các môn học khác nên tôi đã chọn đề tài “Rèn kỹ năng Nghe - Nói - Đọc - Viết cho học sinh lớp 1”. Tôi mong rằng qua đề tài này sẽ được mọi người đóng góp và chia sẽ ý kiến để giúp bản thân tôi có phương pháp dạy học tốt hơn. II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Ngày nay nền giáo dục nước ta đang ngày càng nâng cao để sánh vai với nền giáo dục của các nước trong cùng khu vực. Vì thế vấn đề rèn luyện các kĩ năng nghe, nói, đọc, viết ngay từ cấp Tiểu học luôn được quan tâm hàng đầu. Tuy nhiên không phải học sinh nào đến trường cũng học tốt mà còn nhiều nguyên nhân khác dẫn đến các em học yếu trong môn Tiếng Việt cũng như các môn học khác như đánh vần còn sai, viết nét thiếu. Nguyên nhân từ việc đọc không đúng dẫn đến viết chính tả sai. Việc học yếu Tiếng Việt sẽ dẫn đến học yếu các môn học khác. Nhân dân ta có câu: “Lời nói không mất tiền mua, lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau”. Việc giáo dục lời nói giao tiếp từ xưa đã được ông cha ta rất coi trọng “Học ăn, học nói, học gói, học mở”. Qua các câu nói trên ta thấy lời nói rất quan trọng, trong giao tiếp lời lẽ cần có chọn lọc, cân nhắc vì khi đã nói thì sẽ không rút lại được. Khi học sinh đã nói được rõ ràng, đủ câu, đủ ý thì các em sẽ tự tin, mạnh dạn hơn trong giao tiếp. Từ đó giúp các em đọc và viết tốt hơn. Vì vậy mục đích của đề tài là đưa ra những phương pháp thích hợp để rèn luyện Người thực hiện: Phạm Thị Thủy 2 Trường Tiểu học: Bế Văn Đàn Đề tài: Sáng kiến kinh nghiệm: Rèn kĩ năng Nghe - Nói - Đọc - Viết cho học sinh lớp 1 cho học sinh nắm bắt rõ được các kĩ năng nghe rõ, nói hay, đọc thông và viết thạo. III. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU Qua quá trình giảng dạy và tìm hiểu tôi nghiên cứu đề tài tập trung chủ yếu vào học sinh khối I cùng các khối lớp khác của trường Tiểu học Bế Văn Đàn. IV. GIỚI HẠN PHẠM VI NGHIÊN CỨU Vận dụng trong các tiết học Tiếng việt cùng các môn học khác đối với học sinh lớp 1 trong phạm vi Khối I trường Tiểu học Bế Văn Đàn, xã EaKuêh, huyện CưM’gar, tỉnh ĐăkLăk V. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Để việc rèn luyện đạt kết quả tốt tôi dùng các phương pháp nghiên cứu chủ yếu như: 1/ Phương pháp đàm thoại Trao đổi với các giáo viên cùng chuyên môn về phương pháp và cách học đối với học sinh. 2/ Phương pháp thực hiện Áp dụng trực tiếp trong quá trình giảng dạy trên lớp 3/ Phương pháp điều tra, quan sát Theo dõi, kiểm tra chất lượng trong môn Tiếng Việt và các môn học khác của học sinh 4/ Phương pháp trò chuyện, tuyên dương, nêu gương, khen thưởng. 5/ Tổ chức các phong trào thi đua cá nhân, tập thể. PHẦN II Người thực hiện: Phạm Thị Thủy 3 Trường Tiểu học: Bế Văn Đàn Đề tài: Sáng kiến kinh nghiệm: Rèn kĩ năng Nghe - Nói - Đọc - Viết cho học sinh lớp 1 NỘI DUNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN Tâm lí của học sinh tiểu học đặc biệt học sinh lớp 1 thích chơi hơn thích học vì các em mới rời môi trường vui chơi mầm non lên lớp 1. Lên lớp 1 các em chưa quen với môi trường mới, chưa quen với việc phải học tập nắm bắt kiến thức vì vậy còn nhiều học sinh chưa có ý thức cao trong học tập nên người giáo viên phải nắm bắt được tâm lí của học sinh để có thể đưa học sinh vào nề nếp học tập đúng. Giúp học sinh thấy được “Mỗi ngày đến trường là một niềm vui” đặc biệt là đối với học sinh lớp 1 cần phải mềm mỏng, nhẹ nhàng pha lẫn một chút nghiêm nghị khi đến lớp của giáo viên sẽ giúp học sinh có hứng thú khi học tập. Vì vậy hơn ai hết người giáo viên tiểu học đặc biệt là giáo viên lớp 1 cần phải hiểu đặc điểm tâm lí lứa tuổi của từng đối tượng học sinh trong lớp mình chủ nhiệm thì mới có thể rèn luyện được các kỹ năng Nghe - Nói - Đọc - Viết cho học sinh. II. THỰC TRẠNG 1. Thuận lợi và khó khăn a/ Thuận lợi - Trường TH Bế Văn Đàn là trường mới được thành lập tách ra từ trường Tiểu học Lý Tự Trọng. Được sự quan tâm của các cấp chính quyền. - Luôn được sự quan tâm của Ban giám hiệu nhà trường, được sự ủng hộ nhiệt tình của cha mẹ học sinh; cùng tập thể giáo viên năng động nhiệt tình. - Công nghệ thông tin ngày càng được sử dụng nhiều nên phụ huynh cũng như học sinh dễ dàng hơn trong việc tiếp cận với thông tin đại chúng giúp cho việc học tập của học sinh thuận lợi hơn. b/ Khó khăn Bên cạnh những thuận lợi trên thì vẫn còn gặp không ít khó khăn như sau: Người thực hiện: Phạm Thị Thủy 4 Trường Tiểu học: Bế Văn Đàn Đề tài: Sáng kiến kinh nghiệm: Rèn kĩ năng Nghe - Nói - Đọc - Viết cho học sinh lớp 1 - Trường có hơn một nửa học sinh là dân tộc thiểu số (Êđê, Thái, Dao, Sán Dìu, Tày) nên gặp nhiều khó khăn trong việc giao tiếp (do bất đồng ngôn ngữ) - Là con em của đa số là nông dân, có trình độ dân trí còn thấp. Nhiều gia đình còn hoàn cảnh nên việc cho con em đi học còn gặp nhiều khó khăn. - Việc phát triển của công nghệ thông tin bên cạnh những lợi ích nhất định thì cũng mang lại không ít ảnh hưởng xấu cho học sinh như chơi điện tử không tập trung vào việc học, xem những phim ảnh hay các hành động xấu thì các em lại học theo rất nhanh... - Một số giáo viên cũng như phụ huynh chưa hiểu được vai trò quan trọng của 4 kĩ năng nghe, nói, đọc, viết nên vẫn còn chủ yếu tập trung vào việc giảng dạy kiến thức. 2. Các nguyên nhân a/ Nguyên nhân chủ quan: * Về phía giáo viên: - Một số giáo viên còn xem nhẹ việc học tập của học sinh, ít chú ý đến các kĩ năng nghe, nói, đọc, viết của học sinh nên còn dành ít thời gian trong giờ học Tiếng việt - Giáo viên chưa tập trung tìm hiểu về đặc điểm tâm sinh lý, môi trường sống của học sinh, chưa thật sự cảm thông với những khó khăn mà học sinh gặp phải trong học tập. Điều này vô tình làm học sinh rụt rè, nhút nhát hơn trong giao tiếp. - Nêu câu hỏi chưa phù hợp với từng đối tượng học sinh nên học sinh chưa phát triển hết các kĩ năng cần thiết. * Về phía học sinh: - Chưa thật sự chú ý trong giờ học. Khi giáo viên nêu câu hỏi thì trả lời không đầy đủ ý, mà chỉ trả lời là có hoặc không mà chưa giải thích được là vì sao? Người thực hiện: Phạm Thị Thủy 5 Trường Tiểu học: Bế Văn Đàn Đề tài: Sáng kiến kinh nghiệm: Rèn kĩ năng Nghe - Nói - Đọc - Viết cho học sinh lớp 1 - Học sinh còn ỷ lại hoặc nói theo bạn chứ chưa chịu khó tự tìm câu trả lời cho chính mình. * Về phía gia đình: - Phụ huynh vẫn chưa nắm rõ được vai trò của 4 kĩ năng: nghe, nói, đọc, viết. Mà chỉ mới quan tâm đến việc con mình học gì ở lớp, làm toán, viết bài được mấy điểm…chứ không quan tâm đến việc phát triển các kĩ năng của con em mình. - Phụ huynh học sinh quan tâm chưa đúng mực, chưa đôn đốc việc tự học của học sinh. b/ Nguyên nhân khách quan: - Do tâm lý còn ham chơi vì thế ở lớp các em thường không tập trung vào giờ học mà chỉ thích làm việc riêng. Đa số các em rất hiếu động, dễ nhớ nhưng lại mau quên nên việc ghi nhớ lời thầy cô dạy chưa vững chắc. - Trường nằm ở vùng sâu, vùng xa học sinh còn nhiều thiếu thốn, điều kiện tiếp cận với thông tin đại chúng chưa nhiều - Đa số phụ huynh sống bằng nghề nông, kinh tế còn khó khăn vất vả lo cái ăn, cái mặc nên chưa dành nhiều thời gian ngồi học, trò chuyện để tạo điều kiện giao tiếp với con. III. GIẢI PHÁP, BIỆN PHÁP 1. Mục tiêu của giải pháp, biện pháp Qua đề tài này tôi mong muốn học sinh có thể: Mạnh dạn, tự tin hơn trong giao tiếp cũng như trong học tập. Giúp học sinh học tốt hơn môn Tiếng việt và các môn học khác. 2. Nội dung thực hiện Môn Tiếng Việt là môn học mở đầu cũng như đó là nền móng cho các môn học khác vì từ môn học này các em mới đọc được, viết được và cũng từ đó giúp các em tiếp thu được các môn học khác. Vì vậy tôi tiến hành rèn luyện các kĩ Người thực hiện: Phạm Thị Thủy 6 Trường Tiểu học: Bế Văn Đàn Đề tài: Sáng kiến kinh nghiệm: Rèn kĩ năng Nghe - Nói - Đọc - Viết cho học sinh lớp 1 năng nghe, nói, đọc, viết cho học sinh lớp 1 thông qua chủ yếu tập trung ở môn Tiếng Việt sau đó tiếp tục áp dụng rèn luyện ở các môn học khác. Đổi mới phương pháp dạy học của bộ môn Tiếng Việt nhằm giúp phát huy được tính tích cực, chủ động của học sinh và cũng nhằm tăng cường rèn luyện cho học sinh 4 kĩ năng nghe, nói, đọc, viết khi sử dụng Tiếng Việt. Để giúp học sinh phát huy tích cực, chủ động trong giờ học Tiếng Việt thì người giáo viên cần có những biện pháp tốt nhất để huy động được vốn kiến thức cũng như kĩ năng mà học sinh đã tích lũy, rèn luyện từ đó giúp học sinh chủ động tiếp thu bài mới hơn. Học sinh lớp 1 ngày đầu tiên đi học ở trường phổ thông còn nhiều bỡ ngỡ. Để nắm bắt được khả năng nghe, nói, đọc, viết của học sinh thì ngay từ khi được phân công đứng lớp điều đầu tiên tôi làm là kiểm tra khả năng nhận diện và đọc các chữ cái của học sinh. Tình hình thực tế của lớp như sau: Tổng số: 35 em + Đọc đúng các chữ cái: 7/35 + Đọc được một số chữ cái: 15/35 + Đọc chữ cái này qua chữ cái khác: 6/35 + Không đọc được: 7/35 Tiếp theo tôi kiểm tra khả năng viết chữ cái của các em ở bảng con, kết quả như sau: + Viết đúng, tương đối đẹp: 5/35 + Viết được thành chữ: 15/35 + Viết sai hoặc nhầm lẫn chữ này sang chữ khác: 11/35 + Không viết được chữ: 4/35 Qua quan sát một thời gian tôi nhận thấy những em nào đọc tốt thì sẽ viết tốt, còn những học sinh đọc chưa trôi chảy hay quên chữ cái thì viết sai chính tả hoặc không biết viết. Cũng vì thế tôi đã tiến hành rèn các kĩ năng cho học sinh cụ thể như sau: Người thực hiện: Phạm Thị Thủy 7 Trường Tiểu học: Bế Văn Đàn Đề tài: Sáng kiến kinh nghiệm: Rèn kĩ năng Nghe - Nói - Đọc - Viết cho học sinh lớp 1 3. Rèn các kĩ năng qua môn học Tiếng Việt - Giáo viên cần phải xác định rõ vai trò quan trọng của 4 kĩ năng nghe, nói, đọc, viết trong môn học Tiếng Việt. Trong giờ học Tiếng Việt lớp 1, giáo viên nên phân chia rõ ràng thời lượng phù hợp với từng hoạt động của bài để đảm bảo nội dung kiến thức được truyền đạt đúng và vừa sức với từng học sinh. - Khi tiến hành soạn giáo án cho hoạt động rèn các kĩ năng nghe, nói, đọc, viết cần theo cấu trúc từ dễ đến khó; phù hợp với từng năng lực của học sinh. Vì vậy để rèn luyện tốt cho học sinh các kĩ năng nghe, nói, đọc, viết giáo viên cần nắm vững được các yêu cầu của các kĩ năng như sau: 3.1. Rèn luyện kĩ năng nghe Giáo viên cần giúp học sinh phải nghe một cách có ý nghĩa: đó là nghe và hiểu nó và phản hồi một cách sáng tạo những điều nghe thấy. Như vậy nghe không phải là hoạt động thụ động mà là một kĩ năng cần sử dụng để nhận biết mục đích, ý nghĩa của người nói. Ở các môn học, bài học thì kĩ năng nghe được vận dụng khác nhau. Thời gian cho học sinh nghe bao giờ cũng là nhiều nhất nhưng lại ít được chú trọng rèn luyện vì mọi người điều nghĩ học sinh đọc được chưa? Học được gì? Viết đẹp không?... Ví dụ: GV giảng bài, làm mẫu (khi làm mẫu gv cũng kèm theo lời giải thích, hướng dẫn…) Có những môn học thời gian HS dùng để nghe có thể chiếm tới 50%. Vậy làm thế nào giúp học sinh nghe có hiệu quả? - Trong cuộc sống cũng như trong học tập kĩ năng nghe được sử dụng rất nhiều; kĩ năng nghe cũng rất đa dạng: nghe ngẫu nhiên, nghe để giải trí (nghe ca nhạc, nghe kể chuyện…), nghe để thu thập thông tin, nghe để giải quyết vấn đề, nghe để học… - Với học sinh, mục đích nghe phải được xác định rõ ràng nếu không các em sẽ không hiểu mình nghe để làm gì. Việc giáo viên giúp học sinh xác định nghe buộc các em chăm chú hơn. Người thực hiện: Phạm Thị Thủy 8 Trường Tiểu học: Bế Văn Đàn Đề tài: Sáng kiến kinh nghiệm: Rèn kĩ năng Nghe - Nói - Đọc - Viết cho học sinh lớp 1 Ví dụ: Khi giáo viên trình bày một vấn đề nào đó dùng cách nói “cô sẽ kiểm tra xem các em đã nghe được cô nói gì”. Sau khi nghe nói vậy thì học sinh sẽ tập trung vào bài học hơn. - Trước khi vào bài mới giáo viên nên giới thiệu khái quát về bài học Ví dụ: bài học gồm những nội dung nào; phần nào là trọng tâm; mục đích, yêu cầu của bài là gì?... để học sinh chú tâm nghe giảng và chú ý thực hiện các hoạt động. Sau đó yêu cầu học sinh nhắc lại cô đã hỏi gì? Các bạn nói gì? - Khi tổ chức các hoạt động tìm hiểu nội dung của bài cần xác định xem nên hướng dẫn cho học sinh bằng cách nào? Cần có yêu cầu như thế nào? Cần vận dụng những phương pháp nào để giúp học sinh nghe và hiểu dễ hơn. - Cuối mỗi bài học nên có sự tóm tắt tổng quát lại những nội dung chính đã học trong bài. - Với học sinh lớp 1 giáo viên cần nói chậm rãi, rõ ràng, giảng giải bằng những từ ngữ đơn giản, gần gũi với học sinh. Điều này tuy không khó nhưng GV lại hay quên nên giáo viên hay nói nhanh, dùng những cụm từ khó hiểu, xa lạ với học sinh. Do đó giáo viên cần lập rõ kế hoạch ngôn ngữ khi soạn bài. Ví dụ: Khi dạy hoạt động theo chủ đề”bê, nghé, bé” ở bài 25 Tiếng việt 1, Tập 1 giáo viên nên xây dựng hệ thống câu hỏi dành cho mọi đối tượng để giúp học sinh rèn luyện đầy đủ được các kĩ năng : +Tranh vẽ gì?(tranh vẽ bê, nghé) +Bê và nghé ăn gì?(bê và nghé ăn cỏ) +Bê là con của con gì? (bê là con của con bò) +Nghé là con của con gì? (nghé là con của con trâu) +Ba nhân vật trong tranh có gì chung? (ba nhân vật đều còn nhỏ) Khi học sinh nghe rõ câu hỏi thì từng đối tượng học sinh sẽ lần lượt trả lời được câu hỏi, nếu học sinh trả lời đúng mà chưa thành câu thì giáo viên chú ý uốn nắn ngay cho học sinh và cho học sinh nhắc lại cho nhớ. - Khi nói giáo viên cũng cần phải quan sát ánh mắt, thái độ, phản ứng của học sinh để xem các em chú ý đến mức độ nào để điều chỉnh kịp thời. Nếu lớp Người thực hiện: Phạm Thị Thủy 9 Trường Tiểu học: Bế Văn Đàn Đề tài: Sáng kiến kinh nghiệm: Rèn kĩ năng Nghe - Nói - Đọc - Viết cho học sinh lớp 1 học ồn, giáo viên phải có những hoạt động, lời nói để lấy lại sự tập trung của học sinh bằng cách: có thái độ thân thiện, hay pha chút hài hước; giáo viên không nên nói to hoặc chỉ trích nặng lời… - Sử dụng tốt các đồ dùng dạy học để hỗ trợ cho việc nghe có hiệu quả hơn như dùng tranh, ảnh, mô hình, vật thật…để học sinh kết hợp nhìn bằng mắt. Sự hỗ trợ này đặc biệt tốt cho phần giảng giải và làm mẫu. - Đối với những đoạn văn dài cần giúp học sinh hiểu được những từ khó, những thuật ngữ…ở trong bài hoặc giáo viên giới thiệu và giải nghĩa trước. - Cũng có thể kiểm tra sự chú ý của học sinh bằng cách dừng lại và đặt câu hỏi về vấn đề các em đang theo dõi. Và giáo viên cũng cần có thời gian chờ đợi học sinh đó là khi đặt câu hỏi tìm hiểu nội dung bài hoặc vấn đề gì đó giáo viên cần cho học sinh thời gian để suy nghĩ tìm câu trả lời. Điều này rất cần thiết nhưng giáo viên hay quên nên vừa dứt lời câu nói là lập tức gọi học sinh trả lời. 3. 2. Rèn luyện kĩ năng nói Ngay từ những ngày đầu tiên cắp sách đến trường trẻ đã được giáo dục đạo đức, giáo dục ăn nói phải lễ phép. Không những thế mà chúng ta cần rèn cho trẻ mạnh dạn, tự tin với mọi người hay trước tập thể. Hai kĩ năng nghe – nói có mối liên quan đến nhau. Vậy làm thế nào để học sinh tự tin và đạt được hiệu quả trong trình bày, phát biểu, suy nghĩ, ý tưởng của mình trước tập thể? Do đó chúng ta cần: - Luyện cho học sinh cách hỏi bằng những câu hỏi có thể thiếu chính xác hơn nội dung khi các em nghe chưa rõ. - Luyện cho học sinh kĩ năng nghe và nói rõ ràng, mạch lạc khi trả lời các câu hỏi. - Luyện cho học sinh trao đổi thông tin, suy nghĩ với bạn bè; thể hiện những câu nói đầy đủ và mạch lạc. - Luyện cho học sinh biết tự kể được một câu chuyện đã nghe kể hoặc đã đọc. hay những sự kiện được chứng kiến trong cuộc sống và đăc biệt chú ý cho học sinh biết tạo điệu bộ, cử chỉ, nét mặt cho phù hợp với câu chuyện. Người thực hiện: Phạm Thị Thủy 10 Trường Tiểu học: Bế Văn Đàn Đề tài: Sáng kiến kinh nghiệm: Rèn kĩ năng Nghe - Nói - Đọc - Viết cho học sinh lớp 1 - Luyện giúp học sinh biết nêu ý kiến riêng khi thảo luận nhóm hay đề xuất ý kiến riêng với thầy, cô giáo. - Tạo cho học sinh thói quen biết nói đề nghị người khác giúp đỡ khi cần; nói lời cảm ơn khi được người khác quan tâm, chia sẻ hay nói được lời xin lỗi khi vi phạm, làm sai điều gì đó… - Luyện cho HS biết cách nêu câu hỏi cho GV về bài học. Đôi khi HS muốn hỏi GV nhưng các em không biết cách diễn đạt câu hỏi hoặc nội dung câu hỏi lại không phù hợp với điều các em muốn hỏi. Vì vậy GV cần chú ý giúp HS hiểu rõ mục đích hỏi là ai? Nội dung gì? Để làm gì?... Ví dụ: Khi giáo viên nêu câu hỏi trong bài tập đọc lớp 1 “Hoa ngọc lan” Câu “Hương hoa lan thơm như thế nào?” thì khi gọi học sinh trả lời giáo viên cần cho học sinh nói đầy đủ câu: “Hương hoa lan thơm ngan ngát” hoặc “ Hương lan thơm ngan ngát tỏa khắp vườn, khắp nhà.” Nếu học sinh trả lời không đầy đủ câu thi khi chốt ý giáo viên nên cho 2 - 3 học sinh nhắc lại câu trả lời đầy đủ để học sinh dần nắm được cách nói đủ câu, đủ ý. 3. 3. Rèn luyện kĩ năng đọc Trong nhà trường học sinh tiếp xúc với nhiều loại văn bản (bài văn, thơ, câu chuyện…) trong chương trình tiểu học thì vốn kiến thức ngôn ngữ của học sinh cũng dần tăng lên. Vốn từ và ngữ pháp của các em ngày một phong phú và có tác dụng tích cực cho việc rèn luyện tư duy, rèn kĩ năng diễn đạt gọn gàng, trong sáng. Khi rèn luyện kĩ năng đọc giáo viên cần có những lưu ý trước khi học sinh đọc như sau: + Cần nêu mục đích, yêu cầu của việc đọc để giúp học sinh đọc tốt hơn. + Xác định và luyện đọc cho học sinh một số từ khó trong bài + Cần giải thích những từ vựng chủ chốt trong bài hay những từ ngữ khó. - Sau đây là một số kĩ năng cần luyện cho học sinh: * Rèn cho học sinh đọc đúng Người thực hiện: Phạm Thị Thủy 11 Trường Tiểu học: Bế Văn Đàn Đề tài: Sáng kiến kinh nghiệm: Rèn kĩ năng Nghe - Nói - Đọc - Viết cho học sinh lớp 1 + Rèn phát âm đúng: phụ âm đầu (ch/tr, l/n, d/r…); vần (ai/ay, oan/oang, iêu/ươu…); âm cuối; dấu thanh. + Muốn học sinh phát âm đúng thì mỗi giáo viên khi luyện phát âm phải có sự vận dụng mềm dẻo, trong phần luyện tập có chia ra nội dung bắt buộc và nội dung lựa chọn. Giáo viên nên lựa chọn chuẩn phát âm gần nhất với giọng địa phương của mình đồng thời nắm chắc biện pháp chữa lỗi phát âm cho học sinh. + Giáo viên phải luôn có sự hướng dẫn nhiệt tình, đặc biệt là biết động viên tinh thần, thương yêu giúp đỡ học sinh để các em hứng thú rèn phát âm đúng. Đồng thời giáo viên cũng cần tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến học sinh phát âm sai từ đó có biện pháp sửa sai để rèn luyện cho phù hợp. + Luyện học sinh đọc đúng một số từ khó: hươu, lấp ló… + Luyện học sinh đọc đúng cụm từ khó * Luyện cho học sinh đọc bằng mắt Hướng dẫn học sinh đọc không cần đánh vần từng chữ, cũng không đọc lẩm nhẩm trong miệng mà có thể nhìn bằng mắt lướt qua các từ đó để đọc trọn câu. * Luyện cho học sinh đọc diễn cảm: phải giúp học sinh nhận biết được sắc thái, tình cảm khác nhau của một bài văn hay bài thơ Ví dụ: Khi hướng dẫn học sinh kể câu chuyện Bông hoa cúc trắng giáo viên giúp học sinh nắm được thái độ, tình cảm của từng nhân vật khác nhau trong câu chuyện như: Lời người dẫn chuyện: Chậm rãi, cảm động Lời người mẹ: “ Mẹ thấy trong người mệt lắm. Con mời thầy thuốc vè đây cho mẹ” mệt mỏi, yếu ớt. Lời cụ già: ôn tồn. Lời cô bé: ngoan ngoãn, lễ phép khi trả lời cụ già; lo lắng, hốt hoảng khi đếm các cánh hoa : “Trời! Mẹ chỉ còn sống được hai mươi ngày nữa!” * Luyện cách đọc, giọng đọc, ngữ điệu phù hợp với các loại văn bản Người thực hiện: Phạm Thị Thủy 12 Trường Tiểu học: Bế Văn Đàn Đề tài: Sáng kiến kinh nghiệm: Rèn kĩ năng Nghe - Nói - Đọc - Viết cho học sinh lớp 1 Học sinh phải tiếp xúc với rất nhiều văn bản: văn bản nghệ thuật, văn bản hành chính, văn bản báo chí, khoa học…. Vì vậy mà giáo viên cần lựa chọn cho học sinh cách đọc, giọng đọc phù hợp với từng thể loại văn bản. Khi học sinh đọc các câu văn dài có nhiều dấu phẩy hoặc những câu có những chỗ cần ngắt giọng theo yêu cầu của bài thì giáo viên cần hướng dẫn đọc nhiều lần. Ví dụ: Khi hướng dẫn học sinh đọc câu văn trong bài Bàn tay mẹ chú ý đến ngữ điệu của câu văn như sau (/ - ngắt, // - nghỉ) Hằng ngày,/ đôi bàn tay của mẹ làm không biết bao nhiêu là việc.// Đi làm về,/ mẹ lại đi chợ,/ nấu cơm.// Mẹ còn tắm cho em bé/ và giặt một chậu tã lót đầy.// * Kĩ năng đọc thầm: + Khi đọc thầm, do không phải phát ra thành tiếng, thành lời, nên người đọc đỡ hao tổn sức lực, đỡ mệt mỏi hơn. + Đọc thầm không phải đọc tất cả các chữ mà có thể đọc lướt nên tốc độ đọc thầm nhanh hơn đọc thành tiếng. + Đọc thầm giữ nguyên được sự yên tĩnh, không làm ảnh hưởng tới suy nghĩ, tới công việc của người khác khi làm việc trong cùng một không gian hẹp. - Trong khi luyện tập cần phối hợp với các biện pháp luyện đọc. Để nâng cao chất lượng giáo dục nói chung và việc rèn phát âm chuẩn cho học sinh nói riêng thì cần phải phối hợp tốt giữa gia đình, nhà trường và xã hội. 4.4. Rèn luyện kĩ năng viết Để viết tốt thì học sinh phải đọc tốt vì thế mà kĩ năng đọc – viết có quan hệ mật thiết với nhau. Vì thế khi cho học sinh viết bài giáo viên cần chú ý các bước sau: Luyện đọc chữ khó: đây là bước tương đối quan trọng vì học sinh phát âm đúng các em sẽ viết đúng. Nếu học sinh phát âm sai dẫn đến sẽ viết sai. Do vậy cần chú trọng việc phát âm chuẩn cho học sinh trong giờ học tập đọc và phải kịp thời sửa lỗi cho học sinh. Người thực hiện: Phạm Thị Thủy 13 Trường Tiểu học: Bế Văn Đàn Đề tài: Sáng kiến kinh nghiệm: Rèn kĩ năng Nghe - Nói - Đọc - Viết cho học sinh lớp 1 Ví dụ: Đối với học sinh dân tộc Ê Đê thì hầu hết các em đều phát âm không có dấu thanh nên tôi tập trung cho học sinh đọc các từ có dấu thanh. Còn đối với học sinh dân tộc Thái các em thường phát âm sai vần on/ôn, ay/ây… nên khi học sinh phát âm sai tôi cho các em đọc lại hoặc nghe bạn đọc để đọc đúng. Luyện viết chữ khó: đây cũng là bước quan trọng nhưng khi học sinh luyện đọc chữ khó kĩ thì việc viết chữ khó sẽ dễ dàng hơn, nên chỉ cần đọc cho học sinh luyện viết vào bảng con. Nếu học sinh viết sai thì giáo viên gọi trực tiếp em đó lên bảng viết lại. Ví dụ: Hôm nay tiết chính tả có 2 vần dễ lẫn là “iêt” và “uyêt” thì tôi cho học sinh đọc và viết thêm một số từ để học sinh phân biệt rõ hơn 2 vần trên như: thời tiết, trăng khuyết, tiết kiệm, tuyệt đẹp… Viết bài: Trước khi viết bài nên cho học sinh nhắc lại các quy tắc chính tả để học sinh nhớ lại và giúp học sinh viết đúng. Ví dụ: Phụ âm k thường đứng trước các nguyên âm nào? ( i, e, ê) Phụ âm ngh thường đứng trước các nguyên âm nào? ( i, e, ê) Khi đọc bài cho học sinh viết giáo viên cần đọc chính xác, sau mỗi cụm từ, mỗi câu giáo viên phải nhắc lại 3 lần để học sinh theo dõi. Đối với những học sinh viết cẩu thả giáo viên cần nhắc nhở và yêu cầu học sinh kiểm tra lại bài (soát lỗi chính tả) khi đã viết xong. Vậy làm thế nào để giúp học sinh viết có hiệu quả? + Khơi gợi những kiến thức sẵn có của HS: viết về bất cứ nội dung nào, HS phải có hiểu và nhớ lại những kiến thức mà giáo viên đã dạy. Ví dụ: Khi học bài âm e, ngoài cách dạy học sinh phát âm cho đúng như nhìn bảng lớp để đọc, nhắm mắt hình dung lại âm e và đọc to để nhớ mặt chữ. Sau đó giáo viên phải kết hợp việc luyện viết chữ e nhiều lần nhằm giúp học sinh nhớ được biểu tượng con chữ để khi thực hành viết có chữ e trên giấy thì các em sẽ thể hiện tốt hơn. Từ tuần 1 đến tuần 25 các em học tập viết chữ lớn, từ tuần 26 trở đi các em được luyện viết chữ nhỏ theo quy định của mẫu chữ hiện hành vì vậy giáo viên cần nắm rõ quy trình viết các con chữ như về độ cao, khoảng cách, cách đặt bút, Người thực hiện: Phạm Thị Thủy 14 Trường Tiểu học: Bế Văn Đàn Đề tài: Sáng kiến kinh nghiệm: Rèn kĩ năng Nghe - Nói - Đọc - Viết cho học sinh lớp 1 dừng bút, rê bút, lia bút…Để hướng dẫn mẫu cho học sinh viết đúng, chính xác. Nếu giáo viên mà viết sai thì khi hướng dẫn viết sẽ làm học sinh thực hành sai theo cho dù có lên lớp trên các em cũng khó mà sửa sai được vì đó đã trở thành thói quen không dễ gì bỏ được. + Dành thời gian cho HS viết độc lập và hoàn thành bài viết. + Cùng xem lại bài viết: có thể theo hình thức cặp, nhóm. GV hỗ trợ HS đưa ra câu hỏi để giúp các em tự tìm ra lỗi, tự sữa lỗi câu cho mình. 4. Rèn các kĩ năng qua các môn học khác Đối với các môn học khác thì việc rèn luyện các kĩ năng đơn giản hơn vì các kĩ năng đã chủ yếu được rèn luyện ở môn học Tiếng việt Khi giảng dạy các môn học khác như: Toán, Đạo đức, Tự nhiên và xã hội… thì giáo viên cũng luôn phải chú ý và rèn luyện các kĩ năng cho học sinh đặc biệt là học sinh dân tộc thiểu số và những đối tượng học sinh yếu. Khi giảng dạy các môn học khác tôi áp dụng một số phương pháp như sau: - Luôn tạo cho học sinh có một không khí học tập thoải mái, thân thiện để HS tự rèn luyện các kĩ năng sẵn có. - Giáo viên luôn chủ động trong việc xác định trọng tâm của từng tiết học. Luôn khuyến khích học sinh tự rèn luyện các kĩ năng và thông qua đó giáo viên trực tiếp hướng dẫn hoặc sửa chữa cho học sinh. Khi học sinh trả lời câu hỏi yêu cầu phải trả lời đầy đủ câu. Nói với thầy cô giáo hay người lớn tuổi cần thưa gửi rõ ràng. - Tổ chức học sinh hoạt động theo nhóm có hiệu quả, giáo viên phải luôn theo dõi và không bỏ sót học sinh nào khi yêu cầu HS trả lời câu hỏi chứ không nhất thiết chỉ chú ý đến HS giơ tay. Biện pháp này nhằm tạo cơ hội cho tất cả HS được thể hiện trước tập thể. - Luôn vận dụng các phương pháp dạy học linh hoạt để rèn luyện cho học sinh. Tăng cường tích hợp kĩ năng sống, các nội dung cần tích hợp trong mỗi tiết học. III. KẾT QUẢ KHẢO NGHIỆM Người thực hiện: Phạm Thị Thủy 15 Trường Tiểu học: Bế Văn Đàn Đề tài: Sáng kiến kinh nghiệm: Rèn kĩ năng Nghe - Nói - Đọc - Viết cho học sinh lớp 1 Qua việc áp dụng các biện pháp trên tôi nhận thấy đa số các em đã chú ý lắng nghe giảng; nói được đầy đủ câu, đủ ý; đọc bài trôi chảy rõ ràng; có nhiều em đọc bài rất tốt; viết bài thì thành thạo và viết đúng cỡ chữ, chữ viết đẹp hơn. Kết quả khảo sát chung qua các năm học cụ thể như sau: Năm học Năm 2013-2014 Năm 2014-2015 Đầu năm ( nghe, nói, đọc, viết) Cuối học kì I ( nghe, nói, đọc, viết) 16 /32 em 19 / 35 em Cuối năm ( nghe, nói, đọc, viết ) 25/32 em 27/35 em 32/ 32 em .................. - Để đạt được những kết quả trên là nhờ tôi nắm được quy trình của từng môn học. Các tiết học đều được đảm bảo mục tiêu bài dạy và giáo viên luôn vận dụng được các phương pháp linh hoạt của từng môn. Hơn nữa tôi luôn chú ý đến việc lựa chọn một số hình thức tổ chức dạy học phù hợp trong từng tiết học giúp học sinh tích cực tiếp thu bài và phát huy được tính sáng tạo của học sinh. - Đa số học sinh đều có đầy đủ các kĩ năng nghe, nói, đọc, viết. Học sinh học tốt hơn môn Tiếng việt và tiếp thu tốt hơn ở các môn học khác. Và điều đáng mừng tôi nhận thấy học sinh đã mạnh dạn, tự tin hơn trong giao tiếp; các em biết chủ động trao đổi ý kiến với tất cả các thầy, cô giáo. - Với những kết quả đạt được và những chuyển biến đó tôi chắc rằng trong những thời gian tới học sinh sẽ ngày càng tiến bộ hơn. IV. BÀI HỌC KINH NGHIỆM Qua việc thực hiện những biện pháp trên tôi rút ra được một số kinh nghiệm cho bản thân. Vì 4 kĩ năng nghe, nói, đọc, viết có mối liên hệ mật thiết với nhau do đó để giúp học sinh nắm bắt được các kĩ năng trên là một việc làm không đơn giản vì thế mà chúng ta cần nắm được các yêu cầu sau: - Khi soạn bài cần nắm vững được mục tiêu, nội dung của bài để truyền đạt tới học sinh - Cần có kế hoạch bài dạy cụ thể, định hướng và phân bố rõ thời gian cho từng hoạt động. Người thực hiện: Phạm Thị Thủy 16 Trường Tiểu học: Bế Văn Đàn Đề tài: Sáng kiến kinh nghiệm: Rèn kĩ năng Nghe - Nói - Đọc - Viết cho học sinh lớp 1 - Trong một tiết học giáo viên chỉ là người hướng dẫn, gợi ý để học sinh làm việc, giáo viên không nên làm việc quá nhiều hay làm hộ giúp học sinh - Chú ý đến tất cả học sinh trong lớp, đặc biệt là đối với học sinh yếu, kém; giáo viên cần có biện pháp, hướng dẫn để giúp đỡ học sinh kịp thời. - Là người giáo viên tiểu học phải nắm bắt được đặc điểm tâm lý của học sinh. Vì vậy khi giao tiếp với học sinh việc đầu tiên chúng ta cần làm là biết khen ngợi, động viên, khuyến khích để tạo cho học sinh có hứng thú học tập. - Chuẩn bị đầy đủ các tranh ảnh, đồ dùng học tập để phục vụ tốt cho tiết học. - Tổ chức các trò chơi phù hợp với từng hoạt động của tiết học giúp khơi gợi sự hứng thú học tập của học sinh. - Người giáo viên luôn có lòng yêu nghề và thương yêu học sinh, luôn có trái tim nhiệt tình trong công tác giảng dạy và rèn luyện cho học sinh. - Động viên, khen thưởng kịp thời khi học sinh có tiến bộ. Thường xuyên động viên, khuyến khích HS Tham gia giao tiếp. - Luôn khuyến khích cha mẹ HS giúp con em mình rèn luyện các kĩ năng khi ở nhà. Người thực hiện: Phạm Thị Thủy 17 Trường Tiểu học: Bế Văn Đàn Đề tài: Sáng kiến kinh nghiệm: Rèn kĩ năng Nghe - Nói - Đọc - Viết cho học sinh lớp 1 PHẦN III KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ I. KẾT LUẬN Những kinh nghiệm của đời sống, những thành tựu của văn hóa – Khoa học, những tình cảm của thế hệ trước và của cả những người đương thời thì phần lớn được ghi lại bằng chữ viết. Nhưng vì thế nếu chúng ta nghe, nói, đọc, viết không tốt thì sẽ ảnh hưởng rất lớn đến kết quả học tập. Đối với học sinh lớp 1 nói riêng và học sinh tiểu học nói chung thì việc rèn luyện tốt được cho học sinh cả 4 kĩ năng này là một việc làm cần thiết để tạo cơ sở cho học sinh học tốt môn Tiếng Việt nói riêng và các môn học khác nói chung. Việc học đối với học sinh mang ý nghĩa giáo dục và phát triển rất lớn. Cũng chính vì thế mà khi dạy môn Tiếng việt nói riêng và các môn học khác nói chung giáo viên cần hình thành rõ cho học sinh cả 4 kĩ năng nghe, nói, đọc, viết và cần tổ chức tốt các hoạt động trong tiết học để học sinh tự tin, mạnh dạn trao đổi ý kiến với bạn bè và thầy cô. Việc rèn luyện các kĩ năng này không thể là ngày một, ngày hai và đặc biệt khó hơn đối với học sinh lớp 1. Vì thế đây là một quá trình rèn luyện lâu dài và đòi hỏi người giáo viên cũng như mỗi học sinh phải có tính kiên trì. Đối với học sinh lớp 1 đây là một môi trường mới mà các em đang bỡ ngỡ với từng con chữ, con số. Tâm hồn các em còn trong sáng, ngây thơ do đó đòi hỏi mỗi giáo viên phải có biện pháp tích cực để hướng dẫn học sinh học tập một cách chủ động và sáng tạo. Rèn luyện 4 kĩ năng nghe, nói, đọc, viết thành thạo cho học sinh lớp 1 chính là chìa khóa mở ra mọi tri thức. Từ đây các em hiểu và cảm nhận được cái hay, cái đẹp trong mỗi bài học và cũng từ đó các em sẽ dần cảm nhận được cái đẹp của thế giới xung quanh. Trên đây là những kiến thức mà tôi đã tìm tòi, nghiên cứu, học tập trong sách báo và được sự góp ý chân thành của bạn bè, đồng nghiệp cũng như Ban giám hiệu nhà trường. Tôi đã áp dụng những biện pháp trên cho năm học 2013 – 2014 và từ đầu năm học 2014 – 2015 đến nay và tôi nhận thấy học sinh có Người thực hiện: Phạm Thị Thủy 18 Trường Tiểu học: Bế Văn Đàn Đề tài: Sáng kiến kinh nghiệm: Rèn kĩ năng Nghe - Nói - Đọc - Viết cho học sinh lớp 1 những tiến bộ trong việc rèn luyện các kĩ năng nghe, nói, đọc, viết và kết quả học tập cũng đạt được kết quả cao hơn. II. KIẾN NGHỊ Bốn kĩ năng nghe, nói, đọc, viết dần được hình thành qua việc học môn Tiếng Việt cũng vì thế mà để giúp hoc sinh học tốt tất cả các môn học thì điều cần làm của mỗi người giáo viên là phải dạy tốt môn Tiếng Việt. Học sinh có học tốt Tiếng việt thì mới học tốt được những môn học khác. Nắm bắt được vai trò của việc rèn luyện các kĩ năng nghe, nói, đọc, viết cho học sinh tôi xin có một vài ý kiến. Mong các cấp lãnh đạo cùng các đồng nghiệp đóng góp ý kiến để giúp đỡ tôi hoàn thành bài viết của mình. - Thường xuyên tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên môn để các giáo viên được học hỏi, trao đổi kinh nghiệm với đồng nghiệp. - Nên có sự kết hợp chặt chẽ giữa nhà trường và gia đình để thường xuyên kèm cặp học sinh ở lớp cũng như ở nhà. - Mỗi người giáo viên cần phát huy được vai trò của người giáo viên trong công tác giảng dạy cũng như công tác làm chủ nhiệm. Thường xuyên phối hợp với các hoạt động giáo dục theo chủ điểm từng tháng để rèn luyện các kĩ năng cho học sinh. - Khuyến khích học sinh luôn mạnh dạn trong giao tiếp, trao đổi ý kiến của mình với thầy cô giáo và bạn bè. Qua đó các em sẽ dần hình thành và phát triển các kĩ năng một cách tự nhiên và hiệu quả hơn. - Người giáo viên phải luôn nhiệt tình giảng dạy, tâm huyết với nghề và có lòng yêu thương trẻ. Động viên, giúp đỡ học sinh kịp thời và luôn là tấm gương để học sinh noi theo. Trên đây là một vài ý kiến mà bản thân tôi mạnh dạn đưa ra. Tôi rất mong có thêm sự đóng góp ý kiến của Ban Giám Hiệu cũng như các đồng nghiệp trong khối, trong trường để giúp cho việc rèn luyện các kĩ năng quan trọng cho học sinh ngày càng có kết quả cao hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! CưM’gar, ngày 25 tháng 12 năm 2014 Người viết Người thực hiện: Phạm Thị Thủy 19 Trường Tiểu học: Bế Văn Đàn Đề tài: Sáng kiến kinh nghiệm: Rèn kĩ năng Nghe - Nói - Đọc - Viết cho học sinh lớp 1 Phạm Thị Thủy Người thực hiện: Phạm Thị Thủy 20 Trường Tiểu học: Bế Văn Đàn