Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Sinh học Sử dụng phương pháp giải quyết vấn đề để dạy định luật menden hiệu quả...

Tài liệu Sử dụng phương pháp giải quyết vấn đề để dạy định luật menden hiệu quả

.DOC
9
1262
119

Mô tả:

Sö dông d¹y häc GQV§ ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men §en Phßng gi¸o dôc- ®µo t¹o lÖ thñy trêng THCS Mü thñy  —–  Sö dông d¹y häc gi¶ quyÕt vÊn ®Ò ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña men den Vâ ThÞ LiÔu n¡M HäC: 2008- 2009 n¨m häc: 2007 - 2008 Gi¸o viªn: NguyÔn §øc Dòng – Trêng THCS Phong Nam 1 Sö dông d¹y häc GQV§ ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men §en I. PhÇn I Më ®Çu §Æt vÊn ®Ò: VÊn ®Ò ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc ë c¸c trêng phæ th«ng ®Ó ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng cña häc sinh nh»m ®µo t¹o nh÷ng ngêi n¨ng ®éng vµ s¸ng t¹o ®· ®îc ®Æt ra trong ngµnh gi¸o dôc tõ nh÷ng n¨m 80. ViÖc ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña häc sinh lµ mét trong c¸c ph¬ng híng c¶i c¸ch gi¸o dôc triÓn khai ë c¸c trêng phæ th«ng tõ nh÷ng n¨m 1980. HiÖn nay, víi nhÞp ®é ph¸t triÓn cña khoa häc kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ, vÊn ®Ò ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc cµng ®îc quan t©m h¬n. ë nghÞ quyÕt héi nghÞ lÇn thø 4 Ban chÊp hµnh trung ¬ng §¶ng kho¸ VII ®· ghi râ: “§æi míi ph¬ng ph¸p d¹y vµ häc ë c¸c cÊp häc, bËc häc. ¸p dông nh÷ng ph¬ng ph¸p gi¸o dôc hiÖn ®¹i ®Ó båi dìng cho häc sinh n¨ng lùc t duy s¸ng t¹o, n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò”. Vµ d¹y häc theo ph¬ng ph¸p tÝch cùc tiÕp tôc ®îc quan t©m ë NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø 2 cña Ban chÊp hµnh trung ¬ng §¶ng kho¸ VIII: “§æi míi m¹nh mÏ ph¬ng ph¸p gi¸o dôc ®µo t¹o kh¾c phôc lèi truyÒn thô mét chiÒu, rÌn luyÖn thµnh nÒ nÕp t duy s¸ng t¹o cña ngêi häc, tõng bíc ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p tiªn tiÕn vµ ph¬ng tiÖn hiÖn ®¹i vµo qu¸ tr×nh d¹y häc ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn vµ thêi gian tù häc.” ThÕ nhng cho ®Õn nay sù chuyÓn biÕn vÒ ph¬ng ph¸p d¹y häc trong c¸c trêng häc cha ®îc lµ bao. Phæ biÕn lµ thÇy ®äc trß chÐp, thuyÕt tr×nh gi¶ng gi¶i xen kÎ víi vÊn ®¸p t¸i hiÖn biÓu diÔn trùc quan minh häa.Tuy nhiªn bªn c¹nh ®ã cñng cã nh÷ng gi¸o viªn vËn dông thµnh c«ng c¸c biÖn ph¸p tÝch cùc ph¸t huy ®îc n¨ng lùc t duy ®éc lËp s¸ng t¹o, n¨ng lùc trÝ tuÖ cña häc sinh, trong ®ã cã d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nhng chñ yÕu lµ trong c¸c tiÕt thao gi¶ng, c¸c giê d¹y thi gi¸o viªn d¹y giái. §Ó gãp phÇn thùc hiÖn nhiÖm vô c¶i c¸ch gi¸o dôc: c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p theo híng “ph¸t triÓn trÝ lùc häc sinh trong qu¸ tr×nh häc tËp” phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña lÝ luËn d¹y häc hiÖn ®¹i. §ång thêi ®Ó ¸p dông ®îc yªu cÇu NghÞ quyÕt cña §¶ng vÒ viÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p gi¸o dôc ®µo t¹o, b¶n th©n t«i d· chän ®Ò tµi: “Sö dông d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men §en” trong ch¬ng tr×nh sinh häc 9 nh»m gãp phÇn lµm cho ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc, ph¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nhanh chèng trë thµnh phæ biÕn trong nhµ trêng. II. Môc ®Ých nghiªn cøu. T«i nghiªn cøu ®Ò tµi: “Sö dông d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men §en” trong ch¬ng I, s¸ch gi¸o khoa líp 9 nh»m c¸c môc ®Ých sau: + Gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng d¹y vµ häc (ë trêng THCS) + Gãp phÇn phæ biÕn ph¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong nhµ trêng THCS. + Nh»m rÌn luyÖn nghiÖp vô s ph¹m cho b¶n th©n. III. NhiÖm vô nghiªn cøu: - Nghiªn cøu c¬ së lý luËn cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. - Nghiªn cøu c¬ së vÒ t©m lÝ, sinh lÝ häc cña ®èi tîng häc sinh líp 9 lµm c¬ së cho viÖc thiÕt kÕ bµi häc theo híng d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. - Nghiªn cøu ch¬ng I s¸ch gi¸o khoa líp 9 còng nh c¸c s¸ch kh¸c cã liªn quan. - TiÕn hµnh thiÕt kÕ c¸c bµi gi¶ng thuéc ch¬ng I trong s¸ch gi¸o khoa líp 9 vµ c¸c ®Þnh luËt di truyÒn cña Men §en theo ph¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. IV. Ph¹m vi nghiªn cøu: C¸c quy luËt di truyÒn cña Men §en trong ch¬ng tr×nh SGK sinh häc líp 9. PhÇn II Néi dung A.C¬ së lÝ luËn cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò I/ Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: Gi¸o viªn: NguyÔn §øc Dòng – Trêng THCS Phong Nam 2 Sö dông d¹y häc GQV§ ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men §en 1. Nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n: I.1 B¶n chÊt cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: D¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lµ mét ph©n hÖ cña ph¬ng ph¸p d¹y häc v× nã tËp hîp nhiÒu ph¬ng ph¸p cô thÓ thµnh mét chØnh thÓ nh»m ®¹t môc ®Ých s ph¹m, lµ tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc s¸ng t¹o cña häc sinh ®Ó c¸c em võa tiÕp thu ®îc kiÕn thøc võa h×nh thµnh ®îc kinh nghiÖm kü n¨ng trªn c¬ së t×m tßi nghiªn cøu. Trong d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, bµi to¸n ®îc ®Æt ra ®Ó t¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ thµnh tè chÝnh kÕt hîp víi c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c nh: ThÝ nghiÖm, quan s¸t, thuyÕt tr×nh, lµm viÖc víi s¸ch gi¸o khoa. - Ba ®Æc trng c¬ b¶n cña b¶n chÊt gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: + Gi¸o viªn ®Æt ra tríc häc sinh mét lo¹t c¸c bµi to¸n nhËn thøc cã chøa ®ùng m©u thuÈn gi÷a c¸i ®· biÕt vµ c¸i ph¶i t×m, nhng chóng ®îc cÊu tróc l¹i mét c¸ch s ph¹m, gäi lµ nh÷ng bµi to¸n nªu vÊn ®Ò. + Häc sinh tiÕp cËn m©u thuÈn cña bµi to¸n nªu vÊn ®Ò nh m©u thuÈn cña néi t©m m×nh vµ ®îc ®Æt vµo t×nh huèng cã vÊn ®Ò tøc lµ tr¹ng th¸i cã nhu cÇu bøc thiÕt muèn gi¶i quyÕt b»ng ®îc bµi to¸n ®ã. + B»ng c¸ch tæ chøc gi¶i bµi to¸n nªu vÊn ®Ò mµ häc sinh lÜnh héi mét c¸ch tù gi¸c vµ tÝch cùc c¶ kiÕn thøc, c¸ch thøc gi¶i vµ do ®ã cã ®îc niÒm vui síng cña sù nhËn thøc s¸ng t¹o. I.2 Bµi to¸n nhËn thøc: - Bµi to¸n gi÷ vai trß hÕt søc quan träng trong viÖc thùc hiÖn môc tiªu ®µo t¹o, trong viÖc h×nh thµnh nh©n c¸ch cña ngêi lao ®éng, tù gi¸c, tÝch cùc, tù lùc vµ s¸ng t¹o. Bµi to¸n trong trêng häc võa lµ môc ®Ých võa lµ néi dung võa lµ ph¬ng thøc d¹y häc hiÖu nghiÖm, nã cung cÊp cho häc sinh cã kiÕn thøc, c¶ con ®êng giµnh lÊy kiÕn thøc mang l¹i niÒm vui síng cña sù ph¸t triÓn. - LÝ luËn d¹y häc coi bµi to¸n lµ mét ph¬ng ph¸p d¹y häc cô thÓ. Nã ®îc ¸p dông thêng xuyªn vµ phæ biÕn ë tÊt c¶ c¸c cÊp häc vµ c¸c lo¹i trêng häc kh¸c nhau. Bµi to¸n ®îc sö dông ë tÊt c¶ c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh d¹y häc: nghiªn cøu tµi liÖu míi, cñng cè, vËn dông, kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kiÕn thøc, kû n¨ng kû x¶o. Bµi to¸n cßn lµ ®Ò tµi chÝnh cña ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. - §øng ë møc ®é ngêi gi¶i bµi to¸n cã thÓ chia bµi to¸n thµnh ba d¹ng sau: + Bµi to¸n t¸i hiÖn: Ngêi gi¶i chØ t¸i hiÖn gi¶i råi chÊp nhËn nã. + Bµi to¸n t×m tßi hay bµi to¸n nhËn thøc: Lo¹i nµy ngêi gi¶i cha cã s¼n. Algorit. gi¶i, ph¶i t×m tßi, tù lùc t×m ra nã. Bµi to¸n nµy lµ ph¬ng ph¸p chÝnh yÕu, chñ ®¹o cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. + Bµi to¸n t¸i hiÖn - t×m tßi: §øng trung gian gi÷a hai kiÓu trªn. §ã lµ lo¹i bµi to¸n xuÊt ph¸t tõ bµi to¸n quen biÕt ®èi víi ngêi gi¶i nhng ®ång thêi l¹i chøa ®ùng c¸i g× ®ã cha biÕt. 1.3 T×nh huèng cã vÊn ®Ò: - T×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ mét tr¹ng th¸i t©m lÝ cña chñ thÓ nhËn thøc khi vÊp ph¶i mét m©u thuÈn, bao hµm mét ®iÒu g× ®ã cha biÕt, ®ßi hái mét sù t×m tßi tÝch cùc, s¸ng t¹o. T×nh huèng cã vÊn ®Ò ®îc x¸c ®Þnh bëi ba ®¹i lîng sau: + KiÕn thøc ®· cã ë chñ thÓ. + Nhu cÇu nhËn thøc + §èi tîng nhËn thøc. - Chñ thÓ cÇn cã thªm hiÓu biÕt míi vÒ ®èi tîng nhËn thøc cha cã trong kiÕn thøc ®· cã cña chñ thÓ. - §Ó cã mét t×nh huèng cã vÊn ®Ò cÇn cã mèi quan hÖ x¸c ®Þnh chø kh«ng ph¶i bÊt k× quan hÖ nµo gi÷a ba ®¹i lîng trªn. §ã lµ sù xuÊt hiÖn m©u thuÈn khi kiÕn thøc cña chñ thÓ vÒ ®èi tîng nhËn thøc kh«ng ®ñ ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu nhËn thøc. Ph¶n øng ®Þnh híng cña chñ thÓ nhËn thøc xuÊt hiÖn nhê vµo viÖc ph©n tÝch t×nh huèng x¶y ra. Sù ph©n tÝch ®ã gióp thiÕt lËp ®îc mèi quan hÖ gi÷a kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm ®· cã víi nh÷ng mèi liªn hÖ bªn trong ®èi tîng nhËn thøc vµ kÕt qu¶ h×nh thµnh ®îc vÊn ®Ò hay ®Æt ®îc vÊn ®Ò ®Ó gi¶i quyÕt. NÕu chñ thÓ nhËn thøc lµ häc sinh th× ®ã chÝnh lµ vÊn ®Ò häc tËp. Gi¸o viªn: NguyÔn §øc Dòng – Trêng THCS Phong Nam 3 Sö dông d¹y häc GQV§ ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men §en *C¸c ®iÒu kiÖn t¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò: - Trong t×nh huèng cã vÊn ®Ò ph¶i v¹ch ra ®îc ®iÒu cha biÕt, ®iÒu míi trong mèi quan hÖ víi c¸i ®· biÕt. Trong ®ã, c¸i míi ph¶i lät vµo nhu cÇu míi biÕt nhËn thøc, t¹o ra tÝnh tù gi¸c t×m tßi cña häc sinh. §iÒu cÇn nhÊn m¹nh lµ khi t¹o t×nh huèng, gi¸o viªn ph¶i c©n nh¾c tØ lÖ hîp lÝ gi÷a c¸i ®· biÕt vµ c¸i cha biÕt. -T×nh huèng ®Æt ra ph¶i phï hîp víi kh¶ n¨ng cña häc sinh. 2. C¸c bíc cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: 2.1. §Æt vÊn ®Ò: Nªu ra c¸c hiÖn tîng, sù kiÖn m©u thuÈn víi tri thøc ®· cã b»ng lêi gi¶ng cña thÇy, b»ng kinh nghiÖm, biÓu diÔn mÉu vËt, bµi to¸n… chñ thÓ nhËn thøc va ch¹m víi m©u thuÈn kh¸ch quan, kÕt qu¶ chñ thÓ biÕn m©u thuÈn kh¸ch quan thµnh m©u thuÈn chñ quan. 2.2. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: L«gÝc cña bíc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®îc thÓ hiÖn qua viÖc nªu gi¶ thuyÕt, v¹ch kÕ ho¹ch gi¶ thuyÕt, chøng minh gi¶ thuyÕt. §©y lµ kh©u quan träng cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Bíc nµy huy ®éng ®îc tèi ®a tÝnh t×m tßi, s¸ng t¹o cña häc sinh trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò bé phËn cã thÓ do tõng c¸ nh©n thùc hiÖn hoÆc th¶o luËn theo nhãm, hoÆc th¶o luËn chung c¶ líp. Gi¸o viªn theo dâi tiÕn tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña häc sinh ®Ó khi cÇn thiÕt cã híng dÉn, gîi ý vµ cuèi cïng tæng hîp l¹i toµn bé kÕt qu¶ xung quanh khu vùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò chÝnh. 2.3. KiÓm tra c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò kÕt luËn vÊn ®Ò: Sau khi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò gi¸o viªn híng dÉn häc sinh so s¸nh kÕt qu¶ ®¹t ®îc víi gi¶ thuyÕt, nÕu phï hîp häc sinh ®i ®Õn kÕt luËn vÊn ®Ò nÕu kh«ng phï hîp ph¶i ®Æt gi¶ thuyÕt kh¸c vµ gi¶i quyÕt b»ng mét c¸ch kh¸c. Khi vÊn ®Ò ®· ®îc kÕt luËn, tri thøc míi mµ häc sinh lÜnh héi ®îc tõ viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò sÏ ®îc vËn dông ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cã liªn quan. 3. C¸c cÊp ®é cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: - D¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò thùc hiÖn ë ba møc ®é cao thÊp kh¸c nhau, tuú theo tr×nh ®é tham gia cña häc sinh vµo viÖc gi¶i quyÕt c¸c bµi to¸n nhËn thøc. + Møc ®é thø nhÊt ®ßi hái gi¸o viªn thùc hiÖn toµn bé qui tr×nh cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. §ã lµ ph¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh ¥rixtic – hay hái ®¸p t×m tßi bé phËn. + Møc ®é thø hai khi thÇy vµ trß cïng nhau thùc hiÖn toµn bé quy tr×nh cña ph¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. §ã lµ ®µm tho¹i ¥rixtic. + Møc ®é thø ba ®ßi hái ®Ó häc sinh tù lùc thùc hiÖn toµn bé quy tr×nh cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. §ã lµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu vÊn ®Ò hay nghiªn cøu ¥rixtic. II. C¸c kÜ thuËt c¬ b¶n trong d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: 1. KÜ thuËt x©y dùng t×nh huèng vÊn ®Ò: Trong nhµ trêng mçi m«n häc cã nhiÒu c¸ch x©y dùng t×nh huèng cã vÊn ®Ò tuú theo ®Æc ®iÓm khoa häc cña nã. Tùu trung l¹i gåm c¸c bíc sau ®©y: - T¸i hiÖn tri thøc ®· cã liªn quan ®Õn t×nh huèng s¾p gi¶i quyÕt. - Nªu ra sù kiÖn, hiÖn tîng m©u thuÈn víi tri thøc ®· cã. 2. KÜ thuËt ®Æt vµ ph¸t triÓn vÊn ®Ò: - Bíc nµy lµ kÕt qu¶ cña sù va cham gi÷a chñ thÓ nhËn thøc víi m©u thuÈn kh¸ch quan, tøc lµ kÕt qu¶ cña viÖc chñ thÓ biÕn m©u thuÈn kh¸ch quan thµnh m©u thuÈn chñ quan. - T×nh huèng cã vÊn ®Ò trong d¹y häc chøa ®ùng ngay trong cÊu tróc l«gic cña néi dung tµi liÖu, trong hÖ thèng kh¸i niÖm, quy luËt quy ®Þnh trong ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa m«n häc. - LÝ thuyÕt kh«ng chØ lµ kiÕn thøc h×nh thµnh s½n mµ trong ®ã chøa c¶ ph¬ng thøc nhËn nã. NghÖ thuËt s ph¹m cña gi¸o viªn lµ tæ chøc häc sinh gi¶i m· b»ng c¸ch khÐo lÐo ®Æt ra nhiÖm vô nhËn thøc díi d¹ng cho bµi tËp, bµi to¸n nhËn thøc. T×nh huèng ®ã ®îc t¹o ra khi: + Vµo ®Ò bµi gi¶ng kiÕn thøc míi. + §a vµo mét môc míi, mét kh¸i niÖm míi trong bµi häc. Gi¸o viªn: NguyÔn §øc Dòng – Trêng THCS Phong Nam 4 Sö dông d¹y häc GQV§ ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men §en 3. KÜ thuËt gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: - Thùc hiÖn viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lµ b¾t dÇu tõ viÖc nªu vÊn ®Ò. Qu¸ tr×nh ph¸t biÓu vÊn ®Ò ®ang n¶y sinh trong häc sinh. ChÝnh trong bíc nµy häc sinh ®· thÊy ®îc c¸ch thøc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. L«gic ®îc thÓ hiÖn qua c¸c bíc: + V¹ch kÕ ho¹ch. + Nªu vµ lËp gi¶ thuyÕt. + Chøng minh gi¶ thiÕt + KiÓm tra viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò B. Thùc tr¹ng - §èi víi häc sinh: Häc sinh tiÕp thu tri thøc mét c¸ch thô ®éng, kh«ng ®îc häc tËp trong ho¹t ®éng vµ b»ng ho¹t ®éng cña m×nh th× thêng kh«ng hiÓu râ b¶n chÊt cña vÊn ®Ò vµ dÔ quªn. Häc sinh chØ nghe thÇy th«ng b¸o kiÕn thøc díi d¹ng cã s½n th× dÔ cã c¶m gi¸c nhµm ch¸n vµ nh vËy kh«ng kÝch ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña häc sinh, dÉn ®Õn häc sinh lêi t duy. - §èi víi gi¸o viªn: Trong mét bµi d¹y, nÕu kh«ng biÕt t¹o ra nh÷ng t×nh huèng cã vÊn ®Ò th× gi¸o viªn ph¶i nãi nhiÒu kh«ng kiÓm so¸t ®îc viÖc häc cña häc sinh do ®ã hiÖu qu¶ giê d¹y kh«ng cao - Thùc tÕ nhiÒu gi¸o viªn cho r»ng d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tuy hay nhng cã vÏ Ýt cã c¬ héi thùc hiÖn dîc do khã t¹o ra ®îc nhiÒu t×nh huèng cã vaans ®Ò. C. Gi¶i ph¸p - Tõ t×nh h×nh trªn b¶n th©n t«i ®· cã mét sè gi¶i ph¸p ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men §en VÝ dô: 1. D¹y môc: Lai ph©n tÝch: trong bµi lai mét cÆp tÝnh tr¹ng s¸ch gi¸o khoa líp 9 trang 11.. * §Æt vÊn ®Ò: P: Hoa §á x Hoa Tr¾ng F: TLKG vµ TLKH nh thÕ nµo? BiÕt mét gen quy ®inh mét tÝnh tr¹ng, tÝnh tr¹ng hoa ®á tréi hoµn toµn so víi hoa tr¾ng. * Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: V× häc sinh ®· cã kiÕn thøc vÒ ®Þnh luËt ®ång tÝnh cña Men §en nªn theo qu¸n tÝnh häc sinh sÏ kÕt luËn vµ viÕt s¬ ®å nh sau: Quy íc : Gen A quy ®inh hoa ®á. Gen a quy ®Þnh hoa tr¾ng. S¬ ®å lai : Hoa §á x Hoa Tr¾ng P: AA x aa Gp : A x a F: Aa: 100% hoa ®á - Gi¸o viªn: P: Hoa §á x Hoa Tr¾ng. Hoa tr¾ng cã kiÓu gen aa. VËy kiÓu gen cña c©y hoa ®á ®îc viÕt nh thÕ nµo? V× häc sinh ®· cã kiÕn thøc vÒ ®Þnh luËt ph©n tÝnh cã nghÜa lµ häc sinh ®· biÕt c©y hoa ®á cã 2 kiÓu gen quy ®Þnh ®ã lµ kiÓu gen AA vµ Aa nªn häc sinh sÏ tr¶ lêi nh sau: - Häc sinh: P cã thÓ thuÇn chñng ho¨c kh«ng thuÇn chñng, nªn c©y hoa ®á cã thÓ cã 2 kiÓu gen AA vµ Aa. Nh vËy, ®èi víi d÷ kiÖn bµi to¸n nµy sÏ cã s¬ ®å lai cho 2 trêng hîp: + Trêng hîp 1: P (thuÇn chñng): Hoa §á x Hoa Tr¾ng AA x aa Gp : A x a F: Aa: 100% hoa ®á + Trêng hîp 2: P : Hoa §á x Hoa Tr¾ng Aa x aa Gi¸o viªn: NguyÔn §øc Dòng – Trêng THCS Phong Nam 5 Sö dông d¹y häc GQV§ ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men §en Gp : F: A, a x a 1 Aa : 1 aa 50% hoa ®á : 50% hoa tr¾ng Häc sinh cã thÓ nhËn xÐt : Cïng cã mét kiÓu h×nh hoa ®á nhng cã kiÓu gen kh¸c nhau lai víi hoa tr¾ng, F thu ®îc sÏ cã sù ph©n ly kiÓu h×nh kh¸c nhau: + NÕu P cã kiÓu h×nh lµ AA th× F sÏ ®ång tÝnh :100% hoa ®á . + NÕu P cã kiÓu h×nh lµ Aa th× F sÏ ph©n tÝnh : 50% hoa ®á : 50% hoa tr¾ng. Vµ tõ ®©y gi¸o viªn gióp häc sinh ph¸t biÓu kh¸i niÖm lai ph©n tÝch vµ ý nghÜa cña nã. * KÕt luËn vÊn ®Ò: Lai ph©n tÝch lµ phÐp lai gi÷a c¬ thÓ mang tÝnh tr¹ng tréi víi c¸ thÓ mang tÝnh tr¹ng lÆn ®Ó kiÓm tra kiÓu gen cña c¬ thÓ mang tÝnh tr¹ng tréi ®ã: + NÕu con lai F1 ®ång tÝnh – c¬ thÓ mang tÝnh tr¹ng tréi cã kiÓu gen ®ång hîp. + NÕu con lai F1 ph©n tÝnh – c¬ thÓ mang tÝnh tr¹ng tréi cã kiÓu gen dÞ hîp. 2. D¹y môc: Tréi kh«ng hoµn toµn * §Æt vÊn ®Ò: P(thuÇn chñng) : Hoa phÊn ®á x Hoa phÊn tr¾ng AA x aa F1? F1 x F1 F2? F1& F2 cã kiÓu gen vµ kiÓu h×nh nh thÕ nµo ? H·y biÖn luËn vµ viÕt s¬ ®å lai P - F2. * Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: V× häc sinh ®· cã kiÕn thøc vÒ ®Þnh luËt 1, 2 cña Men §en nªn häc sinh sÏ biÖn luËn vµ viÕt s¬ ®å lai nh sau : P(thuÇn chñng) : Hoa phÊn ®á x Hoa phÊn tr¾ng AA x aa Gp : A a F1 : Aa: 100% Hoa phÊn ®á F1 x F1: Hoa phÊn ®á x Aa x Hoa phÊn ®á Aa GF1 : F2 : A, a A, a TLKG: 1AA : 2Aa : 1aa TLKH: 3 ®á : 1 tr¾ng Ph¬ng ph¸p gi¶i thÝch minh ho¹ kÕt qu¶ thÝ nghiÖm kh¸c víi lêi gi¶i cña häc sinh nªn häc sinh muèn ®îc gi¸o viªn gi¶i thÝch v× sao. - Gi¸o viªn: V× sao F1 cã kiÓu gen Aa l¹i cho kiÓu h×nh lµ hoa hång kh¸c bè mÑ? - Gi¸o viªn gîi ý: V× sao trong thÝ nghiÖm cña Men §en F1 cã kiÓu gen Aa l¹i cho kiÓu h×nh hoa ®á gièng kiÓu gen AA cña bè hoÆc mÑ? - Häc sinh: V× A quy ®Þnh hoa ®á tréi hoµn toµn so víi gen lÆn a quy ®Þnh hoa tr¾ng. - Gi¸o viªn: NÕu gen A tréi kh«ng hoµn toµn so víi gen a th× liÖu r»ng kiÓu gen Aa cña F1 cã biÓu hiÖn hoa ®á kh«ng? - Häc sinh: Cã thÓ v× hoa hång lµ tÝnh tr¹ng trung gian gi÷a hoa ®á vµ hoa tr¾ng. - Gi¸o viªn: VËy trong phÐp lai trªn kiÓu gen nµo quy ®Þnh hoa ®á. - Häc sinh: KiÓu gen AA: hoa ®á; KiÓu gen Aa: hoa hång; KiÓu gen aa: hoa tr¾ng. Tõ ®©y gi¸o viªn cho häc sinh viÕt s¬ ®å lai ®Ó kiÓm chøng l¹i gi¶ thuyÕt vµ sau ®ã häc sinh kÕt luËn. P: AA (hoa ®á) x aa (hoa tr¾ng) F1: Aa (hoa hång) F2: F1 x F1: AA (hoa ®á) : 2Aa(hoa hång) : 1aa (hoa tr¾ng) Gi¸o viªn: NguyÔn §øc Dòng – Trêng THCS Phong Nam 6 Sö dông d¹y häc GQV§ ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men §en §Õn ®©y gi¸o viªn th«ng b¸o thÝ nghiÖm ë F1 thu ®îc 100% hoa phÊn hång, F2 thu ®îc 1hoa phÊn ®á : 2 hoa phÊn hång : 1 hoa phÊn tr¾ng. *KÕt luËn vÊn ®Ò: Tréi kh«ng hoµn toµn lµ hiÖn tîng di truyÒn trong ®ã kiÓu h×nh cña c¬ thÓ lai F1 biÓu hiÖn tÝnh tr¹ng trung gian gi÷a bè vµ mÑ. Trong tÕ bµo ngoµi c¸c gen quy ®Þnh tÝnh tr¹ng tréi hoµn toµn, cßn cã c¸c gen quy ®Þnh tÝnh tr¹ng tréi kh«ng hoµn toµn so víi gen quy ®Þnh tÝnh tr¹ng lÆn lµm xuÊt hiÖn tÝnh tr¹ng trung gian. 3. §Þnh luËt ph©n ly ®éc lËp cña Men §en: *§Æt vÊn ®Ò: Gi¸o viªn kiÓm tra kiÕn thøc ®· häc b»ng hai bµi to¸n sau: (1) P t/c C©y ®Ëu h¹t vµng x C©y ®Ëu h¹t xanh AA aa  F1? F1 x F1  F2? x (2) P t/c §Ëu h¹t tr¬n BB  F1 F1 ? x §Ëu h¹t nh¨n bb F1  F2? ?H·y hoµn thiÖn hai s¬ ®å lai nªu trªn vµ viÕt kÕt qu¶ tæ hîp kiÓu gen vµ kiÓu h×nh theo c«ng thøc sau: ( 1AA : 2Aa : 1aa)(1BB : 2Bb : 1bb) =? ( 3vµng : 1 xanh)(3 tr¬n : 1 nh¨n) = ? Víi kiÕn thøc to¸n häc vµ sinh häc, häc sinh dÔ dµng tr¶ lêi yªu cÇu cña ®Ò bµi, sau ®ã häc sinh viÕt kÕt qu¶ cña hai c«ng thøc lai trªn nh sau: (1AA : 2Aa : 1aa)( 1BB : 2Bb : 1bb) = 1AABB : 2AABb : 1Aabb 2AaBB : 4AaBb : 2Aabb 1aaBB : 2aaBb : 1aabb (3 vµng : 1 xanh) (3 tr¬n : 1 nh¨n) = 9 vµng tr¬n : 3 vµng nh¨n : 3 xanh tr¬n : 1 xanh nh¨n - Häc sinh tù nhËn xÐt: C«ng thøc nµy chÝnh lµ sù kÕt hîp kiÓu gen còng nh ë F2 cña phÐp lai (1) vµ (2) - Gi¸o viªn vµo bµi míi víi bµi to¸n: P t/c: H¹t vµng tr¬n x H¹t xanh nh¨n F1: 100% h¹t vµng tr¬n F1x F1 Vµng tr¬n x Vµng tr¬n F2: 9 vµng tr¬n : 3 vµng nh¨n : 3 xanh tr¬n : 1 xanh nh¨n ? H·y biÖn luËn vµ viÕt s ®å lai trªn. BiÕt gen A quy ®Þnh h¹t vµng, gen a quy ®Þnh h¹t xanh. Gen B quy ®Þnh h¹t tr¬n, gen b quy ®Þnh h¹t nh¨n. *Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: - §øng tríc bµi to¸n nªu trªn häc sinh rÊt lóng tóng tuy r»ng c¸i míi hÇu nh kh«ng khã t×m v× ®· chøa ®ùng trong c¸c bµi to¸n c¸c em võa gi¶i, häc sinh xuÊt hiÖn nhu cÇu muèn t×m hiÓu. - §Ó häc sinh tù gi¶i quyÕt vÊn ®Ò gi¸o viªn lÇn lît ®a ra nh÷ng c©u hái gîi ý sau: + Gi¸o viªn: F1 thu ®îc 100% h¹t vµng tr¬n. VËy theo ®Þnh luËt ®ång tÝnh cña Men §en c¸c em cã nhËn xÐt g× vÒ tÝnh tr¹ng h¹t vµng vµ h¹t tr¬n? + Häc sinh: TÝnh tr¹ng h¹t vµng vµ h¹t tr¬n tréi hoµn toµn so víi h¹t xanh vµ h¹t nh¨n + Gi¸o viªn: Theo ®Ò bµi Gi¸o viªn: NguyÔn §øc Dòng – Trêng THCS Phong Nam 7 Sö dông d¹y häc GQV§ ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men §en Gen A quy ®Þnh h¹t vµng. Gen a quy ®Þnh h¹t xanh Gen B quy ®Þnh h¹t tr¬n Gen b quy ®Þnh h¹t nh¨n + Gi¸o viªn: F2 cã bao nhiªu kiÓu tæ hîp? + Häc sinh: 9 vµng tr¬n : 3 vµng nh¨n : 3 xanh tr¬n : 1 xanh nh¨n = 16 tæ hîp. + Gi¸o viªn: F2 xuÊt hiÖn 16 kiÓu tæ hîp, nh vËy cã kh¶ n¨ng mçi bªn bè mÑ F1 cho 4 lo¹i giao tö. §Ó F1 cho 4 lo¹i giao tö th× F1 ph¶i dÞ hîp 2 cÆp gen nhiÔm s¾c thÓ t¬ng ®ång kh¸c nhau ph©n ly ®éc lËp víi nhau trong qu¸ tr×nh di truyÒn. (Gi¶ thuyÕt) Trªn c¬ së gi¶ thuyÕt võa nªu gi¸o vªn híng dÉn häc sinh tr¶ lêi tuÇn tù c¸c c©u hái sau: - Gi¸o viÖn: §Ó F2 xuÊt hiÖn 16 kiÓu tæ hîp kiÓu h×nh th× bè mÑ F1 ph¶i cho bao nhiªu lo¹i giao tö? - Häc sinh: Bè mÑ mçi bªn cho 4 lo¹i giao tö (v× 16 tæ hîp = 4 giao tö F1x 4 giao tö F1) - Gi¸o viªn: §Ó bè mÑ mçi bªn cho 4 lo¹i giao tö th× kiÓu gen cña bè mÑ F1 ph¶i nh thÕ nµo ? - Häc sinh: Bè mÑ ph¶i dÞ hîp hai cÆp gen (AaBb) - Gi¸o viªn: F1 cã kiÓu gen AaBb qua gi¶m ph©n cho nh÷ng lo¹i giao tö nµo vµ tØ lÖ mçi lo¹i b»ng bao nhiªu ? - Häc sinh: F1 qua gi¶m ph©n cho 4 lo¹i giao tö v× tØ lÖ mçi lo¹i b»ng nhau. Gt AB = gt Ab = gt aB =gt ab - Gi¸o viªn: V× sao F1 cã kh¶ n¨ng cho 4 lo¹i giao tö víi tØ lÖ mçi lo¹i b»ng nhau. §iÒu ®ã chøng tá gen quy ®Þnh mµu s¾c h¹t vµ h×nh d¹ng h¹t ë ®Ëu Hµ Lan trong phÐp lai trªn n»m trªn c¸c cÆp nhiÔm s¾c thÓ t¬ng ®ång kh¸c nhau, do ®ã trong qu¸ tr×nh di truyÒn chóng di truyÒn ®éc lËp víi nhau nªn tÝnh tr¹ng t¬ng øng do gen quy ®Þnh ph©n ly ®éc lËp víi nhau. - Gi¸o viªn: F1 cã kiÓu gen AaBb vËy kiÓu gen cña P ®îc viÕt nh thÕ nµo? - Häc sinh: P t/c h¹t vµng tr¬n cã kiÓu gen AABB, h¹t xanh nh¨n cã kiÓu gen aabb . Tõ d©y, cho häc sinh viÕt s¬ ®å lai ®Ó kiÓm chøng l¹i gi¶ thuyÕt vµ nhËn xÐt kÕt qu¶ F2 cña phÐp lai hai tÝnh tr¹ng chÝnh lµ sù kÕt hîp hai kÕt qu¶ cña hai phÐp lai mét tÝnh tr¹ng. *KÕt luËn vÊn ®Ò: Khi lai gi÷a hai c¬ thÓ bè mÑ thuÇn chñng kh¸c nhau vÒ hai hay nhiÒu cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n th× sù di truyÒn cña cÆp tÝnh tr¹ng nµy kh«ng phô thuéc vµo sù di truyÒn cña cÆp tÝnh tr¹ng kia vµ ngîc l¹i. ë phÐp lai hai tÝnh tr¹ng: TLKG vµ TLKH cña F2 lµ tØ lÖ ph©n tÝnh chung cña hai phÐp lai mét cÆp tÝnh tr¹ng. P t/c kh¸c nhau vÒ hai cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n F2 lu«n cã tØ lÖ kiÓu h×nh: 9:3:3:1. D. KÕt qu¶: Sau mét thêi gian gi¶ng d¹y, dù giê líp b¹n, t«i ®· chän 2 líp cã kÕt qu¶ häc tËp còng nh sè lîng häc sinh, tØ lÖ nam n÷ t¬ng ®èi ngang nhau ®Ó kh¶o s¸t cïng mét thêi gian 45 phót, cïng mét ®Ò: Líp thùc nghiÖm 9A: §µm tho¹i ¥rixtic th«ng qua bµi to¸n nhËn thøc Líp ®èi chøng 9B: Gi¶i thÝch minh ho¹ Sau ®©y lµ b¶ng thèng kª kÕt qu¶ ®iÓm bµi kiÓm tra sau tiÕt d¹y d¹y häc gi¶i gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: Líp 9A 9B 0->2 2,1->4,9 5->6,4 6,5->7,9 8->10 5->10 SÜ sè SL % SL % SL % SL % SL % SL % 35 0 0 2 8,6 18 51,4 8 22,9 6 17,1 32 91,4 35 1 2,9 8 22,9 20 57,1 5 14,3 1 2,9 26 74,2 Qua ®©y ta cã thÓ nhËn xÐt r»ng: 1. Líp thùc nghiÖm: Gi¸o viªn: NguyÔn §øc Dòng – Trêng THCS Phong Nam 8 Sö dông d¹y häc GQV§ ®Ó d¹y c¸c quy luËt di truyÒn cña Men §en Líp häc nghiªm tóc, häc sinh rÊt høng thó häc bé m«n. Cã ®Õn 50% sè lîng häc sinh ph¸t biÓu x©y dùng bµi. Bµi to¸n nhËn thøc ®a ra tríc khi vµo bµi míi hÇu hÕt häc sinh vËn dông ®îc kiÕn thøc ®· häc ®Ó gi¶i vµ ch¼ng nh÷ng thÕ bµi gi¶i cña c¸c em lËp luËn còng rÊt tèt. Tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn rÊt thuËn lîi cho viÖc vµo bµi míi cña gi¸o viªn. 2. Líp ®èi chøng: ë líp ®èi chøng líp häc còng rÊt nghiªm tóc bëi lÏ ®ã lµ b¶n chÊt vèn cã cña häc sinh trêng THCS Mü Thuû. Tuy nhiªn v× gi¸o viªn lµm viÖc nhiÒu h¬n häc sinh nªn cha t¹o ®îc høng thó häc tËp cho häc sinh. Tõ ®ã t¹o nªn kh«ng khÝ líp häc cha thËt s«i næi. TØ lÖ häc sinh ph¸t biÓu x©y dùng bµi còng Ýt h¬n so víi líp thùc nghiÖm. Häc sinh cha thËt tá ý yªu thÝch bé m«n, yªu thÝch giê häc. Ph¬ng ph¸p gi¶i thÝch minh häa cha rÌn luyÖn ®îc cho häc sinh kÜ n¨ng t duy s¸ng t¹o, kÜ n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, kÜ n¨ng gi¶i bµi tËp. Cho nªn viÖc n¾m v÷ng néi dung bµi míi vµ gi¶i quyÕt bµi tËp ë SGK h¬i khã ®èi víi häc sinh, thËm chÝ cã mét sè em kh«ng gi¶i ®îc bµi tËp. ViÖc häc sinh tr¶ lêi c¸c c©u hái cña gi¸o viªn ®Ó ®i ®Õn tù ph¸t biÓu ®Þnh luËt thËt sù kh«ng cã hiÖu qu¶ b»ng ph¬ng ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, còng nh viÖc n¾m v÷ng c¬ së tÕ bµo häc lµ kiÕn thøc träng t©m cña mçi quy luËt còng cã phÇn khã ®èi víi häc simh líp ®èi chøng . PhÇn III kÕt luËn Trªn c¬ së ph©n tÝch, néi dung ch¬ng I < C¸c thÝ nghiÖm cña Men §en (quy luËt di truyÒn) trong ch¬ngtr×nh sinh häc líp 9 THCS > cho phÐp t«i ¸p dông ph¬ng ph¸p d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Ó ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh . Sö dông d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong gi¶ng d¹y c¸c quy luËt di truyÒn ®· gióp häc sinh hiÓu s©u kiÕn thøc vµ vËn dông tèt kiÕn thøc. VËn dông d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò gãp phÇn ®æi míi néi dung vµ ph¬ng ph¸p d¹y häc nh»m môc ®Ých t¨ng tÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh gãp phÇn thùc hiÖn nhiÖm vô c¶i c¸ch gi¸o dôc: C¶i tiÕn ph¬ng ph¸p theo híng “Ph¸t huy trÝ lùc häc sinh trong qu¸ tr×nh häc tËp” phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña lÝ luËn d¹y häc hiÖn ®¹i. Víi ®Ò tµi nµy t«i rÊt t©m ®¾c song do kh¶ n¨ng cßn nhiÒu h¹n chÕ do ®ã ®Ò tµi nghiªn cøu cßn nhiÒu khiÕm khuyÕt nhÊt ®Þnh. RÊt mong ®îc sù gãp ý cña b¹n ®ång nghiÖp vµ quý thÇy c« ®Ó ®Ò tµi ®îc hoµn chØnh h¬n vµ còng ®Ó t«i lµm tèt h¬n c«ng t¸c gi¶ng d¹y. §îc vËy, t«i xin ch©n thµnh tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c. H§KH trêng THCS Mü Thñy Mü thñy, ngµy 09 th¸ng 02 n¨m 2009 Ngêi lµm ®Ò tµi: Vâ ThÞ LiÔu Gi¸o viªn: NguyÔn §øc Dòng – Trêng THCS Phong Nam 9
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan