Tài liệu Trình tự thủ tục, giải thể doanh nghiệp theo pháp luật doanh nghiệp ở việt nam hiện nay

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHẠM NAM GIANG TRÌNH TỰ THỦ TỤC, GIẢI THỂ DOANH NGHIỆP THEO PHÁP LUẬT DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Chuyên ngành: Luật kinh tế Mã số: 8 38 01 07 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN THỊ THU HƯƠNG HÀ NỘI, 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi là Phạm Nam Giang, Học viên cao học đợt 1 -2017 chuyên ngành Luật Kinh tế tại Học viện Khoa học xã hội, xin cam đoan luận văn “Trình tự thủ tục, giải thể doanh nghiệp theo pháp luật doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay” là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của cá nhân tôi. Kết quả nghiên cứu trong luận văn là do tác giả thực hiện. Các tài liệu, số liệu, kết quả nghiên cứu của các tổ chức, cá nhân khác được tham khảo, sử dụng, trích dẫn trong luận văn đều đã được ghi rõ nguồn gốc một cách trung thực. Tôi xin chịu trách nhiệm về những nội dung đã cam đoan ở trên. Tác giả luận văn Phạm Nam Giang MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................... 1 Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ TRÌNH TỰ THỦ TỤC .................................................. GIẢI THỂ DOANH NGHIỆP 1.1. Khái niệm về doanh nghiệp và giải thể doanh nghiệp .......................... 9 1.2. Các hình thức giải thể doanh nghiệp.................................................. 22 1.3. Trình tự thủ tục giải thể doanh nghiệp ............................................... 24 Chương 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ TRÌNH TỰ THỦ TỤC GIẢI THỂ DOANH NGHIỆP Ở VIỆT NAM HIỆN NAY ................... 30 2.1. Pháp luật Việt Nam về trình tự thủ tục giải thể doanh nghiệp ............ 30 2.2. Thực tiễn áp dụng pháp luật về trình tự thủ tục giải thể doanh nghiệp tại Việt Nam hiện nay .............................................................................. 39 2.3. Đánh giá thực trạng pháp luật và thực tiễn ........................................ 46 Chương 3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ TRONG THỰC HIỆN THỦ TỤC GIẢI THỂ DOANH NGHIỆP TẠI VIỆT NAM ..................................................................... 62 3.1. Định hướng hoàn thiện pháp luật về giải thể doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay.................................................................................................... 62 3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về giải thể doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay.................................................................................................... 63 3.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả trong thực hiện thủ tục giải thể doanh nghiệp tại Việt Nam ................................................................................. 69 KẾT LUẬN ............................................................................................. 73 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................ 74 9 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong thời gian gần đây, hoạt động của doanh nghiệp Việt Nam đã có bước phát triển đột phá, tác động tích cực đến sự phát triển kinh tế xã hội, góp phần quyết định vào phục hồi tăng trưởng kinh tế và hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, trong một vòng đời của mình, doanh nghiệp sẽ phải trải qua nhiều giai đoạn khác nhau từ khi ra đời, phát triển tới lúc chấm dứt hoạt động. Khi gặp khó khăn, doanh nghiệp có thể tạm ngưng hoạt động sản xuất, kinh doanh để tìm kiếm các biện pháp khôi phục “năng lực sản xuất”, cải thiện tình trạng xấu. Đến một thời điểm, khi không thể tiếp tục hoạt động kinh doanh, doanh nghiệp phải chấm dứt sự tồn tại bằng hai hình thức chủ yếu là giải thế hoặc phá sản. Khi rơi vào tình trạng buộc phải giải thể, bản thân doanh nghiệp sẽ phải đối mặt với nhiều khó khăn cần phải giải quyết như: đảm bảo thanh toán các nghĩa vụ trả nợ, mối quan hệ giữa doanh nghiệp và người lao động, mối quan hệ giữa các thành viên trong doanh nghiệp. Trong diễn biến thị trường kinh tế thế giới có nhiều biến động bất thường, nền kinh tế Việt Nam sẽ chịu ảnh hưởng không nhỏ, đồng nghĩa với áp lực duy trì sự tồn tại và phát triển doanh nghiệp ngày càng lớn và nhu cầu thực hiện thủ tục giải thể tăng lên đáng kể. Năm 2014 là một năm của cải cách thể chế với hàng loạt thay đổi khác nhau đối với môi trường kinh doanh và sự phát triển cộng đồng doanh nghiệp trong năm 2015. Trong đó, sự hoàn thiện các quy định của Luật Doanh nghiệp số 68/2014/QH13 (Luật Doanh nghiệp 2014), Luật Đầu tư số 67/2014/QH13 (Luật Đầu tư 2014) là vô cùng quan trọng, có ý nghĩa lớn 1 về mặt lý luận và thực tiễn. Luật Doanh nghiệp 2014 chính thức có hiệu lực với những quy định mới đã góp phần tạo ra một môi trường kinh doanh thuận lợi hơn nữa cho doanh nghiệp từ các thủ tục gia nhập thị trườngcho đến trình tự thủ tục giải thể doanh nghiệp. Tuy nhiên thực tiễn áp dụng các quy định này trong hoạt động giải thể doanh nghiệp vẫn tồn tại những hạn chế và gặp phải một số khó khăn, vướng mắc nhất định. Cần phải được xem xét, nghiên cứu để tìm ra giải pháp khắc phục và hoàn thiện trong thời gian tới. Xuất phát từ thực tiễn cùng với quá trình tìm hiểu, nghiên cứu, tác giả quyết định lựa chọn đề tài “Trình tự thủ tục, giải thể doanh nghiệp theo pháp luật doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay” làm đề tài nghiên cứu để thực hiện luận văn thạc sỹ. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Pháp luật về vấn đề giải thể doanh nghiệp Việt Nam và những nội dung liên quan tuy đã được một số học giả nghiên cứu nhưng với số lượng không nhiều. Có thể kể đến một số nhóm công trình nghiên cứu như: Luận văn thạc sĩ: Ths. Hoàng Thị Huế, “Giải thể doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam và thực tiễn áp dụng tại công ty cổ phần JM”, (2013), Đại học Quốc gia Hà Nội: Tập trung nghiên cứu về cơ sở lý luận về giải thể doanh nghiệp, các quy định của pháp luật Việt Nam về giải thể doanh nghiệp và thực tiễn áp dụng tại một công ty cổ phần [2]. Nội dung của luận văn không nghiên cứu sâu về trình tự thủ tục giải thể doanh nghiệp theo quy định của pháp luật Việt Nam và chỉ nghiên cứu trên phạm vi nhỏ hẹp là tại một công ty cổ phần. Tuy nhiên, những cơ sở lý luận của luận văn, cách tiếp cận nghiên cứu của luận văn trên rất có ích đối với công trình nghiên cứu của tác giả. - Chuyên đề nghiên cứu: Đỗ Tiến Thịnh, Chuyên đề Giải thể doanh nghiệp – Thực trạng và kiến nghị (2014), Cục quản lý kinh doanh, 2 Bộ Kế hoạch và Đầu tư: Tập trung nghiên cứu về vấn đề giải thể doanh nghiệp, đặc biệt chú trọng đến thực trạng và kiến nghị. Tuy nhiên, chỉ dừng lại ở hình thức chuyên đề nên nội dung không nghiên cứu sâu về các quy định pháp luật cũng như trình tự thủ tục, thực tiễn áp dụng mà chỉ tập trung và thực trạng giải thể và kiến nghị. Những ý kiến, nội dung của kiến nghị trong chuyên đề là nguồn tài liệu tham khảo hữu ích đối với luận văn của tác giả. Một số bài viết: TS Nguyễn Thị Dung, Bài viết Thực trạng pháp luật về giải thể doanh nghiệp, một số đánh giá và kiến nghị, Tạp chí Luật học số 10 (2012) [1]; Nguyễn Thị Diễm Hường, Pháp luật về giải thể doanh nghiệp, thực trạng và kiến nghị, Tạp chí Công thương số 7-tháng 7(2016)…Các bài viết của các tác giả chủ yếu đánh giá về thực trạng pháp luật giải thể doanh nghiệp và nêu ra các kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng áp dụng pháp luật. Phạm vi đánh giá hoạt động áp dụng pháp luật của các bài viết là rất rộng, đối với toàn bộ hoạt động giải thể doanh nghiệp. Những nội dung đánh giá này và các kiến nghị được đề xuất trong các bài viết rất có ích đối với luận văn của tác giả khi đánh giá việc áp dụng pháp luật về trình tự, thủ tục giải thể doanh nghiệp. Bên cạnh đó, một số đề tài phân tích và giáo trình các trường đại học đã đề cập tới đề tài này như: - Giáo trình Luật thương mại – Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật kinh tế - Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội: Trình bày các nội dung khái quát về luật thương mại Việt Nam, pháp luật về doanh nghiệp tư nhân và hộ kinh doanh cá thể, pháp luật về công ty, pháp luật về doanh nghiệp nhà nước, tổ chức quản lý công ty nhà nước, quyền và nghĩa vụ của chủ sở hữu doanh nghiệp nhà nước đối với công ty nhà nước và đối với vốn nhà nước ở các doanh nghiệp khác. Khái quát về mua bán hàng hóa, hợp 3 đồng mua bán hàng hóa, mua bán hàng hóa qua sở giao dịch, pháp luật về dịch vụ trung gian thương mại, pháp luật về xúc tiến thương mại của thương nhân, đấu giá hàng hóa và đấu thầu hàng hóa dịch vụ, pháp luật về vận chuyển giao nhận và giám định hàng hóa. Pháp luật về sở hữu công nghiệp trong hoạt động thương mại, khái quát về phá sản và pháp luật phá sản, thủ tục phá sản doanh nghiệp, hợp tác xã, các phương thức giải quyết tranh chấp thương mại, giải quyết tranh chấp thương mại bằng trọng tài thương mại [12], [13]. Như vậy, vấn đề về giải thể doanh nghiệp được nghiên cứu trong giáo trình luật thương mại là rất ít, chỉ mang tính khái quát, tổng quát, không chuyên sâu về nhiều nội dung, về trình tự thủ tục giải thể doanh nghiệp. Tuy nhiên, với các nội dung cơ bản của giáo trình, sẽ góp phần giúp tác giả có cơ sở lý luận khi nghiên cứu và thực hiện luận văn. Luật thương mại Việt Nam dẫn giải (tác giả Lê Tài Triển) và một số bài báo, công trình nghiên cứu khác trên các tạp chí, trang web của Bộ tư pháp, Cục Quản lý đăng ký kinh doanh... Về mặt lý luận và thực tiễn, là nguồn tài liệu tham khảo phong phú và có giá trị lớn đối với luận văn của bản thân tác giả, đối với các học giả, các doanh nghiệp, tổ chức và các cơ quan nhà nước có thẩm quyền tại Việt Nam. Luật Doanh nghiệp 2014 mới có hiệu lực từ ngày 01/07/2015, các công trình nghiên cứu hiện nay vẫn chưa đi sâu vào những đổi mới của thủ tục giải thể doanh nghiệp hiện tại. Do đó, luận văn là những cập nhập, đánh giá những mặt tích cực và hạn chế của những quy định pháp luật được ghi nhận trong Luật Doanh nghiệp 2014 nhằm bổ sung, hoàn thiện thủ tục giải thể doanh nghiệp trên quan điểm cá nhân. 4 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Giải thể doanh nghiệp là việc các chủ doanh nghiệp chấm dứt hoạt động kinh doanh và sự tồn tại của doanh nghiệp; đồng thời tiến hành làm các thủ tục pháp lý với cơ quan quản lí có thẩm quyền về việc giải thể, nhằm mục đích chấm dứt tư cách pháp nhân và các quyền, nghĩa vụ liên quan đến doanh nghiệp đó. Xét từ một khía cạnh khác, giải thể doanh nghiệp là việc chấm dứt sự tồn tại của doanh nghiệp theo ý chí của doanh nghiệp hoặc cơ quan có thẩm quyền với điều kiện doanh nghiệp phải đảm bảo thanh toán hết các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản khác. Bằng việc tìm hiểu các quy định pháp luật doanh nghiệp hiện hành, kết hợp với quá trình nghiên cứu những điểm đổi mới từ hướng dẫn trong các văn bản pháp lý, tác giả sẽ hệ thống được cáctrình tự thủ tục giải thể doanh nghiệp theo quy định pháp luật doanh nghiệp Việt Nam hiện nay tại công trình nghiên cứu này. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Với mục đích nêu trên, những nhiệm vụ cần được triển khai xuyên suốt trong quá trình thực hiện luận văn như sau: - Nghiên cứu cơ sở lý luận chung về doanh nghiệp, giải thể doanh nghiệp, trình tự thủ tục giải thể doanh nghiệp. - Những điểm đổi mới của Luật Doanh nghiệp 2014 đối với trình tự thủ tục giải thể doanh nghiệp. - Thực tiễn triển khai trình tự thủ tục giải thể doanh nghiệp tại Việt Nam theo quy định của pháp luật hiện hành. - Đánh giá và kiến nghị đối với những bất cập khi thực thi quy định Pháp luật với trình tự thủ tục giải thể doanh nghiệp. 5 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề lý luận và thực tiễn của trình tự thủ tục giải thể doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện nay. Ngoài ra, các kinh nghiệm về trình tự thủ tục giải thể doanh nghiệp tại một số quốc gia trên thế giới cũng được sử dụng để làm bài học khi áp dụng tại Việt Nam. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu các vấn đề thuộc phạm vi như sau: - Các quy định về trình tự thủ tục giải thể doanh nghiệp của Luật doanh nghiệp Việt Nam sửa đổi bổ sung 2014 và các quy định, văn bản pháp luật có liên quan. - Thực tiễn giải thể doanh nghiệp của một số doanh nghiệp Việt - Về thời gian: Kể từ khi Luật doanh nghiệp 2014 có hiệu lực thi Nam. hành đến nay. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Phương pháp luận sử dụng sự kết hợp triết học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của triết học Mác - Lê Nin làm cơ sở. Đồng thời phải dựa vào các chủ trương, chính sách của Đảng trong từng thời kỳ. Tất cả các điểm của phương pháp chung nêu trên chỉ được thực hiện khi kết hợp nó với việc sử dụng một phương pháp cụ thể. Ngược lại các phương pháp cụ thể muốn phát huy tác dụng phải quán triệt yêu cầu của phương pháp chung. 6 Luận văn được nghiên cứu chủ yếu dựa trên phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, kết hợp với hệ thống các văn bản, quy định pháp luật Việt Nam về thủ tục giải thể doanh nghiệp. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu cụ thể như: các phương pháp luận logic, phương pháp phân tích, các phương pháp bình luận, đối chiếu, so sánh, thống kê, hệ thống, phương pháp chứng minh, phương pháp lịch sử...đã được sử dụng nhiều trong nghiên cứu về thực trạng pháp luật về trình tự trình tự thủ tục giải thể doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam hiện nay. - Thực hiện thống kê số liệu các doanh nghiệp tiến hành thủ tục giải thể và các chỉ số thông tin liên quan. So sánh, đối chiếu các thông tin cùng một vấn đề. Từ đó có sự đánh giá khách quan về tính khả thi của việc áp dụng quy định pháp luật và những bất cập trên thực tế. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn Luận văn trình bày đầy đủ những thông tin về trình tự thủ tục hành chính trong thủ tục giải thể doanh nghiệp của Việt Nam hiện nay. Đồng thời, luận văn chỉ ra những điểm mới đã được cải cách, sửa đổi trong Luật doanh nghiệp 2014 và những vấn đề còn tồn tại cần phải tiếp tục sửa đổi bổ sung. Hiện nay, trình tự thủ tục giải thể doanh nghiệp ở nước ta được khối doanh nghiệp đánh giá là có chuyển biến đáng kể và đã đạt được những điểm sáng so với trước đây. Tuy vậy, một số vấn đề còn tồn tại trong các quy định về giải thể doanh nghiệp cũng như trong thực tiễn thi hành cần được tiếp tục nghiên cứu xem xét, sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện, đặc biệt là trong bối cảnh hiện nay, khi Việt Nam đang trong quá trình hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới. Hội nhập kinh tế quốc tế đòi hỏi Việt Nam 7 phải tiếp tục đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính liên quan đến doanh nghiệp, trong đó có thủ tục hành chính về giải thể doanh nghiệp. Các quy định về trình tự thủ tục giải thể doanh nghiệp không chỉ tạo cơ sở pháp lý để chấm dứt tồn tại của doanh nghiệp, mà quan trọng hơn là còn bảo vệ quyền lợi của những chủ thể có liên quan, đặc biệt là quyền lợi của chủ nợ và người lao động khi doanh nghiệp chấm dứt tồn tại. Tuy nhiên, trên thực tế khâu triển khai thủ tục giải thể của doanh nghiệp hiện nay còn những bất cập hoặc vướng mắc đòi hỏi cần được nghiên cứu, đề xuất những giải pháp nhằm giải quyết khó khăn vướng mắc, để hoàn thiện các văn bản luật, tạo hành lang pháp lý kinh doanh thông thoáng, thuận lợi và minh bạch hơn. Kết quả nghiên cứu của luận văn là nguồn tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu về thủ tục giải thể nói chung và quá trình triển khai thực tế khi áp dụng Luật doanh nghiệp 2014 nói riêng. 7. Kết cấu của luận văn Luận văn được sắp xếp rất cụ thể: Chương 1: Những vấn đề lý luận cơ bản về trình tự thủ tục, giải thể doanh nghiệp Chương 2: Thực trạng pháp luật về trình tự thủ tục, giải thể doanh nghiệp ở Việt Nam hiện nay. Chương 3: Giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả trong thực hiện thủ tục giải thể doanh nghiệp tại Việt Nam 8 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ TRÌNH TỰ THỦ TỤC, GIẢI THỂ DOANH NGHIỆP 1.1. Khái niệm về doanh nghiệp và giải thể doanh nghiệp 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm doanh nghiệp Trong quá trình hình thành và phát triển kinh tế của một quốc gia thì vị trí và vai trò của doanh nghiệp là vô cùng quan trọng. Doanh nghiệp góp phần tạo ra của cải vật chất cho xã hội. Cùng với quá trình phát triển mạnh mẽ của khoa học kỹ thuật và công nghệ thông tin thì các hình thức tổ chức doanh nghiệp cũng ngày càng đa dạng với nhiều hình thức sở hữu, do đó cách tiếp cận và định nghĩa về khái niệm doanh nghiệp cũng có sự khác nhau nhất định. Dưới góc độ kinh tế, doanh nghiệp được hiểu là một tổ chức kinh tế được thành lập nhằm mục đích tìm kiếm lợi nhuận và lấy hoạt động kinh doanh làm nghề chính. Thực chất thì doanh nghiệp là khái niệm chung nhất để chỉ các loại hình doanh nghiệp, trong đó công ty là một loại hình doanh nghiệp và nó rất phổ biến. Trên thế giới, so với các loại hình doanh nghiệp khác, thì công ty xuất hiện muộn hơn, vào khoảng giữa thế kỷ 19và đặc biệt trong nửa đầu thế kỷ 20, công ty là loại hình kinh doanh phát triển mạnh mẽ nhất. Nhiều nước trên thế giới hiện nay, thay vì thiết lập luật doanh nghiệp, đã thiên về quy định tổ chức và hoạt động của các loại hình công ty. Theo quan điểm của các nước tư bản, công ty là một tổ chức kinh tế được thành lập theo vốn, thành viên góp vốn chỉ chịu trách nhiệm về trái vụ của công ty trong phạm vi số vốn mà thành viên đó góp vào công ty. Công ty được thành lập dựa trên một thỏa thuận về quản lý điều hành, 9 thường gọi là điều lệ, có thể phát hành các loại chứng khoán để huy động vốn và được thừa nhận là pháp nhân ở hầu hết các nước. Như vậy, dù định nghĩa ở góc độ mở rộng là doanh nghiệp hoặc xem xét ở góc độ hẹp là công ty, thì hình thức thể hiện phổ biến nhất của doanh nghiệp là một tổ chức kinh tế và mục đích chủ yếu nhất của nó là kinh doanh. Theo luật doanh nghiệp của Việt Nam thì “doanh nghiệp là tổ chức kinh tế có tên riêng, có tài sản, có trụ sở giao dịch ổn định, được đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật nhằm mục đích thực hiện các hoạt động kinh doanh”. Như vậy,doanh nghiệp được xác lập bằng thủ tục thành lập và đăng ký kinh doanh, có năng lực chủ thể để tham gia các quan hệ pháp luật và có quyền tự chủ trong các hoạt động kinh doanh. Từ các cách hiểu trên, có thể khái niệm về doanh nghiệp như sau: Doanh nghiệp là đơn vị sản xuất kinh doanh được tổ chức nhằm tạo ra sản phẩm và dịch vụ đáp ứng nhu cầu tiêu thụ trên thị trường, thông qua đó để tối đa hoá lợi nhuận trên cơ sở tôn trọng luật pháp của nhà nước và quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng. Từ khái niệm trên, ta thấy doanh nghiệp bao gồm các đặc trưng cơ bản sau: Thứ nhất, doanh nghiệp có chức năng sản xuất và kinh doanh, hai chức năng này liên hệ hết sức chặt chẽ với nhau và tạo thành chu trình khép kín trong hoạt động của doanh nghiệp. Các hoạt động lẻ tẻ và mang tính cá biệt không phải là đặc trưng của doanh nghiệp. Chỉ khi một tổ chức kinh tế thực hiện hoạt động kinh doanh, cung ứng dịch vụ cho người tiêu dùng một cách chuyên nghiệp, liên tục, thường xuyên, lâu dài thì tổ chức đó mới có thể được coi là một doanh nghiệp. Thứ hai, doanh nghiệp là tổ chức kinh tế có tên riêng, là một mô hình nhất định do các thương nhân, nhà đầu tư lập ra trên cơ sở sự liên kết, tổ 10 chức để tìm kiếm lợi nhuận.Phần lớn doanh nghiệp được thành lập nhằm mục đích kinh doanh, mua bán hàng hóa tạo lợi nhuận hoặc cung ứng dịch vụ hoặc cả hai để phục vụ lợi ích người tiêu dùng. Tuy nhiên, cũng có một số doanh nghiệp đặc thù, thành lập và hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận. Các doanh nghiệp này đa phần là doanh nghiệp công ích hoặc doanh nghiệp xã hội, do Nhà nước thành lập và chủ sở hữu, thực hiện các hoạt động vì lợi ích của cộng đồng và xã hội. Thứ ba, doanh nghiệp có mục tiêu kinh tế cơ bản là lợi nhuận tối đa, muốn đạt được điều đó doanh nghiệp phải tìm cách thoả mãn nhu cầu người tiêu dùng ngày càng tốt hơn. Chỉ có tìm các biện pháp đáp ứng được các nhu cầu của người tiêu dùng tốt hơn, tối đa hóa được chi phí mà vẫn đảm bảo được chất lượng của sản phẩm, hàng hóa thì mới có thể đạt được mục tiêu là lợi nhuận tối đa. Có như vậy, doanh nghiệp mới tồn tại và phát triển lâu dài. Thứ tư, doanh nghiệp làm ăn kinh doanh trong cơ chế thị trường, chấp nhận cạnh tranh tồn tại và phát triển. Đây là quy luật khách quan trong sự vận động và phát triển của doanh nghiệp. Doanh nghiệp muốn tồn tại và phát triển thì hoạt động cạnh tranh là điều tất yếu. Thứ năm, doanh nghiệp có tính tổ chức và có tính hợp pháp được thể hiện ở chỗ doanh nghiệp được thành lập luôn có cơ cấu nhân sự, có bộ máy tổ chức điều hành, có trụ sở giao dịch hoặc đăng ký và có tài sản riêng để quản lý. Trụ sở của doanh nghiệp là nơi đặt cơ quan điều hành của doanh nghiệp, nơi tiến hành hoạt động kinh doanh, nơi doanh nghiệp giao dịch với các bên có liên quan và để xác định các mối quan hệ với cơ quan Nhà nước. Trụ sở doanh nghiệp cũng là nơi để các cơ quan quản lý thực hiện chức năng kiểm tra, giám sát. Để có thể tổ chức kinh doanh, doanh nghiệp cần có tài sản. Do vậy, các thành viên phải bỏ ra một số tài sản để góp vào 11 doanh nghiệp. Số tài sản của các thành viên góp vào tạo thành tài sản của doanh nghiệp. Doanh nghiệp muốn được thừa nhận là một pháp nhân, tham gia hoạt động kinh doanh và chịu trách nhiệm bằng tài sản của mình thì đều phải đăng ký một cách hợp pháp. Pháp luật nhiều nơi quy định về trình tự, thủ tục đăng ký hoặc công nhận một tổ chức là doanh nghiệp. Việc đăng ký thực hiện thông qua thủ tục “hai chiều”, tức là chủ sở hữu khi muốn thành lập doanh nghiệp phải nộp hồ sơ xin cấp phép, và cơ quan quản lý nhà nước, khi chấp thuận bộ hồ sơ ấy thì ban hành giấy phép thành lập doanh nghiệp. Một khi doanh nghiệp được “cấp phép”, nó đương nhiên được thừa nhận ra đời, được pháp luật bảo hộ và phải chịu sự ràng buộc bởi các quy định pháp lý có liên quan. Tính hợp pháp không chỉ thể hiện ở việc doanh nghiệp xin phép đăng ký và được cấp phép thành lập và hoạt động, để nhà nước ghi nhận sự hình thành hay tồn tại của doanh nghiệp, mà còn thể hiện ở việc, khi tham gia vào các quan hệ xã hội, doanh nghiệp cũng là một thực thể độc lập và phải chịu trách nhiệm cho các hoạt động của mình, bằng tài sản riêng của mình. 1.1.2. Khái niệm, bản chất và đặc điểm của giải thể doanh nghiệp Trong quá trình sản xuất kinh doanh, doanh nghiệp có thể gặp phải những khó khăn khiến doanh nghiệp phải ngừng hoạt động sản xuất kinh doanh hoặc chấm dứt sự tồn tại của mình. Việc ngừng hoạt động sản xuất kinh doanh trong một thời gian nhất định chỉ là dạng tạm thời rút lui khỏi thị trường. Còn việc doanh nghiệp không thể tiếp tục hoạt động sản xuất kinh doanh và chấm dứt sự tồn tại của mình là việc doanh nghiệp hoàn toàn rút lui khỏi thị trường. Giải thể doanh nghiệp chính là một dạng chấm dứt sự tồn tại của doanh nghiệp vĩnh viễn. Thường thì doanh nghiệp bị giải thể khi hoạt động kinh doanh đã đạt được những mục tiêu đã đặt ra hoặc bị giải 12 thể theo quy định của pháp luật. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, các doanh nghiệp bị giải thể thường là do gặp phải khó khăn khiến doanh nghiệp không thể tiếp tục sản xuất kinh doanh mà phải lựa chọn bị giải thể. Đó là điều mà không người chủ doanh nghiệp nào mong muốn, bởi mỗi doanh nghiệp đều là những đứa con tinh thần của họ, nhưng do những khó khăn, hoặc do quy định pháp luật mà buộc phải thực hiện giải thể. Vậy, giải thể doanh nghiệp có thể được hiểu là việc doanh nghiệp tiến hành các thủ tục pháp lý về giải thể, nhằm chấm dứt tư cách pháp nhân và các quyền, nghĩa vụ liên quan của doanh nghiệp. Hay nói cách khác, giải thể doanh nghiệp là việc doanh nghiệp chấm dứt hoạt động kinh doanh do đã đạt được những mục tiêu mà các thương nhân kinh doanh đã đặt ra hoặc bị giải thể theo quy định của pháp luật. Nghĩa là bản thân doanh nghiệp có thể tự mình quyết định việc giải thể doanh nghiệp hoặc bị buộc phải tiến hành giải thể theo yêu cầu của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền khi vi phạm một trong các quy định pháp luật đặt ra. Đối với trường hợp doanh nghiệp tự mình chấm dứt sự tồn tại của mình, lí do giải thể phụ thuộc vào ý chí và sự lựa chọn của doanh nghiệp. Điều này đảm bảo quyền tự do kinh doanh và sở hữu của chủ doanh nghiệp. Giải thể doanh nghiệp trước hết là quyền của các chủ sở hữu doanh nghiệp, bởi họ tự nguyện góp vốn thành lập doanh nghiệp thì họ cũng là người có quyền tự thoả thuận việc giải thể doanh nghiệp. Các chủ sở hữu doanh nghiệp với tư cách là người “khai sinh” ra doanh nghiệp thì cũng có quyền “khai tử” cho doanh nghiệp khi cần. Các chủ sở doanh nghiệp cùng nhau bàn bạc, thỏa thuận và đi đến quyết định chấm dứt sự tồn tại của doanh nghiệp. Nó có hiệu lực bắt buộc thực hiện đối với tất cả các thành 13 viên, cổ đông trong doanh nghiệp, kể cả những người không tham gia giao kết, không biểu quyết tán thành. Với trường hợp doanh nghiệp bị buộc phải chấm dứt sự tồn tại của mình theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền bằng hình thức giải thể thì được hiểu là khi doanh nghiệp rơi vào một trong các trường hợp pháp luật quy định, cơ quan Nhà nước sẽ yêu cầu chủ sở hữu doanh nghiệp phải ra quyết định giải thể. Như vậy, việc chấm dứt sự tồn tại của doanh nghiệp trong trường hợp này là phụ thuộc vào ý chí của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền. Ý chí đó được thể hiện thông qua việc yêu cầu chủ sở hữu doanh nghiệp thực hiện thủ tục giải thể. Tóm lại, về bản chất thì giải thể doanh nghiệp chính là một sự thỏa thuận hoặc hành vi pháp lý đơn phương trước pháp luật và nhà nước để chấm dứt sự tồn tại của doanh nghiệp, việc chấm dứt sự tồn tại này phụ thuộc vào ý chí của bản thân doanh nghiệp hoặc ý chí của cơ quan có thẩm quyền. Từ khái niệm giải thể doanh nghiệp, ta có thể rút ra một số các đặc trưng cơ bản sau: Một là, giải thể doanh nghiệp là quá trình diễn ra với các hoạt động thanh lý tài sản, thanh toán nợ và hoạt động pháp lý thực hiện thủ tục hành chính để "xóa tên” doanh nghiệp tại cơ quan đăng ký kinh doanh, là một quá trình với những hoạt động nhằm chấm dứt sự tồn tại của doanh nghiệp, để doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường. Hai là, nguyên nhân giải thể doanh nghiệp khá đa dạng, có thể xuất phát từ vi phạm pháp luật của doanh nghiệp hoặc ý chí tự nguyện của chủ doanh nghiệp. Nhưng thường thì doanh nghiệp giải thể khi chủ đầu tư không có nhu cầu tiếp tục kinh doanh hoặc kinh doanh thua lỗ nhưng chưa đến mức độ mất khả năng thanh toán nợ đến hạn. Hoặc lý do vi phạm pháp 14 luật của doanh nghiệp cùng với việc bị áp dụng chế tài đình chỉ hoạt động và rút giấy phép sẽ dẫn đến trường hợp giải thể bắt buộc, ví dụ như trường hợp khai man hồ sơ đăng ký doanh nghiệp,kinh doanh trái phép, số lượng thành viên giảm dưới mức tối thiểu mà không xử lý khắc phục trong thời gian luật định... Ba là, doanh nghiệp chỉ thực hiện thủ tục giải thể để rút khỏi thị trường khi đảm bảo thanh toán hết các khoản nợ, thực hiện xong các nghĩa vụ tài sản. Nếu mất khả năng thanh toán khoản nợ đến hạn, doanh nghiệp thuộc trường hợp áp dụng Luật Phá sản để chấm dứt hoạt động. Như vậy, có thể nói, khả năng thanh toán của doanh nghiệp là yếu tố quyết định việc doanh nghiệp rút khỏi thị trường thông qua thủ tục giải thể hay phá sản. Bốn là, chủ sở hữu doanh nghiệp là người quyết định việc giải thể doanh nghiệp. Cơ quan đăng ký kinh doanh không có thẩm quyền đồng ý hay phản đối việc giải thể mà chỉ xem xét tính hợp lệ của hồ sơ giải thể khi không có khiếu nại về việc giải thể thì sẽ quyết định cập nhật tình trạng “đã giải thể” của doanh nghiệp trên cổng thông tin quốc gia đăng ký doanh nghiệp (trước đây gọi là chấp thuận hồ sơ giải thể và xoá tên doanh nghiệp trong sổ đăng ký kinh doanh). Đối với các trường hợp giải thể bắt buộc, chủ sở hữu doanh nghiệp buộc phải quyết định giải thể doanh nghiệp trên cơ sở quyết định đình chỉ hoạt động, thu hồi giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp của cơ quan có thẩm quyền hay quyết định của Toà án. Trong trường hợp này, mặc dù không trực tiếp ra quyết định giải thể nhưng về bản chất, có thể coi cơ quan nhà nước có thẩm quyền là chủ thể quyết định giải thể doanh nghiệp, vì chủ sở hữu doanh nghiệp ra quyết định giải thể mà không xuất phát từ tự do ý chí của mình. 15 Như vậy, giải thể doanh nghiệp thể hiện được tính chủ động cho mỗi doanh nghiệp trước tình hình kinh doanh của doanh nghiệp mình vì giải thể doanh nghiệp có yếu tố tự quyết của chủ doanh nghiệp. Thủ tục giải thể doanh nghiệp bản chất lại là thủ tục hành chính nên thời gian giải quyết một vụ giải thể có thể sẽ ngắn và đơn giản hơn. Doanh nghiệp giải thể chỉ đơn thuần là giải quyết dứt điểm tình trạng công nợ, thanh lý tài sản chia cho các cổ đông, trả giấy phép. Giám đốc doanh nghiệp giải thể có thể đứng ra thành lập, điều hành công ty mới. Doanh nghiệp giải thể sau khi thực hiện xong các nghĩa vụ tài sản vẫn có thể chuyển sang một ngành nghề kinh doanh khác nếu có thể. Đối với nền kinh tế, giải thể có tác dụng tích cực sắp xếp lại sản xuất theo hướng có hiệu quả hơn. Điều này đòi hỏi các doanh nghiệp phải luôn luôn tìm tòi, sáng tạo, thích ứng với môi trường kinh doanh thường xuyên biến động hiện nay. 1.1.3. Phân biệt giải thể doanh nghiệp với các trường hợp chấm dứt hoạt động của doanh nghiệp Doanh nghiệp chấm dứt hoạt động, chấm dứt sự tồn tại khi được tổ chức lại doanh nghiệp hoặc bị phá sản. Đối với mỗi trường hợp, bản chất chung là chấm dứt sự tồn tại của doanh nghiệp, nhưng vẫn có những đặc trưng riêng cơ bản, giúp phân biệt giữa các trường hợp với nhau, những ưu điểm, nhược điểm cụ thể để doanh nghiệp có thể lựa chọn, quyết định cho mình hình thức phù hợp trong trường hợp được quyền quyết định. Cụ thể: - Phân biệt giải thể doanh nghiệp với chấm dứt tồn tại khi tổ chức lại doanh nghiệp Các trường hợp tổ chức lại doanh nghiệp bao gồm: chia, tách, sáp nhập, hợp nhất và chuyển đổi loại hình doanh nghiệp. 16 Chia doanh nghiệp, là trường hợp một doanh nghiệp (công ty TNHH hoặc công ty cổ phần) được chia thành một số doanh nghiệp cùng loại. Khi chia doanh nghiệp, công ty bị chia chấm dứt tồn tại sau khi các công ty mới được đăng ký kinh doanh. Tách doanh nghiệp, là trường hợp một doanh nghiệp (công ty trách nhiệm hữu hạn hoặc công ty cổ phần) thành lập một hoặc một số doanh nghiệp mới cùng loại (bằng cách chuyển một phần tài sản của doanh nghiệp hiện có hoặc chuyển một phần quyền và nghĩa vụ của doanh nghiệp bị tách sang doanh nghiệp được tách). Khi tách doanh nghiệp thì một hoặc một số doanh nghiệp mới được thành lập nhưng không chấm dứt tồn tại của doanh nghiệp bị tách. Hợp nhất doanh nghiệp, là trường hợp hai hoặc một số doanh nghiệp (công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty hợp danh) cùng loại hợp nhất thành một doanh nghiệp mới bằng cách chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp sang doanh nghiệp hợp nhất. Khi hợp nhất doanh nghiệp thì một doanh nghiệp mới được thành lập, đồng thời chấm dứt tồn tại của các doanh nghiệp bị hợp nhất. Sáp nhập doanh nghiệp, là trường hợp một hoặc một số doanh nghiệp (công ty cổ phần, công ty trách nhiện hữu hạn, công ty hợp danh) cùng loại có thể sáp nhập vào một doanh nghiệp khác bằng cách chuyển toàn bộ tài sản, quyền, nghĩa vụ và lợi ích hợp pháp sang doanh nghiệp nhận sáp nhập. Khi sáp nhập doanh nghiệp thì doanh nghiệp mới không được thành lập (doanh nghiệp được sáp nhập vẫn tồn tại) nhưng các doanh nghiệp bị sáp nhập sẽ chấm dứt sẽ tồn tại. Doanh nghiệp nhận sáp nhập được hưởng các quyền và lợi ích hợp pháp, chịu trách nhiệm về các khoản nợ chưa thanh toán, hợp đồng lao động và nghĩa vụ tài sản khác của doanh nghiệp bị sáp nhập. 17