Tài liệu Từ ngữ chỉ động vật trong sử thi ê đê

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI NGUYỄN THỊ QUỲNH THƠ TỪ NGỮ CHỈ ĐỘNG VẬT TRONG SỬ THI Ê-ĐÊ LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ Hà Nội, 2019 BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI NGUYỄN THỊ QUỲNH THƠ TỪ NGỮ CHỈ ĐỘNG VẬT TRONG SỬ THI Ê-ĐÊ Chuyên ngành: Ngôn ngữ học Mã số: 9229020 LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÔN NGỮ Hà Nội, 2019 i LỜI C M ĐO N ẹ nêu trong luạ . T c gi uạn án Nguyễn Thị Quỳnh Thơ ii LỜI C M ƠN ạ ã ạ , tôi , góp ý tạ ạ - ạ ạ ạ ạ kiẹn thuạ ã ạ . ạc biẹ .TS i ã Thị Tâm, nh i. ặng Thị H o Tâm ạ ạn án này. ạ , hiẹ ẹt Nam, Viẹ - Viẹn Hàn lâm KHXH Viẹ ạ ẹ & NV - Q ẹ ã báu giúp tôi hoàn thành luạn án. ạ ẹ ã . ã Mạ ạ . ạ Q ẹn hon. Nguyễn Thị Quỳnh hơ iii MỤC LỤC O ................................................................................................... i ....................................................................................................... ii MỤC LỤC ............................................................................................................ iii DANH MỤC B NG BIỂU ................................................................................. vi DANH MỤC BIỂU Ồ ..................................................................................... viii Ồ ........................................................................................... ix DANH MỤ QU O U N ÁN....................x MỞ ĐẦU ...............................................................................................................1 1. Lí do ch tài .............................................................................................1 ệm vụ nghiên c u .................................................................2 2. Mụ 2.1. Mụ u................................................................................2 2.2. Nhiệm vụ nghiên c u ...............................................................................2 3 ng, phạm vi và ng liệu kh o sát, nghiên c u....................................3 31 ng nghiên c u ..............................................................................3 3.2. Phạm vi nghiên c u..................................................................................3 4 ơ th pháp nghiên c u .........................................................3 41 ơ ...............................................................................3 42 ơ .....................................................4 43 ơ 
 ...........................................................4 4.4. Th pháp th ng kê, phân loại, hệ th ng hóa ............................................4 5 a luận án .....................................................................................4 6. Ý ận và th c tiễn ............................................................................5 61 Ý lí luận ..........................................................................................5 62 Ý c tiễn ......................................................................................6 7. C u trúc c a luận án .......................................................................................6 iv Chương 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ LUẬN.....................................................................................................................7 1.1. T ng quan tình hình nghiên c u ..................................................................7 1.1.1. Nghiên c u v t ng ch ộng vật t 1.1.2. Nghiên c u v t ng ch ộng vật trong s thi Ê- .........................12 12 ộ ngôn ng ......................7 ơ ở lí luận ...............................................................................................16 1.2.1. Lí thuy t v a t .....................................................................16 1.2.2. Lí thuy t v ịnh danh ........................................................................22 13 ơ ở ă c .....................................................................................25 - ă 1.3.1. Quan hệ gi a ngôn ng 1.3.2. Vài nét v dân tộc ÊTi u k ơ ......................................................25 thi Ê- ................................................27 1.................................................................................................30 Chương 2. ĐẶC ĐIỂM ĐỊNH DANH TỪ NGỮ CHỈ ĐỘNG VẬT TRONG SỬ THI Ê-ĐÊ......................................................................................................33 ộng vật .......................................................................33 2.1. Tiêu chí phân loạ 2.1.1. Quan niệm phân loạ ộng vật trong dân gian ....................................33 2.1.2. Quan niệm phân loạ ộng vật trong khoa h c ...................................35 2.2. K t qu th ng kê t ng ch ộng vật trong s thi Ê- ...........................36 2.2.1. K t qu th ng kê t ng ch nhóm chim trong s thi Ê- .................39 2.2.2. K t qu th ng kê t ng ch nhóm thú xu t hiện trong s thi Ê- ....43 2.2.3. K t qu th ng kê t ng ch nhóm côn trùng trong s thi Êỡ 2.2.4. K t qu th ng kê t ng ch thi Ê- 2.2.5. K t qu th ng kê t ng ch nhóm cá trong s thi Ê2.3. T ng ch 231 ơ 232 ơ Ti u k ơ ộng vật trong s thi Êị ơ ởv ịnh danh phái sinh v é e ơ .........45 ..........46 .....................47 ịnh danh ..48 ộng vật trong s thi Ê- ..............48 ộng vật trong s thi Ê- ............49 2.................................................................................................97 v Chương 3. TỪ NGỮ CHỈ ĐỘNG VẬT TRONG SỬ THI Ê-ĐÊ VÀ ĐẶC TRƯNG VĂN HOÁ TỘC NGƯỜI...................................................................99 ộng vật trong s thi Ê- 3.1. T ng ch ặ i v i hoạ ộ ă ng .....99 n .....................................................103 ộng vật trong s thi Ê- 3.2. T ng ch ú ộng vật........................................100 3.1.1. R ng là không gian sinh t n c 312 ă ă ỡng c i Ê- .....................................................................................................................108 3.2.1. T ng ch ộng vậ ă 3.2.2. T ng ch ộng vật trong s thi Ê- cúng c i Ê- ...............108 ệm chim hoá thân i...........................................................................................115 ộng vật trong s thi Ê- 3.3. T ng ch Ê- ă ẩm th c c a tộ i .................................................................................................................119 3.3.1. T ng ch s n phẩ ă ă m th c c i Ê- ..119 3.3.2. T ng ch nguyên liệu ch bi n th c phẩm có ngu n g ă ẩm th c c i Ê- .................................................................122 ộng vật trong s thi Ê- 3.4. T ng ch ộng vật và ă ục c i Ê- .....................................................................................................................124 3.5. T ng ch ộng vật trong s thi Ê- i Ê- .....................................................................................................................131 3.6. T ng ch ơ Ti u k ộng vật và m i quan hệ xã hội c i Ê- ............141 3...............................................................................................147 KẾT LUẬN .......................................................................................................149 Ụ Ê QU O N LU N ÁN ..........................................................................154 DANH SÁCH CÁC CHUYÊN GIA HỖ TRỢ DỊCH TI NG Ê- Ê................155 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KH O ...........................................................156 PHỤ LỤC ...........................................................................................................167 vi DANH MỤC B NG BIỂU ộng vật trong s thi Ê- B ng 2.1. Tên g .....................................36 B ng 2.2. K t qu th ng kê t n s xu t hiện c a t ng ch nhóm chim trong s thi Ê- .................................................................................................................41 B ng 2.3. K t qu th ng kê t n s xu t hiện c a t ng ch nhóm thú trong s thi Ê- ......................................................................................................................43 B ng 2.4. K t qu th ng kê t n s xu t hiện c a t ng ch nhóm côn trùng trong s thi Ê- ...................................................................................................45 B ng 2.5. K t qu th ng kê t n s xu t hiện c a t ng ch thi Ê- ộng vậ ỡng ..............................................................................................46 B ng 2.6. K t qu th ng kê t n s xu t hiện c a t ng ch nhóm cá trong s thi Ê- ......................................................................................................................47 ịnh danh nhóm chim theo thành t ch gi ng trong s thi Ê- B ng 2.7. T ng ..........................................................................................................................51 B ng 2.8. K t qu th ng kê t ng trong s thi Ê- ịnh danh nhóm cá theo thành t ch gi ng ...................................................................................................54 B ng 2.9. K t qu th ng kê t ng ịnh danh nhóm thú d ặ m sinh s n trong s thi Ê- .............................................................................................58 B ng 2.10. K t qu th ng kê t ng ơ trong s thi Ê- ặ m hình ...............................................................................63 B ng 2.11. K t qu th ng kê t ng s c trong s thi Ê- ịnh danh nhóm thú d ịnh danh nhóm thú d ặ m màu .............................................................................................66 B ng 2.12. K t qu th ng kê t ng ịnh danh màu s c loài ng a trong s thi Ê- ..........................................................................................................................68 B ng 2.13. K t qu th ng kê t ng ịnh danh màu s c loài trâu trong s thi Ê- ..........................................................................................................................70 vii ộng vật trong s thi Ê- B ng 2.14. K t qu th ng kê t ng ch màu s ..........................................................................................................................75 B ng 2.15. K t qu th ng kê t ng ịnh danh nhóm thú d ặ m môi ng s ng trong s thi Ê- ...............................................................................78 B ng 2.16. K t qu th ng kê s danhd ặ ộng vậ ú m sinh s n và màu s c trong s thi Ê- B ng 3.1. Hệ th ng các nhóm nghi lễ c i Ê- ịnh ............................90 dụ ộng vật làm lễ vật .......................................................................................................................108 ộng vật làm lễ vật ...111 B ng 3.2. Th ng kê một s nghi lễ có trong s B ng 3.3. T n s xu t hiện c a các bi u th c t ng g ộng vậ ng i ...........................................................................................116 B ng 3.4. K t qu th ng t n s xu t hiện t “ ” ( ộng vật) trong s thi Ê- ............................................................................................................................121 B ng 3.5. K t qu th ng kê bi u th c t ng ch vật trong s thi Ê- ộng ...........................................................................................123 B ng 3.6. K t qu th ng kê bi u th c ngôn ng miêu t i Ê- ă ộng vật trên trang phục ..........................................................................................................126 B ng 3.7. K t qu th ng kê bi u th c ngôn ng miêu t vẻ ẹp c c so sánh v ộng vật trong s thi Ê- .............................................132 B ng 3.8. K t qu th ng kê bi u th c t ng ch hoạ c so sánh v ộng c i anh hùng ộng vật trong s thi Ê- ......................................................134 B ng 3.9. K t qu th ng kê bi u th c t ng bi u thị vẻ ẹp c c so sánh v i anh i phụ n ộng vật trong s thi Ê- ......................................................138 viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. ộ ậ Biểu đồ 2.2. Ê- .................................39 ị e Ê- .........................................................................................54 Biểu đồ 2.3. ị ơ Ê- ú .......................................................................64 Biểu đồ 2.4. ị Ê- ặ ú ặ .....................................................................................68 Biểu 2.5. ị Ê- ..............................................................................................................................69 Biểu đồ 2.6. ị Ê- ..........................................................................................................................71 Biểu đồ 2.7. ị ú ặ Ê- ...............................................................................79 Biểu đồ 2.8. ơ Biểu đồ 2.9. ị Ê- ú .......................................................................85 ộ ậ ú ặ Ê- Biểu đồ 2.10. ặ Biểu đồ 3.1. Ê- ặ ....................................91 ị Ê- ị e ......................................................94 ệ ộ “ ”( ộ ậ ) trong ..........................................................................................................121 ix DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.2. ị Sơ đồ 3.1. M i quan hệ gi ộng vật trong s thi Ê- ...................................96 iv ir ộng vật ..........................107 x B NG QUY Ư C CÁCH VIẾT T T D NG TRONG LUẬN ÁN BPCT Bộ phậ SS So sánh ơ ộng vật Hoạ ộng Stt S th t NXB Nhà xu t b n TP. HCM Thành ph H Chí Minh 1 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài ộ 1.1 ậ ơ ộ ạ ệ ệ ộ ậ ậ ỷ ặ ạ - ộ - ă ã ộ ã ạ ú ị ú ẻ ú “Từ ngữ chỉ động vật trong sử thi Ê-đê” ộ ậ ộ ă ă 1.2. ậ s ú Ê- ộ ơ - ị - ă ụ s ặ s Ê- ạ ậ ộ ộ ậ ệ ạ s ộ ụ ệ ạ ộ ở nói riêng ă ệ ộ ậ ã ã ộ ậ ậ ă Tây Nguyên… 13 ở ậ ậ ụ ộ ậ ậ ộ ạ thi Ê- ạ ậ ẽ Êễ ộ Ê- ộ ộ Ê- s ụ ộ Ê- Ê- ệ ậ ă ậ ễ ệ ậ Ê- s 2 ă ụ ậ ộ ậ ệ ộ Ê- s ú “Từ ngữ chỉ động vật trong sử thi Ê-đê” 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu ậ “Từ ngữ chỉ động vật trong sử thi Ê-đê” ộ ệ ệ ậ ụ Ê- e ộ ặ ơ ệ ệ ộ ị phong phú thêm ậ ậ làm ậ ộ Êậ ậ ặ ụ s Ê- ặ ơ Q ơ ộ ệ : ặ ị ặ õ ặ Ê- ệ 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ạ ụ c nh ng mụ ặ u trên, luậ ệ : ận có (i). Hệ nghiên c , lí thuy ịnh danh, m i quan hệ gi a ngôn ng và ă (ii). Kh , xác lập và phân tích hệ ộng vật trong s thi Ê- ú xu t hiện c a các nhóm t ng ộ ă - () ( ) ịnh danh , xác lập và lí gi i t n s ị ộng vậ i quan hệ gi a ngôn ng ú ng ặ ơ ở lí gi ă c ti n 3 ộ ật trong s e Ê- - ă 3. Đối tượng, phạm vi và ngữ iệu kh o s t, nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu : - ộ ậ s Ê- 3.2. Phạm vi nghiên cứu ạ ộ : ậ ạ ậ ( ) trong s ộ ẽ ạ e ệ Tuy nhiên, ị ạ é ơ ệ ị danh, ệ ệ ặ ở ú ệ ị ặ é ở ú ụ ặ Ê- ị ộ ậ e ạ ạ ộ ạ thái và không gian. ệ ộ : ậ Tuy nhiên, s s Ê- Ê- ệ ú ạ Ê- e ( ậ s 50 ộ) 6 ộs ậ ú Ê- : Anh em Klu Kla, Dăm Băng Mlan, Sum Lum, Hbia Mlin, Dăm Yi chặt đọt mây, Mdrong Dăm. ạ ệ s các ộ s ộ Ba-na, s ã Ê- ộs ộ ú ị ộ Mnông s ộ thi 4. Các phương ph p, thủ ph p nghiên cứu 4.1. Phương pháp miêu tả ơ ơ c s dụng ơ ậ 4 ệ ã ậ ị ú ặ ị ơ ở ộng vật trong s thi Ê- ệ ị : ặ hình dáng ơ ơ e ộ ậ ặ ơ ặ ặ 4.2. Phương pháp phân tích thành tố nghĩa ơ ậ ú é ụ ệ ộ ậ s thi Ê4.3. Phương pháp phân tích ngữ cảnh
 ặ luậnán vậ ụ miêu ơ ạ ụ ơ ị , ơ ở ộc t ng ch ận diện, ộng vật trong quan hệ ị ị ệ ộng vật hệ th ng t ng ch trong s thi Ê- . ơ ụ , luậ ạ , hệ th ng hoá. 4.4. Thủ pháp thống kê, phân loại, hệ thống hóa ệ ệ ệ ă ằ ạ g ú ệ ụ ị ơ 2 ệ c a hệ th ng t ng luậ ệ ụ ệ ngôn ng ệ ộ ộ ậ ng kê, phân loạ ị ằ ộng vật. T nh ng bi u th c c th ng kê và phân lập, chúng tôi rút ra nh ng nhậ ặ th ng t ng ch ị ă ị , biện i Ê- ệ ã 10 ộng vật. 5. Đóng góp của uận n 5.1. 6 ộs Ê- ậ 5 mô hình ị ộ ị 1 mô ặ ệ ậ ậ ộ ậ ậ ơ ở 9 ị ã ộ 3 ộ phái sinh có ơ ộ ã ậ ị ộ . ộ (5 1) 5.2. ặ ậ Ê- ụ ậ ặ ậ ã ộ Ê- ệ ã ộ ỡ ộ ệ ệ ậ ệ ậ ộ ã : ặ ộ ạ ặ ị ậ Ê- ặ ộ Êộ ă ậ ậ trong s ệ ậ ệ ệ ậ ộ ; ậ Ê- ộ ậ ã ậ; ạ ặ ơ ụ ậ ị ộ ộ é - Ê6. Ý nghĩa í uận và thực tiễn 6.1. Ý nghĩa lí luận ậ ị ậ - ă ệ ị ệ ộ ộ s ậ ộ ậ trong s ậ ậ Ê- ộ ệ ộ ậ ộ Êú ệ Ê- ơ ậ ằ 6 6.2. Ý nghĩa thực tiễn ậ ẳ ị ệ ệ ộ ậ s ậ ộ Êạ ă ộ ộ s ậ trong ậ Ê- ộ ạ s ă ă Ê- ộ Êậ thi ở ( ; ă ậ ) ặ ệ ệ ạ ạ s ạ ạ ệ và ă ; ă ệ ạ ệ ộ 7. Cấu trúc của uận n Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Phụ lục, Luận án gồm 3 chương: Chương 1 Chương 2 Chương 3 ộ ơ ở ặ ị ộ ộ ậ s Ê- ậ ậ s ặ Êă 7 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ LUẬN 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu 1.1.1. Nghiên cứu về từ ngữ chỉ động vật từ góc độ ngôn ngữ 1.1.1.1. Nghiên cứu về từ ngữ chỉ động vật dựa trên lí thuyết trường từ vựng ã ễ ễ [108], [109], [110]; ộ ậ ã ộ [62], [63]… e é ở ạ : ễ :“ ặ ” [109] ã ị ơ ở ộ ộ ă ặ ộ - ă ộ - ậ ú ậ ễ :“ ặ ộ ặ ậ - ệ ệ ị ộ ” [62] ã ậ ụ ệ không va ị ơ ở ễ ị ộ ã ộ ậ ậ ụ 21 é ệ ệ ằ ạ ị ộ ễ ơ ạ : :“ ệ ộ ộ ặ ệ ạ ệ ú ệ ậ ị ặ ậ ” [30] ã ậ ậ ộ õ ộ ậ ị ộ ơ ộ ậ ậ ậ ạ ị ậ ộ 8 ị ụ ạ - ẩ ộ - ậ ệ ệ ị 1 ị ị :“ ơ ộ ệ ị ộ ệ ” [45] ã ậ ị ậ ậ ộ Lê Thị Thanh Huy n trong công trình: “ ặ ” [56] ã ng t v ậ m tri nhận c i Việt ện ra nh ng t v ng chim chóc. Th nh ộ a i Việt th a nhận nhóm gia c m là một phạm trù quan tr ng c a phạm trù chim. Th hai, m i liên hệ mật thi t gi a ng t v ng chim chóc v th ) i (bộ trang phục - bộ thái (bay, p, hót, làm t ) nhảy ổ). ặc biệ dụ tri nhận ặ ở luậ ặ i trên các khía cạ ặ m hoạ ộng, trạng ởng (ra ràng, đủ lông đủ cánh, ms ă ã ch ra mô hình ẩn dụ ý niệ m hình u vận dụng lí thuy t ẩn ộng vậ i Việt. 1.1.1.2. Nghiên cứu về từ ngữ chỉ động vật dựa trên lí thuyết định danh ú ã ặ ph n ánh thông qua ặ ộng vật d a trên lí thuy ă ă ị Chúng tôi t ở ộ ơ ộng vật. ị ặ ” [1] ã ú ị e ng nghiên : :“ ộ ị ộng vậ ị c một s công trình nghiên c u tiêu bi c u tên g i ộng vật d a trên lí thuy c ộng vật. Tuy ạ ệ Q ộ ch nhiên, ị ở ậ : ở ụ ệ é ạ