Tài liệu Tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh tại ngân hàng thương mại việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGÂN HÀNG TP.HỒ CHÍ MINH NCS. NGUYỄN THỊ ĐOAN TRANG TÁC ĐỘNG CỦA ĐA DẠNG HÓA THU NHẬP ĐẾN HIỆU QUẢ KINH DOANH TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG Chuyên ngành: Tài chính Ngân hàng MÃ SỐ: 9 34 02 01 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN THỊ LOAN TP. HỒ CHÍ MINH, THÁNG 08 NĂM 2020 i LỜI CAM ĐOAN Luận án này chưa từng được trình nộp để lấy học vị Tiến sĩ tại bất cứ một cơ sở đào tạo nào. Luận án này là công trình nghiên cứu riêng của tác giả. Kết quả nghiên cứu là trung thực, trong đó không có các nội dung đã được công bố trước đây hoặc các nội dung do người khác thực hiện, ngoại trừ các trích dẫn được dẫn nguồn đầy đủ trong luận án. Tác giả Nguyễn Thị Đoan Trang ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn Quý thầy cô trường Đại học Ngân hàng Tp.HCM, khoa Sau đại học của nhà trường đã giảng dạy và giúp đỡ, tạo điều kiện cho tôi học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án. Đặc biệt tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS. Nguyễn Thị Loan, người đã tận tình hướng dẫn, đưa ra các góp ý quý báu và động viên để tôi có thể hoàn thành tốt luận án. Tôi xin cảm ơn Ban lãnh đạo khoa và các đồng nghiệp nơi tôi làm việc đã giúp đỡ, tạo điều kiện cho tôi hoàn thành quá trình nghiên cứu này. Tôi cũng xin cảm ơn gia đình và bạn bè đã chia sẻ và động viên, giúp tôi yên tâm nghiên cứu để hoàn thành luận án. iii TÓM TẮT LUẬN ÁN Hiện nay, để đáp ứng xu hướng phát triển cạnh tranh và thực hiện đề án của Chính phủ, các NHTM Việt Nam đã không ngừng mạo hiểm vào các lĩnh vực ngoài truyền thống, thực hiện nhiều các hoạt động có thu nhập ngoài lãi làm đa dạng hóa thu nhập cho ngân hàng. Khi thực hiện đa dạng hóa thu nhập thì sẽ ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Qua lược khảo các nghiên cứu trước thì các nghiên cứu hiện tại trên thế giới về tác động của việc đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh của các NHTM đưa đến các kết luận khác nhau. Bên cạnh đó, việc lý giải tại sao các ngân hàng đa dạng hóa khác nhau cũng chưa được giải thích rõ ràng mặc dù cũng có khá nhiều các nghiên cứu ở nước ngoài nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến đa dạng hóa thu nhập ngân hàng. Ở Việt Nam chỉ có một số ít nghiên cứu về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh của NHTM. Hơn nữa, kết quả nghiên cứu về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro tại NHTM Việt Nam có sự trái ngược nhau nên chưa có kết luận về lợi ích của đa dạng hóa thu nhập đối với ngân hàng. Bên cạnh đó, ở Việt Nam cũng rất ít nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến đa dạng hóa thu nhập, đặc biệt là công trình nghiên cứu tiếp cận theo hướng tìm hiểu đồng thời tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh của NHTM Việt Nam và các yếu tố ảnh hưởng đến đa dạng hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam trong bối cảnh độ mở tài chính ở Việt Nam ngày càng mở rộng. Do đó, đề tài nghiên cứu “TÁC ĐỘNG CỦA ĐA DẠNG HÓA THU NHẬP ĐẾN HIỆU QUẢ KINH DOANH TẠI NHTM VIỆT NAM” là cần thiết để bổ sung cơ sở lý luận cũng như bằng chứng thực nghiệm về vấn đề này. Luận án kế thừa nghiên cứu của Lee và cộng sự (2014) và một số nghiên cứu liên quan để xây dựng mô hình về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh tại NHTM Việt Nam, trong đó xem xét ảnh hưởng của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh và hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro của NHTM Việt Nam trong điều kiện tình hình kinh tế và độ mở tài chính của Việt Nam. Luận án cũng kế thừa nghiên cứu của Hamdi, Hakimi và Zaghdoudi (2017) và một số nghiên cứu khác để xây dựng mô hình về các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam, trong đó bổ sung thêm việc xét các yếu tố rủi ro trong hoạt động ngân hàng (gồm rủi ro tín dụng, rủi ro thanh khoản, rủi ro phá sản) và độ mở tài chính. Ngoài ra, khi thực hiện đo lường đa dạng hóa thu nhập thì luận án cũng áp dụng lần lượt 2 cách đo phổ biến là thông qua chỉ số Herfindahl Hirschman và tỷ lệ thu nhập ngoài lãi. Luận án thu iv thập dữ liệu của 28 NHTM Việt Nam trong thời gian từ 2008 đến 2018 và sử dụng ước lượng SGMM hai bước của Arellano & Bover (1995) và Blundell & Bond (1998) để chạy và kiểm định mô hình nghiên cứu. Qua kết quả nghiên cứu, có thể kết luận về lợi ích của đa dạng hóa thu nhập đối với các NHTM Việt Nam đó là đa dạng hóa làm tăng hiệu quả kinh doanh cũng như hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro của ngân hàng. Các yếu tố khác như biến trễ của hiệu quả kinh doanh, quy mô ngân hàng, tốc độ phát triển, tỷ lệ an toàn vốn, tỷ lệ cho vay khách hàng, lạm phát, độ mở tài chính có tác động cùng chiều đến hiệu quả kinh doanh của NHTM Việt Nam, trong khi các yếu tố tác động ngược chiều là rủi ro tín dụng, tỷ lệ chi phí hoạt động trên thu nhập hoạt động. Nghiên cứu chưa tìm thấy mối quan hệ giữa các biến về tỷ lệ tiền gửi, tốc độ tăng trưởng kinh tế với hiệu quả kinh doanh ngân hàng. Ngược lại, hiệu quả kinh doanh cũng tác động cùng chiều đến đa dạng hóa thu nhập của NHTM Việt Nam. Các yếu tố khác ảnh hưởng cùng chiều tới sự đa dạng hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam là sự đa dạng hóa thu nhập của kỳ trước, quy mô ngân hàng, tỷ lệ an toàn vốn, rủi ro tín dụng, độ mở tài chính. Trong khi đó, các biến về tỷ lệ cho vay trên tổng tài sản, tốc độ tăng trưởng kinh tế và tỷ lệ lạm phát có tác động ngược chiều đến đa dạng hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam. Khi đo lường đa dạng hóa thu nhập thông qua tỷ lệ thu nhập ngoài lãi thì kết quả cho thấy rủi ro thanh khoản và rủi ro phá sản có ảnh hưởng ngược chiều đến mức độ đa dạng hóa thu nhập của ngân hàng, trong khi tỷ lệ chi phí hoạt động trên thu nhập hoạt động có ảnh hưởng cùng chiều đến đa dạng hóa thu nhập ngân hàng tại NHTM Việt Nam. Thông qua kết quả nghiên cứu, luận án đã đưa ra một số kiến nghị đối với các NHTM Việt Nam để các ngân hàng có thể tăng đa dạng hóa thu nhập và nâng cao hiệu quả kinh doanh. Như vậy, kết quả nghiên cứu của luận án đã có đóng góp về mặt lý luận, đó là góp phần kết luận về lợi ích của đa dạng hóa thu nhập là làm tăng hiệu quả kinh doanh và tăng hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro của các NHTM Việt Nam, cũng như xác định được các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập ngân hàng trong điều kiện độ mở tài chính của Việt Nam. Ngoài ra, luận án cũng có đóng góp về mặt thực tiễn, đó là gợi ý những chính sách để NHTM Việt Nam có chiến lược đa dạng hóa thu nhập phù hợp, nâng cao hiệu quả kinh doanh và cung cấp những thông tin hữu ích cho những nhà nghiên cứu trong lĩnh vực ngân hàng tiếp tục nghiên cứu sâu và rộng hơn những vấn đề liên quan. v DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT Từ viết tắt Cụm từ tiếng Việt BCĐKT Bảng cân đối kế toán BCKQKD Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh HQKD Hiệu quả kinh doanh NHNN Ngân hàng Nhà nước NHTM Ngân hàng thương mại NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần TN Thu nhập DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG ANH Từ viết tắt Cụm từ tiếng Anh Cụm từ tiếng Việt FEM Fixed Effect Model Mô hình tác động cố định GMM Generalized Method of Moments Phương pháp tổng quát hóa dựa trên moment IMF International Money Fund Quỹ tiền tệ thế giới OLS Ordinary Least Square Bình phương nhỏ nhất thông thường REM Random Effect Model Mô hình tác động ngẫu nhiên SGMM WB System Generalized Method of Phương pháp tổng quát hóa hệ thống dựa Moments trên moment Worldbank Ngân hàng thế giới vi MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................................. ii TÓM TẮT LUẬN ÁN ................................................................................................................ iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT ............................................................................. v DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TIẾNG ANH.............................................................................. v DANH MỤC BẢNG BIỂU ....................................................................................................... vii DANH MỤC HÌNH .................................................................................................................. viii CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU ...................................................... 1 1.1. Lý do nghiên cứu ........................................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu ................................................................................... 4 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................................ 5 1.4. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................................. 5 1.5. Đóng góp của nghiên cứu .............................................................................................. 7 1.6. Kết cấu đề tài nghiên cứu ............................................................................................. 8 Tóm tắt chương 1 ...................................................................................................................... 10 2.1. Cơ sở lý thuyết ............................................................................................................. 11 2.1.1. Cơ sở lý thuyết về đa dạng hóa thu nhập ngân hàng ..................................... 11 2.1.2. Cơ sở lý thuyết về hiệu quả kinh doanh ngân hàng ....................................... 16 2.1.3. Các lý thuyết về đa dạng hóa thu nhập và hiệu quả kinh doanh ngân hàng ... ............................................................................................................................. 21 2.2. Các nghiên cứu thực nghiệm ...................................................................................... 26 2.2.1. Các nghiên cứu thực nghiệm về tác động của đa dạng hóa thu nhập ngân hàng đến hiệu quả kinh doanh ngân hàng ...................................................................... 26 2.2.2. Các nghiên cứu thực nghiệm về các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập của ngân hàng .......................................................................................................... 41 Tóm tắt chương 2 .................................................................................................................. 51 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................................................................... 52 3.1. Quy trình nghiên cứu .................................................................................................. 52 3.2. Mô hình nghiên cứu tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh ngân hàng ............................................................................................................................... 54 3.2.1. Mô hình nghiên cứu tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh tại ngân hàng thương mại Việt Nam ................................................................... 54 vii 3.2.2. Các giả thuyết nghiên cứu ................................................................................ 57 3.3. Mô hình nghiên cứu các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập ngân hàng .. 66 3.3.1. Mô hình nghiên cứu các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập tại ngân hàng thương mại Việt Nam .............................................................................................. 66 3.3.2. Các giả thuyết nghiên cứu ................................................................................ 69 3.4. Dữ liệu nghiên cứu....................................................................................................... 78 3.5. Phương pháp ước lượng.............................................................................................. 79 Tóm tắt chương 3 .................................................................................................................. 82 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ............................................... 83 4.1. Thống kê mô tả dữ liệu nghiên cứu ........................................................................... 83 4.2. Kết quả nghiên cứu ..................................................................................................... 85 4.2.1. Kết quả nghiên cứu tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh của ngân hàng ........................................................................................................ 85 4.2.2. hàng Kết quả nghiên cứu các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập ngân ........................................................................................................................... 102 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ GỢI Ý CHÍNH SÁCH ........................................................ 115 5.1. Kết luận nghiên cứu .................................................................................................. 115 5.2. Gợi ý chính sách......................................................................................................... 118 5.3. Hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo ....................................... 127 Tóm tắt chương 5 .................................................................................................................... 128 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... i PHỤ LỤC .................................................................................................................................... ix vii DANH MỤC BẢNG BIỂU Tên bảng Bảng 2.1: Bảng tổng hợp các nghiên cứu về tác động của đa dạng hóa thu nhập Trang 36 đến hiệu quả kinh doanh của ngân hàng Bảng 2.2: Bảng tổng hợp các nghiên cứu trước về các yếu tố ảnh hưởng đa dạng 56 hóa thu nhập ngân hàng Bảng 3.1: Mô tả các biến trong mô hình nghiên cứu tác động của đa dạng hóa thu 64 nhập đến hiệu quả kinh doanh ngân hàng Bảng 3.2: Mô tả các biến trong mô hình nghiên cứu các yếu tố tác động đến đa 76 dạng hóa thu nhập ngân hàng Bảng 4.1: Thống kê mẫu nghiên cứu 84 Bảng 4.2: Hệ số tương quan giữa các cặp biến độc lập trong mô hình tác động 87 của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh ngân hàng Bảng 4.3: Kết quả hồi quy tác động của DIV lên ROA, ROE 88 Bảng 4.4: Kết quả hồi quy tác động của DIV lên SDROA, SDROE 90 Bảng 4.5: Hệ số tương quan giữa các biến độc lập trong mô hình tác động của đa 97 dạng hóa thu nhập (NON) đến hiệu quả kinh doanh ngân hàng Bảng 4.6: Kết quả hồi quy tác động của NON lên ROA, ROE 98 Bảng 4.7: Kết quả hồi quy tác động của NON lên SDROA, SDROE 100 Bảng 4.8: Hệ số tương quan giữa các cặp biến độc lập trong mô hình các yếu tố 104 tác động đến đa dạng hóa thu nhập của ngân hàng Bảng 4.9: Kết quả hồi quy các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập (đo 105 bằng chỉ số DIV) Bảng 4.10: Kết quả hồi quy các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập (đo bằng chỉ số NON) 111 viii DANH MỤC HÌNH Tên hình Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu Trang 53 1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU 1.1. Lý do nghiên cứu Hiện nay, với chỉ riêng hệ thống các NHTM ở Việt Nam (gồm 4 NHTM Nhà nước, 31 NHTM cổ phần trong nước, 9 ngân hàng có 100% vốn nước ngoài và 2 ngân hàng liên doanh) thì các NHTM Việt Nam đã và đang đối mặt với cạnh tranh ngày càng gay gắt, buộc các ngân hàng phải tăng lãi suất huy động vốn và giảm lãi suất cho vay, đồng thời phải nâng cao chất lượng và đa dạng hóa các sản phẩm dịch vụ để thu hút khách hàng. Việc “chuyển đổi mạnh mẽ mô hình kinh doanh của các ngân hàng thương mại theo hướng từ “độc canh tín dụng” sang mô hình đa dạng hóa sản phẩm dịch vụ ngân hàng phi tín dụng” cũng là một trong những nội dung trong Đề án “Cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng gắn với xử lý nợ xấu giai đoạn 2016-2020” được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt theo Quyết định số 1058/QĐ-TTg ngày 19/7/2017 mà các NHTM Việt Nam đã và đang thực hiện nhằm đa dạng hóa thu nhập cho ngân hàng. Như vậy, để đáp ứng xu hướng phát triển cạnh tranh và thực hiện đề án của Chính phủ, các ngân hàng thương mại đã không ngừng mạo hiểm vào các lĩnh vực ngoài truyền thống, mạnh dạn hơn trong việc mở rộng các hoạt động trung gian truyền thống như huy động vốn, cho vay sang các hoạt động có thu nhập ngoài lãi làm đa dạng hóa thu nhập cho ngân hàng. Khi thực hiện đa dạng hóa thu nhập thì sẽ ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Việc tìm hiểu mối quan hệ giữa đa dạng hóa thu nhập và hiệu quả kinh doanh của ngân hàng là rất quan trọng đối với những nhà điều hành ngân hàng, người làm chính sách, những nhà đầu tư vì việc hiểu liệu đa dạng hóa thu nhập có tạo thêm giá trị cho ngân hàng hay không là rất quan trọng cho những người ra quyết định kể trên. Hầu hết các tài liệu hiện có về đa dạng hóa thu nhập trong ngành ngân hàng tập trung vào mối liên hệ giữa đa dạng hóa và hiệu quả hoạt động của ngân hàng hoặc tác động của đa dạng hóa đối với rủi ro ngân hàng (Stiroh 2004a). Điều này có thể hiểu được khi các ngân hàng ổn định thu nhập và khả năng chịu rủi ro của ngân hàng là mối quan tâm chính của các nhà quản lý và giám sát. Có hai quan điểm trái ngược nhau về mối quan hệ giữa đa dạng hóa thu nhập và hiệu quả kinh doanh của ngân hàng. Một quan điểm cho rằng khi các ngân hàng đa dạng hóa sẽ làm tăng lợi nhuận và giảm rủi ro cho các ngân hàng bởi các ngân hàng có thể chia sẻ thông tin, các 2 yếu tố đầu vào như lao động và công nghệ cùng lúc cho nhiều hoạt động khác nhau nên được hưởng lợi ích về quy mô, đồng thời các ngân hàng còn hạn chế được những rủi ro thay đổi lợi nhuận mang tính chu kỳ, giúp ngân hàng ít bị phụ thuộc bởi biến động chung của thị trường tài chính. Đã có những nghiên cứu thực nghiệm ủng hộ cho giả thuyết này như Elsas, Hackethal & Holzhäuser (2010), Gurbuz, Yanik & Ayturk (2013), Meslier, Tacneng & Tarazi (2014), Lee, Yang & Chang (2014), Moudud-Ul-Huq, Zheng, Gupta & Ashraf (2018). Quan điểm thứ hai cho rằng đa dạng hóa làm giảm lợi nhuận của ngân hàng và làm tăng rủi ro cho ngân hàng. Một số nghiên cứu ở các nước Mỹ và Châu Âu cho kết quả ủng hộ quan điểm thứ hai. Các nghiên cứu của DeYoung và Rice (2004), Stiroh và Rumble (2006), Lepetit, Nys, Rous & Tarazi (2008) đã đưa ra bằng chứng và luận điểm cho rằng đa dạng hóa thu nhập sẽ làm ngân hàng phát sinh nhiều chi phí chuyển đổi, thu nhập bị biến động nhiều hơn, làm rủi ro tăng lên, do đó lợi ích của đa dạng hóa thu nhập bị đánh đổi bởi sự biến động theo chiều hướng bất lợi của lợi nhuận. Như vậy, các nghiên cứu hiện tại trên thế giới về tác động của việc đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh của các ngân hàng thương mại đưa đến các kết luận khác nhau. Bên cạnh đó, việc lý giải tại sao các ngân hàng đa dạng hóa thu nhập khác nhau, nguyên nhân của đa dạng hóa thu nhập cũng chưa được giải thích rõ ràng mặc dù cũng có khá nhiều các nghiên cứu ở nước ngoài nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến đa dạng hóa thu nhập ngân hàng (Landi & Venturelli (2001), Hahm (2008), Pennathur và cộng sự (2012), Nguyen, Skully & Perera (2012), Firth, Li & Wang (2013) Murharsito (2015), Meng, Cavoli & Deng (2017), Hamdi, Hakimi & Zaghdoudi (2017), Ozek (2017), Capraru, Ihnatov & Pintilie (2018), Robertho & Wibowo (2018)). Việc tìm hiểu các yếu tố ảnh hưởng đa dạng hóa thu nhập của ngân hàng cũng rất cần thiết để ngân hàng có giải pháp tác động các yếu tố này nhằm thực hiện đa dạng hóa thu nhập phù hợp, mang lại hiệu quả cao cho ngân hàng. Ở Việt Nam cũng đã có một số nghiên cứu về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh của các ngân hàng. Các nghiên cứu này đều cho kết quả là đa dạng hóa làm tăng hiệu quả kinh doanh của các NHTM Việt Nam (Hồ Thị Hồng Minh và Nguyễn Thị Cành 2015; Võ Xuân Vinh và Trần Thị Phương Mai 2015; Lê Văn Hậu và Phạm Xuân Quỳnh 2016; Nguyễn Minh Sáng 2017). Nhưng khi xét thêm yếu tố rủi ro thì kết quả tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh có điều chỉnh rủi ro trong ngân hàng là khác nhau. Võ Xuân Vinh 3 và Trần Thị Phương Mai (2015) có kết luận đa dạng hóa làm giảm hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro của ngân hàng. Batten và Võ Xuân Vinh (2016) cũng cho kết quả tương tự là đa dạng hóa làm tăng rủi ro cho ngân hàng, giảm hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro. Trong khi đó các nghiên cứu của Nguyễn Quang Khải (2016), Lê Văn Hậu và Phạm Xuân Quỳnh (2017) cho kết quả đa dạng hóa làm tăng hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro của ngân hàng. Như vậy, các nghiên cứu thực nghiệm cũng chưa có kết luận thống nhất về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro tại các NHTM Việt Nam. Đối với các nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến đa dạng hóa thu nhập thì ở Việt Nam có nghiên cứu của Nguyen Minh Sang & Thai Thi Thuy Linh (2018) thực hiện nghiên cứu các yếu tố gồm quy mô, tỷ lệ an toàn vốn, tỷ lệ nợ xấu, thu nhập lãi thuần, khủng hoảng và tăng trưởng kinh tế ảnh hưởng như thế nào đến đa dạng hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam. Qua các nghiên cứu về đa dạng hóa thu nhập tại các NHTM được tìm thấy, có thể thấy rằng ở Việt Nam chỉ có một số ít nghiên cứu về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh của NHTM. Hơn nữa, kết quả nghiên cứu về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro tại NHTM Việt Nam có sự trái ngược nhau nên chưa có kết luận về lợi ích của đa dạng hóa thu nhập đối với ngân hàng. Mặt khác, qua số liệu trên báo cáo tài chính, rõ ràng các ngân hàng có mức độ đa dạng hóa thu nhập khác nhau. Nguyên nhân của sự khác nhau về mức độ đa dạng hóa ngân hàng là gì? Việc tìm hiểu vấn đề này sẽ giúp ngân hàng có chiến lược và kế hoạch kinh doanh, điều chỉnh các yếu tố nhằm thực hiện đa dạng hóa thu nhập, đem lại hiệu quả kinh doanh cao hơn cho ngân hàng. Tuy nhiên, ở Việt Nam cũng rất ít công trình nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng đến đa dạng hóa thu nhập ngân hàng. Đặc biệt, theo hiểu biết của tác giả, có rất ít công trình nghiên cứu đầy đủ cả về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh của NHTM Việt Nam và các yếu tố ảnh hưởng đến đa dạng hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam, để từ đó ngân hàng có sự đánh giá đầy đủ về lợi ích của đa dạng hóa thu nhập và các yếu tố ảnh hưởng đến đa dạng hóa thu nhập, nhằm tác động đến các yếu tố này để thay đổi mức độ đa dạng hóa thu nhập, mang lại hiệu quả kinh doanh cao nhất cho ngân hàng. Vì vậy, đề tài nghiên cứu “TÁC ĐỘNG CỦA ĐA DẠNG HÓA THU NHẬP ĐẾN HIỆU QUẢ KINH DOANH TẠI NHTM VIỆT NAM” là cần thiết để bổ sung cơ sở lý luận cũng như 4 bằng chứng thực nghiệm về sự tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh và hiệu quả kinh doanh có điều chỉnh rủi ro tại các NHTM Việt Nam, cũng như xác định các yếu tố ảnh hưởng đến đa dạng hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam. Từ đó, giúp các NHTM Việt Nam có cơ sở để thực hiện đa dạng hóa thu nhập phù hợp nhằm tăng hiệu quả kinh doanh của ngân hàng. 1.2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu tổng quát: Vận dụng lý thuyết danh mục đầu tư hiện đại trong việc đa dạng hóa thu nhập của ngân hàng thì đa dạng hóa thu nhập đem lại lợi ích cho ngân hàng là sẽ làm tăng hiệu quả kinh doanh và giảm rủi ro, do đó làm tăng hiệu quả kinh doanh và hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro của ngân hàng. Tuy nhiên, các nghiên cứu thực nghiệm ở Việt Nam cho kết quả khác nhau về vấn đề này. Vì vậy, mục tiêu của nghiên cứu này là cung cấp thêm cơ sở lý luận và bằng chứng thực nghiệm để kết luận về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh và hiệu quả kinh doanh có điều chỉnh rủi ro tại NHTM Việt Nam. Bên cạnh đó, để có thể điều chỉnh tăng hoặc giảm mức độ đa dạng hóa thu nhập nhằm tăng hiệu quả kinh doanh của ngân hàng thì cần hiểu rõ những yếu tố ảnh hưởng đến đa dạng hóa thu nhập, từ đó ngân hàng sẽ thay đổi các yếu tố này nhằm góp phần điều chỉnh đa dạng hóa thu nhập ngân hàng. Vì thế, luận án thực hiện xác định các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập để từ đó gợi ý các giải pháp cho các NHTM Việt Nam thay đổi các yếu tố này cũng như thực hiện đa dạng hóa thu nhập phù hợp nhằm tăng hiệu quả kinh doanh và hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro của ngân hàng. Mục tiêu nghiên cứu cụ thể: - Đánh giá tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh và hiệu quả kinh doanh có điều chỉnh rủi ro tại NHTM Việt Nam - Đánh giá các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam - Đề xuất các giải pháp thực hiện đa dạng hóa thu nhập để góp phần tăng hiệu quả kinh doanh tại NHTM Việt Nam Câu hỏi nghiên cứu: - Đa dạng hóa thu nhập tác động như thế nào đến hiệu quả kinh doanh tại NHTM Việt Nam? 5 - Đa dạng hóa thu nhập tác động như thế nào đến hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro tại NHTM Việt Nam? - Các yếu tố nào tác động đến đa dạng hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam? Các yếu tố đó tác động theo chiều hướng như thế nào? - Các yếu tố ảnh hưởng đến đa dạng hóa thu nhập và tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh và hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro gợi ý giải pháp nào giúp các NHTM Việt Nam tăng hiệu quả kinh doanh ngân hàng? 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Mối quan hệ giữa đa dạng hóa thu nhập và hiệu quả kinh doanh tại NHTM Việt Nam. Phạm vi nghiên cứu: 28 NHTM Việt Nam gồm ABB, ACB, AGR, BVB, BIDV, CTG, EIB, HDB, KLB, LPB, MBB, MSB, NAB, NCB, OCB, PGB, SCB, SEAB, SGB, SHB, STB, TCB, TPB, VAB, VCB, VIB, VCA, VPB. Theo số liệu của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam tính đến 31/12/2018 thì các NHTM Việt Nam gồm 4 NHTM Nhà nước và 31 NHTMCP trong nước. Trong các NHTM Nhà nước thì dữ liệu nghiên cứu không bao gồm 3 ngân hàng bị mua lại với giá 0 đồng. Trong 31 NHTMCP thì dữ liệu không bao gồm NHTMCP Đông Á (đang trong tình trạng “kiểm soát đặc biệt”), NHTMCP Bắc Á, NHTMCP Đại chúng Việt Nam (Pvcombank), NHTMCP Việt Nam Thương Tín (Vietbank) do không thu thập được đầy đủ thông tin BCTC của các ngân hàng này trong giai đoạn nghiên cứu. Thời gian nghiên cứu: Từ năm 2008 đến năm 2018, là khoảng thời gian từ khi khủng hoảng tài chính thế giới năm 2008 đến nay. 1.4. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện mục tiêu nghiên cứu thứ nhất, luận án đã xây dựng mô hình nghiên cứu lý thuyết về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh tại NHTM Việt Nam dựa trên nghiên cứu của Lee và cộng sự (2014) và một số nghiên cứu liên quan. Mô hình nghiên cứu này áp dụng đối với cả hai cách đo lường đa dạng hóa thu nhập là đo lường thông qua chỉ số Herfindahl Hirschman và tỷ lệ thu nhập ngoài lãi. Để thực hiện mục tiêu nghiên cứu thứ hai, luận án đã dựa trên nghiên cứu của Hamdi, Hakimi và Zaghdoudi (2017) và một số nghiên cứu liên quan, đồng thời điều chỉnh, lược bỏ và 6 bổ sung một số biến để xây dựng mô hình nghiên cứu lý thuyết các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam. Điểm mới so với các nghiên cứu trước là nghiên cứu này xem xét đồng thời 3 rủi ro trong hoạt động ngân hàng gồm rủi ro phá sản, rủi ro tín dụng, rủi ro thanh khoản và bổ sung biến độ mở tài chính vào mô hình nghiên cứu. Đối với cả hai mô hình nghiên cứu ở trên thì luận án đã sử dụng ước lượng SGMM (SystemGMM) hai bước của Arellano & Bover (1995) và Blundell & Bond (1998), một phương pháp nghiên cứu hiệu quả trong các nghiên cứu trước để khắc phục các khuyết tật của mô hình. Để thực hiện mục tiêu nghiên cứu thứ ba, nghiên cứu này dựa trên kết quả nghiên cứu của hai mô hình trên để gợi ý các giải pháp nhằm điều chỉnh các yếu tố ảnh hưởng đa dạng hóa thu nhập cũng như thực hiện đa dạng hóa, góp phần tăng hiệu quả kinh doanh của NHTM Việt Nam. Các bước chính của nghiên cứu được tiến hành như sau: Bước 1: Xác định vấn đề nghiên cứu, đó là đa dạng hóa thu nhập ngân hàng và hiệu quả kinh doanh của ngân hàng thương mại. Bước 2: Tổng quan cơ sở lý thuyết, đồng thời khảo lược các nghiên cứu thực nghiệm trên thế giới và Việt Nam về các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập và tác động của đa dạng hóa thu nhập ngân hàng đến hiệu quả kinh doanh ngân hàng, từ đó đề xuất mô hình nghiên cứu lý thuyết. Bước 3: Thu thập và xử lý dữ liệu nghiên cứu. Các dữ liệu của các NHTM Việt Nam được thu thập từ báo cáo tài chính đã được kiểm toán, các dữ liệu về kinh tế vĩ mô được thu thập trên trang web của Quỹ tiền tệ quốc tế (International Monetary Fund – IMF) và Ngân hàng thế giới (Worldbank). Dựa trên các dữ liệu này, luận án tính toán các số liệu cần thiết cho việc chạy mô hình nghiên cứu. Bước 4: Chạy mô hình và kiểm định mô hình nghiên cứu. Nghiên cứu này thực hiện kiểm định mô hình hồi quy với ước lượng SystemGMM hai bước trên phần mềm Stata 13.0 để đảm bảo kết quả của mô hình nghiên cứu là phù hợp. Bước 5: Trình bày và thảo luận kết quả nghiên cứu. Luận án trình bày kết quả nghiên cứu ở Việt Nam, đồng thời thảo luận và so sánh với kết quả của các nghiên cứu trước liên quan. 7 Bước 6: Kết luận và gợi ý chính sách. Dựa trên kết quả nghiên cứu, luận án đưa ra kết luận và các gợi ý chính sách để tăng mức độ đa dạng hóa thu nhập và hiệu quả kinh doanh của NHTM Việt Nam. 1.5. Đóng góp của nghiên cứu So với các nghiên cứu trước, nghiên cứu này có một số đóng góp mới sau: - Nghiên cứu tiếp cận theo hướng vừa nghiên cứu các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập vừa nghiên cứu tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh tại NHTM Việt Nam, trong khi các nghiên cứu khác ở Việt Nam thường chỉ xem xét tác động của của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh tại NHTM Việt Nam. - Nghiên cứu đã hệ thống hóa các nghiên cứu thực nghiệm về các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập và các nghiên cứu về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh của ngân hàng. - Nghiên cứu này thực hiện kiểm tra tác động của đa dạng hóa thu nhập tới hiệu quả kinh doanh, và tác động của đa dạng hóa thu nhập tới hiệu quả kinh doanh có xét đến yếu tố rủi ro của các NHTM Việt Nam, trong khi các nghiên cứu khác ở Việt Nam thường chỉ xem xét ở một khía cạnh hiệu quả kinh doanh. Kết quả nghiên cứu giúp đưa ra kết luận về lợi ích của đa dạng hóa thu nhập là làm tăng hiệu quả kinh doanh và cả hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro tại các NHTM Việt Nam. Ngoài ra, nghiên cứu cũng xem xét mô hình trong bối cảnh kinh tế và độ mở tài chính của Việt Nam và kết quả cho thấy độ mở tài chính có tác động cùng chiều đến hiệu quả kinh doanh và hiệu quả kinh doanh điều chỉnh rủi ro của NHTM Việt Nam. - Trong mô hình về các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam, nghiên cứu này đã xác định và kiểm định cả ba loại rủi ro trong rủi ro của hoạt động ngân hàng gồm rủi ro phá sản, rủi ro tín dụng và rủi ro thanh khoản. Hơn nữa, nghiên cứu còn đánh giá các tác động này trong điều kiện độ mở tài chính ở Việt Nam ngày càng mở rộng và kết quả cho thấy độ mở tài chính cũng là một trong các yếu tố tác động cùng chiều đến đa dạng hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam. - Trong cả hai mô hình nghiên cứu thì đa dạng hóa thu nhập được lần lượt đo bằng hai cách, thông qua chỉ số đa dạng hóa (DIV) và tỷ lệ thu nhập ngoài lãi (NON). Kết quả 8 nghiên cứu của cả hai cách đo lường này không có mâu thuẫn với nhau, càng khẳng định thêm các kết quả nghiên cứu này là đáng tin cậy. Ngoài ra, về mặt thực tiễn, nghiên cứu này góp phần giúp các NHTM Việt Nam xác định lợi ích của đa dạng hóa thu nhập đối với hiệu quả kinh doanh ngân hàng và xác định được các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập trong hoạt động ngân hàng, đồng thời gợi ý những chính sách để ngân hàng thực hiện đa dạng hóa thu nhập phù hợp nhằm tăng hiệu quả kinh doanh ngân hàng. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng cung cấp những thông tin hữu ích cho những nhà nghiên cứu trong lĩnh vực ngân hàng tiếp tục nghiên cứu sâu và rộng hơn những vấn đề liên quan. 1.6. Kết cấu đề tài nghiên cứu Đề tài nghiên cứu gồm 5 chương: Chương 1: TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU. Chương 1 giới thiệu về lý do nghiên cứu, phạm vi, đối tượng nghiên cứu, mục tiêu nghiên cứu cũng như phương pháp nghiên cứu và đóng góp của nghiên cứu. Thông qua chương này, người đọc sẽ hình dung tổng quát về đề tài nghiên cứu Chương 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM. Chương 2 giải thích khái niệm, cách đo lường hiệu quả kinh doanh, đo lường đa dạng hóa thu nhập và giới thiệu một số lý thuyết liên quan đa dạng hóa thu nhập và hiệu quả kinh doanh của ngân hàng. Chương này cũng lược khảo các nghiên cứu trước liên quan đến đề tài gồm các nghiên cứu về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh và các nghiên cứu về các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập. Chương 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU. Chương 3 trình bày mô hình nghiên cứu, giải thích cách đo lường các biến và đưa ra các giả thuyết nghiên cứu. Ngoài ra, chương này cũng trình bày nguồn dữ liệu và phương pháp ước lượng của mô hình nghiên cứu. Chương 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN. Chương 4 trình bày kết quả nghiên cứu và thảo luận kết quả nghiên cứu của 2 mô hình là tác động của đa dạng hóa thu nhập đến NHTM Việt Nam và các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam. Biến đa dạng hóa thu nhập trong các mô hình lần lượt được đo lường thông qua chỉ số đa dạng hóa DIV và tỷ lệ thu nhập ngoài lãi NON. 9 Chương 5: KẾT LUẬN VÀ GỢI Ý CHÍNH SÁCH. Chương 5 trình bày kết luận rút ra từ nghiên cứu và gợi ý một số giải pháp, chính sách để các NHTM Việt Nam thực hiện tăng đa dạng hóa thu nhập và tăng hiệu quả kinh doanh. Ngoài ra, chương 5 cũng trình bày hạn chế của nghiên cứu này và hướng nghiên cứu tiếp theo liên quan đến chủ đề này. 10 Tóm tắt chương 1 Hiện nay các NHTM Việt Nam đang thực hiện “chuyển đổi mạnh mẽ mô hình kinh doanh của các ngân hàng thương mại theo hướng từ “độc canh tín dụng” sang mô hình đa dạng hóa sản phẩm dịch vụ ngân hàng phi tín dụng” nhằm đa dạng hóa thu nhập. Khi thực hiện đa dạng hóa thu nhập thì sẽ ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Qua lược khảo một số nghiên cứu trước thì ở Việt Nam chưa có nhiều nghiên cứu về vấn đề này và kết quả nghiên cứu cũng khác nhau. Do đó, đề tài nghiên cứu “TÁC ĐỘNG CỦA ĐA DẠNG HÓA THU NHẬP ĐẾN HIỆU QUẢ KINH DOANH TẠI NHTM VIỆT NAM” là cần thiết để bổ sung cơ sở lý luận cũng như bằng chứng thực nghiệm về sự tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh và hiệu quả kinh doanh có điều chỉnh rủi ro tại các NHTM Việt Nam cũng như về các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam, để từ đó gợi ý các giải pháp thực hiện đa dạng hóa thu nhập góp phần tăng hiệu quả kinh doanh của ngân hàng. Luận án kế thừa nghiên cứu của Lee và cộng sự (2014) và một số nghiên cứu liên quan để xây dựng mô hình về tác động của đa dạng hóa thu nhập đến hiệu quả kinh doanh tại NHTM Việt Nam. Luận án cũng kế thừa nghiên cứu của Hamdi, Hakimi và Zaghdoudi (2017) và một số nghiên cứu liên quan để xây dựng mô hình về các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập tại NHTM Việt Nam. Luận án thu thập dữ liệu của 28 NHTM Việt Nam trong thời gian từ 2008 đến 2018 và sử dụng ước lượng SGMM (SystemGMM) hai bước của Arellano & Bover (1995) và Blundell & Bond (1998) để chạy mô hình nghiên cứu. Kết quả nghiên cứu của luận án có đóng góp về mặt lý luận, đó là giúp đưa ra kết luận về lợi ích của đa dạng hóa thu nhập là làm tăng hiệu quả kinh doanh và tăng hiệu quả kinh doanh điều chỉnh theo rủi ro của các NHTM Việt Nam, cũng như xác định các yếu tố tác động đến đa dạng hóa thu nhập tại các NHTM Việt Nam, đặc biệt trong điều kiện độ mở tài chính ở Việt Nam ngày càng mở rộng. Ngoài ra, luận án cũng có đóng góp về mặt thực tiễn, đó là gợi ý những chính sách để NHTM Việt Nam thực hiện đa dạng hóa thu nhập phù hợp nhằm tăng hiệu quả kinh doanh ngân hàng và cung cấp những thông tin hữu ích cho những nhà nghiên cứu trong lĩnh vực ngân hàng tiếp tục nghiên cứu sâu và rộng hơn những vấn đề liên quan.