Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Tiêu chuẩn đánh giá văn hóa chất lượng trường đại học theo tiếp cận giá trị (khả...

Tài liệu Tiêu chuẩn đánh giá văn hóa chất lượng trường đại học theo tiếp cận giá trị (khảo nghiệm một số trường đại học khu vực đồng bằng sông cửu long)

.PDF
273
355
80

Mô tả:

g ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI VIỆN ĐẢM BẢO CHẤT LƢỢNG GIÁO DỤC NGUYỄN THỊ NGỌC XUÂN TIÊU CHUẨN ĐÁNH GIÁ VĂN HÓA CHẤT LƢỢNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC THEO TIẾP CẬN GIÁ TRỊ (Khảo nghiệm một số trƣờng đại học khu vực Đồng bằng sông Cửu Long) LUẬN ÁN TIẾN SĨ ĐO LƯỜNG VÀ ĐÁNH GIÁ TRONG GIÁO DỤC HÀ NỘI – 2017 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI VIỆN ĐẢM BẢO CHẤT LƢỢNG GIÁO DỤC NGUYỄN THỊ NGỌC XUÂN TIÊU CHUẨN ĐÁNH GIÁ VĂN HÓA CHẤT LƢỢNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC THEO TIẾP CẬN GIÁ TRỊ (Khảo nghiệm một số trƣờng đại học khu vực Đồng bằng sông Cửu Long) LUẬN ÁN TIẾN SĨ ĐO LƯỜNG VÀ ĐÁNH GIÁ TRONG GIÁO DỤC Chuyên ngành : Đo lường và Đánh giá trong giáo dục Mã số : 62140120 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Cán bộ hướng dẫn khoa học: PGS. TS. LÊ ĐỨC NGỌC HÀ NỘI – 2017 LỜI CẢM ƠN Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Lê Đức Ngọc người thầy đã hướng dẫn tác giả tận tình sâu sắc trong suốt quá trình thực hiện luận án. Tác giả xin cảm ơn các thầy cô và các anh chị của Viện Đảm bảo chất lượng giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội đã giúp đỡ tác giả hoàn thành luận án. Tác giả xin cảm ơn các thầy cô là chuyên gia trong lĩnh vực đo lường và đánh giá trong giáo dục đã hướng dẫn, tư vấn và giúp đỡ tác giả hoàn thành luận án. Tác giả xin cảm ơn Ban Giám hiệu Trường Đại học Trà Vinh đã tạo điều kiện tốt nhất và giúp đỡ tác giả trong quá trình học tập và nghiên cứu. Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, cán bộ và giảng viên của các đại học đã tạo điều kiện thuận lợi để tác giả tiến hành khảo sát ý kiến trong thời gian sớm nhất và đạt kết quả tốt nhất. Tác giả xin chân thành cảm ơn sự khích lệ và ủng hộ nhiệt tình của gia đình, người thân, bạn bè và đồng nghiệp trong thời gian tác giả thực hiện luận án này. Mặc dù đã cố gắng, song việc thực hiện luận án không thể tránh khỏi những thiếu sót, kính mong được sự chỉ dẫn và góp ý của Quý Thầy/Cô, các nhà chuyên môn, đồng nghiệp và các bạn. Hà Nội, tháng 07 năm 2017 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, thông tin được sử dụng trong luận án có nguồn gốc rõ ràng. Kết quả nghiên cứu trình bày trong luận án trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về kết quả nghiên cứu của mình Nghiên cứu sinh Nguyễn Thị Ngọc Xuân ii MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ i LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................... ii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ....................................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU ĐỒ ................................................................... vii DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ ................................................................ viii PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................1 1 Lí do chọn đề tài ................................................................................................................ 1 2 Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 3 3 Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................................. 3 3.1 Khách thể nghiên cứu............................................................................................3 3.2 Đối tượng nghiên cứu............................................................................................3 4. Câu hỏi nghiên cứu........................................................................................................... 3 5. Những luận điểm bảo vệ .................................................................................................. 4 6. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................................. 4 6.1 Phương pháp luận................................................................................................. 4 6.2 Phương pháp nghiên cứu cụ thể ............................................................................5 6.2.1 Phương pháp nghiên cứu lý luận........................................................................5 6.2.2 Phương pháp nghiên cứu thực tiễn.....................................................................5 6.2.3 Phương pháp chọn mẫu ......................................................................................5 6.2.4 Phương pháp chuyên gia ....................................................................................5 6.2.5 Phương pháp đánh giá ........................................................................................6 7 Giới hạn phạm vi nghiên cứu ........................................................................................... 6 8 Những đóng góp của luận án ............................................................................................ 6 9 Cấu trúc của luận án .......................................................................................................... 7 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG VÀ ĐÁNH GIÁ VĂN HÓA CHẤT LƢỢNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC ....................................................................8 1.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu.................................................................................... 8 1.1.1 Quan niệm về chất lượng và chất lượng trường đại học ....................................8 iii 1.1.2 Các nghiên cứu về đảm bảo chất lượng ...........................................................10 1.1.3 Các nghiên cứu về văn hóa và văn hóa tổ chức ...............................................12 1.1.4 Các nghiên cứu về xây dựng và phát triển văn hóa chất lượng .......................17 1.1.5. Các nghiên cứu về mô hình văn hóa chất lượng .............................................29 1.1.6 Các nghiên cứu về tiêu chuẩn chất lượng và đánh giá VHCL trường ĐH ......33 1.2 Cơ sở lý luận của đề tài ................................................................................................34 1.2.1 Các khái niệm cơ bản liên quan đến đề tài.......................................................34 1.2.2 Tầm nhìn, sứ mệnh và giá trị cốt lõi của một số trường đại học trong và ngoài nước ................................................................................................................41 1.2.3 Các cách tiếp cận xây dựng văn hóa chất lượng ..............................................54 1.2.4 Tiếp cận xây dựng mô hình văn hóa chất lượng trường đại học......................59 1.2.5 Cấu trúc của mô hình VHCL trường đại học ...................................................63 1.2.6 Nghiên cứu một số bộ tiêu chuẩn đánh giá chất lượng trường đại học điển hình. .64 Tiểu kết chương 1 ...............................................................................................................65 CHƢƠNG 2. XÂY DỰNG TIÊU CHUẨN ĐÁNH GIÁ VĂN HÓA CHẤT LƢỢNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC .............................................................................68 2.1 Quy trình nghiên cứu ...................................................................................................68 2.2 Địa bàn nghiên cứu ......................................................................................................70 2.3 Chọn mẫu nghiên cứu ..................................................................................................70 2.3.1 Phương pháp định tính .....................................................................................70 2.3.2 Phương pháp định lượng ..................................................................................70 2.3.3 Phương pháp thu thập thông tin ........................................................................71 2.3.4 Phương pháp phân tích, xử lý thông tin ............................................................73 2.4 Xây dựng khung tiêu chuẩn đánh giá VHCL trường đại học. ..................................74 2.4.1 Cấu trúc của bộ tiêu chuẩn ...............................................................................74 2.4.2 Khung cấu trúc bộ tiêu chuẩn đánh giá VHCL trường đại học. ......................74 2.5 Cơ sở để xây dựng khung tiêu chuẩn đánh giá VHCL trường đại học.....................75 2.6 Nguyên tắc đề xuất tiêu chuẩn, tiêu chí đánh giá VHCL trường đại học. ................75 2.7 Đề xuất bộ tiêu chuẩn, tiêu chí đánh giá văn hóa chất lượng trường ĐH.................77 2.7.1 Khảo nghiệm bộ tiêu chuẩn đánh giá VHCL trường đại học ..........................81 2.7.2 Phân tích nhân tố khám phá (Exploratory Factor Analysis – EFA) ................97 iv Tiểu kết chương 2 .............................................................................................................101 CHƢƠNG 3: SỬ DỤNG BỘ TIÊU CHUẨN ĐÁNH GIÁ VĂN HÓA CHẤT LƢỢNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC ............................................................................102 3.1 Thử nghiệm bộ tiêu chuẩn đánh giá văn hóa chất lượng ở trường Đại học ...........102 3.1.1 Đối tượng thử nghiệm ....................................................................................102 3.1.2 Phạm vi thử nghiệm .......................................................................................102 3.1.3 Phương pháp thử nghiệm ...............................................................................102 3.1.4 Quy định về mã hóa các minh chứng: ............................................................102 3.1.5 Đề xuất chỉ báo và minh chứng cho bộ tiêu chuẩn đánh giá VHCL trường ĐH ..103 3.1.6 Đề xuất thang 5 giai đoạn xây dựng VHCL trong trường đại học .................117 3.2 Kết quả tự đánh giá theo chỉ báo và theo minh chứng.............................................118 3.3 Kết quả khảo sát tự đánh giá lần 2 của cán bộ, giảng viên trường đại học được chọn. .................................................................................................. 128 3.4 Phân tích mức độ thực hiện của các tiêu chí (biến độc lập) đến từng tiêu chuẩn VHCL (biến phụ thuộc) từ kết quả thử nghiệm tại trường đại học được chọn. .........129 3.5 Phân tích mức độ thực hiện của các tiêu chuẩn đến các kết quả chung .................133 3.6 Xây dựng kế hoạch chiến lược theo kết quả tự đánh giá ở trường được chọn ......134 3.6.1 Giới thiệu nhà trường .....................................................................................134 3.6.2 Phân tích bối cảnh ..........................................................................................134 3.6.3 Xác định tầm nhìn, sứ mệnh và giá trị cốt lõi của nhà trường .......................135 3.7 Đề xuất một số giải pháp xây dựng VHCL trường đại học được chọn ..................136 3.8 Hướng dẫn sử dụng bộ tiêu chuẩn đánh giá VHCL trường đại học. ........................137 3.8.1 Hướng dẫn tự đánh giá ...................................................................................137 3.8.2 Hướng dẫn đánh giá ngoài theo bộ tiêu chuẩn đề xuất ..................................139 Tiểu kết chương 3 .............................................................................................................141 KẾT LUẬN ............................................................................................................143 HẠN CHẾ CỦA LUẬN ÁN .................................................................................145 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ......................146 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................147 PHỤ LỤC ..............................................................................................................163 v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nội dung Bộ GD&ĐT Bộ Giáo dục và Đào tạo CSGD Cơ sở giáo dục CSGDĐH Cơ sở giáo dục đại học ĐBCL Đảm bảo chất lượng ĐBCLGD Đảm bảo chất lượng giáo dục ĐH Đại học ĐHQGHN Đại học Quốc gia Hà Nội GDĐH Giáo dục đại học GV Giảng viên KĐCL Kiểm định chất lượng KĐCLGD Kiểm định chất lượng giáo dục NV Nhân viên SV Sinh viên TQM Quản lý chất lượng tổng thể VHCL Văn hóa chất lượng VHTC Văn hóa tổ chức VHNT Văn hóa nhà trường QLCL Quản lý chất lượng ĐTB Điểm trung bình ĐTBcb Điểm trung bình chỉ báo ĐTBmc Điểm trung bình minh chứng EFA Phân tích nhân tố khám phá (Exploratory Factor Analysis) vi DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU ĐỒ Bảng 1.1. Các loại hình VHCL 30 Bảng 1.2. Khung miêu tả phát triển VHCL 31 Bảng 2.1. Độ tin cậy của bộ tiêu chuẩn về mức độ cần thiết 81 Bảng 2.2. Mức độ cần thiết của bộ tiêu chuẩn 82 Bảng 2.3. Độ tin cậy của bộ tiêu chuẩn và mức độ khả thi 85 Bảng 2.4. Mức độ khả thi của các tiêu chuẩn 85 Bảng 2.5. Đề xuất tiêu chuẩn – tiêu chí đánh giá VHCL trường đại học 96 Bảng 2.6. Kết quả phân tích nhân tố khám phá EFA tính cần thiết 97 Bảng 2.7. Mô tả các nhân tố sau khi phân tích EFA 98 Bảng 2.8. Kết quả phân tích nhân tố khám phá EFA khả thi 99 Bảng 2.9. Mô tả các nhân tố sau khi phân tích EFA 100 Bảng 3.1. Tiêu chí xác định mức độ thực hiện bộ tiêu chuẩn 102 Bảng 3.2. Giai đoạn xây dựng VHCL 118 Bảng 3.3. Bảng tự đánh giá sự phát triển VHCL tại trường đại học được 118 chọn theo chỉ báo và minh chứng Bảng 3.4. So sánh của tiêu chuẩn giữa chỉ báo và minh chứng 127 Bảng 3.5. Hệ số tương quan của kết quả tự đánh giá thông qua chỉ báo 128 lần 1 với lần 2 và minh chứng của lần 1 với lần 2 Bảng 3.6. Ước lượng các hệ số hồi quy tiêu chuẩn 1 130 Bảng 3.7. Ước lượng các hệ số hồi quy tiêu chuẩn 2 130 Bảng 3.8. Ước lượng các hệ số hồi quy tiêu chuẩn 3 131 Bảng 3.9. Ước lượng các hệ số hồi quy tiêu chuẩn 4 132 Bảng 3.10. Ước lượng các hệ số hồi quy tiêu chuẩn 5 132 Bảng 3.11. Ước lượng các hệ số hồi quy các tiêu chuẩn 133 Biểu đồ 2.1. Mức độ cần thiết của các tiêu chuẩn 84 Biểu đồ 2.2. Mức độ khả thi của các tiêu chuẩn 87 Biểu đổ 3.1. So sánh giữa chỉ báo và minh chứng 126 Biểu đồ 3.2. Kết quả tự đánh giá của bộ tiêu chuẩn VHCL 127 vii DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ Sơ đồ 1.1. Quản lý chất lượng và VHCL 32 Sơ đồ 2.1. Quy trình nghiên cứu 68 Sơ đồ 2.2. Quy trình xây dựng và hoàn thiện bộ tiêu chuẩn đánh giá 69 VHCL trường đại học Sơ đồ 2.3.Cấu trúc chung của bộ tiêu chuẩn chất lượng 74 Hình 1.1. Các bước cải tiến quản lý chất lượng và hiệu quả 1 Hình 1.2. Quan niệm về VHCL của Dries Brings 20 Hình 1.3. Quy trình phát triển văn hoá chất lượng 25 Hình 1.4. Mối quan hệ giữa VHCL và ĐBCL 29 Hình 1.5. Mô hình VHCL trường đại học 32 Hình 1.6. Mô hình mối quan hệ trong các hệ thống văn hóa xã hội 57 Hình 1.7. Sơ đồ VHCL 2 chiều 58 Hình1.8. Mô hình VHCL trong ngữ cảnh VHTC 59 Hình1.9. Mô hình cấu trúc văn hóa chất lượng trường đại học 60 Hình 2.1. Đánh giá sự phù hợp của các tiêu chí về mức độ cần thiết 88 trong khoảng đồng bộ cho phép bằng mô hình Rasch Hình 2.2. Đánh giá sự phù hợp của các tiêu chí về tính khả trong khoảng 89 đồng bộ cho phép bằng mô hình Rasch Hình 2.3. Các tiêu chí điều chỉnh 90 DANH MỤC CÁC KHUNG Ý KIẾN Khung 2.1: Ý kiến chuyên gia về tiêu chuẩn 1 93 Khung 2.2: Ý kiến chuyên gia về tiêu chuẩn 2 93 Khung 2.3: Ý kiến chuyên gia về tiêu chuẩn 3 94 Khung 2.4: Ý kiến chuyên gia về tiêu chuẩn 4 94 Khung 2.5: Ý kiến chuyên gia về các tiêu chí 94 Khung 2.6: Ý kiến chuyên gia về các tiêu chí 95 Khung 2.7: Ý kiến chuyên gia về các tiêu chí 95 Khung 2.8: Ý kiến chuyên gia về các tiêu chí 95 viii PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong xu thế phát triển chung của giáo dục đại học ở khu vực và thế giới hiện nay, giáo dục đại học Việt Nam đã và đang đổi mới hết sức mạnh mẽ và đã đạt được những thành tựu bước đầu. Tuy nhiên, để có thể được công nhận ở khu vực và quốc tế, giáo dục đại học Việt Nam cần có những chiến lược và giải pháp phát triển mạnh mẽ và toàn diện hơn về hệ thống giáo dục đại học nói chung và về hệ thống đảm bảo chất lượng nói riêng, trong đó xây dựng và phát triển VHCL trong tổ chức là điều kiện đảm bảo để xây dựng thành công hệ thống ĐBCL trong trường đại học, qua đó góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đại học. Chất lượng và hiệu quả luôn là yêu cầu của mọi hoạt động trong suốt chiều dài lịch sử của loài người. Nhu cầu quản lý chất lượng và hiệu quả ngày càng tăng trong bối cảnh phát triển kinh tế thị trường. Trong thực tiễn, các nhà quản lý đã liên tục đưa ra các triết lý, mô hình và cải tiến các giải pháp để quản lý chất lượng và hiệu quả. Có 3 bước điển hình trong cải tiến quản lý chất lượng và hiệu quả trình bày tóm tắt qua sơ đồ sau đây (xem hình 1.1). Hình 1.1: Các bước cải tiến quản lý chất lượng và hiệu quả (theo Sallis, 2005) Giai đoạn đầu với Triết lý cần phải ngăn chặn các sản phẩm kém chất lượng đưa ra thị trường làm mất thương hiệu, mô hình quản lý chất lượng dựa trên kiểm soát chất lượng (QC-Quality Control) đã được hình thành chủ yếu nhằm loại bỏ những sản phẩm không đạt yêu cầu về chất lượng để không làm mất thương hiệu của 1 tổ chức, giải pháp thực hiện cách quản lý này là thanh tra. Sau đó, giới quản lý nhận ra rằng có khá nhiều nguồn lực đã bị lãng phí vào những sản phẩm kém chất lượng. Do đó, họ đã đề xuất triết lý cần phải đảm bảo chất lượng và mô hình Đảm bảo chất lượng (QA- Quality Assurance) ra đời chủ yếu nhằm phòng ngừa tạo ra các sản phẩm kém chất lượng. Tuy nhiên, chỉ tập trung vào công tác đảm bảo chất lượng thì không thể tồn tại trong kinh tế thị trường, một nền kinh tế cạnh tranh khốc liệt, luôn đòi hỏi phải cải tiến chất lượng liên tục. Từ đó, triết lý cải tiến chất lượng liên tục ra đời với mô hình quản lý chất lượng tổng thể (TQM-Total Quality Management) nhằm không ngừng cải tiến chất lượng và nâng cao hiệu quả. Giải pháp hữu hiệu để thực hiện TQM lúc ban đầu vẫn là ISO hay kiểm định chất lượng, nhưng có bổ sung nội dung cải tiến và nâng cao chất lượng và hiệu suất liên tục. Trong quá trình triển khai quản lý theo TQM, các nhà quản lý nhận thấy giải pháp tối ưu để thực hiện triệt để TQM là xây dựng văn hóa tổ chức với chủ đích nhờ xây dựng được VHCL mà mọi thành viên trong tổ chức chung tay chung sức cải tiến chất lượng và hiệu quả liên tục, nhằm đảm bảo tổ chức tồn tại và phát triển bền vững. Như vậy, có thể nói rằng, VHCL vừa là nền tảng vừa là mục tiêu quan trọng trong việc phát triển bền vững của các trường đại học hiện nay. Bởi vì, VHCL là giải pháp hoàn thiện tốt nhất để thực hiện mô hình quản lý chất lượng tổng thể (TQM) với triết lý cải tiến chất lượng liên tục. Vì vậy, việc xây dựng VHCL là xu hướng tất yếu của hoạt động đảm bảo chất lượng ở mọi cơ sở giáo dục. Văn hóa chất lượng còn là một công cụ nhằm tạo nên sự phát triển bền vững cho các cơ sở đào tạo nhờ nắm được nhu cầu từ bên ngoài và sự phát triển bên trong hoạt động quản lý. VHCL tạo dựng được môi trường chất lượng trong mọi hoạt động của tổ chức. Xây dựng và phát triển VHCL đang là mối quan tâm lớn của giáo dục đại học Việt Nam bởi đây là một trong các yếu tố quyết định đến sự phát triển bền vững của mỗi nhà trường cũng như của cả hệ thống. Thực tế, việc phát triển VHCL trường đại học là một vấn đề còn khá mới mẻ. Mặc dù có bước phát triển mới song vẫn không ít hạn chế, khó khăn trong quá trình triển khai và tổ chức thực hiện. Phát triển VHCL ở các trường đại học đa số được trình bày qua các báo cáo trong hội 2 nghị, hội thảo, bài viết khoa học. Hiện nay, khái niệm VHCL trường đại học vẫn còn là khái niệm gây nhiều tranh cãi, có nhiều cách hiểu và cách tiếp cận khác nhau. Nghiên cứu về VHCL chưa được thực hiện nhiều tại Việt Nam, đặc biệt trong việc xây dựng bộ công cụ tự đánh giá VHCL trường đại học. Vì lẽ đó, tác giả luận án chọn nghiên cứu đề tài “Tiêu chuẩn đánh giá văn hóa chất lượng trường đại học theo tiếp cận giá trị (Khảo nghiệm một số trường đại học đồng bằng sông Cửu Long)” để góp phần giúp các trường có định hướng xây dựng VHCL thuận lợi và tiến tới thực hiện mô hình quản lý chất lượng tiên tiến nhất hiện nay. 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu Mục tiêu của luận án là nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng bộ tiêu chuẩn đánh giá văn hóa chất lượng trường đại học ở Việt Nam với các nhiệm vụ nghiên cứu cơ bản như sau: + Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn để hình thành luận cứ khoa học cho việc xây dựng bộ tiêu chuẩn đánh giá văn hóa chất lượng trong trường đại học. + Xây dựng bộ tiêu chuẩn đánh giá văn hóa chất lượng trong trường đại học. + Khảo nghiệm về mức độ cần thiết và khả thi của bộ tiêu chuẩn đánh giá văn hóa chất lượng trường đại học. + Thử nghiệm bộ tiêu chuẩn đánh giá văn hóa chất lượng tại trường đại học. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1 Khách thể nghiên cứu Cán bộ, giảng viên về xây dựng văn hóa chất lượng trường đại học 3.2 Đối tượng nghiên cứu Xây dựng công cụ đánh giá văn hóa chất lượng trường đại học 4. Câu hỏi nghiên cứu - Cơ sở khoa học nào cho việc xây dựng tiêu chuẩn đánh giá VHCL trường đại học? - Bộ tiêu chuẩn dùng để đánh giá VHCL trong trường đại học gồm những tiêu chí gì? - Kết quả thử nghiệm bộ tiêu chuẩn đánh giá VHCL trường đại học như thế nào? 3 5. Những luận điểm bảo vệ - Văn hóa chất lượng trường đại học được hình thành dựa trên văn hóa tổ chức và hoạt động đảm bảo chất lượng, được phát triển với sắc thái riêng từ tầm nhìn, sứ mạng và hệ giá trị cốt lõi của nhà trường, thông qua sự đồng thuận lựa chọn và thực hiện của tất cả các thành viên trong nhà trường. - Mô hình văn hóa chất lượng trường đại học gồm những giá trị cốt lõi gồm 05 lĩnh vực chất lượng của trường đại học (lĩnh vực học thuật, lĩnh vực nhân văn, lĩnh vực văn hóa, lĩnh vực xã hội, lĩnh vực cảnh quan và cơ sở vật chất). - Bộ tiêu chuẩn đánh giá VHCL trường đại học đề xuất trên cơ sở khoa học và thực tiễn sẽ góp phần không ngừng nâng cao chất lượng thông qua hoạt động tự đánh giá VHCL giúp nhà trường nhận ra hiện trạng quá trình phát triển VHCL của mình, xác định được giai đoạn thực hiện VHCL, để từ đó xây dựng kế hoạch chiến lược và đề xuất các giải pháp xây dựng VHCL giúp nhà trường có được thế mạnh và tiềm năng để hội nhập khu vực và quốc tế vươn lên đỉnh cao của chất lượng giáo dục hiện nay. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu 6.1 Phƣơng pháp luận Nghiên cứu được tiến hành dựa trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử trong quá trình thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu với các cách tiếp cận chủ yếu sau: Tiếp cận hệ thống: Hệ thống là một tổng thể, tạo nên bởi nhiều thành tố có mối quan hệ mật thiết, tác động qua lại lẫn nhau. Khi thay đổi một thành tố sẽ dẫn đến sự thay đổi của cả hệ thống (Bertalanffy). Vì vậy, khi nghiên cứu một sự vật, phải xem xét những mối tương tác bên trong của chính sự vật đó cũng như mối quan hệ của nó với những sự vật khác có liên quan. Trường đại học là một bộ phận trong hệ thống giáo dục quốc dân, nhà trường là một hệ thống con, gồm các thành tố là các khoa, phòng, trung tâm cho đến các cá thể. Vì vậy, VHCL của trường đại học được xem xét trên nhiều mặt trong nhiều mối quan hệ khác nhau để xác định cấu trúc, thành phần của hệ thống. Tiếp cận quản lý chất lượng tổng thể: Quản lý theo TQM đòi hỏi mọi thành viên trong nhà trường đều là người tham gia vào quản lý chất lượng, trước hết ở mỗi cá nhân ý thức trách nhiệm theo yêu của chất lượng, đồng thời để thực hiện 4 triệt để TQM phải xây dựng văn hóa tổ chức với chủ đích là xây dựng được VHCL mà mọi thành viên trong tổ chức chung tay, chung sức cải tiến chất lượng và hiệu quả liên tục, nhằm đảm bảo tổ chức tồn tại và phát triển bền vững. Tiếp cận giá trị: Giá trị của tổ chức được coi như là những nguyên tắc, chuẩn mực sử dụng để phân định cái đúng và sai, định hướng những gì nên và không nên làm trong tổ chức. Như vậy, nhà trường cần xây dựng cho mình một hình ảnh, những giá trị, bản sắc của riêng mình để từ đó có thể phát triển bền vững, trong sự tác động của quá trình toàn cầu hóa và kinh tế tri thức hiện nay. Những giá trị được tuyên bố này sẽ là kim chỉ nam cho hoạt động của toàn thể cán bộ, giảng viên trong nhà trường. 6.2 Phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể 6.2.1 Phƣơng pháp nghiên cứu lý luận Phân tích tài liệu, tổng hợp, hệ thống hóa các dữ liệu thu thập được tìm hiểu sâu sắc về đặc tính, tính chất, bản chất của đối tượng nghiên cứu. Khái quát hóa các nhận định và mô hình hóa liên quan đến đề tài. 6.2.2 Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn Luận án sử dụng kết hợp 2 phương pháp - Phương pháp nghiên cứu định tính: được sử dụng chủ yếu phân tích tài liệu trong và ngoài nước có liên quan đến văn hóa chất lượng trong trường đại học, quan sát hiện trạng và phỏng vấn bán cấu trúc. - Phương pháp nghiên cứu định lượng: Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi cá nhân được sử dụng chủ yếu khảo sát, trao đổi ý kiến về VHCL trong trường đại học. - Phương pháp thống kê và xử lý số liệu bằng phần mềm SPSS, Quest. 6.2.3 Phƣơng pháp chọn mẫu Chọn 04 trường có tương đồng quy quy mô đào tạo, lĩnh vực đào tạo ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long để thực hiện khảo nghiệm. 6.2.4 Phƣơng pháp phỏng vấn Tiến hành lấy ý kiến chuyên gia và các nhà quản lý thực tiễn (thông qua hội thảo, phỏng vấn, tọa đàm) mục đích xin ý kiến đóng góp của các nhà chuyên môn có kinh nghiệm trong lĩnh vực giáo dục và những lĩnh vực liên quan đến 5 VHCL giáo dục về những nội dung cần được xem xét làm cơ sở lý luận cho nghiên cứu và xây dựng bộ công cụ đánh giá VHCL dùng trong khảo sát thực tiễn. Cách thức tiến hành trưng cầu ý kiến của các chuyên gia là những nhà nghiên cứu lý luận, thực tiễn, những nhà quản lý, những nhà giáo dục về những vấn đề liên quan đến VHCL trường ĐH. 6.2.5 Phƣơng pháp đánh giá Phương pháp đánh giá: sử dụng phương pháp này kết hợp với phương pháp định tính để tìm hiểu và đánh giá kết quả trong quá trình nghiên cứu. 6.2.6 Phƣơng pháp thử nghiệm Thực hiện thử nghiệm bộ tiêu chuẩn đánh giá văn hóa chất lượng tại trường đại học mà luận án đề xuất. 7. Giới hạn phạm vi nghiên cứu + Phạm vi thời gian: Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 1/2013 đến tháng 6/2016. + Phạm vi không gian: Nghiên cứu chỉ thực hiện khảo sát đối với một số trường ĐH trong khu vực Đồng bằng sông Cửu Long. + Phạm vi nội dung: Luận án khảo sát một số cán bộ quản lý, giảng viên ở 04 trường Đại học đồng bằng sông Cửu Long (Trường Đại học Trà Vinh, Trường Đại học Cần Thơ, Trường Đại học An Giang, Trường Đại học Sư phạm kỹ thuật Vĩnh Long) về mức độ cần thiết và khả thi của bộ tiêu chuẩn. - Sử dụng bộ tiêu chuẩn, tiêu chí đã đề xuất để đánh giá thử nghiệm sự phát triển VHCL tại trường đại học. 8. Những đóng góp của luận án + Đóng góp về mặt lý luận: Luận án là công trình khoa học nghiên cứu có hệ thống, quy mô, toàn diện về VHCL trường đại học. Vì vậy, các kết quả nghiên cứu luận án sẽ cung cấp luận cứ khoa học để xây dựng bộ tiêu chuẩn và tự đánh giá VHCL của giáo dục đại học Việt Nam. Trên cơ sở đó, luận án làm rõ cơ sở lý luận, thực tiễn về xây dựng bộ tiêu chuẩn đánh giá VHCL cho trường đại học, góp phần không ngừng nâng cao chất lượng thông qua phát triển VHCL cho trường đại học, giúp nhà trường có được 6 thế mạnh và tiềm năng để hội nhập, vươn lên đỉnh cao của chất lượng giáo dục hiện nay. + Đóng góp về mặt thực tiễn: Những nghiên cứu của luận án là tài liệu tham khảo cho các cơ sở giáo dục đại học phát triển VHCL theo sắc thái riêng của mình. Luận án có thể được dùng làm tài liệu tham khảo cho học viên chuyên ngành đo lường và đánh giá trong giáo dục và những người quan tâm đến lĩnh vực đo lường và đánh giá trong giáo dục. Luận án xây dựng bộ tiêu chuẩn đánh giá VHCL cho trường đại học nhằm cung cấp bộ công cụ giúp trường đại học tự đánh giá sự phát triển VHCL của mình, dựa vào đó trường đại học xây dựng chiến lược cùng các giải pháp nhằm phát triển VHCL theo từng giai đoạn cho trường mình. 9. Cấu trúc của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục, luận án gồm 03 chương chính: Chương 1: Cơ sở lý luận về xây dựng và đánh giá văn hóa chất lượng trường đại học. Chương 2: Xây dựng bộ tiêu chuẩn đánh giá văn hóa chất lượng trường đại học. Chương 3: Sử dụng bộ tiêu chuẩn đánh giá văn hóa chất lượng trường đại học 7 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG VÀ ĐÁNH GIÁ VĂN HÓA CHẤT LƢỢNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC 1.1 Tổng quan tình hình nghiên cứu 1.1.1 Quan niệm về chất lƣợng và chất lƣợng trƣờng đại học Chất lượng là một khái niệm trừu tượng và không thể chỉ có một định nghĩa duy nhất bởi việc cảm nhận nó phụ thuộc vào mỗi chủ thể và ở mỗi tình huống cụ thể. Harvey và Green (1993) đã tổng kết những quan niệm khác nhau về chất lượng thông qua các định nghĩa cô đọng vừa mang nghĩa rộng, vừa có thể áp dụng trong lĩnh vực giáo dục như sau: Chất lượng là sự phù hợp với mục tiêu. Vấn đề đặt ra là nhà trường có thể đạt được các mục tiêu mà mình đã đặt ra không. Điều này liên quan đến chất lượng của quá trình. Khái niệm trên liên quan đến cải tiến chất lượng. Tuy nhiên, phương pháp chất lượng này có đảm bảo đạt được các ngưỡng của chất lượng không bởi vì mục tiêu và mục đích không phải là kết quả. Nhà trường có thể đặt ra các mục tiêu thấp để dễ dàng đạt chúng. Chất lượng được xem như là ngưỡng. Theo quan điểm này, chất lượng được hiểu là sự đáp ứng các ngưỡng yêu cầu. Khái niệm chất lượng này thường giúp hình thành nền tảng đối với các quyết định kiểm định. Vấn đề là không phải lúc nào ta cũng hiểu rõ chất lượng nền tảng là gì. Việc thiết lập ra các tiêu chuẩn ngưỡng cũng làm hạn chế sự cải tiến. Việc hài lòng với các tiêu chuẩn ngưỡng sẽ không kích thích sự cải tiến chất lượng. Chất lượng là giá trị gia tăng. Quan điểm này nhấn mạnh đến kết quả, điều gì sẽ xảy ra đối với sinh viên. Chất lượng nghĩa là giá trị được thêm vào sinh viên trong quá trình giáo dục và đào tạo. Đây là cách thiết lập kết quả đầu ra và ghi nhận kết quả học tập của sinh viên tốt nghiệp. Chất lượng là giá trị của đồng tiền. Quan điểm chất lượng này chú trọng vào hiệu quả. Nó dùng để đo giá trị đầu vào và đầu ra. Đây thường là một khái niệm được chính phủ đồng tình. Nó liên quan đến trách nhiệm giải trình. Chất lượng là sự hài lòng của khách hàng. Xuất phát từ khái niệm “sinh viên là khách hàng”, chất lượng được miêu tả như sau: “một vật có chất lượng khi nó đáp ứng được kỳ vọng của người mua; chất lượng là sự hài lòng của khách hàng”. 8 Chất lượng được đánh giá bằng “Giá trị học thuật”. Đây là quan điểm truyền thống của nhiều trường đại học phương Tây, chủ yếu dựa vào sự đánh giá của các chuyên gia về năng lực học thuật của đội ngũ cán bộ giảng dạy trong từng trường trong quá trình thẩm định công nhận chất lượng đào tạo đại học. Điều này có nghĩa là trường đại học nào có đội ngũ giáo sư, tiến sĩ đông, có uy tín khoa học cao thì được xem là trường có chất lượng cao. Cách tiếp cận này là ở chỗ, cho dù năng lực học thuật có thể được đánh giá một cách khách quan, thì cũng khó có thể đánh giá những cuộc cạnh tranh của các trường đại học để nhận tài trợ cho các công trình nghiên cứu trong môi trường bị chính trị hoá. Ngoài ra, liệu có thể đánh giá được năng lực chất xám của đội ngũ cán bộ giảng dạy và nghiên cứu khi xu hướng chuyên ngành hoá ngày càng sâu, phương pháp luận ngày càng đa dạng. Chất lượng được đánh giá bằng “Văn hoá tổ chức riêng”. Quan điểm này dựa trên nguyên tắc các trường đại học phải tạo ra được “Văn hoá tổ chức riêng” hỗ trợ cho quá trình liên tục cải tiến chất lượng. Vì vậy, một trường được đánh giá là có chất lượng khi nó có được “Văn hoá tổ chức riêng” với nét đặc trưng quan trọng là không ngừng nâng cao chất lượng đào tạo. Quan điểm này bao hàm cả các giả thiết về bản chất của chất lượng và bản chất của tổ chức nhà trường. Dựa vào các quan niệm và các cách tiếp cận phổ biến trên Lê Văn Hảo (2015) đã xây dựng quan điểm về chất lượng giáo dục đại học với tất cả các thuộc tính sau: Người học đạt được chuẩn đầu ra phù hợp với ngành và bậc đào tạo, đáp ứng yêu cầu xã hội về nguồn nhân lực chất lượng cao. Các chương trình đào tạo đa dạng và đáp ứng nhu cầu xã hội; các sản phẩm nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ mang tính nền tảng, thực tiễn và hiệu quả cao. Đội ngũ cán bộ học thuật đủ về số lượng, đảm bảo về chất lượng và tâm huyết với nghề nghiệp. Hệ thống cơ sở vật chất đáp ứng yêu cầu của đào tạo và nghiên cứu khoa học. Đạt chứng nhận chất lượng theo các bộ tiêu chuẩn kiểm định chất lượng nhà trường và chương trình đào tạo. Trong sách chuyên khảo về “Kiểm định chất lượng trong giáo dục đại học”, Nguyễn Đức Chính (2002) đã nêu lên các quan niệm về chất lượng giáo dục đại học và các mô hình QLCL giáo dục đại học. Tác giả đã trình bày đề xuất của nhóm nghiên cứu về Bộ tiêu chí đánh giá chất lượng giáo dục của ĐHQGHN cùng các điều kiện bảo đảm để triển khai ứng dụng Bộ tiêu chí này. 9 Theo Đỗ Diên (2011) chất lượng giáo dục là sự kết tinh của mỗi hoạt động trong quá trình đào tạo, do đó chất lượng trường đại học chỉ có được khi mọi thành viên đều quan tâm, thực hiện một cách tự giác và có trách nhiệm hướng đến chất lượng. Gerald C.Uben. Larry W.Hugies, Cythia J.Norris (2004) cho rằng, một nhà trường tốt là nhà trường có chuẩn chất lượng cao, có sự tự do phát triển sáng tạo trong hoạt động học thuật, có mong đợi cao đối với sinh viên và có môi trường làm việc, giảng dạy và học tập tốt và có văn hóa nhà trường tốt. Luận án tiếp cận quan điểm về chất lượng giáo dục đại học là sự đáp ứng mục tiêu do nhà trường đề ra và thỏa mãn nhu cầu các bên liên quan. 1.1.2 Các nghiên cứu về đảm bảo chất lƣợng Trong thời gian qua, nghiên cứu về ĐBCL nói chung và ĐBCL giáo dục đại học nói riêng được phân tích ở nhiều khía cạnh khác nhau có thể kể đến nghiên cứu của Freeman (1994) ĐBCL là một cách tiếp cận có hệ thống nhằm xác định nhu cầu thị trường và điều chỉnh các phương thức làm việc nhằm đáp ứng được các nhu cầu đó”. Với cách hiểu này, ĐBCL là một cách tiếp cận việc tổ chức công việc, nhằm đảm bảo rằng: Sứ mệnh và mục đích của tổ chức được tất cả mọi người trong tổ chức biết một cách rõ ràng, minh bạch; Hệ thống mà theo đó công việc được thực hiện là được suy tính cẩn thận, rõ ràng và được truyền đạt đến tất cả mọi người; Tất cả mọi người đều biết rõ trách nhiệm của mình. Warren Piper (1993), ĐBCL trong GDĐH được xem là “tổng số các cơ chế và qui trình được áp dụng nhằm ĐBCL đã được định trước hoặc việc cải tiến chất lượng liên tục - bao gồm việc hoạch định, việc xác định, khuyến khích, đánh giá và kiểm soát chất lượng”. Trong bối cảnh về sứ mệnh và tầm nhìn của các trường đại học, ĐBCL nghĩa là qui trình đảm bảo rằng các hoạt động thực tiễn, các nguyên tắc hay hành động đều hướng đến mục tiêu nâng cao chất lượng đặc biệt chú trọng đến các lĩnh vực chính như giảng dạy, học tập, nghiên cứu và các dịch vụ cộng đồng. Mục tiêu tổng quát là liên tục đẩy mạnh và cải tiến chất lượng và phát triển bền vững. Lim (2001) cho rằng cần có nhiều bước chi tiết trong cách tiếp cận việc thiết lập một hệ thống đảm bảo chất lượng. Các bước đó là: Xác định sứ mệnh hay mục đích của các trường đại học; Xác định các chức năng mà các trường đại học 10
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan