Tài liệu Thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở trên địa bàn thành phố quảng ngãi, tỉnh quảng ngãi

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO …………/………… BỘ NỘI VỤ ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA TRẦN THỊ HỒNG PHƯỢNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ HÒA GIẢI Ở CƠ SỞ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ QUẢNG NGÃI, TỈNH QUẢNG NGÃI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP - LUẬT HÀNH CHÍNH THỪA THIÊN HUẾ - NĂM 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO …………/………… BỘ NỘI VỤ ……/…… HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA TRẦN THỊ HỒNG PHƯỢNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ HÒA GIẢI Ở CƠ SỞ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ QUẢNG NGÃI, TỈNH QUẢNG NGÃI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP - LUẬT HÀNH CHÍNH Chuyên ngành: Luật Hiến pháp - Luật Hành chính Mã số: 60 38 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. HUỲNH VĂN THỚI THỪA THIÊN HUẾ - NĂM 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi được thực hiện trên cơ sở nghiên cứu lý thuyết, khảo sát tình hình thực tiễn và sự hướng dẫn tận tình của PGS.TS. Huỳnh Văn Thới. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Học viên Trần Thị Hồng Phượng LỜI CẢM ƠN Trước hết, tôi xin trân trọng bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến lãnh đạo Học viện Hành chính Quốc gia, cùng tập thể các giáo sư, phó giáo sư, tiến sỹ và cán bộ quản lý của Học viện đã tận tình truyền đạt những kiến thức khoa học quý báu và tạo các điều kiện thuận lợi giúp tôi hoàn thành chương trình cao học chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính. Xin chân thành cảm ơn PGS.TS. Huỳnh Văn Thới đã tận tình hướng dẫn bản thân tôi nghiên cứu hoàn thành tốt luận văn này. Trong quá trình thực hiện, luận văn sẽ không tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót nhất định, rất mong nhận được sự thông cảm và chia sẻ của quý thầy, cô giáo và người đọc. Xin chân thành cảm ơn! Học viên Trần Thị Hồng Phượng MỤC LỤC TRANG BÌA PHỤ LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN PHỤ LỤC DANH TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BIỂU ĐỒ MỞ ĐẦU ................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT HÒA GIẢI Ở CƠ SỞ ...................................................................... 8 1.1. Những vấn đề chung về thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở .......... 8 1.1.1. Khái niệm thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở ............................. 8 1.1.2. Nguyên tắc thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở ......................... 13 1.1.3. Hình thức thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở............................ 19 1.1.4. Vai trò thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở ................................ 21 1.2. Nội dung thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở .......................... 23 1.2.1. Tuyên truyền, phổ biến pháp luật ....................................................... 23 1.2.2. Chỉ đạo triển khai thực hiện ............................................................... 24 1.2.3. Xây dựng chương trình, tài liệu .......................................................... 28 1.2.4. Xây dựng, phát triển đội ngũ thực hiện pháp luật hòa giải ở cở sở28 1.2.5. Bảo đảm điều kiện thực hiện ............................................................... 33 1.2.6. Kiểm tra, đánh giá công tác thực hiện ............................................... 40 1.3. Kinh nghiệm thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở của một số địa phương .............................................................................................. 41 1.3.1. Thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở tại một số địa phương ...... 41 1.3.2. Kinh nghiệm đúc kết cho công tác thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi .................................................. 45 Tiểu kết Chương 1 .................................................................................. 46 Chương 2. THỰC TRẠNG THỰC HIỆN PHÁP LUẬT HÒA GIẢI Ở CƠ SỞ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ QUẢNG NGÃI, TỈNH QUẢNG NGÃI ....................................................................................................... 47 2.1. Ảnh hưởng của đặc điểm tự nhiên, chính trị, kinh tế, văn hóa - xã hội đối với công tác thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi .................................................................... 47 2.1.1. Ảnh hưởng của tự nhiên.......................................................................... 47 2.1.2. Ảnh hưởng của chính trị........................................................................ 47 2.1.3. Ảnh hưởng của kinh tế .......................................................................... 48 2.1.4. Ảnh hưởng của văn hóa - xã hội ........................................................... 48 2.2. Đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi ................................ 50 2.2.1. Chỉ đạo, triển khai thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở ............. 69 Tiểu kết Chương 2 ................................................................................... 81 Chương 3 PHƯƠNG HƯỚNG, GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC THỰC HIỆN PHÁP LUẬT HÒA GIẢI Ở CƠ SỞ TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ QUẢNG NGÃI, TỈNH QUẢNG NGÃI ............................ 82 3.1. Phương hướng hoàn thiện công tác thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi .................... 82 3.1.1. Nâng cao nhận thức của các cấp, các ngành và toàn xã hội về hòa giải, xác định đó là một định chế xã hội phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở cơ sở...................................................................................................... 82 3.1.2. Nâng cao năng lực quản lý của cơ quan Tư pháp và đội ngũ cán bộ Tư pháp – Hộ tịch xã đối với công tác hòa giải ở cơ sở.............................. 82 3.1.3. Nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động hòa giải ở cơ sở; tiếp tục đảm bảo cơ sở vật chất cần thiết cho hoạt động hòa giải ở cơ sở .............. 83 3.1.4. Tăng cường sự phối hợp giữa chính quyền với các đoàn thể, tổ chức chính trị trong thực hiện hòa giải ở cơ sở .................................................... 85 3.1.5. Hòa giải ở cơ sở phải phù hợp với pháp luật, đạo đức xã hội ......... 85 3.2. Giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi hiện nay ....................... 86 3.2.1. Giải pháp trước mắt ............................................................................ 86 3.2.2. Giải pháp lâu dài ................................................................................. 87 Tiểu kết Chương 3 ................................................................................... 95 KẾT LUẬN .............................................................................................. 96 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN HĐND : Hội đồng nhân dân HĐPHCTPBGDPL : Hội đồng phối hợp công tác phổ biến, giáo dục pháp luật PBGDPL : Phổ biến giáo dục pháp luật UBND : Ủy ban nhân dân UBMT : Ủy ban Mặt trận DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ TRONG LUẬN VĂN Biểu đồ 2.1: Thống kê thành phần tổ hòa giải trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi .................................................................. 61 Biểu đồ 2.2: Thống kê hòa giải viên theo trình độ trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi .................................................................. 62 Biểu đồ 2.3: Thống kê vụ việc hòa giải theo lĩnh vực (từ năm 2014 đến 2016) trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi ................... 64 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài luận văn Trong những năm qua, cùng với sự phát triển kinh tế của nước ta, đời sống của người dân không ngừng được nâng cao, các quan hệ xã hội, các quan hệ kinh tế, dân sự phát sinh không ngừng và ngày càng phong phú, đa dạng, dẫn đến các tranh chấp ngày càng nhiều và phức tạp. Góp phần giải quyết hiệu quả các tranh chấp, khiếu kiện của người dân; củng cố tinh thần đoàn kết trong nội bộ nhân dân, phát huy những tình cảm và đạo lý truyền thống tốt đẹp trong gia đình, trong cộng đồng; ngăn ngừa và hạn chế vi phạm pháp luật, đảm bảo trật tự, an toàn xã hội, công tác hoà giải ở cơ sở đã trở thành yếu tố quan trọng và không thể thiếu trong đời sống xã hội. Hoà giải ở cơ sở không chỉ đơn thuần góp phần hạn chế các tranh chấp dân sự và phòng ngừa tội phạm, vận động nhân dân sống và làm việc theo pháp luật, củng cố tình làng, nghĩa xóm, tăng cường tình đoàn kết trong cộng đồng dân cư mà còn góp phần quan trọng trong việc giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, thúc đẩy phát triển kinh, tế xã hội. Duy trì, phát triển và không ngừng nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác hoà giải ở cơ sở cũng chính là góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước, quản lý xã hội của Nhà nước, giảm bớt các vụ việc phải giải quyết tại Toà án hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền, tiết kiệm thời gian và chi phí cho nhà nước và nhân dân, từ đó góp phần thúc đẩy kinh tế xã hội phát triển. Với ý nghĩa đó, Điều 127 Hiến pháp năm 1992 quy định: “Ở cơ sở, thành lập các tổ chức thích hợp của nhân dân để giải quyết những việc vi phạm pháp luật và tranh chấp nhỏ trong nhân dân theo quy định của pháp luật”. Trên cơ sở quy định này của Hiến pháp, ngày 25/12/1998 Ủy ban 1 Thường vụ Quốc hội ban hành Pháp lệnh về tổ chức và hoạt động hòa giải ở cơ sở; ngày 18/10/1999 Chính phủ ban hành Nghị định số 160/1999/NĐCP quy định chi tiết một số điều của Pháp lệnh về tổ chức và hoạt động hoà giải ở cơ sở. Tuy nhiên, trong công cuộc đẩy mạnh cải cách tư pháp, phát huy dân chủ, xuất phát từ vai trò và ý nghĩa quan trọng của công tác hòa giải ở cơ sở đối với đời sống xã hội, từ tình hình tổ chức, hoạt động hòa giải ở cơ sở trong thời gian qua và thực trạng pháp luật hiện hành về lĩnh vực này, các chuyên gia pháp luật cho rằng, việc ban hành Luật Hòa giải cơ sở sẽ đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn cuộc sống khi mà các mâu thuẫn và tranh chấp trong nhân dân ngày càng tăng và rất đa dạng, do đó, cần xây dựng khung pháp lý cao hơn nhằm điều chỉnh hoạt động hòa giải ở cơ sở, tiết kiệm thời gian, kinh phí cho Nhà nước và nhân dân. Từ các vấn đề thực tiễn nêu trên, việc ban hành Luật Hòa giải ở cơ sở là hết sức cần thiết. Ngày 20/6/2013, Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XIII, kỳ họp thứ 5 đã thông qua Luật Hòa giải ở cơ sở (Luật), Luật có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2014. Trong những năm qua, các cấp ủy đảng, chính quyền thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi luôn nhận thức rõ tầm quan trọng của công tác hòa giải ở cơ sở trong việc đảm bảo sự ổn định về chính trị, xã hội, an ninh trật tự ở địa phương. Do đó, đã có những biện pháp phù hợp nhằm duy trì, củng cố và phát triển công tác hoà giải, tạo cơ sở pháp lý cho công tác này không ngừng phát triển và tác động tích cực đối với đời sống xã hội. Tuy nhiên, từ thực tiễn thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở cho thấy vẫn còn nhiều bất cập và hạn chế nhất định, công tác hòa giải vẫn chưa phát huy hết vai trò, ý nghĩa của nó, nhiều đơn vị, địa phương còn xem nhẹ công tác này, một số cấp ủy, chính quyền ở địa phương chưa thật sự quan tâm đúng mức đến hoạt động hòa giải ở cơ sở, chưa bố trí kinh phí cho hoạt 2 động hòa giải ở cơ sở; một số địa phương chưa thực hiện hỗ trợ kinh phí cho hòa giải viên theo quy định,…Những hạn chế trên đã ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình thực thi pháp luật về hòa giải ở cơ sở trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi. Để góp phần nghiên cứu lý luận, bám sát thực tiễn để tìm ra các giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật và các giải pháp tổ chức thực hiện có hiệu quả pháp luật về hòa giải ở cơ sở trong thời gian tới, tác giả chọn đề tài: “Thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi” làm Luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ Luật Hiến pháp - Luật Hành chính. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn Trong những năm gần đây, thực trạng tình hình nghiên cứu về thực hiện pháp luật và hoạt động hòa giải ở cơ sở đã được một số nhà nghiên cứu chú ý đến và đã có một số công trình nghiên cứu, bài viết đề cập tới nội dung này ở nhiều khía cạnh khác nhau, cụ thể có một số công trình nghiên cứu, bài viết có nội dung liên quan đến vấn đề này sau đây: - Giáo dục pháp luật thông qua hoạt động hòa giải ở cơ sở trên địa bàn huyện Thường Tín, thành phố Hà Nội, Nguyễn Thị Bích Thủy, Luận văn Thạc sĩ Luật học, 2015. - Đặc san Tuyên truyền pháp luật số 6/2014, Hội đồng phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật Trung ương, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2014. - Sổ tay Pháp luật về hòa giải ở cơ sở, Nguyễn Thị Tố Nga, NXB Chính trị quốc gia, Hà nội, 2014. 3 - “Hiệu quả công tác hòa giải ở cơ sở góp phần ổn định đời sống xã hội”, Báo Tin Tức, số 3/2016. - “Cần phân biệt giữa hòa giải ở cơ sở với hòa giải trong giải quyết tranh chấp đất đai”, Báo Đăclăk, số 8/2015. - “Sự ra đời của Luật Hòa giải ở cơ sở là một bước tiến quan trọng cho hoạt động hòa giải ở cơ sở”, Trang web Trường Đại học kiểm sát Hà Nội. - Thực hiện tốt công tác hòa giải ở cơ sở, số 7/2016, Tạp chí Dân chủ và pháp luật. - Một số bài viết bình luận nằm rải rác ở trong các tạp chí, báo chí khác. Các giáo trình, bài viết liệt kê trên đã đề cập, phân tích việc thực hiện pháp luật hòa giải ở cơ sở và hoạt động hòa giải ở cơ sở ở nhiều khía cạnh khác nhau, song chủ yếu đề cập đến công tác quản lý nhà nước trong tổ chức triển khai Luật Hòa giải ở cơ sở và chưa có bài viết chuyên sâu vấn đề thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi trong những năm gần đây. Vì vậy, việc nghiên cứu những quy định của pháp luật về hòa giải ở cơ sở và việc triển khai thực hiện trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi và đưa ra những phương hướng, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về hòa giải ở cơ sở là rất cần thiết. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích nghiên cứu Luận văn đi sâu phân tích, làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi, 4 tỉnh Quảng Ngãi. Trên cơ sở đó, đề xuất những quan điểm chỉ đạo và các giải pháp bảo đảm việc thực hiện pháp luật về hòa giải ở cở sở trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích nghiên cứu trên, luận văn đặt ra các nhiệm vụ: - Khái quát một số vấn đề có tính lý luận và thực tiễn về thực hiện pháp luật hòa giải ở cơ sở, phân tích và làm sáng tỏ khái niệm, đặc điểm và vai trò của việc thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở. - Phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi. - Đề xuất các quan điểm, giải pháp bảo đảm thực hiện có hiệu quả pháp luật về hòa giải ở cơ sở trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi trong thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của Luận văn là hoạt động thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn chỉ giới hạn khảo sát thực tiễn tại các xã, phường trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi từ năm 2014 đến năm 2016. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn 5.1 Cơ sở lý luận Luận văn được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa MácLênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và Nhà nước Việt Nam 5 về xây dựng nền dân chủ XHCN, về xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN nói chung và về lý luận xây dựng pháp luật nói riêng. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Đề tài đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu chủ yếu sau đây: - Phương pháp nghiên cứu văn bản: Được sử dụng để thu thập, phân tích và khai thác thông tin từ các nguồn có sẵn liên quan đến đề tài nghiên cứu, bao gồm các văn kiện của Đảng, văn bản luật pháp của các cơ quan nhà nước ở Trung ương và địa phương; các công trình nghiên cứu, các báo cáo, các thống kê của tổ chức và cá nhân liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến việc thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở. - Phương pháp xử lý thông tin: 1) thông tin định lượng, đề tài đã xử lý số liệu và trình bày dưới nhiều dạng biểu đồ, đồ thị, giúp nhận dạng quá trình thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở 2) thông tin định tính bổ sung thêm cứ liệu cho thông tin định lượng, làm rõ hơn các ý tưởng mà dữ liệu định lượng chưa phản ánh được hoặc phản ánh chưa đầy đủ. - Phương pháp đánh giá: dùng để phân tích, đánh giá thực trạng công tác thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi trong giai đoạn hiện nay, từ đó tìm kiếm cơ sở đề xuất giải pháp thực hiện có hiệu quả pháp luật về hòa giải ở cơ sở trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Luận văn là công trình đầu tiên nghiên cứu một cách toàn diện và có hệ thống việc thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi từ khi Luật Hòa giải ở cơ sở được ban hành. 6 - Luận văn phân tích, đánh giá một cách khá toàn diện về thực trạng thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở tại địa phương. Trên cơ sở đó phát hiện những điểm chưa hợp lý, những tồn tại vướng mắc để đề xuất phương hướng và những giải pháp có tính khả thi nhằm nhằm đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả của việc thực hiện pháp luật về hòa giải ở cở sở trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn gồm 3 chương, 7 tiết. Chương 1: Cơ sở lý luận và pháp lý về thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở Chương 2: Thực trạng thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi Chương 3: Phương hướng, giải pháp hoàn thiện công tác thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở trên địa bàn thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi 7 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ HÒA GIẢI Ở CƠ SỞ 1.1. Những vấn đề chung về thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở 1.1.1. Khái niệm thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở Pháp luật về hòa giải ở cơ sở là một bộ phận cấu thành của hệ thống pháp luật nước Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam. Thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở là thực hiện pháp luật về một lĩnh vực trong xã hội, cụ thể là lĩnh vực hòa giải ở cơ sở. Để làm sáng tỏ khái niệm thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở, trước hết cần làm rõ những khái niệm có liên quan như: hòa giải, hòa giải ở cơ sở, pháp luật về hòa giải ở cơ sở... Trong lý luận khoa học cũng như trong thực tiễn tùy theo cách tiếp cận khác nhau mà xuất hiện nhiều quan niệm về hòa giải. Theo Từ điển Tiếng Việt của Trung tâm Từ điển học thì hòa giải là: “thuyết phục các bên đồng ý chấm dứt xung đột hoặc xích mích một cách ổn thỏa” [46, tr.430]. Theo Từ điển Luật học thì hòa giải là: Tự chấm dứt việc xích mích, tranh chấp giữa các bên bằng sự thương lượng với nhau hoặc qua sự trung gian của một người khác. Hòa giải thành thì giữ gìn được sự đoàn kết giữa các bên, tránh được việc kiện tụng kéo dài, tốn kém và những trường hợp chỉ vì mâu thuẫn nhỏ mà biến thành việc hình sự [44, tr.208]. Quan niệm này không phân biệt được phương thức thương lượng tự giải quyết với phương thức hòa giải, vô hình đồng nhất người trung gian với người hòa giải. 8 Một số luật gia lại cho rằng hòa giải là chế định pháp luật về hòa giải, coi hòa giải như là một quy định, một trình tự, thủ tục để giải quyết các tranh chấp về dân sự, hôn nhân gia đình, đất đai… Trong khi đó, các nhà hoạt động thực tiễn thì coi hòa giải là hành vi thuyết phục các bên tranh chấp xóa bỏ những mâu thuẫn, bất đồng. Trên thực tế đời sống xã hội, có nhiều loại hình hòa giải với phạm vi điều chỉnh và đối tượng điều chỉnh riêng, cũng như có nội dung, thủ tục tiến hành, chủ thể tham gia và các đặc trưng pháp lý riêng. Vì thế, trên cơ sở những điểm chung giống nhau giữa các loại hình hòa giải, có thể rút ra một định nghĩa tổng quát về hòa giải như sau: Hòa giải là hình thức giải quyết tranh chấp mà trong đó có sự tham gia của bên thứ ba độc lập do hai bên cùng chấp nhận hay chỉ định làm vai trò trung gian để hỗ trợ các bên trong quá trình giải quyết tranh chấp nhằm tìm kiếm những giải pháp thích hợp cho việc giải quyết xung đột và chấm dứt các tranh chấp, bất hòa. Hình thức hòa giải trong cộng đồng dân cư đã có từ lâu ở Việt Nam, trước khi Pháp lệnh về Tổ chức và hoạt động hòa giải ở cơ sở (ngày 25/12/1998) được ban hành, và cũng được gọi là “hòa giải ở cơ sở”. Luật Hòa giải ở cơ sở năm 2013 (có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 01 năm 2014) tiếp tục kế thừa và phát triển khái niệm hòa giải ở cơ sở. Tại Khoản 1 Điều 2 Luật Hòa giải ở cơ sở quy định: “Hòa giải ở cơ sở là việc hòa giải viên hướng dẫn, giúp đỡ các bên đạt được thỏa thuận, tự nguyện giải quyết với nhau các mâu thuẫn, tranh chấp, vi phạm pháp luật theo quy định của Luât này” [28]. 9 Pháp luật về hòa giải ở cơ sở là những quy định của pháp luật dùng để điều chỉnh các quan hệ phát sinh trong quá trình hoạt động hòa giải ở cơ sở. Pháp luật về hòa giải ở cơ sở được hiểu theo nghĩa rộng bao gồm tổng thể các văn bản quy phạm pháp luật do các cơ quan nhà nước có thầm quyền ban hành có chứa đựng các quy phạm pháp luật về hòa giải ở cơ sở, từ văn bản cao nhất là Hiến pháp cho đến các văn bản dưới luật khác. Điều 127 Hiến pháp năm 1992 quy định: “Ở cơ sở thành lập các tổ chức thích hợp của nhân dân để giải quyết những vi phạm pháp luật và tranh chấp nhỏ trong nhân dân theo quy định của pháp luật” [25, tr.72]. Để cụ thể hóa quy định của Hiến pháp, ngày 25/12/1998 Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã thông qua Pháp lệnh Tổ chức và hoạt động hòa giải ở cơ sở; ngày 18/10/1999 Chính phủ đã ban hành Nghị định số 160/1999/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Pháp lệnh về tổ chức và hoạt động hòa giải cơ sở. Ngoài ra còn có các văn bản khác như: Quyết định số 06/2008/QĐ-BTP ngày 26/5/2008 của Bộ trưởng Bộ Tư pháp về việc ban hành biểu mẫu thống kê về tổ chức và hoạt động của Tổ hòa giải ở cơ sở; Chương trình phối hợp số 1285/CTPH-BTP-BTTUBTƯMTTQVN ngày 24/4/2009 giữa Bộ Tư pháp và Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam về tăng cường thực hiện công tác hòa giải ở cơ sở; Chỉ thị số 03/CT-BTP ngày 27/6/2011 về tăng cường công tác hòa giải ở cơ sở… Cùng với Hiến pháp 2013, Luật Hòa giải ở cơ sở năm 2013 và những văn bản pháp luật hướng dẫn thi hành của Bộ Tư pháp và các cơ quan hữu quan, các văn bản của UBND các cấp ban hành đã tạo nên một hệ thống đồng bộ các văn bản pháp luật về tổ chức và hoạt động hòa giải ở cơ sở. 10 Như vậy, có thể định nghĩa pháp luật về hòa giải ở cơ sở như sau: Pháp luật về hòa giải ở cơ sở là tổng thể các quy phạm pháp luật thể chế hoá đường lối chủ trương của Đảng, thể hiện ý chí của nhân dân, do cơ quan Nhà nước ban hành hoặc phối hợp ban hành nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong lĩnh vực hòa giải ở cơ sở. Thực hiện pháp luật là sự nối tiếp xây dựng pháp luật, gồm toàn bộ các hoạt động nhằm đưa các quy phạm pháp luật vào đời sống xã hội và sinh hoạt của công dân. Về bản chất, thực hiện pháp luật là quá trình hiện thực hóa pháp luật, làm bộc lộ và phát huy những giá trị tiềm năng của pháp luật trong thực tế. Trong thực hiện pháp luật, những hoạt động có tính chủ động như sử dụng pháp luật, áp dụng pháp luật đòi hỏi phải có một cơ chế tổ chức và nguồn lực lớn về con người lẫn vật chất mới có thể bảo đảm thực hiện tốt. Hiện nay có nhiều cách định nghĩa khác nhau về thực hiện pháp luật. Theo tài liệu học tập và nghiên cứu môn Lý luận chung về Nhà nước và pháp luật của Khoa Nhà nước và Pháp luật thuộc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh nay là Viện Nhà nước - Pháp luật thuộc Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh thì thực hiện pháp luật được hiểu là: “quá trình hoạt động có mục đích làm cho những qui định của pháp luật trở thành hiện thực trong cuộc sống, tạo cơ sở pháp lý cho hoạt động thực tế của các chủ thể pháp luật” [18, tr.270]. Theo giáo trình Lý luận Nhà nước và pháp luật của trường Đại học Luật Hà Nội: “Thực hiện pháp luật là một quá trình hoạt động có mục đích làm cho những quy định của pháp luật đi vào cuộc sống, trở thành những hành vi thực tế hợp pháp của các chủ thể pháp luật” [18, tr.463]. 11