Tài liệu Thực trạng và giải pháp nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp và nông thôn huyện vĩnh linh theo hướng công nghiệp hóa hiện dại hóa

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ KHOA KINH TẾ VÀ PHÁT TRIỂN .....  ..... uế KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC in h tế H THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP VÀ NÔNG THÔN HUYỆN VĨNH LINH THEO HƯỚNG CÔNG NGHIỆP HÓA – HIỆN ĐẠI HÓA Đ ại họ cK NGUYỄN THỊ THU KHÓA HỌC 2007 - 2011 ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ KHOA KINH TẾ VÀ PHÁT TRIỂN .....  ..... uế KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Đ ại họ cK in h tế H THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP VÀ NÔNG THÔN HUYỆN VĨNH LINH THEO HƯỚNG CÔNG NGHIỆP HÓA – HIỆN ĐẠI HÓA Sinh viên thực hiện: Nguyễn Thị Thu Lớp: K41A-KTNN Niên khóa: 2007 - 2011 Giáo viên hướng dẫn: Th.s Phạm Xuân Hùng Huế, tháng 05 năm 2011 LỜI CẢM ƠN Đ ại họ cK in h tế H uế Khoá luận tốt nghiệp này được hoàn thành là sự tổng hợp kết quả học tập và nghiên cứu của tôi trong suốt 4 năm học. Trong thời gian thực tập, nghiên cứu và viết luận văn tôi đã nhận được sự quan tâm giúp đỡ tận tình của nhiều tập thể, cá nhân, các thầy cô giáo trong trường Đại học kinh tế. Trước hết tôi xin chân thành cảm ơn các quý thấy cô giáo đã giảng dạy tôi trong những năm đại học. Đặc biệt, tôi xin trân trọng cảm ơn Thạc sĩ Phạm Xuân Hùng - Thầy giáo trực tiếp hướng dẫn tôi trong suốt thời gian nghiên cứu và viết luận văn. Xin trân trọng cảm ơn tập thể cán bộ phòng NN & PTNT, phòng địa chính, phòng thống kê huyện Vĩnh Linh, Uỷ ban nhân dân huyện, các xã đã cung cấp những thông tin, số liệu có giá trị phục vụ cho đề tài nghiên cứu và viết luận văn của tôi. Xin cảm ơn bạn bè trong và ngoài lớp đã đóng góp cho tôi những ý kiến quý báu, giúp đỡ tôi trong quá trình hoàn thiện khoá luận này Huế, tháng 05 năm 2011 Nguyễn Thị Thu DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CNH - HĐH : Công nghiệp hóa - hiện đại hóa WTO : Tổ chức thương mại thế giới (World Trade Organization) : Xã hội chủ nghĩa VAC : Vườn - Ao - Chuồng VACR : Vườn - Ao - Chuông - Rừng VACB : Vườn - Ao - Chuồng - Bioga VACRB : Vườn - Ao - Chuồng - Rừng - Bioga NTTS : Nuôi trồng thủy sản DS - KHHGĐ : Dân số - Kế hoạch hóa gia đình THPT : Trung học phổ thông TD - TT : Thể dục - Thể thao KHKT : Khoa học kỹ thuật HTX : Hợp tác xã H tế h in cK LTTP uế XHCN : Lương thực thực phẩm LMLM : Công nghiệp - Xây dựng - Dịch vụ họ CN - XD - DV : Lở mồm lông móng CN - TTCN - XDCB : Công nghiệp - Tiểu thủ công nghiệp - Xây dựng cơ bản Đ ại TM - DV : Thương mại - Dịch vụ GO : Tổng giá trị sản xuất DT : Diện tích GT : Giá trị TH : Thực hiện ĐVT : Đơn vị tính Trđ : Triệu đồng MỤC LỤC Trang PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ ................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .....................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu ...............................................................................................3 3. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................3 4. Phương pháp nghiên cứu .........................................................................................3 uế PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU........................................................................4 CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ H CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP, NÔNG THÔN THEO HƯỚNG CNH - HĐH ..4 I - CƠ SỞ LÝ LUẬN...................................................................................................4 tế 1.1- Các khái niệm cơ bản ...........................................................................................4 1.1.1- Khái niệm cơ cấu kinh tế ..............................................................................4 h 1.1.2- Khái niệm cơ cấu kinh tế nông nghiệp ..........................................................5 in 1.1.3- Khái niệm cơ cấu kinh tế nông thôn ..............................................................5 cK 1.2- Đặc trưng chủ yếu của cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn .........................6 1.2.1- Cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn mang tính khách quan và được hình thành trên cơ sở phát triển của lực lượng sản xuất và phân công lao động xã hội chi họ phối. ..........................................................................................................................6 1.2.2- Cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn không ngừng vận động và phát Đ ại triển theo hướng ngày càng hoàn thiện hợp lý và có hiệu quả hơn .........................7 1.2.3- Cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn không bó hẹp trong một không gian lãnh thổ nhất định mà gắn liền với quá trình phân công lao động và hợp tác quốc tế ......................................................................................................................7 1.3- Những nhân tố ảnh hưởng đến sự chuyển dịch kinh tế nông nghiệp - nông thôn ..8 1.4- Quan điểm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn ........................9 1.4.1- Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp và nông thôn...............................10 1.4.2- Tính quy luật của chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn.....10 1.5- Nội dung chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn.........................12 II- CƠ SỞ THỰC TIỄN.............................................................................................15 2.1- Khái quát thực trạng quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nước ta và ở Quảng Trị trong những năm vừa qua. ...................................................................................15 2- Sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn theo hướng công nghiệp hóa - hiện đại hóa...........................................................................................20 III- MỘT SỐ CHỈ TIÊU ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ - HIỆU QUẢ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP - NÔNG THÔN ............................................23 3.1- Các chỉ tiêu phản ánh cơ cấu và đánh giá kết quả chuyển dịch cơ cấu kinh tế uế nông nghiệp - nông thôn ............................................................................................23 CHƯƠNG II. TÌNH HÌNH CƠ BẢN CỦA HUYỆN VĨNH LINH ........................25 H I- NHỮNG ĐẶC ĐIỂM TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ HỘI ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHỆP- NÔNG THÔN ..................25 tế 1.1- Điều kiện tự nhiên ..............................................................................................25 1.1.1- Vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên ................................................................25 h 1.1.2- Thời tiết và khí hậu ......................................................................................26 in 1.1.3- Thổ nhưỡng..................................................................................................27 cK 1.1.4- Tài nguyên nước ..........................................................................................29 1.1.5- Tài nguyên khoáng sản ................................................................................29 1.1.6- Tài nguyên rừng...........................................................................................30 họ 1.1.7- Tài nguyên biển ...........................................................................................30 1.2- Điều kiện kinh tế - xã hội ...................................................................................31 Đ ại 1.2.1- Tình hình về đất đai .....................................................................................31 1.2.2- Tình hình dân số và lao động.......................................................................33 1.2.3- Giáo dục - văn hoá - y tế xã hội...................................................................35 1.2.4- Hệ thống cơ sở hạ tầng và trang bị vật chất - kỹ thuật nông nghiệp, nông thôn.........................................................................................................................35 1.2.4.1- Cơ sở hạ tầng.........................................................................................35 1.2.4.2- Cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ nông nghiệp:......................................37 2.2.5- Thương mại dịch vụ du lịch, tài chính tín dụng...........................................38 2.2- Những khó khăn .................................................................................................40 CHƯƠNG III. THỰC TRẠNG CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP, NÔNG THÔN HUYỆN VĨNH LINH .....................................................................................42 I. CƠ CẤU VÙNG LÃNH THỔ ...............................................................................42 1.1. Đặc điểm các vùng kinh tế..................................................................................42 II. CƠ CẤU THEO NGÀNH KINH TẾ....................................................................47 2.1. Cơ cấu theo ngành kinh tế ..................................................................................47 2.2. Ngành nông nghiệp, lâm nghiệp, thuỷ sản .........................................................49 uế 2.3. Ngành công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp và xây dựng nông thôn ...................52 2.3. Ngành thương mại - dịch vụ nông nghiệp nông thôn .........................................55 H III. CƠ CẤU THEO THÀNH PHẦN KINH TẾ.......................................................57 IV. CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU GIÁ TRỊ SẢN XUẤT TRONG NỘI BỘ NHÓM tế NGÀNH NÔNG LÂM THUỶ SẢN .........................................................................60 4.1. Sự chuyển dịch cơ cấu ngành trồng trọt .............................................................60 h 4.2. Sự chuyển dịch cơ cấu ngành chăn nuôi.............................................................63 in 4.3. Ngành lâm nghiệp ...............................................................................................65 cK 4.4. Ngành thuỷ sản ...................................................................................................67 V. CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU LAO ĐỘNG TRONG CÁC NGÀNH KINH TẾ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN ........................................................................................69 họ CHƯƠNG V. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM THÚC ĐẨY CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP - NÔNG THÔN HUYỆN VĨNH LINH ............75 Đ ại I- XU HƯỚNG CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP - NÔNG THÔN75 II- NHỮNG NHÂN TỐ VÀ TIỀM NĂNG TÁC ĐỘNG ĐẾN CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ....................................................................................................78 2.1. Những nhân tố tác động đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế ...................................78 2.2. Những tiềm năng.................................................................................................79 III- CHỦ TRƯƠNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ CỦA HUYỆN TRONG THỜI GIAN TỚI..................................................................................................................81 IV- NHỮNG GIẢI PHÁP NHẰM THÚC ĐẨY CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP - NÔNG THÔN HUYỆN VĨNH LINH........................87 4.1. Giải pháp về đào tạo và phát triển nguồn lực .....................................................87 4.2. Giải pháp huy động vốn và quản lý vốn đầu tư ..................................................88 4.3. Giải pháp về thị trường .......................................................................................89 4.4. Giải pháp về đất đai ............................................................................................90 4.5. Tăng cường xây dựng hạ tầng cơ sở nông thôn..................................................91 4.6. Khuyến khích các thành phần kinh tế khác phát triển ........................................92 4.7. Mở rộng công tác khuyến nông và chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật tới người nông dân. Đồng thời cần nghiên cứu tìm ra các hình thức tổ chức sản xuất cơ uế kinh doanh phù hợp trong nông nghiệp nhằm thúc đẩy quá trình chuyển dịch cấu kinh tế nông nghiệp .............................................................................................93 H PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ..................................................................95 I. KẾT LUẬN ............................................................................................................95 tế II. KIẾN NGHỊ ..........................................................................................................96 Đ ại họ cK in h TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC BẢNG Bảng 1: Tình hình sử dụng đất nông nghiệp huyện qua 3 năm 2008 - 2010 ................32 Bảng 2: Tình hình biến đổi dân số và lao động của huyện qua 3 năm 2008 - 2010 .....34 Bảng 3: Trang bị cở sở vật chất phục vụ sản xuất sản xuất của huyện Vĩnh Linh qua 3 năm (2008 - 2010) .......................................................................................38 Bảng 4: Cơ cấu vùng .....................................................................................................42 uế Bảng 5: Cơ cấu giá trị sản xuất theo vùng kinh tế của huyện qua 3 năm (2008 - 2010)..................................................................................................45 H Bảng 6: Cơ cấu giá trị sản xuất theo ngành kinh tế của huyện qua 3 năm (2008 - 2010)..................................................................................................48 tế Bảng 7: Cơ cấu giá trị sản xuất ngành nông - lâm - thuỷ sản của huyện qua 3 năm (2008 - 2010)..................................................................................................51 h Bảng 8: Cơ cấu giá trị sản xuất CN - TTCN - XDCB của huyện qua 3 năm in (2008 - 2010)..................................................................................................53 cK Bảng 9: Cơ cấu giá trị sản xuất ngành TM - DV nông nghiệp nông thôn của huyện qua 3 năm (2008 - 2010) ................................................................................56 Bảng 10: Cơ cấu giá trị sản xuất theo thành phần kinh tế của huyện qua 3 năm họ (2008 - 2010)..................................................................................................59 Bảng 11: Cơ cấu sản lượng ngành trồng trọt của huyện qua 3 năm (2008 - 2010) ......62 Đ ại Bảng 12: Tình hình chăn nuôi của huyện qua 3 năm (2008 - 2010) .............................64 Bảng 13: Cơ cấu giá trị sản xuất và diện tích ngành lâm nghiệp của huyện qua 3 năm (2008 - 2010)..................................................................................................66 Bảng 14: Cơ cấu giá trị sản xuất và sản lượng ngành thuỷ sản của huyện qua 3 năm (2008 - 2010)..................................................................................................68 Bảng 15: Cơ cấu lao động của huyện qua 3 năm (2008 - 2010) ...................................70 Bảng 16: Dự báo một số chỉ tiêu phát triển kinh tế.......................................................83 Bảng 17: Dự báo một số chỉ tiêu phát triển ngành nông - lâm - ngư nghiệp ................84 TÓM TẮT NGHIÊN CỨU Vĩnh Linh là một huyện nghèo nằm ở phía Bắc của tỉnh Quảng Trị. Là huyện thuần nông nên cơ cấu GDP các ngành nông - lâm - ngư nghiệp chiếm tỷ trọng lớn so với mặt bằng chung cả nước. Mặc dù trong những năm qua, kinh tế của huyện đã có sự chuyển biến tích cực theo hướng tăng tỷ trọng các ngành công nghiệp - xây dựng và thương mại - dịch vụ, giảm tỷ trọng các ngành nông - lâm - ngư nghiệp. Song nhìn uế chung nhìn sự phát triển kinh tế xã hội của huyện còn chưa cao, chưa theo kịp với xu thế phát triển chung của cả nước. Vì thế cùng với xu thế chung của toàn xã hội vấn đề H đặt ra cho huyện Vĩnh Linh cần chuyển nền nông nghiệp lạc hậu, tự cung tự cấp sang nền nông nghiệp hàng hóa, từng bước chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông tế thôn theo hướng hàng hóa phù hợp với tiềm năng và thế mạnh của huyện. Vì vậy, trong thời gian thực tế và nghiên cứu số liệu tại địa phương tôi đã chọn h đề tài: “Thực trạng và giải pháp nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp và in nông thôn huyện Vĩnh Linh theo hướng công nghiệp hóa - hiện dại hóa”. cK Đề tài tập trung nghiên cứu các nội dung chủ yếu của cơ cấu kinh tế nông nghiệp và nông thôn huyện Vĩnh Linh tỉnh Quảng Trị và xu hướng chuyển dịch của các nội dung trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế của cả nước theo hướng CNH họ - HĐH. Qua đó, có thể đánh giá được thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn của huyện, đồng thời rút ra những mặt đã đạt được, những mặt chưa Đ ại đạt được, những vấn đề cần giải quyết. Trên cơ sở đó, đưa ra những quan điểm, phương pháp, mục tiêu và các giải pháp quan trọng nhằm thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn của huyện theo hướng tích cực. Trong những năm qua, thực hiện chủ trương của Đảng, huyện Vĩnh Linh đã có nhiều cố gắng để chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng CNH - HĐH nông nghiệp và nông thôn. Cơ cấu kinh tế đã chuyển dịch theo hướng phát huy tiềm năng và lợi thế của huyện biểu hiện: Tổng sản phẩm xã hội (GDP) tăng bình quân 16,3% giá trị sản xuất nông nghiệp tăng 10,4% công nghiệp - xây dựng tăng 17,7%, thương mại - dịch vụ tăng 23,3%. Cơ cấu kinh tế huyện đang có sự chuyển dịch đúng hướng, tỷ trọng ngành nông - lâm - ngư nghiệp trong tổng giá trị sản xuất giảm dần, tỷ trọng ngành công nghiệp - xây dựng, thương mại - dịch vụ có xu hướng tăng lên. Nông nghiệp phát triển khá toàn diện, cơ cấu cây trồng chuyển dịch theo hướng tích cực, ổn định diện tích lương thực, tăng nhanh diện tích cây công nghiệp ngắn ngày, dài ngày. Chuyển đổi cây trồng phù hợp với từng vùng mang lại hiệu quả kinh tế cao cho toàn huyện. Chăn nuôi phát triển theo chiều hướng ổn định đàn trâu bò, tăng nhanh đàn lợn và gia cầm. uế Ngư nghiệp đã và đang được chú trọng đầu tư để mua sắm các tàu thuyền, ngư cụ để tiến hành chiến lược đánh bắt xa bờ. NTTS, cá nước ngọt, nước lợ đã có hướng H phát triển nhanh chóng. Nhiều diện tích trồng lúa kém năng suất và chất lượng được thay bằng những hồ nuôi tôm, nuôi tôm trên cát như Vĩnh Thái đưa lại hiệu quả kinh tế tế cao. Năm 2010 tổng sản lượng thủy sản đạt 3.532 tấn tăng 1,2% so với năm 2009, trong đó sản lượng nuôi trồng đạt 1.538 tấn, tăng 1,9% so với năm 2009. h Lâm nghiệp đã trông mới thêm 1.900 ha rừng tập trung, 90.000 cây phân tán, in chăm sóc 3.340 ha, thu sản phẩm từ các dự án như Việt Đức. Công tác quản lý bảo vệ cK rừng và quản lý lâm sản luôn được huyện chú trọng quan tâm. Công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp và thương mại - dịch vụ đã có bước phát triển tích cực. Các ngành nghề CN - TTCN và dịch vụ ở nông thôn ngày càng mở rộng họ góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, khai thác và sử dụng các tiềm năng, vừa thu hút lao động tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân nông thôn… Đ ại Bên cạnh những thành tựu đạt được thì nền kinh tế huyện còn tồn tại nhiều hạn chế và bộc lộ những thiếu sót. Xu hướng chuyển dịch kinh tế nông nghiệp, nông thôn diễn ra còn chậm, tỷ trọng các ngành nông - lâm - ngư nghiệp còn cao, trong khi đó tỷ trọng các ngành CN - TTCN, thương mại - dịch vụ thấp, chưa tương xứng với tiềm năng của huyện. Đồng thời cơ chế quản lý chưa đồng bộ nên hoạt động kinh tế còn nhiều vấn đề bất cập. Tuy vậy, Đảng bộ và nhân dân huyện Vĩnh Linh đang nổ lực hết mình để khắc phục những tồn tại, thiếu sót và khai thác tốt tiềm năng sẵn có của huyện nhằm xây dựng nền kinh tế huyện ngày một phát triển, quê hương ngày càng giàu đẹp và cuộc sống người dân ấm no, hạnh phúc. Khóa luận tốt nghiệp Trường Đại học Kinh tế PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ 1. Lý do chọn đề tài Ở Việt Nam nông nghiệp nông thôn chiếm một vị trí đặc biệt quan trọng cả về kinh tế chính trị và xã hội, là nơi sinh sống và làm việc gần 80% dân số, 70% lực lượng lao động của cả nước. Nông thôn là thị trường rộng lớn tiêu thụ sản phẩm hàng uế hoá xã hội, là nơi cung cấp nguyên liệu, lao động cho công nghiệp và các ngành nghề khác. Mặt khác nông nghiệp nông thôn còn là nơi quyết định sự phát triển bền vững, H tính cân bằng sinh thái, đảm bảo tính ổn định của tự nhiên. Trong tiến trình đổi mới toàn diện nền kinh tế, Đảng và Nhà nước ta đã hướng tế sự quan tâm đặc biệt của mình vào sự phát triển nông nghiệp, nông thôn và nông dân một khâu quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế xã hội của đất nước. Chính vì h vậy, trong những năm gần đây đất nước ta đã và đang đạt được rất nhiều thành công in trong công cuộc CNH - HĐH, những thành công đó đã nâng dần vị trí của nước ta so cK với các nước trong khu vực và trên thế giới. Thành công nổi bật nhất được đánh dấu bằng việc nước ta chính thức là thành viên thứ 150 của WTO vào tháng 11/2007. Tham gia vào WTO là tham gia vào một sân chơi công bằng và bình đẳng, ở đó hứa họ hẹn rất nhiều cơ hội đồng thời cũng gặp rất nhiều khó khăn và thách thức cần phải vượt qua. Để tận dụng được các cơ hội thì cần phải đổi mới nền kinh tế theo xu hướng Đ ại hợp lý hơn, hiệu quả hơn, đáp ứng tốt nhu cầu của thị trường trong và ngoài nước. Như chúng ta đã biết nước ta trải qua một thời kỳ dài ảnh hưởng của chế độ phong kiến, của nền kinh tế quan liêu bao cấp đã thiếu đi tính tự chủ, độc lập sáng tạo trong mỗi cơ cấu kinh tế. Nếp sống đó vẫn còn tiềm ẩn, lẩn khuất trong tâm trí của đại đa số suy nghĩ của con người Việt Nam. Đó là vật ngăn cản sự phát triển, làm tụt hậu nền kinh tế nước ta với các nước trong khu vực và trên thế giới. Đồng thời đẩy nền kinh tế nông nghiệp nông thôn nước ta đứng trước những thách thức lớn. Tình trạng lao động thiếu việc làm đang là vấn đề nhức nhối trong khi đất nông nghiệp ngày càng thu hẹp. Nền nông nghiệp ngày càng lạc hậu, năng suất thấp, chất lượng sản phẩm chưa cao. Công nghệ sau thu hoạch còn chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển nền Nguyễn Thị Thu Trang 1 Khóa luận tốt nghiệp Trường Đại học Kinh tế nông nghiệp hàng hoá. Cơ cấu kinh tế nông thôn chuyển dịch chậm, công nghiệp và dịch vụ chưa đủ sức thu hút lao động dư thừa trong nông nghiệp, cơ sở hạ tầng còn yếu kém đặc biệt là giao thông rất khó khăn trong mùa mưa bão…. Muốn giải quyết vấn đề đó thì ngay từ lúc này chúng ta phải thay đổi cách nghĩ, cách làm, thông qua cơ chế, chính sách thích hợp của nhà nước, đó là chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp và nông thôn theo hướng CNH - HĐH. Việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế nói chung và cơ cấu kinh tế nông nghiệp nói uế riêng đang là vấn đề được quan tâm hiện nay của nhiều nước trên thế giới nhất là các nước đang phát triển như Việt Nam chúng ta. Đảng và nhà nước ta đã đưa ra những H hành động cụ thể, thiết thực để thay đổi tỷ lệ lượng, chất trong cơ cấu kinh tế nhằm khắc phục những hạn chế, bất cập, đồng thời hướng nền kinh tế theo hướng thị trường tế có sự định hướng của nhà nước. Trong phát triển nông nghiệp thì chuyển dịch cơ cấu là một nội dung không thể thiếu vì nước ta có trên 70% dân số sống bằng nghề sản h xuất nông nghiệp. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nhằm đưa ra cơ cấu kinh tế phù hợp với in từng vùng, từng lĩnh vực và từng địa phương là một vấn đề cấp bách trong chiến lược cK phát triển nông nghiệp nước ta trong thời gian tới. Đây là con đường tất yếu để thoát khỏi nghèo nàn và chậm phát triển, tránh khỏi nguy cơ tụt hậu ngày càng xa so với các nước trên thế giới. họ Vĩnh Linh là huyện nghèo của tỉnh Quảng Trị, cơ cấu GDP các ngành nông, lâm, ngư nghiệp chiếm tỷ trọng lớn so với mặt bằng chung của cả nước. Trong những Đ ại năm qua mặc dù đã có những diễn biến tích cực trong việc phát triển các ngành kinh tế mũi nhọn, tăng giá trị sản xuất, chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tăng tỷ trọng các ngành công nghiệp - dịch vụ, giảm tỷ trọng các ngành nông, lâm, ngư nghiệp. Song nhìn chung sự phát triển kinh tế xã hội của huyện còn chưa cao, chưa theo kịp xu thế phát triển chung của cả nước. Tốc độ phát triển kinh tế còn thấp, cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn còn lạc hậu. Vì thế, cùng với xu hướng phát triển chung của toàn xã hội vấn đề đặt ra cho huyện Vĩnh Linh tỉnh Quảng Trị là cần chuyển nền nông nghiệp lạc hậu, tự cung tự cấp, sang nền nông nghiệp hàng hoá, từng bước chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn theo hướng sản xuất hàng hoá phù hợp với tiềm năng và thế mạnh của vùng. Việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế sẽ tạo tiền đề cho tăng Nguyễn Thị Thu Trang 2 Khóa luận tốt nghiệp Trường Đại học Kinh tế trưởng và phát triển kinh tế của huyện trong thời gian tới. Vì thế trong thời gian thực tập tốt nghiệp tôi đã chọn đề tài: “Thực trạng và giải pháp nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp và nông thôn huyện Vĩnh Linh theo hướng công nghiệp hóa - hiện đại hóa”. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu này nhằm mục đích đánh giá cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn của huyện đồng thời rút ra những mặt đã đạt được, những mặt chưa đạt được, những uế vấn đề đặt ra cần giải quyết. Trên cơ sở đó, đưa ra những quan điểm, phương hướng, mục tiêu và các giải pháp quan trọng nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp H của huyện theo hướng tích cực, nâng cao đời sống vật chất tinh thần của nhân dân. 3. Phạm vi nghiên cứu tế Tập trung nghiên cứu các nội dung chủ yếu của cơ cấu kinh tế nông nghiệp và nông thôn huyện Vĩnh Linh tỉnh Quảng Trị và xu hướng chuyển dịch của các nội dung h này trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Nghiên cứu các yếu tố cấu thành nên cK 4. Phương pháp nghiên cứu in cơ cấu kinh tế để làm rõ những tác động qua lại giữa các yếu tố Để có bức tranh toàn cảnh trong cơ cấu kinh tế huyện Vĩnh Linh đề tài đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu như: Phương pháp điều tra tổng hợp, phương pháp họ phân tích thống kê để thu nhập và phân tích số liệu, tài liệu, phương pháp chuyên gia chuyên khảo. Phương pháp phân tích kinh tế để đánh giá thực trạng phát triển và Đ ại chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Đây là một đề tài có nội dung lớn, liên quan đến nhiều lĩnh vực, nhiều vấn đề phức tạp. Mặc dù đã có nhiều cố gắng và tìm tòi, song do sự hạn chế của năng lực tiếp cận phân tích thực tế, cũng như kiến thức, sự hiểu biết về vấn đề nghiên cứu và thời gian thực tập có hạn nên không thể tránh khỏi những thiếu sót và sai lầm trong cuốn luận văn này. Vì vậy, rất mong sự đóng góp chân thành của quý thầy cô và các bạn để cuốn luận văn này hoàn chỉnh hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Nguyễn Thị Thu Trang 3 Khóa luận tốt nghiệp Trường Đại học Kinh tế PHẦN II: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CHƯƠNG I CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP, NÔNG THÔN THEO HƯỚNG CNH - HĐH I- CƠ SỞ LÝ LUẬN uế 1.1- Các khái niệm cơ bản 1.1.1- Khái niệm cơ cấu kinh tế H Đối với mỗi quốc gia, yêu cầu của sự phát triển kinh tế vững mạnh đòi hỏi phải xác định cho được một cơ cấu kinh tế hợp lý. Xác định rõ mối quan hệ giữa tế các ngành kinh tế quốc dân, các khu vực, vùng lãnh thổ và các thành phần kinh tế là điều rất cần thiết. h Theo PGS.TS Lê Đình Thắng, cơ cấu kinh tế là một tổng thể các bộ phận hợp in thành nền kinh tế của mỗi đất nước. Các bộ phận đó gắn bó chặt chẽ với nhau, tác cK động qua lại lẫn nhau biểu hiện ở các quan hệ tỷ lệ về số lượng, tương quan về chất lượng trong những không gian và thời gian nhất định, phù hợp với những điều kiện kinh tế xã hội nhất định, nhằm đạt được hiệu quả kinh tế cao. họ Cơ cấu kinh tế là mối quan hệ giữa các ngành nó thay đổi phù hợp với yêu cầu phát triển của nề kinh tế trong từng thời kỳ. Nó là một phạm trù kinh tế thể hiện mối quan hệ của các bộ phận cấu thành một nền kinh tế quốc dân để tạo ra hiệu quả kinh tế Đ ại xã hội tổng hợp. Nghiên cứu cơ cấu kinh tế xã hội phải được đặt trong mối quan hệ của toàn hệ thống. Đó là mối quan hệ của các lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, tương ứng với chúng là kiến thức thượng tầng. Nói chung là phản ánh hiện trạng sản xuất kinh doanh, biểu hiện từ hộ gia đình, một đơn vị sản xuất cơ sở, một liên doanh sản xuất, một địa phương hay một vùng kinh tế, một nước, một thời kỳ phát triển của một đơn vị được ghi nhận bởi một cơ cấu nhất định. Xác định cơ cấu kinh tế của một đất nước, một địa phương, xác định tổng thể các bộ phận hợp thành nền kinh tế với tỷ lệ tương ứng của mỗi bộ phận và mối quan hệ biện chứng giữa các bộ phận ấy. Trong quá trình phát triển kinh tế xã hội sao cho phù hợp với điều kiện của mỗi nước, trong từng giai đoạn và thời gian nhất định. Nguyễn Thị Thu Trang 4 Khóa luận tốt nghiệp Trường Đại học Kinh tế Một cơ cấu kinh tế hợp lý là cơ cấu thích ứng với điều kiện cụ thể và đem lại hiệu quả kinh tế cao nhất, nó phải khai thác tối đa những lợi thế so sánh và thuận lợi về mọi mặt, nó phải đảm bảo và tạo diều kiện thúc đẩy sự phát triển của mỗi ngành, mỗi địa phương và mỗi vùng, thành phần kinh tế tạo được nguồn tích luỹ cao nhất cho nền kinh tế quốc dân đó là biểu hiện của nền kinh tế tăng trưởng và phát triển. 1.1.2- Khái niệm cơ cấu kinh tế nông nghiệp Theo TS Lại Xuân Thuỷ, cơ cấu kinh tế nông nghiệp là một tổ hợp các ngành uế kinh tế sinh học cụ thể trong lĩnh vực nông - lâm - ngư nghiệp. Chúng được hình thành trên cơ sở phân công lao động xã hội trong quá trình phát triển sản xuất và công H nghiệp hoá. Các ngành và tiểu ngành sản xuất trong lĩnh vực nông nghiệp với quy mô phát triển của mình kết hợp hữu cơ với nhau hình thành nên cơ cấu kinh tế các ngành tế nông nghiệp. Đó là cấu trúc ngành thể hiện dáng vẽ và trình độ phát triển của ngành nông nghiệp, qua đó để thấy được trình độ phân công lao động trong nông nghiệp, sự h đóng góp của ngành đối với nền kinh tế quốc dân và sự phát triển của xã hội, mức độ in sử dụng tài nguyên sinh vật, sinh thái, đất đai và lao động - những nguồn vốn quý giá cK và tiềm năng trong nông nghiệp, sự phối hợp cân đối giữa các ngành và thứ ngành trong sự phát triển ổn định bền vững của toàn ngành nông nghiệp. Xây dựng cơ cấu kinh tế nông nghiệp tức là xây dựng một nền nông nghiệp sản họ xuất hàng hoá, phong phú, đa dạng, phát triển bền vững, từng bước hiện đại hoá trên cơ sở áp dụng những tiến bộ khoa học kỹ thuật, áp dụng công nghệ mới, công nghệ Đ ại cao và có khẳ năng cạnh tranh quốc tế, nhằm mang lại hiệu quả kinh tế cao. 1.1.3- Khái niệm cơ cấu kinh tế nông thôn Trước khi nói đến kinh tế nông thôn chúng ta hiểu khái niệm nông thôn. Theo tác giả Vũ Đình Thắng và Hoàng Văn Định (2002): Nông thôn là vùng đất đai rộng lớn với một cộng đồng dân cư chủ yếu là nông nghiệp, có mật độ dân cư thấp, cơ sở hạ tầng kém phát triển, có trình độ văn hoá, khoa học kỹ thuật, trình độ sản xuất hàng hoá thấp, và thu nhập của dân cư thấp hơn thành thị. Quan niệm kinh tế nông thôn cũng thay đổi theo thời gian, theo sự biến chuyển của nền kinh tế. Trước đây, khi nói đến kinh tế nông thôn chúng ta quan niệm ở khu vực nông thôn hoạt động bao trùm là sản xuất nông nghệp. Hầu hết người dân nông thôn chủ yếu sông dựa vào sản xuất nông Nguyễn Thị Thu Trang 5 Khóa luận tốt nghiệp Trường Đại học Kinh tế nghiệp. Nông nghiệp đồng nghĩa với kinh tế nông nghiệp nông thôn. Ngày nay, trên địa bàn nông thôn hoạt động kinh tế rất đa dạng và phong phú nó không chỉ bao trùm trong lĩnh vực nông nghiệp mà còn lan toả sang lĩnh vực công nghiệp và dịch vụ. Lúc này lực lượng sản xuất phát triển, phân công lao động sâu sắc, tỉ mỉ nên hoạt động kinh tế diễn ra ở nông thôn ngày càng đa dạng và phong phú hơn. Kinh tế nông thôn tồn tại và ngày càng phát triển gắn liền với những quan hệ kinh tế nhất định. Những quan hệ kinh tế chứa đựng trong nông thôn được gọi là cơ cấu kinh tế nông thôn. uế Như vậy, cơ cấu kinh tế nông thôn là tổng thể các bộ phận kinh tế hợp thành kinh tế nông thôn. Các bộ phận đó có mối quan hệ mật thiết với nhau tác động qua lại H lẫn nhau theo tỷ lệ nhất định về số lượng, gắn bó với nhau về mặt chất lượng. Trong những không gian và thời gian nhất định phù hợp với những điều kiện kinh tế - xã hội tế nhất định tạo thành một hệ thống kinh tế nông thôn nhằm đạt được hiệu quả kinh tế xã hội cao. h Cơ cấu kinh tế nông thôn là nhân tố quan trọng để tăng trưởng và phát triển in nông thôn một cách toàn diện và bền vững. Nó quyết định việc khai thác và sử dụng có cK hiệu quả nguồn tài nguyên đất đai, vốn, cơ sở, vật chất kỹ thuật, sức lao động… Nó quyết định chiều hướng phát triển nông thôn từ trạng thái cung cấp sang sản xuất hàng hoá và xuất khẩu. Nó góp phần tăng tích luỹ tái sản xuất mở rộng và nâng cao đời sống họ vật chất, tinh thần ở nông thôn. 1.2- Đặc trưng chủ yếu của cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn Đ ại 1.2.1- Cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn mang tính khách quan và được hình thành trên cơ sở phát triển của lực lượng sản xuất và phân công lao động xã hội chi phối. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn tồn tại và phát triển phụ thuộc vào trình độ phát triển của lực lượng sản xuất và phân công lao động xã hội. Mỗi trình độ nhất định của lực lượng sản xuất và phân công lao động xã hội tương ứng với một cơ cấu kinh tế nông thôn cụ thể. Cuộc cách mạng khoa học công nghệ đã và đang phát triển không ngừng, những thành quả của nó đã đem lại những biến đổi sâu sắc trong mọi mặt của đời sống kinh tế - xã hội. Trong điều kiện đó nông nghiệp và kinh tế nông thôn chịu ảnh hưởng rất lớn bởi những tiến bộ khoa học - công nghệ do cuộc cách mạng đó đem lại. Việc Nguyễn Thị Thu Trang 6 Khóa luận tốt nghiệp Trường Đại học Kinh tế ứng dụng thành tựu của khoa học - công nghệ, nhất là cách mạng sinh học để lai tạo ra những giống cây trồng, vật nuôi mới có năng suất, chất lượng cao, mức độ thích nghi rộng hơn và đem lại hiệu quả kinh tế cao hơn. Điều này đã và đang tạo ra những yếu tố vật chất góp phần làm biến đổi mạnh mẽ cơ cấu nông nghiệp và kinh tế nông thôn. Nhờ vậy đã tạo ra cơ cấu mới có độ thích ứng rộng hơn và hiệu quả hơn. Đối mặt với cơ cấu kinh tế nông nghiệp và nông thôn cụ thể xu hướng chuyển dịch của chúng ra sao là tuỳ thuộc vào điều kiện kinh tế - xã hội cũng như điều kiện tự uế nhiên nhất định. Các quy luật kinh tế được vận dụng thông qua hoạt động của con người. Do đó, con người trước hết phải nhận thức đầy đủ các quy luật kinh tế cũng H như các quy luật tự nhiên để từ đó góp phần vào việc hình thành, biến đổi và phát triển cơ cấu đó sao cho ngày càng phù hợp và mang lại hiệu quả tốt hơn. Vì vậy, việc hình tế thành và vận động của cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn đòi hỏi phải tôn trọng tính khách quan và không áp đặt chủ quan, duy ý chí. h 1.2.2- Cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn không ngừng vận động và phát triển in theo hướng ngày càng hoàn thiện hợp lý và có hiệu quả hơn cK Sự vận động, biển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn luôn gắn liền với điều kiện tự nhiên, điều kiện kinh tế - xã hội và tiến bộ khoa học kỹ thuật và công nghệ mới. Sự tác động của các điều kiện đó làm cho các bộ phận trong hệ thống kinh họ tế nông nghiệp - nông thôn luôn biến đổi, tác động và chuyển hoá lẩn nhau, tạo ra một cơ cấu kinh tế nông thôn mới. Cơ cấu vận động và phát triển đến một lúc nào đó nó phải nhường chỗ cho một cơ cấu khác ra đời. Đ ại Để đảm bảo cho quá trình hình thành, vận động và phát triển của cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn một cách khách quan yêu cầu đặt ra là cơ cấu kinh tế đó phải đảm bảo tính tương đối ổn định. Nếu cơ cấu kinh tế thường xuyên thay đổi, xáo trộn sẽ làm cho quá trình sản xuất kinh doanh không ổn định, quá trình đầu tư lúng túng, lưu thông hàng hoá trở ngại, làm cho nền kinh tế nông thôn bất ổn, tụt hậu, gây ra lãng phí, tổn thất cho nền kinh tế và đặc biệt cuộc sống người dân gặp nhiều khó khăn. 1.2.3- Cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn không bó hẹp trong một không gian lãnh thổ nhất định mà gắn liền với quá trình phân công lao động và hợp tác quốc tế Các yếu tố nội sinh của nền kinh tế nông nghiệp - nông thôn trong một không gian nhất định có vai trò hết sức quan trọng trong việc lựa chọn một cơ cấu kinh tế Nguyễn Thị Thu Trang 7 Khóa luận tốt nghiệp Trường Đại học Kinh tế nông nghiệp - nông thôn hợp lý, đạt hiệu quả kinh tế - xã hội cao. Vì vậy khi xác lập một cơ cấu kinh tế cần phải xem xét đầy đủ các yếu tố này. Trong thời đại ngày nay, việc chuyển sang nền kinh tế thị trường hiện đại với sự hình thành thị trường thế giới phản ánh xã hội hoá sản xuất trên phạm vi quốc tế là xu hướng có tính thời đại. Mặt khác những thành tựu về khoa học công nghệ không chỉ là riêng một quốc gia mà là thành tựu chung của nhân loài. Điều quan trọng ở đây là sự lựa chọn và áp dụng của từng quốc gia, từng vùng, tuỳ theo từng thời kỳ hình thành và biến uế đổi cơ cấu kinh tế theo hướng CNH - HĐH và môi trường kinh tế - chính trị - xã hội là riêng biệt. Vì vậy lựa chọn một cơ cấu kinh tế nông thôn hợp lý, hiệu quả hơn phải xem H xét đầy đủ các yếu tố bên trong với bên ngoài. Sự gắn bó đó được thể hiện trong quá trình xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, trong quá trình quy hoạch, bố trí quy tế hoạch và bố trí sản xuất trong việc ứng dụng các tiến bộ khoa hoc - kỹ thuật và công nghệ. Hợp tác quốc tế cũng là một trong những nhân tố thúc đẩy nền kinh tế nông h nghiệp - nông thôn phát triển. Hợp tác cũng đồng nghĩa với sự chuyển giao khoa học kỹ in thuật, chuyển giao công nghệ mới từ quốc gia này đến quốc gia khác. cK 1.3- Những nhân tố ảnh hưởng đến sự chuyển dịch kinh tế nông nghiệp - nông thôn Ngành nông nghiệp là hệ thống kinh tế kỹ thuật và sản xuất mà đối tượng của nó là những thực thể sinh vật sống. Chúng tồn tại và phát triển theo quy luật sinh học, họ kết hợp với điều kiện tự nhiên. Do đó sản xuất nông nghiệp mang tính thời vụ cao. Có chu kỳ sản xuất dài, phần lớn được tiến hành ngoài trời với khoảng không gian rộng Đ ại lớn, vì vậy ở những nơi có điều kiện tự nhiên khác nhau sẽ hình thành những cơ cấu kinh tế khác nhau. - Điều kiện tự nhiên bao gồm: Vị trí địa lý, điều kiện thời tiết, địa hình thổ nhưỡng, tài nguyên rừng, tài nguyên khoáng sản. - Điều kiện kinh tế - xã hội: Đây là nhân tố quan trọng, quyết định do con người tạo ra trong quá trình hoạt động sản xuất, sinh hoạt. Ảnh hưởng của nhân tố này đến cơ cấu kinh tế thông qua nhu cầu xã hội và trình độ kinh tế của vùng. Nhu cầu xã hội với tư cách là động lực thúc đẩy bên trong của sản xuất, là những tiền đề của một cơ cấu kinh tế. Trình độ kinh tế của lãnh thổ cũng góp phần xác định một cơ cấu kinh tế có hiệu quả trong vùng. Nguyễn Thị Thu Trang 8 Khóa luận tốt nghiệp Trường Đại học Kinh tế - Trình độ khoa học - công nghệ: Trong thời kỳ đầu của sự phát triển, người ta cho rằng tăng trưởng phụ thuộc vào tài nguyên và lao động. Song thực tế đã chứng minh, ngoài nhân tố tài nguyên và lao động thì khoa học - công nghệ giữ một vị trí quan trọng. Thực tế ở Việt Nam qua hơn 20 năm đổi mới nền kinh tế đã có những chuyển biến tích cực, tỷ trọng GDP ngành nông nghiệp giảm từ 38,7% năm 1990 xuống 17% năm 2010. Tuy nhiên, hiện nay công nghệ của nông nghiệp Việt Nam còn lạc hậu, chưa tương xứng với ngành. Vì vậy để cạnh tranh với thị trường khu vực cũng uế như thị trường thế giới đòi hỏi Đảng ta và Nhà nước cần có những chính sách phát triển khoa học kỹ thuật cho nông nghiệp - nông thôn nói riêng và nền kinh tế nước ta H nói chung. - Nhân tố con người: Con người là nhân tố quyết định sự hình thành cơ cấu tế kinh tế với chủ thể sáng tạo. Con người nhận thức các quy luật khách quan và vận dụng, tác động lên các quy luật đó. Bởi vậy, quá trình hình thành cơ cấu kinh tế nhanh h hay chậm là do tác động chủ quan của con người. Một chính sách chuyển dịch cơ cấu cK bao giờ thực hiện được. in kinh tế đưa ra nếu như không có sự tham gia của con người thì chính sách đó sẽ không 1.4- Quan điểm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp - nông thôn Nông nghiệp và nông thôn giữ một vai trò hết sức quan trọng cả trực tiếp và họ gián tiếp trong nền kinh tế của một quốc gia. Nông nghiệp và kinh tế nông thôn đã trực tiếp giải quyết vấn đề an ninh lương thực, nó đảm bảo an toàn cho sự ổn định chính trị Đ ại - kinh tế - xã hội, tạo việc làm, nâng cao thu nhập cho công nghiệp chế biến, xuất khẩu nông sản thu ngoại tệ cho đất nước. Về gián tiếp, phát triển nông nghiệp và kinh tế nông thôn sẽ tăng sức mua tạo thêm thị trường cho hàng tiêu dùng và dịch vụ, giảm sự cách biệt cho nông thôn và thành thị, hạn chế xu hướng dân cư nông thôn đổ về thành thị gây nên các vấn đề tiêu cực về kinh tế - xã hội và tác động đến môi trường sinh thái. Chính vì thế, nông nghiệp và nông thôn đã trở thành một nơi, mà nơi đó, xã hội và khoa học, văn hoá và kinh tế, chính trị và quá trình sản xuất được tạo lập và gắn bó chặt chẽ với nhau để thúc đẩy nền kinh tế phát triển. Nguyễn Thị Thu Trang 9