Tài liệu Thu thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ trong tố tụng dân sự của tòa án cấp sơ thẩm

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN KIM LƢỢNG THU THËP, NGHI£N CøU Vµ §¸NH GI¸ CHøNG Cø TRONG Tè TôNG D¢N Sù CñA TßA ¸N CÊP S¥ THÈM LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT NGUYỄN KIM LƢỢNG THU THËP, NGHI£N CøU Vµ §¸NH GI¸ CHøNG Cø TRONG Tè TôNG D¢N Sù CñA TßA ¸N CÊP S¥ THÈM Chuyên ngành: Luật dân sự và tố tụng dân sự Mã số: 60 38 01 03 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hƣớng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN CÔNG BÌNH HÀ NỘI - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chƣa đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƢỜI CAM ĐOAN Nguyễn Kim Lƣợng MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các từ viết tắt Danh mục bảng MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THU THẬP, NGHIÊN CỨU, ĐÁNH GIÁ CHỨNG CỨ TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ CỦA TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM ................................................. 7 1.1. KHÁI NIỆM VÀ Ý NGHĨA CỦA THU THẬP, NGHIÊN CỨU, ĐÁNH GIÁ CHỨNG CỨ TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ CỦA TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM .............................................................................................. 7 1.1.1. Khái niệm thu thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ trong tố tụng dân sự của Tòa án cấp sơ thẩm .................................................... 7 1.1.2. Ý nghĩa của thu thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ trong tố tụng dân sự của Tòa án cấp sơ thẩm .................................................. 10 1.2. CƠ SỞ CỦA THU THẬP, NGHIÊN CỨU VÀ ĐÁNH GIÁ CHỨNG CỨ TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ CỦA TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM ....... 14 1.2.1. Cơ sở lý luận của thu thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ trong tố tụng dân sự của Tòa án cấp sơ thẩm ..................................... 14 1.2.2. Cơ sở thực tiễn của thu thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ trong tố tụng dân sự của Tòa án cấp sơ thẩm ..................................... 16 1.3. KHÁI QUÁT SỰ PHÁT TRIỂN CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG DÂN SỰ VIỆT NAM TỪ NĂM 1945 ĐẾN NAY VỀ THU THẬP, NGHIÊN CỨU VÀ ĐÁNH GIÁ CHỨNG CỨ TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ CỦA TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM ............. 18 1.3.1. Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1989 ............................................... 18 1.3.2. Giai đoạn từ năm 1989 đến năm 2004 ............................................... 21 1.3.3. Giai đoạn từ 2004 đến nay ................................................................. 23 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1................................................................................ 25 Chƣơng 2:NỘI DUNG CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG DÂN SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH VỀ THU THẬP, NGHIÊN CỨU VÀ ĐÁNH GIÁ CHỨNG CỨ TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ CỦA TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM ......................... 26 2.1. CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG DÂN SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH VỀ THU THẬP CHỨNG CỨ TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ CỦA TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM ................................. 26 2.1.1. Điều kiện Tòa án cấp sơ thẩm tiến hành thu thập chứng cứ trong tố tụng dân sự ..................................................................................... 26 2.1.2. Các biện pháp thu thập chứng cứ của Tòa án cấp sơ thẩm trong tố tụng dân sự ......................................................................................... 30 2.2. CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG DÂN SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH VỀ NGHIÊN CỨU VÀ ĐÁNH GIÁ CHỨNG CỨ TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ CỦA TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM ....... 45 2.2.1. Nội dung nghiên cứu và đánh giá chứng cứ trong tố tụng dân sự .......... 45 2.2.2. Thủ tục nghiên cứu và đánh giá chứng cứ trong tố tụng dân sự ........... 48 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2................................................................................ 55 Chƣơng 3: THỰC TIỄN THỰC HIỆN CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG DÂN SỰ VIỆT NAM VỀ THU THẬP, NGHIÊN CỨU, ĐÁNH GIÁ CHỨNG CỨ CỦA TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM VÀ KIẾN NGHỊ.............................................................. 56 3.1. THỰC TIỄN THỰC HIỆN CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TỐ TỤNG DÂN SỰ VIỆT NAM VỀ THU THẬP, NGHIÊN CỨU VÀ ĐÁNH GIÁ CHỨNG CỨ CỦA TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM ................... 56 3.1.1. Những kết quả đạt đƣợc trong việc thực hiện các quy định của pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam về thu thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ của Tòa án cấp sơ thẩm ....................................... 56 3.1.2. Những hạn chế, tồn tại, vƣớng mắc và nguyên nhân của những hạn chế, tồn tại, vƣớng mắc trong việc thực hiện các quy định của pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam về thu thập, nghiên cứu, đánh giá chứng cứ của Tòa án cấp sơ thẩm ................................................ 58 3.2. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ THU THẬP, NGHIÊN CỨU VÀ ĐÁNH GIÁ CHỨNG CỨ CỦA TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM ................................................................................... 73 3.2.1. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật thu thập, nghiên cứu, đánh giá chứng cứ trong tố tụng dân sự của Tòa án cấp sơ thẩm ..................... 73 3.2.2. Kiến nghị về thực hiện pháp luật thu thập, nghiên cứu, đánh giá chứng cứ trong tố tụng dân sự của Tòa án cấp sơ thẩm ..................... 80 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3................................................................................ 85 KẾT LUẬN .................................................................................................... 86 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 88 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BLTTDS : Bộ luật tố tụng dân sự HĐTPTANDTC : Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao LSĐBSBLTTDS : Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật tố tụng dân sự LTCTAND : Luật tổ chức Tòa án nhân dân LTCVKSND : Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân PLTTGQCTCLĐ : Pháp lệnh thủ tục giải quyết các tranh chấp lao động PLTTGQCVADS : Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án dân sự PLTTGQCVAKT : Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án kinh tế TAND : Tòa án nhân dân TANDTC : Tòa án nhân dân tối cao TTDS : Tố tụng dân sự DANH MỤC BẢNG Số hiệu bảng Tên bảng Bảng 3.1: Thống kê số vụ việc giải quyết hàng năm Trang 57 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Chứng cứ, theo quy định của Điều 81 Bộ luật tố tụng dân sự (BLTTS) là những gì có thật đƣợc đƣơng sự và cá nhân, cơ quan, tổ chức khác giao nộp cho Tòa án hoặc do tòa án thu thập đƣợc theo trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định mà Tòa án dùng làm căn cứ để xác định yêu cầu hay sự phản đối của đƣơng sự là có căn cứ và hợp pháp hay không cũng nhƣ những tình tiết khác cần thiết cho việc giải quyết đúng đắn vụ án dân sự. Về nguyên tắc, các đƣơng sự phải có nghĩa vụ cung cấp chứng cứ để chứng minh cho yêu cầu của mình là có căn cứ và hợp pháp, Tòa án có trách nhiệm xem xét các tình tiết của vụ án, căn cứ vào quy định của pháp luật để giải quyết yêu cầu của đƣơng sự. Tuy nhiên khi xét thấy các tài liệu chứng cứ do các đƣơng sự cung cấp không đủ cơ sở giải quyết hoặc các đƣơng sự không thể cung cấp đƣợc các chứng cứ cần thiết thì trong các trƣờng hợp quy định Thẩm phán sẽ tiến hành một số biện pháp để thu thập chứng cứ. Sau khi có các chứng cứ, Tòa án phải tiến hành nghiên cứu và đánh giá chứng cứ. Hoạt động này giúp cho Tòa án hiểu đƣợc bản chất của vụ việc dân sự và xác định phƣơng hƣớng giải quyết đúng đắn vụ án dân sự Các hoạt động thu thập, nghiên cứu, đánh giá chứng cứ của Tòa án đƣợc quy định tại các điều từ Điều 85 đến Điều 96 của BLTTS, đồng thời đƣợc hƣớng dẫn tại Nghị quyết số 04/2012/NQ-HĐTP ngày 03/12/2012 của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao (HĐTPTANDTC) hƣớng dẫn thi hành một số quy định của BLTTDS về “chứng minh và chứng cứ” của BLTTDS đã đƣợc sửa đổi bổ sung theo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLTTS. So với các quy định về thu thập, nghiên cứu, đánh giá chứng cứ của các văn bản pháp luật đƣợc ban hành trƣớc đây thì các văn bản pháp luật này 1 đã quy định về điều kiện, trình tự và cách thức Tòa án tiến hành thu thập chứng cứ khá rõ ràng và đầy đủ hơn nên đã tạo thuận lợi cho các Tòa án trong việc giải quyết vụ việc dân sự. Tuy nhiên qua nghiên cứu cũng nhƣ khảo sát thực tiễn áp dụng các quy định về hoạt động thu thập, nghiên cứu, đánh giá chứng cứ của Tòa án cho thấy vẫn bộc lộ nhiều những vƣớng mắc bất cập nhƣ BLTTS chƣa quy định hoạt động thu thập chứng cứ của Tòa án giới hạn ở giai đoạn nào? Ví dụ nhƣ sau khi có quyết định xét xử Tòa án có đƣợc lấy lời khai, định giá, xem xét thẩm định… không? Biện pháp, cơ chế nào để nâng cao hiệu quả của biện pháp yêu cầu cơ quan, tổ chức cung cấp chứng cứ cho Tòa án vì trên thực tế rất nhiều trƣờng hợp họ không hợp tác, không cung cấp chứng cứ hoặc gây khó khăn cho Tòa án trong việc thu thập chứng cứ; Khi thẩm phán phải từ chối tiến hành tố tụng hoặc bị thay đổi thì những chứng cứ do thẩm phán đó thu thập trƣớc đó có đƣợc sử dụng để tiếp tục giải quyết vụ án không? Hay quy định về đánh giá chứng cứ tại Điều 96 BLTTDS còn mang tính nguyên tắc v.v... Đây chỉ là một số vấn đề bất cập trong vấn đề thu thập, nghiên cứu, đánh giá chứng cứ của Tòa án nhƣng nó cũng là những trở ngại lớn trong quá trình giải quyết vụ án dân sự. Từ thực tế đó, việc tiếp tục nghiên cứu vấn đề thu thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ trong tố tụng dân sự của Tòa án trong thời điểm hiện nay vẫn rất cần thiết. Vì vậy, tác giả đã chọn đề tài “Thu thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ trong tố tụng dân sự của Tòa án cấp sơ thẩm” nghiên cứu làm luận văn thạc sĩ với mong muốn qua đó sẽ làm rõ đƣợc những vấn đề liên quan đến hoạt động thu thập, nghiên cứu, đánh giá chứng cứ của Tòa án cấp sơ thẩm để góp phần nâng cao hiệu quả công tác giải quyết các vụ việc dân sự của Tòa án cấp sơ thẩm. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong thời gian qua, vấn đề hoạt động thu thập, nghiên cứu và chứng 2 cứ của Tòa án nói chung đã đƣợc nhiều học viên, chuyên gia pháp luật và những ngƣời làm thực tiễn quan tâm nghiên cứu. Nhiều công trình nghiên cứu có đề cập đến vấn đề này đã đƣợc công bố nhƣ luận văn thạc sĩ luật học “Chứng cứ và hoạt động chứng minh trong Tố tụng dân sự Việt Nam” của tác giả Vũ Trọng Hiếu bảo vệ tại Trƣờng Đại học Luật Hà Nội năm 1998, Luận văn thạc sĩ luật học “Hoạt động cung cấp, thu thập chứng cứ trong tố tụng dân sự Việt nam” của tác giả Nguyễn Minh Hằng bảo vệ tại Trƣờng Đại học Luật Hà Nội năm 2002; Luận án tiến sĩ luật học "Chế định chứng minh trong tố tụng dân sự Việt Nam" của tác giả Nguyễn Minh Hằng bảo vệ tại Trƣờng Đại học Luật Hà Nội năm 2007; đề tài "Thu thập và đánh giá chứng cứ trong quá trình giải quyết vụ án dân sự thực trạng và giải pháp", Công trình nghiên cứu khoa học cấp cơ sở, Viện khoa học xét xử của Toà án nhân dân tối cao năm 2002; bài “Chứng cứ và chứng minh trong tố tụng dân sự” của tác giả Hoàng Ngọc Thỉnh, đăng trên số Đặc san góp ý Dự thảo BLTTDS Tạp chí Luật học năm 2004; bài “Chế định chứng minh và chứng cứ trong BLTTDS” của tác giả Nguyễn Công Bình, đăng trên Tạp chí Nhà nƣớc và Pháp luật 2/2004; bài “Thời hạn cung cấp chứng cứ của đương sự” của tác giả Bùi Thị Huyền, đăng trên Tạp chí Luật học số 1/2002; bài “Chứng cứ và chứng minh trong tố tụng dân sự” của tác giả Dƣơng Quốc Thành đăng trên Tạp chí Tòa án nhân dân số 1/2004; bài “Tập quán nguồn luật hay nguồn chứng cứ” của tác giả Nguyễn Minh Hằng, đăng trên Tạp chí Tòa án nhân dân số 9/2004; bài “Một vài suy nghĩ về vấn đề chứng cứ và chứng minh được quy định trong BLTTDS” của tác giả Tƣởng Duy Lƣợng, đăng trên Tạp chí Tòa án nhân dân số 20/2004; bài “Một số vướng mắc trong quá trình thực hiện Bộ luật tố tụng dân sự - những kiến nghị, giải pháp hoàn thiện” của tác giả Nguyễn Văn Cƣờng trên Tạp chí Tòa án nhân dân số 2/2010; bài “Một số bất cập và vướng mắc của Bộ luật tố tụng dân sự chưa được hướng dẫn thi hành” của tác giả 3 Trần Văn Trung trên Tạp chí Tòa án nhân dân số 4/2011; bài “Bàn về điều 92 Bộ luật tố tụng dân sự về định giá tài sản” trên Tạp chí Tòa án nhân dân số 20/2012 .v.v. Những công trình nghiên cứu này đã làm sáng tỏ đƣợc nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến việc thu thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ của Tòa án. Tuy vậy, những công trình nghiên cứu này đƣợc thực hiện chủ yếu vào thời điểm trƣớc và sau khi BLTTS đƣợc ban hành đến nay điều kiên kinh tế, xã hội đã có nhiều thay đổi. Do vậy, việc nghiên cứu đề tài “Thu thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ trong tố tụng dân sự của Tòa án cấp sơ thẩm” trong lúc này là công việc rất có ý nghĩa và có tính thời sự. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu đề tài Đối tƣợng nghiên cứu đề tài là vấn đề về lý luận, các quy định của pháp luật TTDS về thu thập, nghiên cứu, đánh giá chứng cứ và thực tiễn thực hiện các quy định của pháp luật TTDS về thu thập, nghiên cứu, đánh giá chứng cứ của các Tòa án cấp sơ thẩm. Hoạt động thu thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ trong tố tụng dân sự của Tòa án cấp sơ thẩm là một hoạt động tố tụng dân sự cơ bản và có ý nghĩa rất lớn. Do vậy, đề tài "Thu thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ trong tố tụng dân sự của Tòa án cấp sơ thẩm" có rất nhiều nội dung khác nhau. Trong khuôn khổ và điều kiện thời gian nghiên cứu đề tài luận văn thạc sĩ tác giả chỉ tập trung nghiên cứu một số vấn đề về lý luận cơ bản, nội dung các quy định của pháp luật Việt nam hiện hành về thu thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ của Tòa án cấp sơ thẩm và thực tiễn thực hiện chúng tại các Tòa án trong những năm gần đây. 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài Việc nghiên cứu đề tài với mục đích là làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về thu thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ trong tố tụng dân sự; nội dung các quy định của pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam hiện hành về thu 4 thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ trong tố tụng dân sự đồng thời nhận diện những tồn tại, bất cập trong việc thực hiện các quy định của pháp luật về thu thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ của các Tòa án cấp sơ thẩm trên cơ sở đó tìm ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của hoạt động thu thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ của các Tòa án cấp sơ thẩm. Xuất phát từ mục đích của việc nghiên cứu đề tài nêu trên, việc nghiên cứu đề tài có nhiệm vụ nghiên cứu làm rõ những vấn đề lý luận lý luận cơ bản về thu thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ; phân tích làm rõ nội dung các quy định của pháp luật Việt nam hiện hành về thu thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ và khảo sát, đánh giá thực tiễn thực hiện các quy định của pháp luật về thu thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ của Tòa án cấp sơ thẩm. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu đề tài Luận văn đƣợc hoàn thành trên cơ sở phƣơng pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lê nin, quan điểm duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về Nhà nƣớc và pháp luật, quan điểm của Đảng cộng sản Việt nam về cải cách tƣ pháp và xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Quá trình nghiên cứu luận văn tác giả cũng đã sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu khoa học pháp lý truyền thống nhƣ phƣơng pháp phân tích, tổng hợp, so sánh… để thực hiện đề tài. 6. Những điểm mới của luận văn Luận văn là công trình nghiên cứu khoa học pháp lý toàn diện và có hệ thống về thu thập, nghiên cứu, đánh giá chứng cứ của Tòa án cấp sơ thẩm. Nội dung của luận văn thể hiện các kết quả nghiên cứu sau: - Phân tích làm rõ khái niệm, ý nghĩa và cơ sở của việc pháp luật quy định thu thập nghiên cứu, đánh giá chứng cứ của Tòa án cấp sơ thẩm. - Phân tích làm rõ nội dung và đánh giá đƣợc các quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành về thu thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ. 5 - Trình bày đƣợc những vấn đề về thực tiễn thu thập, nghiên cứu, đánh giá chứng cứ của Tòa án cấp sơ thẩm đồng thời chỉ ra những hạn chế, bất cập của quy định pháp luật và thực tiễn thực hiện. - Đề xuất đƣợc một số kiến nghị hoàn thiện và thực hiện các quy định của pháp luật về thu thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ. 7. Kết cấu của luận văn Luận văn gồm ba phần: Mở đầu, nội dung và kết luận. Phần nội dung của luận văn gồm 3 chƣơng: Chương 1: Những vấn đề lý luận về thu thập, nghiên cứu, đánh giá chứng cứ trong tố tụng dân sự của Tòa án cấp sơ thẩm. Chương 2: Nội dung các quy định của Pháp luật tố tụng dân sự Việt nam hiện hành về thu thập, nghiên cứu, đánh giá chứng cứ của Tòa án cấp sơ thẩm. Chương 3: Thực tiễn thực hiện các quy định của pháp luật tố tụng dân sự Việt nam về thu thập, nghiên cứu, đánh giá chứng cứ của Tòa án cấp sơ thẩm và kiến nghị. 6 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THU THẬP, NGHIÊN CỨU, ĐÁNH GIÁ CHỨNG CỨ TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ CỦA TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM 1.1. KHÁI NIỆM VÀ Ý NGHĨA CỦA THU THẬP, NGHIÊN CỨU, ĐÁNH GIÁ CHỨNG CỨ TRONG TỐ TỤNG DÂN SỰ CỦA TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM 1.1.1. Khái niệm thu thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ trong tố tụng dân sự của Tòa án cấp sơ thẩm Về nguyên tắc, khi tham gia tố tụng các đƣơng sự phải có nghĩa vụ cung cấp chứng cứ để chứng minh cho yêu cầu của mình là có căn cứ và hợp pháp, do vậy các đƣơng sự phải thu thập các chứng cứ để cung cấp cho Tòa án, Tòa án có trách nhiệm xem xét các tình tiết của vụ án, căn cứ vào quy định của pháp luật để giải quyết yêu cầu của đƣơng sự. Tuy nhiên khi xét thấy các tài liệu chứng cứ do các đƣơng sự cung cấp không đủ cơ sở giải quyết hoặc các đƣơng sự không thể cung cấp đƣợc các chứng cứ mà có yêu cầu thì theo quy định của BLTTDS Tòa án tiến hành thu thập chứng cứ. Sau khi có các chứng cứ, thì Tòa án phải tiến hành các hoạt động nghiên cứu và đánh giá chứng cứ trƣớc khi sử dụng. - Trong nghiên cứu khoa học pháp lý nhiều tác giả đã đƣa ra những khái niệm khác nhau về thu thập chứng cứ nói chung và của Tòa án nói riêng. Theo tác giả Tƣởng Duy Lƣợng, “Thu thập chứng cứ là một hành vi tố tụng của Tòa án, Viện kiểm sát trong việc tiếp nhận các tài liệu, chứng cứ do đương sự, cá nhân, cơ quan, tổ chức cung cấp, hoặc do chính Tòa án trực tiếp sử dụng các biện pháp để thu thập” [16, tr.12]. Đề cập ở phạm vi rộng và khái quát hơn tác giả Nguyễn Minh Hằng cho rằng: 7 Hoạt động thu thập chứng cứ đƣợc hiểu là hoạt động tố tụng dân sự của các chủ thể chứng minh trong việc phát hiện, ghi nhận, thu giữ và bảo quản chứng cứ bằng các phƣơng pháp, biện pháp theo một trình tự, thủ tục do pháp luật tố tụng dân sự quy định [10, tr.64]. So sánh hai quan điểm trên thấy rằng các tác giả đều có những điểm chung về khái niệm thu thập chứng cứ, đó là: Thu thập chứng cứ là hoạt động tố tụng dân sự của các chủ thể chứng minh; đƣợc tiến hành theo trình tự thủ tục đƣợc pháp luật tố tụng dân sự quy định. Theo Giáo trình Luật tố tụng dân sự Việt Nam của Trƣờng Đại học Luật Hà nội thì “Thu thập chứng cứ là việc phát hiện tìm ra các chứng cứ, tập hợp, đưa vào hồ sơ vụ việc dân sự để nghiên cứu, đánh giá và sử dụng giải quyết vụ việc dân sự” [2, tr.164]. Khái niệm này đã đề cập đến đƣợc bản chất của biện pháp thu thập chứng cứ cũng nhƣ mục đích của hoạt động thu thập chứng cứ nhằm để “nghiên cứu”, “đánh giá và sử dụng” trong hoạt động giải quyết vụ việc dân sự của Tòa án. Tuy nhiên khái niệm trên chƣa chƣa làm nổi bật lên đƣợc vấn đề chủ thể tiến hành thu thập chứng cứ trong trƣờng hợp này là Tòa án và tiến hành thu thập chứng cứ qua việc áp dụng một số biện pháp thu thập chứng cứ trong những trƣờng hợp và điều kiện do pháp luật tố tụng dân sự quy định, và thông qua việc áp dụng thủ tục, trình tự cũng nhƣ điều kiện chặt chẽ do pháp luật quy định nhƣ vậy thì các chứng cứ mà Tòa án thu thập đƣợc mới có giá trị pháp lý và đƣợc sử dụng vào việc giải quyết vụ việc dân sự. Mặt khác, theo quy định của pháp luật tố tụng dân sự Việt Nam hiện hành thì ở các Tòa án việc thu thập chứng cứ không phải do bất kỳ ai đảm nhiệm mà do Thẩm phán phụ trách việc giải quyết vụ việc đảm nhiệm. Từ những vấn đề nêu trên có thể kết luận về khái niệm thu thập chứng cứ nhƣ sau: "Thu thập chứng cứ của Tòa án là hoạt động của thẩm phán trong việc tiến hành các biện pháp pháp lý theo quy định của 8 pháp luật nhằm tập hợp các chứng cứ liên quan đến vụ việc dân sự đã được Tòa án thụ lý để xây dựng, hoàn thiện hồ sơ, tạo tiền đề cho việc nghiên cứu, đánh giá chứng cứ nhằm xác định sự thật khách quan của vụ việc dân sự". - Nghiên cứu chứng cứ là hoạt động tiếp theo của quá trình cung cấp, thu thập chứng cứ và nằm trong quá trình chứng minh. Nghiên cứu chứng cứ là một chuỗi hoạt động của quá trình nhận thức đƣợc chủ thể chứng minh tiến hành thông qua việc xem xét, tìm hiểu chứng cứ trong hồ sơ vụ việc dân sự cũng nhƣ tại phiên tòa để chấp nhận hoặc không chấp nhận các tình tiết, sự kiện đƣợc xem xét, xác định là chứng cứ của vụ việc. Mục đích của hoạt động nghiên cứu chứng cứ là xác định giá trị chứng minh của chứng cứ để làm tiền đề cho việc đánh giá chứng cứ nhằm xác định sự thật khách quan của vụ việc dân sự. Hoạt động nghiên cứu chứng cứ đƣợc thực hiện trong suốt quá trình chứng minh, trong từng giai đoạn tố tụng. Theo Đại từ điển tiếng Việt, thuật ngữ “nghiên cứu” đƣợc giải thích là “xem xét, làm cho nắm vững vấn đề nhận thức, tìm ra cách giải quyết” [37, tr.7]. Tuy nhiên đây chỉ là khái niệm chung về nghiên cứu. Theo Giáo trình Luật tố tụng dân sự Việt Nam của Trƣờng Đại học Luật Hà Nội: “Nghiên cứu chứng cứ là việc Tòa án trực tiếp thụ cảm, xem xét, phân tích, so sánh chứng cứ” [2, tr.88]. Có thể thấy rằng hoạt động nghiên cứu chứng cứ trong tố tụng dân sự có nhiều chủ thể tham gia, đó là các chủ thể có quyền, nghĩa vụ chứng minh làm rõ sự thật khách quan của vụ việc dân sự. Trong đó, Tòa án là một chủ thể nghiên cứu chứng cứ toàn diện nhất và có vai trò quan trọng nhất. Ở Tòa án, việc nghiên cứu chứng cứ trƣớc phiên tòa do Thẩm phán phụ trách việc giải quyết vụ việc thực hiện, việc nghiên cứu chứng cứ tại phiên tòa do các thành viên của Hội đồng xét xử thực hiện. Khi nghiên cứu chứng cứ Tòa án phải tiến hành đọc, quan sát, xem xét và tìm hiểu chứng cứ. Từ đó, có thể kết luận về khái niệm nghiên cứu chứng cứ nhƣ sau: "Nghiên cứu chứng cứ của Tòa án là việc thẩm phán, các thành 9 viên của Hội đồng xét xử đọc, quan sát, xem xét, tìm hiểu chứng cứ có trong hồ sơ vụ việc dân sự và chứng cứ bổ sung tại phiên tòa để xác định mức độ phản ánh chính xác của chứng cứ về những tình tiết, sự kiện cần phải chứng minh cũng như những tình tiết, sự kiện cần thiết khác cho việc giải quyết đúng đắn vụ việc dân sự". - Thuật ngữ “đánh giá” trong Đại từ điển tiếng Việt đƣợc giải thích là “nhận xét, bình phẩm về giá trị”. Nếu nhƣ nghiên cứu chứng cứ là việc trực tiếp thụ cảm, xem xét, phân tích, so sánh chứng cứ nhằm nhìn nhận chứng cứ để bƣớc đầu xác định giá trị chứng minh của từng chứng cứ, thì đánh giá chứng cứ là quá trình xác định giá trị chứng minh của chứng cứ và tính hiệu quả của chứng cứ trong tổng thể các chứng cứ. Để xác định đƣợc giá trị chứng minh của chứng cứ thì Tòa án phải đánh giá chứng cứ. Việc đánh giá chứng cứ đƣợc Thẩm phán phụ trách việc giải quyết vụ việc tiến hành trƣớc phiên tòa và các thành viên của Hội đồng xét xử tiến hành tại phiên tòa. Có thể nói đánh giá chứng là một quá trình tƣ duy logic, là hoạt động suy luận dựa trên cơ sở nhận thức và tri thức của ngƣời đánh giá về đối tƣợng đánh giá. Từ đó, có thể kết luận: "Đánh giá chứng cứ của Tòa án là hoạt động tư duy logic của Thẩm phán và các thành viên của Hội đồng xét xử tiến hành trên cơ sở những hiểu biết về những tình tiết, sự kiện đã thu thập được, dựa trên cơ sở các quy định pháp luật và niềm tin nội tâm để xác định độ tin cậy và giá trị chứng minh của từng chứng cứ cũng như tất cả các chứng cứ trong vụ việc dân sự nhằm làm sáng tỏ sự thật của vụ việc dân sự một cách khách quan toàn diện". 1.1.2. Ý nghĩa của thu thập, nghiên cứu và đánh giá chứng cứ trong tố tụng dân sự của Tòa án cấp sơ thẩm 1.1.2.1. Ý nghĩa của thu thập chứng cứ của Tòa án cấp sơ thẩm - Đối với việc giải quyết các vụ việc dân sự của Tòa án: 10 Trong thực tiễn việc giải quyết các vụ việc dân sự của Tòa án thì tỷ lệ số vụ việc dân sự đƣợc giải quyết dựa vào chứng cứ và việc tự chứng minh của các đƣơng sự là rất ít, phần lớn các vụ việc dân sự đƣợc giải quyết đều do Tòa án chủ động, tích cực xác minh thu thập chứng cứ, việc pháp luật TTDS quy định cho Tòa án có quyền áp dụng các biện pháp thu thập chứng cứ trong giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm khi thỏa mãn những điều kiện nhất định sẽ có tác dụng to lớn trong việc xây dựng hồ sơ vụ việc, củng cố các chứng cứ quan trọng của vụ việc dân sự phải giải quyết, Tòa án sẽ có thêm cơ sở, căn cứ pháp lý để giải quyết vụ việc, công tác xét xử của Tòa án thông qua đó đƣợc khách quan chính xác và triệt để hơn. Đƣơng sự khi tham gia tố tụng dân sự xuất phát từ quyền, lợi ích của mình vì thế chứng cứ mà các bên đƣơng sự cung cấp sẽ thiên lệch về phía mình hơn. Tòa án với vị trí là ngƣời đứng ra phân xử vụ việc cần phải có cái nhìn khách quan, toàn diện về vụ việc cần phải giải quyết, ngoài ra đối với những vụ việc đặc thù nhƣ chia tài sản là đất đai, nếu Tòa án chỉ căn cứ và lời khai của đƣơng sự và các giấy tờ cũng nhƣ sơ đồ mà các đƣơng sự cung cấp để chia thì bản án, quyết định của Tòa án có thể không phù hợp với thực địa và sẽ không thể thi hành án đƣợc. Chẳng hạn nhƣ trƣờng hợp diện tích đất trong giấy tờ chứng nhận quyền sở hữu có thể lớn hơn hoặc nhỏ hơn diện tích trên thực tế, trên đất có cây lâu năm và tài sản khác mà sơ đồ không thể hiện đƣợc…. - Đối với với việc bảo vệ quyền lợi ích hợp pháp của các đương sự: Để tạo điều kiện thuận lợi cho các đƣơng sự bảo vệ quyền lợi ích hợp pháp của mình trƣớc Tòa án thì việc pháp luật quy định các đƣơng sự có quyền yêu cầu Toà án hỗ trợ thu thập chứng cứ khi đƣơng sự tự mình không thể thực hiện đƣợc là rất càn thiết. Hiện nay BLTTDS quy định nghĩa vụ chứng minh thuộc về đƣơng sự là một nguyên tắc trong tố tụng dân sự. Tuy 11 nhiên BLTTS chƣa quy định tạo ra đƣợc cơ chế để các bên đƣơng sự có thể làm tốt nghĩa vụ chứng minh của mình, đặc biệt là những khó khăn đƣơng sự gặp phải trong quá trình thu thập chứng cứ. Điều này ảnh hƣởng trực tiếp đến việc bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các đƣơng sự trƣớc Tòa án. Vì vậy, sự hỗ trợ của Tòa án đối với các đƣơng sự thu thập chứng cứ trong một số trƣờng hợp sẽ có tác dụng giúp các đƣơng sự thực hiện đƣợc nghĩa vụ chứng minh để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. - Đối với xã hội: Tòa án là một cơ quan trung tâm trong hệ thống các cơ quan tƣ pháp có chức năng xét xử để bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo đảm pháp luật đƣợc thi hành nghiêm chỉnh, góp phần giữ gìn trật tự an toàn xã hội và tạo ra môi trƣờng pháp lý lành mạnh cho các quan hệ pháp luật nội dung phát triển. Việc Tòa án trợ giúp đƣơng sự thu thập chứng cứ thể hiện chức năng xã hội của nhà nƣớc nhằm duy trì sự ổn định xã hội, thiết lập nên những thiết chế để xã hội đƣợc vận hành một cách có trật tự. 1.1.2.2. Ý nghĩa của hoạt đông nghiên cứu chứng cứ của Tòa án cấp sơ thẩm Là một giai đoạn trong quá trình chứng minh trong tố tụng dân sự, việc nghiên cứu chứng cứ có ý nghĩa rất quan trọng. Thông qua việc nghiên cứu chứng cứ Tòa án sẽ hiểu rõ đƣợc bản chất vụ việc dân sự. Ngay từ khi khởi kiện các đƣơng sự đã thực hiện việc thu thập chứng cứ để cung cấp cho Tòa án chứng minh bảo vệ cho quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Tuy nhiên đây là những chứng cứ đƣợc xuất trình riêng rẽ mà chƣa đặt trong tổng thể các chứng cứ có trong hồ sơ vụ, việc dân sự. Vì vậy sau khi nghiên cứu các chứng cứ có trong hồ sơ vụ việc dân sự do đƣơng sự hoặc ngƣời bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ cung cấp Tòa án sẽ phát hiện đƣợc các chứng cứ, tài liệu cần thu thập thêm để làm rõ các tình tiết, sự kiện của vụ việc dân sự. 12