Tài liệu Tính chuyên biệt trên các ấn phẩm tạp chí truyền hình (khảo sát trên ấn phẩm tạp chí truyền hình vtv, tạp chí truyền hình số vtc, tạp chí truyền hình hà nội từ năm 2009 đến năm 2011) tt

Tính chuyên biệt trên các ấn phẩm Tạp chí Truyền hình (khảo sát trên ấn phẩm Tạp chí Truyền hình VTV, Tạp chí Truyền hình Số VTC, Tạp chí Truyền hình Hà Nội từ năm 2009 đến năm 2011) Nguyễn Thị Phương Thảo Trường Đại học KHXH&NV Luận văn ThS. Chuyên ngành: Báo chí học; Mã số: 60 32 01 Người hướng dẫn: TS. Đậu Ngọc Đản Năm bảo vệ: 2013 Abstract: Tìm hiểu về xu hướng chuyên biệt hóa nói chung và truyền thông chuyên biệt nói riêng. Trình bày rõ xu hướng chuyên biệt hóa trên từng loại hình truyền thông tại Việt Nam (báo hình, báo in, báo mạng, phát thanh). Phân tích cụ thể về tính chuyên biệt của dòng tạp chí. Khảo sát thực tiễn tính chuyên biệt được thể hiện qua 3 ấn phẩm tạp chí truyền hình từ năm 20092011. Đánh giá được những ưu-nhược của tính chuyên biệt được thể hiện trên 3 ấn phẩm được khảo sát và đưa ra được những giải pháp, một số kinh nghiệm bước đầu nhằm nâng cao tính chuyên biệt trên các ấn phẩm. Keywords: Báo chí học; Ấn phẩm; Tạp chí truyền hình; Nghề làm báo MỤC LỤC Phần mở đầu .................................................................................................... 8 Chương 1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ TẠP CHÍ VÀ TÍNH CHUYÊN BIỆT TRÊN TẠP CHÍ.................................................................................. 13 1.1 Lý luận chung về tạp chí ..................................................................... 13 1.1.1 Khái niệm ......................................................................................... 13 1.1.2 Lịch sử phát triển tạp chí ở Việt Nam ............................................. 14 1.1.3 Chức năng và nhiệm vụ của tạp chí ................................................. 17 1.2 Một số vấn đề về tính chuyên biệt trên tạp chí ................................. 19 1.2.1 Xu hướng chuyên biệt hóa trong các loại hình truyền thông tại Việt Nam nói chung .................................................................................. 19 1.2.2 Tính chuyên biệt trên các ấn phẩm tạp chí ...................................... 22 * Tiểu kết chương 1 ....................................................................................... 30 Chương 2. ĐẶC TRƯNG, ĐẶC THÙ CỦA TẠP CHÍ TRUYỀN HÌNH .............................................................................................................. 31 2.1 Đặc điểm giống và khác nhau của các ấn phẩm tạp chí truyền hình được khảo sát ..................................................................................... 31 2.1.1 Sự giống nhau .................................................................................. 31 2.1.2 Sự khác nhau .................................................................................... 32 2.2 Tính chuyên biệt thể hiện trên các ấn phẩm tạp chí truyền hình được khảo sát so với các tạp chí khác ...................................................... 44 2.2.1 Nội dung chuyên biệt ....................................................................... 44 2.2.2 Đối tượng độc giả, công chúng chuyên biệt .................................... 72 2.2.3 Ngôn ngữ chuyên biệt ...................................................................... 75 2.2.4 Chuyên mục chuyên biệt.................................................................. 76 2.2.5 Hình thức ......................................................................................... 78 * Tiểu kết chương 2. ................................................................................... 84 5 Chương 3. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NÂNG CAO TÍNH CHUYÊN BIỆT TRÊN CÁC ẤN PHẨM TẠP CHÍ TRUYỀN HÌNH ...................... 85 3.1 Đánh giá tính chuyên biệt trên 3 ấn phẩm khảo sát ......................... 85 3.1.1 Ưu điểm ........................................................................................... 85 3.1.2 Nhược điểm...................................................................................... 87 3.2 Các kiến nghị về việc xây dựng và nâng cao tính chuyên biệt trên các ấn phẩm tạp chí Truyền hình..................................................... 89 3.2.1 Xác định rõ đối tượng bạn đọc trong điều kiện mới để tăng thêm hàm lượng văn hóa, chất lượng thông tin của từng tờ tạp chí. ........ 90 3.2.2 Làm tốt hơn nữa các công tác điều tra xã hội học ........................... 91 3.2.3 Cần tạo nên bản sắc riêng trong cách thức hoạt động thông tin, phản ánh. ................................................................................................... 92 3.2.4 Lãnh đạo cơ quan truyền hình cần coi việc đầu tư phát triển tạp chí là thế mạnh, là yếu tố để hình thành tập đoàn báo chí - truyền thông trong tương lai................................................................................. 93 3.2.5 Đầu tư xây dựng đội ngũ phóng viên, biên tập viên........................ 94 * Tiểu kết chương 3. ................................................................................... 96 Phần kết luận ................................................................................................. 97 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 99 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 101 6 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài Hiện nay, tại khu vực miền Bắc phải kể đến ba tờ tạp chí truyền hình rất nổi bật đó là: Tạp chí truyền hình VTV (của Đài truyền hình Việt Nam), Tạp chí truyền hình Hà Nội (của Đài phát thanh và truyền hình Hà Nội), Tạp chí truyền hình Số (của Đài truyền hình Kỹ thuật số VTC). Sự ra đời của chúng đã thổi một làn gió mới mẻ vào hoạt động báo chí nói chung và hoạt động tạp chí nói riêng. Chính bởi thế, việc nghiên cứu bản sắc, phong cách riêng, cụ thể hơn là tính chuyên biệt của dòng tạp chí truyền hình và việc phát triển tính chuyên biệt ấy là rất cần thiết, có ý nghĩa cả về lí luận và thực tiễn. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Đến nay chưa có một công trình nghiên cứu khoa học nào đề cập tới tính chuyện biệt trên dòng tạp chí. Chỉ có một số ít bài viết, công trình nghiên cứu nhỏ về tính chuyên biệt trên báo chí nói chung. Với đề tài “Tính chuyện biệt trên dòng tạp chí truyền hình”, luận văn này sẽ có ý nghĩa như là một trong những công trình khảo cứu đầu tiên về tính chuyên biệt trên báo chí truyền thông nói chung và dòng tạp chí truyền hình nói riêng. 3. Mục đích và nhiệm vụ đề ra 3.1 Mục đích Tìm hiểu và bước đầu trình bày một cách hệ thống các vấn đề lý thuyết liên quan đến truyền thông chuyên biệt. Nghiên cứu, đánh giá một cách khoa học về tính chuyên biệt trên dòng tạp chí hiện nay, khảo sát cụ thể trên dòng tạp chí truyền hình thông qua 3 ấn phẩm: Tạp chí truyền hình VTV, Tạp chí truyền hình Hà Nội, Tạp chí truyền hình Số từ năm 2009 đến năm 2011 để minh chứng tính chuyên biệt của truyền thông nói chung và dòng tạp chí nói riêng đang là xu thế tất yếu của truyền thông hiện đại. Trên cơ sở đó, luận văn đưa ra những yếu tố thể hiện tính chuyên biệt trên dòng tạp chí truyền hình, trong đó tập trung sâu vào ba yếu tố chính: Nội dung, hình thức và đối tượng công chúng chuyên biệt. Từ đó, đánh giá một cách khoa học về ưu-nhược tính chuyên biệt được thể hiện trên 3 ấn phẩm được khảo sát, và đưa ra một số kinh nghiệm bước đầu để xây dựng và nâng cao tính chuyên biệt trên các ấn phẩm tạp chí truyền hình. 3 3.2 Nhiệm vụ Những mục tiêu nghiên cứu trên được cụ thể hóa bằng những nhiệm vụ sau: - Tìm hiểu về xu hướng chuyên biệt hóa nói chung và truyền thông chuyên biệt nói riêng. - Trình bày rõ xu hướng chuyên biệt hóa trên từng loại hình truyền thông tại Việt Nam (báo hình, báo in, báo mạng, phát thanh). - Phân tích cụ thể về tính chuyên biệt của dòng tạp chí. - Khảo sát thực tiễn tính chuyên biệt được thể hiện qua 3 ấn phẩm tạp chí truyền hình từ năm 2009-2011. - Đánh giá được những ưu- nhược của tính chuyên biệt được thể hiện trên 3 ấn phẩm được khảo sát và đưa ra được những giải pháp, một số kinh nghiệm bước đầu nhằm nâng cao tính chuyên biệt trên các ấn phẩm đó. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Tính chuyên biệt trên truyền thông nói chung (gọi khác: Truyền thông chuyên biệt) và tạp chí nói riêng. - Phạm vị nghiên cứu: tạp chí Truyền hình VTV (của Đài truyền hình Việt Nam), tạp chí Truyền hình Hà Nội (của Đài phát thanh và truyền hình Hà Nội), tạp chí Truyền hình Số (của Đài truyền hình Kỹ thuật số VTC) từ năm 2009 đến năm 2011. 5. Ý nghĩa lý luận thực tiễn 5.1 Ý nghĩa lý luận - Làm rõ thêm một số vấn đề lý luận của truyền thông chuyên biệt và tạp chí chuyên biệt. - Góp phần vào việc hình thành cơ sở lý luận cho dòng tạp chí truyền hình. - Xác định đặc trưng, đặc điểm của dòng tạp chí truyền hình trong mối quan hệ thống nhất nhưng không đồng nhất của các dòng tạp chí khác. 5.2 Ý nghĩa thực tiễn - Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ giúp cho các ấn phẩm tạp chí truyền hình được khảo sát nâng cao hơn nữa được chất lượng nội dung, tăng sức hấp dẫn với bạn đọc. - Giúp cho lãnh đạo tòa soạn cũng như đội ngũ phóng viên thấy được những yêu cầu phát triển của dòng tạp chí mang tính 4 chuyên biệt cao nhằm phát huy thế mạnh của dòng tạp chí truyền hình, ứng dụng với phương thức làm báo hiện đại. 6. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp luận: Luận văn được thực hiện dựa trên nền tảng khoa học duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, quan điểm của Đảng, Nhà nước ta. Đồng thời, luận văn được nghiên cứu dựa trên kế thừa hệ thống lý thuyết về truyền thông, lý luận về tạp chí liên quan đến đề tài được công bố. Phương pháp cụ thể: Trong quá trình nghiên cứu, luận văn sử dụng kết hợp hai phương pháp nghiên cứu gồm định tính và định lượng. Cụ thể, ngoài phương pháp phân tích tài liệu, quan sát thực tế, luận văn sử dụng bảng hỏi để khảo sát đối tượng độc giả của các tạp chí được khảo sát. Đồng thời, luận văn kết hợp phỏng vấn sâu một số chuyên gia như các Tổng biên tập, Trưởng ban biên tập… để có thể mang lại kết quả nghiên cứu khách quan, đa dạng và chính xác nhất. 7. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần phụ lục, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn bao gồm: mở đầu, kết luận và 3 chương nội dung chính: Chương 1: Lý luận chung về tạp chí và tính chuyên biệt trên tạp chí Chương 2: Đặc trưng, đặc thù của dòng tạp chí truyền hình Chương 3 – Kinh nghiệm và giải pháp nâng cao tính chuyên biệt trên các ấn phẩm tạp chí truyền hình 5 Chương 1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ TẠP CHÍ VÀ TÍNH CHUYÊN BIỆT TRÊN TẠP CHÍ 1.1 Lý luận chung về tạp chí 1.1.1 Khái niệm Còn Từ điển Tiếng Việt của Nxb. Khoa học Xã hội năm 1994 lại định nghĩa: “Tạp chí là xuất bản phẩm định kỳ, đăng nhiều bài của nhiều tác giả khác nhau về một ngành hoạt động nhất định, đóng thành tập”. 1.1.2 Lịch sử phát triển tạp chí ở Việt Nam Tờ tạp chí đầu tiên xuất hiện ở Việt Nam vào khoảng thế kỷ XX tại Bắc Kỳ. Điều kiện chính trị lúc này hết sức hà khắc, thực dân Pháp đã chiếm toàn bộ Việt Nam. Và tờ “Đông Dương tạp chí” đã ra đời, do Nguyễn Văn Vĩnh làm chủ bút. “Đông Dương tạp chí” (19131918) được coi là phụ trương của tờ “Lục tỉnh tân văn”. Trong vòng 10 năm từ 1986 – 1996, số lượng tạp chí đã tăng 267,2%, cụ thể là 110 tạp chí lên 320 đầu tạp chí. Và giai đoạn 1996-2008, tuy chưa có số liệu thống kê cụ thể nhưng con số ước đạt còn nhiều, khoảng hơn 500 đầu tạp chí. 1.1.3 Chức năng và nhiệm vụ của tạp chí - Tạp chí chú trọng truyền bá kiến thức lý luận cần thiết cho cán bộ lãnh đạo, chỉ đạo các cấp, các ngành, các giới, các địa phương, giúp họ nắm chắc đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước để dựa vào đó động viên, tổ chức, hướng dẫn quần chúng thực hiện. - Trang bị kiến thức học thuật mới, củng cố, mở rộng và nâng cao kiến thức khoa học để vận dụng ngày càng tốt hơn vào các hoạt động và nghiên cứu nhằm phục vụ đắc lực cho việc thực hiện đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước. Nhiệm vụ của tạp chí còn tùy thuộc vào nhiệm vụ chính trị, nhiệm vụ khoa học của ngành, cơ quan, lĩnh vực hoạt động xã hội mà tạp chí đó tham gia. Nhưng về cơ bản, không thể không chú ý tới những nhiệm vụ cốt lõi sau: - Nghiên cứu lý luận, nghiên cứu khoa học, phổ cập tri thức và tổng kết thực tiễn; khảo sát và phản ánh thực tế, giúp làm sáng tỏ lĩnh vực và phương hướng của tạp chí đã xác định. 6 - Hướng dẫn tư tưởng, chủ trương, nghiệp vụ thông tin bao gồm thông tin khoa học trong nước, nước ngoài và những hoạt động lĩnh vực, ngành. 1.2 Một số vấn đề về tính chuyên biệt trên tạp chí 1.2.1 Xu hướng chuyên biệt hóa trong các loại hình truyền thông tại Việt Nam nói chung (Truyền hình, báo in, phát thanh, báo mạng) Tại Việt Nam, khái niệm chuyên biệt đã được dùng trong nhiều lĩnh vực ở Việt Nam. Tuy nhiên, truyền thông chuyên biệt đã được định hình và ngày càng phát triển ở Việt Nam với sự ra đời và phát triển của một loạt kênh truyền hình, phát thanh, báo và tạp chí theo hướng chuyên biệt. Theo tác giả luận văn thì: “Tính chuyên biệt trên báo chí truyền thông nói chung được hiểu là một phương thức trong đó một ấn phẩm báo chí chỉ tập trung vào một lĩnh vực cụ thể của đời sống, nhằm vào một lượng đối tượng công chúng xác định, cụ thể”. 1.2.1.1. Truyền hình Hàng chục kênh truyền hình ra đời trong 5 năm (2005-2010). Cũng trong 5 năm này tất cả các kênh truyền hình mới xuất hiện đều là các kênh truyền hình chuyên biệt. Đặc biệt trong năm 2010, trung bình mỗi tháng có một kênh truyền hình chuyên biệt ra đời. Thực tế này đã thể hiện rõ xu hướng chuyên biệt hóa của ĐTH Việt Nam hiện nay. 1.2.1.1 Phát thanh Ngoài kênh VOV1, và VOV2 là kênh tổng hợp thời sự chính trị và văn hóa xã hội thì các kênh còn lại của Đài đều là những kênh chuyên biệt phục vụ nhóm đối tượng riêng. Đó là: VOV 3 - Kênh âm nhạc, thông tin và giải trí; VOV 4 - Kênh dành cho đồng bào dân tộc ít người; VOV 5 - Kênh dành cho cộng đồng người nước ngoài ở Việt Nam bằng 12 thứ tiếng; VOV 6 - Kênh dành cho người Việt Nam và người nước ngoài ở các nước trên thế giới; VOV-GT - Kênh thông tin giao thông. Có thể nói, xu hướng chuyên biệt hóa cũng là xu hướng được nhà Đài đầu tư và hướng đến. 1.2.1.3 Báo mạng Báo mạng là loại hình báo chí mới xuất hiện tại Việt Nam trong thời gian gần đây. Xu hướng chuyên biệt hóa trên báo mạng vì thế cũng chưa thực sự phát triển. Các trang báo mạng nổi tiếng và có uy tín tại Việt Nam lại là những trang tin tức tổng hợp như 7 VietnamNet, VnExpress, Dantri… Các trang web chuyên biệt dành riêng cho một loại đối tượng cũng xuất hiện rất nhiều như: Afamily.vn (Chuyên trang phụ nữ trẻ và gia đình), Bongda.com.vn (Chuyên trang bóng đá, thể thao)… Tuy nhiên đây lại là những trang thông tin điện tử, không phải là trang báo mạng chính thống. Những tin tức trên trang này mặc dù rất chuyên biệt, tuy nhiên không đủ tin tưởng và uy tín. 1.2.1.4 Báo in Mặc dù ra đời lâu nhất trong các loại hình báo chí, tuy nhiên dòng báo in chuyên biệt vẫn xuất hiện ít hơn rất nhiều so với truyền hình và phát thanh. Các tờ báo in nổi tiếng, số lượng phát hành cao lại chủ yếu là những tờ báo mang tin tức tổng hợp như Tuổi trẻ, Tiền phong, Thanh Niên…, còn các tờ báo chuyên biệt mà thành công chỉ có thể kể đến trên “đầu ngón tay” như: Bóng đá, Thể thao, Sinh viên Việt Nam… Như vậy, so với tiềm năng phát triển của báo in thì với một số lượng báo in chuyên biệt ít như vậy thì chưa xứng tầm. Có thể do dòng báo in phát triển đến độ chuyên biệt hóa lại chuyển sang dòng tạp chí, chuyên san… phát triển song song cùng cơ quan chủ quản với tờ báo in đó. 1.2.2 Tính chuyên biệt trên các ấn phẩm tạp chí 1.2.2.1 Cơ sở hình thành và phát triển tính chuyên biệt trên tạp chí Qua nhiều công trình nghiên cứu về báo, tạp chí ở Việt Nam đã chỉ ra rằng báo chí chuyên biệt Việt Nam đã xuất hiện cách đây khá lâu. Trong bài viết Toàn cảnh báo, tạp chí dành cho nữ giới (Báo chí những vấn đề lý luận và thực tiễn, Tập V, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2005), tác giả Đinh Hường đã thống kê 10 tờ báo, tạp chí dành cho phụ nữ xuất bản trước cách mạng tháng Tám ở cả ba miền Bắc, Trung, Nam. Đó là các tờ báo như Nữ giới chung (1918), Phụ nữ thời đàm (19301933), Phụ nữ tân văn (1929-1934), Nữ công tạp chí (1936-1938), Nữ lưu (1936-1938), Việt Nữ (1937), Phụ nữ (1938-1939), Nữ giới (19381939), Đàn bà (1939-1944), Bạn gái (1941)… Đặc biệt, cũng tương tự như quá trình chuyên biệt hóa diễn ra trong lĩnh vực truyền hình, giai đoạn 2006-2010 ghi nhận sự bùng nổ của các báo, tạp chí, ấn phẩm định kỳ chuyên biệt. Trong chưa đầy 4 năm, hơn 40 tờ báo, tạp chí, ấn phẩm định kỳ chuyên biệt xuất hiện. 8 Trung bình mỗi năm có khoảng 10 tờ báo, tạp chí, ấn phẩm chuyên biệt ra đời. 1.2.2.2 Các yếu tố thể hiện tính chuyên biệt hóa trên tạp chí a. Tính chuyên biệt hóa của tạp chí thể hiện trong nội hàm khái niệm “tạp chí” Theo Từ điển Báo chí thực hành B.OSV ALDOVA & J.HALAD khái niệm Tạp chí được đưa ra và phân tích cụ thể hơn như sau: “Tạp chí là một loại ấn phẩm xuất bản ở một khu vực, địa điểm nhất định, có tính thường kỳ đều đặn, ít nhất là nửa năm, nhiều nhất là một tuần một số. Tạp chí khác với nhật báo ở chỗ: tính thời sự thấp hơn nhật báo, tính khái quát đề tài lại cao hơn nhật báo. Tạp chí thường hướng tới phạm vi độc giả nào đó đã được thông tin một cách vắn tắt, sơ lược về một vấn đề nhất định nhưng chưa thỏa mãn và đang đi tìm những số liệu chi tiết tỉ mỉ và có tính chuyên ngành hơn. Như vậy để nghiên cứu tính chuyên biệt của một ấn phẩm tạp chí tác giả luận văn xin được tập trung nghiên cứu sâu chủ yếu về nghệ thuật tạo thông tin chuyên biệt với tính hướng đích đáp ứng nhu cầu bạn đọc trên tạp chí, cụ thể ở đây là trên 3 loại ấn phẩm tạp chí truyền hình (Truyền hình Việt Nam, Truyền hình Hà Nội, và Truyền hình Kỹ thuật Số VTC). b. Tính chuyên biệt của tạp chí thể hiện trong hình thức và nội dung Về khổ tạp chí: Theo xu hướng hiện đại khổ các tạp chí dần càng nhỏ đi. Tuy nhiên các tạp chí càng quan tâm chủ yếu đến tính logic của nội dung và chức năng, nhiệm vụ riêng biệt của mình nên chúng thường được thiết kế linh hoạt. Về trang bìa: Trang bìa là một đặc điểm đáng chú ý của loại hình tạp chí. Chỉ có tạp chí mới có trang bìa, còn báo thì chỉ có trang nhất được thiết kế nhằm đăng tải các thông tin quan trọng, các “điểm nhấn” thông tin cho tờ báo đó. Tính chuyên biệt trên trang bìa của một tờ tạp chí còn được thể hiện cụ thể, rõ nét hơn, đặc biệt các cỡ chữ, phông chữ được lựa chọn một cách cẩn thận sao cho phù hợp với màu sắc trang bìa, làm nổi bật phong cách riêng, chủ ý riêng mà tạp chí hướng tới. Về ngôn ngữ: Vì là một ấn phẩm tạp chí chuyên biệt, phục vụ nhóm đối tượng chuyên biệt thì ngôn ngữ tạp chí ấy sử dụng đòi hỏi 9 cũng phải chuyên biệt, đáp ứng, phù hợp với đối tượng tạp chí ấy hướng tới. Tạp chí chuyên biệt cần tìm ra một ngôn ngữ có khả năng tương thích cao nhất cho đối tượng chuyên biệt đó, và phải giải quyết được những vấn đề lớn nhất về ngôn ngữ trong các kênh chuyên biệt hiện nay. Để trả lời câu hỏi “ngôn ngữ tương thích cho kênh chuyên biệt hiện nay thể hiện như thế nào?” * Tiểu kết chương 1 Trong chương 1 tác giả luận văn đã tìm hiểu về xu hướng chuyên biệt hóa nói chung và truyền thông chuyên biệt nói riêng. Sau đó trình bày rõ xu hướng chuyên biệt hóa trên từng loại hình truyền thông tại Việt Nam (báo hình, báo in, báo mạng, phát thanh). Đồng thời phân tích cụ thể về tính chuyên biệt của dòng tạp chí. Ngoài ra, chương 1 của luận văn đã góp phần vào việc hình thành cơ sở lý luận cho dòng tạp chí truyền hình, xác định đặc trưng, đặc điểm của dòng tạp chí truyền hình trong mối quan hệ thống nhất nhưng không đồng nhất của các dòng tạp chí khác. Chương 2 ĐẶC TRƯNG, ĐẶC THÙ CỦA TẠP CHÍ TRUYỀN HÌNH 2.1 Đặc điểm giống và khác nhau của các ấn phẩm tạp chí truyền hình được khảo sát 2.1.1 Giống Chúng là một cẩm nang về ngành truyền hình, cung cấp cho người xem truyền hình. Chúng là cầu nối trung gian giữa Đài truyền hình với công chúng, là “cánh tay nối dài” của Đài truyền hình được truyền tải bằng ngôn ngữ và hình ảnh của báo in. Chúng là phương tiện để Đài truyền hình quảng bá hình ảnh mình sâu rộng hơn tới công chúng. 2.1.2 Khác 2.1.2.1 Tạp chí Truyền hình Việt Nam a. Quá trình hình thành và phát triển Số đầu tiên phát hành 15/9/1994 theo giấy phép số 46/GPSĐBS, đơn vị chủ quản là Đài truyền hình Việt Nam. Đây là tờ tạp chí truyền hình đầu tiên tiên phong xuất hiện trên thị trường báo chí ở Việt Nam. 10 Mục đích thông tin: - Đăng tải, giới thiệu một cách chi tiết những chương trình hay sắp được trình chiếu trên kênh của Đài truyền hình Việt Nam nhằm giúp khán giả chủ động được thời gian đón xem. - Cung cấp cho độc giả những câu chuyện hậu trường của những người làm truyền hình, MC, BTV, PV nổi bật… của VTV. Cho tới nay, tạp chí Truyền hình Việt Nam đã có gần 20 năm với nhiều thay đổi, biến động và phát triển. Những năm đầu tiên Tạp chí Truyền hình Việt Nam xuất bản một tháng một kỳ với số lượng 5000 bản/kỳ và tăng lên một tháng hai kỳ với số lượng xuất bản 10.000 bản/kỳ vào năm 1996. b. Chức năng của Tạp chí Truyền hình Việt Nam Chức năng, nhiệm vụ ban đầu là đăng tải lịch phát sóng, giới thiệu một cách chi tiết những chương trình hay, trọng điểm sắp được trình chiều trên các kênh của Đài Truyền hình Việt Nam, đăng tải những câu chuyện hậu trường đằng sau những chương trình truyền hình… Cung cấp lịch phát sóng, giới thiệu nội dung chương trình truyền hình đặc sắc của các Đài truyền hình địa phương nổi bật trên cả nước. Cung cấp lịch phát sóng, giới thiệu nội dung chương trình truyền hình của các kênh truyền hình Cáp Việt Nam, truyền hình nước ngoài (HBO, Cinemax… ) phát trên sóng truyền hình Cáp Việt Nam… Chuyển tải những thông tin, những sự kiện, hoạt động của Đài Truyền hình Việt Nam tới độc giả. Cung cấp thông tin về hoạt động văn hóa, nghệ thuật, điện ảnh truyền hình trong nước và thế giới… Đối tượng phục vụ của Tạp chí Truyền hình Việt Nam là khán giả truyền hình và công chúng trên cả nước. c. Cơ cấu tổ chức và hoạt động của tòa soạn Cơ cấu tổ chức và hoạt động tòa soạn của Tạp chí Truyền hình Việt Nam được mô tả theo sơ đồ sau: 11 Tổng biên tập Phòng Kế toán tổng hợp Phó Tổng biên tập Phòng Phát hành quảng cáo (3 người) Phòng Thư ký tòa soạn Văn phòng phía Nam Phòng Phóng viên Cộng tác viên Cộng tác viên Phòng Thiết kế d. Hệ thống các chuyên trang, chuyên mục Hiện nay, Tạp chí truyền hình Việt Nam có khá nhiều các chuyên trang, chuyên mục. Bao gồm: - Câu chuyện kỳ này: Những vấn đề, những câu chuyện, những sự kiện quan trọng có tầm ảnh hưởng của Đài truyền hình Việt Nam. - Phim mới: Giới thiệu các bộ phim sắp được phát sóng. - Chọn phim giùm bạn: Giới thiệu, phân tích nội dung bộ phim hay đang được phát sóng. - Dạo quanh trường quay: Những sự kiện được lượm lặt trên các trường quay trong quá trình ghi hình chương trình. - … Ngoài ra, có thêm một số các chuyên trang, chuyên mục khác như: Lướt cùng làn sóng, Thể thao, Truyền hình quốc tế, Giải trí trong tháng… 2.1.2.2 Tạp chí Truyền hình Hà Nội a. Quá trình hình thành và phát triển Tạp chí Truyền hình Hà Nội số đầu tiên chính thức được phát hành vào tháng 5/2005 theo giấy phép số 29/GP-BVHTT. Tạp chí xuất bản mỗi tháng một kỳ, đều đặn vào ngày 23 hàng tháng. Thời 12 gian đầu xuất bản khoảng 3000 cuốn/kỳ. hiện nay mỗi kỳ xuất bản đã tăng lên hơn 10000 cuốn. Tính đến thời điểm hiện tại, sau gần 10 năm hình thành và phát triển, Tạp chí truyền hình Hà Nội dẫu còn khá mới mẻ trên thị trường báo chí nhưng đã kịp ổn định cho mình một chỗ đứng riêng biệt trên tất cả các sạp báo trong Nam ngoài Bắc nói chung và trong loại hình tạp chí truyền hình ở Việt Nam nói riêng bằng sự dịu dàng, thanh lịch nhưng trí tuệ của đất kinh kỳ ngàn năm văn hiến. b. Chức năng, nhiệm vụ của tạp chí Truyền hình Hà Nội - Cung cấp lịch phát sóng, lịch phim, giới thiệu chi tiết, cụ thể các chương trình hay, mới của Đài phát thanh và truyền hình Hà Nội tới đông đảo công chúng. - Cung cấp lịch phim, lịch phát sóng, giới thiệu các chương trình hấp dẫn trên các kênh sóng của Truyền hình Cáp Hà Nội. - Chia sẻ các câu chuyện “bếp núc” của truyền hình, giới thiệu những gương mặt MC, BTV, Phóng viên nổi bật của Đài truyền hình Hà Nội. - Cung cấp các thông tin thể thao, văn hóa, âm nhạc… mới nhất, cập nhật nhất tới độc giả. - Ngoài ra, một điểm riêng biệt của tạp chí Truyền hình Hà Nội chính là tính vùng miền. Ngoài chức năng của một tờ tạp chí truyền hình, tạp chí Truyền hình Hà Nội còn luôn song hành cùng bạn đọc thủ đô qua những bài viết về Hà Nội xưa và nay. - Chức năng chuyển tải những thông tin quan trọng, những sự kiện quan trong do Đài phát thanh và truyền hình Hà Nội phát động, tổ chức, là cầu nối giữa Đài phát thanh và truyền hình Hà Nội với đông đảo công chúng xem truyền hình. - Tạp chí Truyền hình Hà Nội là cơ quan ngôn luận của cơ quan chủ quản - Đài phát thanh và truyền hình Hà Nội. c. Cơ cấu và tổ chức hoạt động của tòa soạn 13 Tổng biên tập Bộ phận hành chính Phó tổng biên tập Thư ký tòa soạn Ban biên tập Phòng phóng viên Cộng tác viên Bộ phận phát hành quảng cáo Thiết kế Cộng tác viên d. Hệ thống các chuyên trang, chuyên mục - Chúng tôi làm truyền hình: Giới thiệu, phân tích những sự kiện lớn do Đài phát thanh và truyền hình Hà Nội tổ chức, những vấn đề trong lĩnh vực truyền hình. - Văn hóa, thể thao: Những sự kiện về văn hóa thể thao đang diễn ra hoặc đang được Đài phát thanh và truyền hình Hà Nội phát sóng. - Thế giới truyền hình: Tập hợp các bài viết về truyền hình quốc tế. - Công nghệ truyền hình: Giới thiệu các công nghệ truyền hình mới ở Việt Nam và trên thế giới. - Lịch phát sóng, lịch phim trên các kênh của Đài phát thanh và truyền hình Hà Nội… 2.1.2.3 Tạp chí Truyền hình Số VTC a. Quá trình hình thành và phát triển 14 Với tầm nhìn trở thành một tập đoàn Truyền thông đa phương tiện số 1 tại Việt Nam, Tổng công ty VTC sau khi xây dựng và triển khai thành công mô hình Đài truyền hình Kỹ thuật số VTC đã tiếp tục phát triển các loại hình báo chí khác, trong đó có dự án xây dựng từ Tạp chí Truyền hình Số. Số đầu tiên phát hành vào ngày 3/8/2007 theo giấy phép số 74/GP-BVHTT của Bộ Thông tin và truyền thông nước CHXHCN Việt Nam. Thời gian đầu tạp chí xuất bản 01 kỳ/ tháng. Kể từ năm 2009, tạp chí Truyền hình Số chính thức xuất bản 02 kỳ/ tháng, đều đặn vào ngày mùng 5 và 25 hàng tháng. Số lượng phát hành khoảng 10.000 bản mỗi số. Sau 3 năm hình thành và phát triển, tạp chí Truyền hình Số đã được phát hành rộng rãi trên toàn quốc, được độc giả đón nhận, thực sự trở thành cầu nối của công chúng trên cả nước với Tổng công ty truyền thông đa phương tiện VTC. b. Chức năng, nhiệm vụ của tờ tạp chí Truyền hình Số Là một cuốn cẩm nang truyền hình, giới thiệu cho bạn đọc những chương trình hay, hấp dẫn, bổ ích trên các sóng VTC. Cung cấp cho khán giả lịch, khung giờ phát sóng các chương trình, các bộ phim một cách chi tiết, cụ thể. Giới thiệu các công việc “bếp núc” của các chương trình truyền hình. Những câu chuyện tác nghiệp của những người làm truyền hình. Giới thiệu các gương mặt nhà Đài như MC, Phóng viên, BTV, Bình luận viên… nổi bật. Giải thích các khái niệm, học thuật thuộc lĩnh vực truyền hình. Giới thiệu hình ảnh, thương hiệu, các dịch vụ và sản phẩm của Tổng công ty VTC đến cộng đồng. Là một nhân tố quan trọng trong các nhân tố góp phần cấu thành mô hình của Tập đoàn truyền thông trong tương lai gần của VTC. Ngoài ra, tạp chí Truyền hình Số cũng có chức năng phản ánh những thông tin về đời sống xã hội, văn hóa, giải trí và các thông tin mang tính thời sự hấp dẫn khác. c. Cơ cấu tổ chức và hoạt động của tòa soạn 15 Tổng biên tập (Ông Lê Kinh Lộc) Bộ phận hành chính Phó tổng biên tập (Bà Phạm Thị Thu Hoài) Biên tập viên Cộng tác viên chính với tòa soạn Bộ phận phát hành quảng cáo Phòng phóng viên Thiết kế Cộng tác viên d. Hệ thống các chuyên trang, chuyên mục - VTC chuyển động: Cung cấp những tin tức, hoạt động trọng điểm trong tháng của Tổng công ty truyền thông đa phương tiện VTC (Bao gồm Đài Truyền hình Kỹ thuật số VTC). - Tiêu điểm: Các bài viết sâu, mang tính phân tích, bình luận về các dịch vụ, các lĩnh vực hoạt động của Tổng công ty VTC và Bộ Thông tin và Truyền thông. - Chân dung và đối thoại: Các bài viết chân dung, phỏng vấn các nhân vật có tầm ảnh hưởng trong xã hội, các gương mặt MC, BTV, phóng viên… của Đài truyền hình Kỹ thuật số VTC. - Phóng sự - ký sự: Chủ yếu là các phóng sự, ký sự thuộc thể loại khám phá và thuộc lĩnh vực văn hóa, giải trí. -… So với tạp chí Truyền hình Việt Nam và tạp chí Truyền hình Hà Nội thì tạp chí Truyền hình Số có ít hơn các đầu chuyên trang, chuyên mục. Tuy nhiên hệ thống các chuyên trang, chuyên mục của 16 tạp chí này phân chia khá rõ ràng và khoa học, thể hiện được nhiều thông tin chuyên biệt hơn so với hai tạp chí trên. 2.2 Tính chuyên biệt thể hiện trên các ấn phẩm tạp chí truyền hình được khảo sát so với các tạp chí khác 2.2.1 Nội dung chuyên biệt 2.2.1.1 Tạp chí truyền hình là công cụ tra cứu, tra khảo các khái niệm học thuật thuộc lĩnh vực truyền hình a. Tạp chí Truyền hình Việt Nam VTV Trong mỗi số tạp chí, tạp chí Truyền hình Việt Nam VTV lại có một số bài viết giải thích về một công việc, một khái niệm nào đó thuộc lĩnh vực truyền hình, phục vụ cho mục đích tra cứu, tra khảo của công chúng. Tuy nhiên số trang dành cho mục đích này tương đối hạn hẹp. Các phần giải thích các học thuật, khái niệm truyền hình này thường nằm trong chuyên mục Tâm sự nghề nghiệp, Câu chuyện kỳ này, Gương mặt nghệ sĩ… Đây là những bài viết dạng trò chuyện, chân dung hoặc là tự sự của các nhân vật trong nghề như: đạo diễn, thư ký biên tập, phát thanh viên, biên tập viên… Thông qua đó, họ chia sẻ quan điểm của mình về nghề nghiệp – những việc mà chỉ có những người trong nghề thực sự trải nghiệm mới có thể hiểu và giải thích. Từ đó, người đọc có thể hiểu một các sâu sắc thế nào là phát thanh viên, thế nào là đạo diễn và công việc của họ như thế nào?... b. Tạp chí Truyền hình Hà Nội Cách giải thích và diễn giải các thuật ngữ truyền hình trong Tạp chí truyền hình Hà Nội rõ nét và cụ thể hơn so với tạp chí Truyền hình Việt Nam. Việt Nam thường thông qua phân tích tổng thể, các ví dụ khác nhau để người đọc tự hình dung cho mình một khái niệm. Trong khi đó tạp chí Truyền hình Hà Nội thường đi vào giải thích khái niệm trước rồi mới phân tích, chứng mình, mở rộng vấn đề phía sau. c. Tạp chí Truyền hình Số VTC Trong 3 tờ tạp chí truyền hình thuộc phạm vi khảo sát, tạp chí Truyền hình Số là tờ tạp chí thể hiện chức năng là công cụ tra cứu, tra khảo các khái niệm học thuật thuộc lĩnh vực truyền hình mờ nhạt nhất. Chức năng này thường nằm hầu khắp các chuyên mục, đan xen trong các bài viết trong chuyên trang của tạp chí Truyền hình Số: Tiêu điểm, Hậu trường, Công nghệ và cuộc sống… Tuy nhiên, chúng lại không cố định trong chuyên mục nào. 17 2.2.1.2 Tạp chí truyền hình là kênh thông tin chỉ dẫn truyền hình Đối với tạp chí truyền hình, chức năng chỉ dẫn được coi là một đặc điểm nổi trội. Chức năng chỉ dẫn được thể hiện bằng các trang tin bài giới thiệu cho người đọc nội dung các chương trình, thời gian, địa điểm phát sóng, lịch phim… một cách rõ ràng, cụ thể, chi tiết. Chức năng chỉ dẫn được Đài truyền hình sử dụng như một kênh thông tin giúp người đọc, công chúng, độc giả hiểu rõ hơn về các chương trình, thời gian phát sóng… của Đài để lựa chọn chương trình và sắp xếp thời gian… a. Tạp chí Truyền hình Việt Nam Theo thống kê, khảo sát tạp chí Truyền hình Việt Nam từ kỳ 1 tháng 5/2009 đến kỳ 1 tháng 5/2011, kết quả như sau: số trang tin bài dành cho chức năng chỉ dẫn dao động từ 16 đến 20 trang trên tổng số 84 trang, tương đương với tỷ lệ từ 19,04% đến 23,8%. Đây là một tỷ lệ lớn cho thấy tạp chí Truyền hình Việt Nam rất “ưu ái” cho các tin bài loại này. b. Tạp chí Truyền hình Hà Nội Tin bài thể hiện chức năng chỉ dẫn thường được thể hiện trong các chuyên trang, chuyên mục sau: Lịch phát sóng, Phim trên truyền hình Hà Nội… Khảo sát chức năng chỉ dẫn trên tạp chí Truyền hình Hà Nội từ tháng 5/2009 đến tháng 5/2011 kết quả như sau: số trang dành cho chức năng chỉ dẫn chiếm khoảng từ 10 đến 22 trang trên tổng số 90 trang, chiếm tỷ lệ 11,11% đến 24,44%. c. Tạp chí Truyền hình Số VTC Mặc dù thay đổi fomat nhiều lần nhưng số lượng thông tin chỉ dẫn truyền hình trên tạp chí Truyền hình Số luôn chiếm tầm trên 28 trang trên tổng số 84 trang tương đương với 30%. Có thể nói so với hai tạp chí khảo sát bên trên, thì tạp chí này dành “đất” cho nội dung thông tin chỉ dẫn nhiều nhất, là nội dung chính là toàn tạp chí. 2.2.1.3 Cơ quan ngôn luận của cơ quan chủ quản – mở rộng, nối đài, quảng bá thương hiệu Tạp chí truyền hình cũng là một công cụ thực hiện chức năng tương tác, hỗ trợ, mở rộng các vấn đề mà truyền hình đề cập tới nhưng không đề cập một cách chi tiết và cụ thể do giới hạn về mặt thời gian, dung lượng… chương trình phát sóng. Tạp chí truyền hình là công cụ để Đài truyền hình tương tác với khán giả truyền hình. 18 2.2.1.4 Nguồn thông tin về các vấn đề hậu trường sản xuất của tất cả các chương trình VTV (phim, phóng sự…) Đây là một trong những nội dung thông tin được độc giả của các tạp chí truyền hình muốn đọc nhất. Lấy tin về các công việc hậu trường sản xuất chương trình truyền hình đối với phóng viên của tạp chí nhà Đài là việc không khó, nhưng lại là trở ngại đối với phóng viên của báo khác. Chính vì vậy đây có thể coi là thế mạnh và đặc trưng riêng của các ấn phẩm tạp chí truyền hình nói chung. 2.2.1.5 Nguồn thông tin về hoạt động hậu trường của biên tập viên, phóng viên, diễn viên, MC… nhà Đài Cũng giống như việc cung cấp các thông tin về hậu trường sản xuất chương trình truyền hình, đưa tin về cuộc sống sau màn ảnh của các diễn viên, MC, phóng viên, biên tập viên… truyền hình là thế mạnh của các ấn phẩm tạp chí truyền hình. Do môi trường làm việc thường xuyên được tiếp xúc và làm việc với các đối tượng trên, nên các bài viết về họ thường được “độc quyền”, nội dung sâu sắc và gần gũi hơn các tạp chí khác. 2.2.1.6 Kho tư liệu khổng lồ về các nghệ sĩ truyền hình (diễn viên, ca sĩ, đạo diễn…) Những tin tức giải trí luôn là loại thông tin thu hút độc giả nhất. Chính vì vậy ngày càng nhiều những tờ báo in, báo mạng thiên về tin tức giải trí. Ba ấn phẩm Tạp chí truyền hình được khảo sát cũng dành trên 50% “đất” dành cho các thông tin giải trí. Các diễn viên, ca sĩ, nghệ sĩ truyền hình đều là những đối tượng được quan tâm. 2.2.2 Đối tượng độc giả, công chúng chuyên biệt Theo PGS.TS. Vũ Quang Hào thì khi xã hội thông tin càng phát triển thì có vấn đề nảy sinh là sự tan dã của cộng đồng hưởng thụ truyền thông đòi hỏi người làm truyền thông phải phục vụ cho nhóm các đối tượng thiểu số. Nhóm đối tượng thiểu số ấy có cùng một mối quan tâm chung (có thể cùng sở thích, cùng giới tính, lứa tuổi…) gọi là nhóm công chúng chuyên biệt. Còn đối với dòng tạp chí truyền hình thì họ cũng có những độc giả chuyên biệt riêng. Họ trải dài 18-45 tuổi, tập trung vào lớp độc giả trẻ ở các đô thị hiện nay (theo kết quả phỏng vấn sâu các Tổng biên tập tạp chí). Đối tượng, công chúng của tạp chí truyền hình mang những đặc trưng riêng: Vừa là công chúng của truyền hình, vừa là công chúng của loại hình tạp chí – báo in. Những đối tượng công chúng 19