Tài liệu Vận dụng phương pháp ngoại giao hồ chí minh trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc hiện nay

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ MINH THÙY VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP NGOẠI GIAO HỒ CHÍ MINH TRONG SỰ NGHIỆP XÂY DỰNG VÀ BẢO VỆ TỔ QUỐC HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: HỒ CHÍ MINH HỌC HÀ NỘI - 2017 HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ MINH THÙY VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP NGOẠI GIAO HỒ CHÍ MINH TRONG SỰ NGHIỆP XÂY DỰNG VÀ BẢO VỆ TỔ QUỐC HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH: HỒ CHÍ MINH HỌC Mã số: 62 31 02 04 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. TRẦN MINH TRƯỞNG 2. PGS.TS. DOÃN THỊ CHÍN HÀ NỘI - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định. Tác giả Nguyễn Thị Minh Thùy MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 5 1.1. Tình hình nghiên cứu liên quan 5 1.2. Đánh giá tình hình nghiên cứu và những vấn đề đặt ra cần tiếp tục làm rõ trong luận án 24 Chương 2: HỆ THỐNG PHƯƠNG PHÁP NGOẠI GIAO HỒ CHÍ MINH 27 2.1. Một số khái niệm 27 2.2. Phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh 32 Chương 3: ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP NGOẠI GIAO HỒ CHÍ MINH GIAI ĐOẠN 1986-2016 - KẾT QUẢ VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM 67 3.1. Bối cảnh quốc tế và trong nước tác động đến đường lối đối ngoại của Đảng Cộng sản Việt Nam 67 3.2. Đảng Cộng sản Việt Nam vận dụng phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh xây dựng đường lối đối ngoại giai đoạn 1986 - 2016 73 3.3. Một số thành tựu, hạn chế và bài học kinh nghiệm trong quá trình vận dụng phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh (1986 - 2016) 93 Chương 4: TIẾP TỤC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP NGOẠI GIAO HỒ CHÍ MINH VÀO THỰC HIỆN NHIỆM VỤ XÂY DỰNG VÀ BẢO VỆ TỔ QUỐC TRONG TÌNH HÌNH MỚI 109 4.1. Nhiệm vụ xây dựng, bảo vệ tổ quốc trong tình hình mới và những vấn đề đặt ra đối với công tác ngoại giao 109 4.2. Tiếp tục vận dụng phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh trong tình hình mới KẾT LUẬN 119 149 DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 151 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 152 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Chủ tịch Hồ Chí Minh - Anh hùng giải phóng dân tộc, nhà văn hoá kiệt xuất Việt Nam. Hồ Chí Minh không chỉ là Người sáng lập, giáo dục và rèn luyện Đảng Cộng sản Việt Nam mà còn sáng lập nền ngoại giao hiện đại. Hồ Chí Minh đã kế thừa, vận dụng, phát triển sáng tạo ngoại giao truyền thống để hình thành hệ thống quan điểm, tư tưởng ngoại giao tiến bộ, phù hợp với các nguyên tắc quan hệ quốc tế mới. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh có hệ thống phương pháp ngoại giao hết sức sáng tạo, độc đáo, bền vững góp phần quan trọng vào những thắng lợi của nền ngoại giao hiện đại của Việt Nam trong hơn tám thập niên qua. Có thể khẳng định rằng, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh, hoạt động ngoại giao ngày càng lớn mạnh cùng với những bước đường cách mạng của cả dân tộc, đóng góp xứng đáng vào những thắng lợi của đất nước. Cùng với sự phát triển của đất nước, ngoại giao Việt Nam cũng đã không ngừng lớn mạnh, trưởng thành, trở thành một nhân tố quan trọng góp phần tạo nên sức mạnh tổng hợp, phấn đấu vì mục tiêu xây dựng nước Việt Nam dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Kế thừa và phát huy những truyền thống cũng như thành tựu trên lĩnh vực ngoại giao nhằm xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, Đảng Cộng sản Việt Nam đã vận dụng phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh để xây dựng đường lối và chỉ đạo thực hiện hoạt động ngoại giao nhằm tạo môi trường hòa bình, ổn định và điều kiện quốc tế thuận lợi để phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội…Trong tình hình mới, công tác nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh nói chung và phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh nói riêng vẫn được coi là một trong những nhiệm vụ quan trọng của Đảng Cộng sản Việt Nam. Tuy nhiên, kết quả của việc vận dụng phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh còn một số tồn tại nhất định, đòi hỏi tiếp tục vận dụng tốt hơn trong bối cảnh mới. Trong giai đoạn cách mạng hiện nay, Việt Nam bước vào thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá và hội nhập quốc tế, với hai nhiệm vụ chiến lược xây 2 dựng và bảo vệ Tổ quốc, tình hình quốc tế có nhiều biến động. Trên thế giới, trong những năm tới tình hình quốc tế sẽ còn nhiều diễn biến rất phức tạp, mâu thuẫn giữa các nước lớn ngày càng gay gắt, gây ra nhiều thách thức đối với các quốc gia, dân tộc có chủ quyền, tình hình an ninh chính trị thế giới thay đổi nhanh chóng, diễn biến rất phức tạp khó lường; tình trạng xâm phạm chủ quyền quốc gia, tranh chấp lãnh thổ và tài nguyên, xung đột sắc tộc, tôn giáo, can thiệp lật đổ, khủng bố, chiến tranh cục bộ, chiến tranh mạng… tiếp tục diễn ra gay gắt ở nhiều khu vực. Cục diện thế giới theo xu hướng đa cực, đa trung tâm diễn ra nhanh hơn. Các nước lớn điều chỉnh chiến lược, vừa hợp tác vừa thỏa hiệp, vừa cạnh tranh, đấu tranh, kiềm chế lẫn nhau, tác động mạnh đến cục diện thế giới và các khu vực. Vì thế, Việt Nam đang đứng trước nhiều thời cơ và vận hội mới, nhưng đồng thời cũng có nhiều thách thức đan xen. Tuy nhiên, hiện nay, hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế lớn. Các cuộc đấu tranh giải quyết mâu thuẫn được các nước trên thế giới chủ yếu giải quyết bằng con đường đàm phán, hòa bình để đi tới thống nhất. Ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, trong những năm gần đây, vấn đề tranh chấp chủ quyền trên biển Đông giữa các quốc gia trong khu vực nói chung và Trung Quốc đối với Việt Nam nói riêng diễn biến rất phức tạp, cùng với đó, các thế lực thù địch vẫn không từ bỏ âm mưu chiến lược “diễn biến hoà bình” hòng làm mất ổn định chính trị, lật đổ chính quyền... Trước tình hình trên, vấn đề đặt ra hết sức quan trọng là bảo vệ vững chắc chủ quyền biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc và ngoại giao đã và đang là một mặt trận quan trọng hàng đầu. Vì vậy, việc nghiên cứu, vận dụng sáng tạo phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh có ý nghĩa cả về mặt khoa học và thực tiễn, là cơ sở để Đảng Cộng sản Việt Nam huy động các nguồn lực từ bên ngoài kết hợp với nguồn lực nội sinh của dân tộc tạo ra sức mạnh tổng hợp trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa giai đoạn hiện nay. Với những lý do đó, tác giả lựa chọn đề tài: “Vận dụng phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay” làm luận án tiến sĩ của mình. 3 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích Mục đích của luận án: Trên cơ sở những nội dung cơ bản của phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh để tiếp tục vận dụng vào xây dựng đường lối đối ngoại của Đảng Cộng sản Việt Nam trong giai đoạn hiện nay đáp ứng được yêu cầu mới của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. 2.2. Nhiệm vụ - Luận giải các khái niệm cơ bản của đề tài. - Nghiên cứu làm rõ nội dung phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh. - Nghiên cứu sự vận dụng sáng tạo phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh của Đảng Cộng sản Việt Nam trong việc hoạch định đường lối, chính sách đối ngoại trong 30 năm đổi mới (1986 - 2016). - Đánh giá về những thành tựu và kinh nghiệm trong việc chỉ đạo thực hiện đường lối chính sách ngoại giao của Đảng Cộng sản Việt Nam trong thời kỳ đổi mới. - Trên cơ sở phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh phân tích xu hướng, diễn biến của thế giới và khu vực trong bối cảnh hiện nay, đánh giá những thành công và những vấn đề nảy sinh trong quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam. - Đề xuất giải pháp tiếp tục vận dụng sáng tạo phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh trong xây dựng và thực hiện đường lối chính sách và chỉ đạo hoạt động ngoại giao để giải quyết những vấn đề đặt ra trong quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam giai đoạn hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh; vận dụng phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam giai đoạn hiện nay. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu một số phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh: Dĩ bất biến ứng vạn biến, Biết thắng từng bước; Thêm bạn bớt thù; Lợi dụng mâu thuẫn trong hàng ngũ kẻ thù trong đấu tranh ngoại giao; Phương pháp thực lực và nắm đúng thời cơ; Ngoại giao tâm công; Kết hợp đấu tranh chính trị, quân sự và ngoại giao, vừa đánh vừa đàm, tạo sức mạnh tổng hợp cho cách 4 mạng; Phương pháp vận động quốc tế, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại để giành thắng lợi. Đồng thời, nghiên cứu sự vận dụng của Đảng ta trong tiến trình cách mạng Việt Nam, đặc biệt trong thời kỳ đổi mới. - Về thời gian: Toàn bộ quá trình hình thành và phát triển phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh từ 1945-1969; sự vận dụng của Đảng ta trong quá trình cách mạng, đặc biệt là thời kỳ đổi mới từ năm 1986 đến nay. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu Trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tác giả vận dụng các phương pháp chung, các phương pháp liên ngành và chuyên ngành sau: Kết hợp phương pháp logic với phương pháp lịch sử; và các phương pháp khác như: Phân tích, tổng hợp; thống kê, định lượng, định tính, so sánh, văn bản học, phân tích hành vi, phỏng vấn,... 5. Đóng góp mới của Luận án - Luận án làm rõ hơn hệ thống nội dung phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh và sự vận dụng của Đảng về phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh trong việc tiến hành các hoạt động ngoại giao nhằm thực hiện nhiệm vụ chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong giai đoạn hiện nay. - Đề xuất giải pháp tiếp tục vận dụng phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh để giải quyết những vấn đề nảy sinh trong quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam giai đoạn hiện nay. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của Luận án - Làm tài liệu tham khảo cho các cơ sở nghiên cứu khoa học, các trường đào tạo bậc đại học và sau đại học trong nhóm ngành khoa học chính trị, khoa học xã hội và nhân văn. - Ứng dụng giảng dạy chuyên đề cho đối tượng đại học và sau đại học chuyên ngành Hồ Chí Minh học của Khoa Tư tưởng Hồ Chí Minh, Học viện Báo chí và Tuyên truyền. 7. Kết cấu của Luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục công trình nghiên cứu của tác giả đã công bố liên quan đến luận án và danh mục tài liệu tham khảo, luận án được kết cấu thành 4 chương, 9 tiết. 5 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN Từ những năm 90 đến nay, việc nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh nói chung và nghiên cứu tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh nói riêng ở nước ta được đẩy mạnh và đã đạt được những thành tựu to lớn. Thực tiễn cho thấy, vấn đề ngoại giao được khá nhiều cá nhân và tổ chức trong và ngoài nước quan tâm, nghiên cứu một cách cẩn thận, nghiêm túc. Thực hiện nghiên cứu đề tài về Vận dụng phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay, tác giả tiếp cận với các công trình khoa học tiêu biểu sau đây: 1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN 1.1.1. Những công trình nghiên cứu liên quan đến tư tưởng, phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh Trong đề tài "Tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh" của Nguyễn Đình Bin (chủ nhiệm) [15], các tác giả đã phân tích các nội dung: Bối cảnh ra đời, nguồn gốc, quá trình phát triển, nội dung cơ bản của đối ngoại Hồ Chí Minh, phương pháp, phong cách và nghệ thuật ngoại giao Hồ Chí Minh. Cuốn sách "50 năm ngoại giao Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam" [73] là công trình đã tập hợp các báo cáo, tham luận của các nhà nghiên cứu, các nhà ngoại giao chuyên nghiệp, các nhà hoạt động thực tiễn tổng kết về công tác đối ngoại và hoạt động ngoại giao dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh; sự nhìn nhận, đánh giá về tình hình thế giới và xu thế phát triển trong quan hệ quốc tế; những quan điểm chỉ đạo về đường lối, chiến lược, sách lược ngoại giao của Đảng, của Hồ Chí Minh đã góp phần làm nên thắng lợi của sự nghiệp cách mạng; nhiều bài viết đã giúp người đọc có cái nhìn khái quát về nền ngoại giao Việt Nam qua 50 năm hoạt động, phát triển. Đề tài "Vận dụng sáng tạo và phát triển tư tưởng, nghệ thuật ngoại giao Hồ Chí Minh trong tình hình mới" do Trần Minh Trưởng (chủ nhiệm) [178] bao gồm 4 chương: Phân tích cơ sở hình thành tư tưởng, nghệ thuật ngoại giao Hồ Chí Minh; 6 Nội dung tư tưởng nghệ thuật ngoại giao Hồ Chí Minh, trong đó có nghệ thuật: Thực hiện phương châm ngoại giao thêm bạn bớt thù, phân hóa kẻ thù, Ngoại giao phải có thực lực, Ngoại giao phải “Dĩ bất biến, ứng vạn biến”…; Đảng Cộng sản Việt Nam vận dụng và phát triển tư tưởng và nghệ thuật ngoại giao thời kỳ đổi mới và hội nhập quốc tế. Nhóm tác giả đề tài phân tích ngoại giao Việt Nam thời kỳ 1975-1985, nêu những vấn đề quốc tế tác động trực tiếp đến ngoại giao Việt Nam thời kỳ đổi mới (từ 1986 đến nay), từ đó phân tích đường lối, chính sách ngoại giao của Việt Nam thời kỳ đổi mới - Thành tựu, hạn chế và bài học; Tiếp tục vận dụng sáng tạo và phát triển tư tưởng nghệ thuật ngoại giao Hồ Chí Minh trong tình hình mới. Đây là công trình nghiên cứu khá công phu về tư tưởng nghệ thuật ngoại giao Hồ Chí Minh cả về cơ sở lý luận, thực trạng và sự vận dụng, là tài liệu tác giả có thể tham khảo, kế thừa khi nghiên cứu viết luận án. Cuốn "Tìm hiểu tư tưởng Hồ Chí Minh về một số vấn đề quốc tế" của Phan Ngọc Liên [108] là công trình nghiên cứu về các hoạt động quốc tế của Hồ Chí Minh, từ khi ra đi tìm đường cứu nước, tham gia thành lập và chỉ đạo hoạt động ở một số tổ chức cách mạng quốc tế, đến những hoạt động đối ngoại và ngoại giao của Người trên cương vị nguyên thủ quốc gia. Thông qua các sự kiện, khẳng định Hồ Chí Minh đã có đóng góp to lớn trong phong trào cộng sản và công nhân quốc tế; những hoạt động của Hồ Chí Minh đã gắn phong trào cách mạng Việt Nam với phong trào cách mạng thế giới; tranh thủ được sự ủng hộ, giúp đỡ của phong trào cách mạng thế giới đối với cách mạng Việt Nam. Tác giả đã bước đầu khái quát một số nội dung mang tính lý luận và thực tiễn của tư tưởng Hồ Chí Minh về quan hệ quốc tế. Cuốn sách "Năm mươi năm ngoại giao Việt Nam (1945-1995), tập 1, Ngoại giao Việt Nam 1945-1975" của tác giả Lưu Văn Lợi [113]. Cuốn sách làm sống lại những ngày đầu kháng chiến và độc lập của dân tộc ta, được thấy rõ hơn những khó khăn của 2 cuộc kháng chiến trường kỳ. Tác giả đã chọn lọc đúng những thời điểm quan trọng nhất trong 30 năm đầu đấu tranh ngoại giao của dân tộc ta từ 1945-1975. Đánh giá về thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, tác giả Lưu Văn Lợi khẳng định: 7 Trong cuộc đấu tranh cả trên ba mặt trận quân sự, chính trị, đấu tranh ngoại giao của ta là tiến công chiến lược nhằm xây dựng và củng cố hậu phương quốc tế của nhân dân ta, thêm bạn bớt thù, tranh thủ sự đồng tình, ủng hộ về tinh thần, chính trị và vật chất của các lực lượng cách mạng và tiến bộ trên thế giới đối với cuộc kháng chiến của nhân dân ta, lợi dụng mâu thuẫn trong hàng ngũ kẻ thù, hỗ trợ cho các mặt đấu tranh trong nước, góp phần từng bước làm chuyển biến so sánh lực lượng có lợi cho ta [113, tr.393]. Như vậy, cuốn sách đã có sự khái quát một số phương pháp ngoại giao được vận dụng trong cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ. Tuy nhiên, tác giả cuốn sách chưa đi sâu nghiên cứu các phương pháp đó mà chỉ mới dừng lại nêu ra sau khi phân tích các sự kiện lịch sử của hai cuộc kháng chiến. Trong cuốn "Hồ Chí Minh: Nhà trí tuệ lớn của nền ngoại giao Việt Nam hiện đại" của Nguyễn Phúc Luân [117] đã làm rõ một số quan niệm của Hồ Chí Minh về bạn thù, về sách lược tập hợp lực lượng bên ngoài, về chính sách đối ngoại, phương pháp dự báo thời cuộc... Về bạn thù, tác giả nêu lại quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin mà Hồ Chí Minh đã nhắc lại: “Muốn làm cách mạng thắng lợi thì phải phân biệt rõ ai là bạn, ai là thù, phải thực hiện thêm bầu bạn, bớt kẻ thù” [137, tr.453]. “Thêm bạn bớt thù” trở thành nhiệm vụ trung tâm của hoạt động đối ngoại, cơ sở của đường lối quốc tế, chính sách đối ngoại của Đảng và Nhà nước ta. Tác giả phân tích, trong quá trình chỉ đạo và trực tiếp tham gia vào thực hiện nhiệm vụ đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã để lại những kinh nghiệm, bài học về trí tuệ và sách lược đáng chú ý như sau: Về nhận thức và sách lược đối với kẻ thù trong những giai đoạn cách mạng; vấn đề “thêm bầu bạn” mở rộng đội ngũ đồng minh, tranh thủ sự đồng tình ủng hộ của quốc tế to lớn đã trở thành một nhân tố quyết định thắng lợi cuả sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc trong thời đại Hồ Chí Minh. Tư tưởng “thêm bầu bạn”, tranh thủ lực lượng bên ngoài của Chủ tịch Hồ Chí Minh qua sự vận dụng trong thực tiễn cách mạng Việt Nam, nổi lên những vấn đề cơ bản cần chú ý: Một là: Thể hiện sự nhất quán về quan điểm: chỉ trên cơ sở tự lực tự cường, không ngừng củng 8 cố khối đại đoàn kết dân tộc bên trong, mới tranh thủ được sự đồng tình ủng hộ, sự hợp tác rộng rãi của các lực lượng khác nhau bên ngoài…; Hai là: Thể hiện định hướng nói trên vào thực tiễn quan hệ quốc tế, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam đã khôn khéo tùy từng thời điểm cụ thể, giương cao ngọn cờ hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và chủ nghĩa xã hội…; Ba là: Chủ tịch Hồ Chí Minh là người mở ra trang sử mới cho mối quan hệ đoàn kết hữu nghị và giúp đỡ lẫn nhau giữa các dân tộc anh em, láng giềng, đặc biệt là giữa các dân tộc Đông Dương…; Bốn là: Luôn luôn sáng suốt phân biệt giữa các tầng lớp nhân dân lao động, tiến bộ ở các nước thù địch với thế lực thực dân, đế quốc xâm lược; Năm là: Kết hợp ngoại giao nhà nước với vận động tranh thủ sự đồng tình, đi đến ủng hộ ngày càng mạnh mẽ của nhân dân ở nhiều nước khác nhau trên thế giới cùng chung hoặc khác nhau về ý thức hệ đối với sự nghiệp chính nghĩa của nhân dân ta. Như vậy, theo tác giả, quan điểm của Hồ Chí Minh về “thêm bạn”, tức là chúng ta mở rộng quan hệ với tất cả các lực lượng cách mạng trên thế giới để tranh thủ sự ủng hộ, tăng cường sức mạnh của dân tộc, “thêm bạn” tức là ta cũng hạn chế bớt được “thù”. Cuốn "Chủ tịch Hồ Chí Minh với công tác ngoại giao" của Vũ Khoan [93] đã nêu lên những sự kiện kể từ khi Chủ tịch Hồ Chí Minh về nước lãnh đạo cách mạng tới khi cách mạng Tháng Tám thành công và thời kỳ sau cách mạng Tháng Tám tới khi Người qua đời vào năm 1969. Qua hoạt động ngoại giao của Chủ tịch Hồ Chí Minh rút ra được những tư tưởng, bài học, phương pháp ngoại giao mà Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam đã vận dụng trong thực tiễn, đem lại những thắng lợi cho cách mạng Việt Nam. Cuốn sách là tài liệu quý để tác giả nghiên cứu, tham khảo. Lời tựa của cuốn sách "Ngoại giao Việt Nam trong thời đại Hồ Chí Minh" của Bộ Ngoại giao [13] có nêu: Ngoại giao Việt Nam trong thời đại Hồ Chí Minh vừa kỷ niệm 55 năm ngày thành lập. Nền ngoại giao thời đại Hồ Chí Minh đã đi cùng dân tộc trong suốt những chặng đường đáng ghi nhớ của lịch sử cách mạng Việt Nam. Ngoại giao phản ánh thời đại, mang hơi thở của thời đại, góp phần làm nên và đóng dấu ấn thời đại. Năm mươi lăm năm qua là thời gian xây dựng và phát triển và trưởng thành của nền ngoại giao Việt Nam cách mạng và hiện đại. 9 Trong đó, phần 2 của cuốn sách có bài tham luận: “Tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh” của Đại tướng Võ Nguyên Giáp đề cập những nội dung lớn của tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh, trong đó có khái niệm tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh và một số nội dung hết sức cô đọng như độc lập tự chủ, tự lực tự cường; tư tưởng hòa bình, chống chiến tranh phi nghĩa theo truyền thống nhân văn của dân tộc là một tư tưởng lớn của ngoại giao Hồ Chí Minh; “Thêm bạn, bớt thù” là một chủ trương quan trọng của tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh; “Dĩ bất biến ứng vạn biến” là tư duy biện chứng, là phương châm, biện pháp xem xét và giải quyết những vấn đề chiến lược; Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam xem ngoại giao là một mặt trận, một nhân tố tạo nên sức mạnh tổng hợp của cách mạng. Chiến lược ngoại giao là một bộ phận trong chiến lược chung của cách mạng, bản thân nó lại có nội dung tổng hợp, kết hợp sức mạnh dân tộc. Tác giả Vũ Dương Huân trong chuyên đề: “Tư tưởng và phong cách ngoại giao Hồ Chí Minh” khẳng định Chủ tịch Hồ Chí Minh là nhà chính trị lỗi lạc, một danh nhân văn hóa, một nhà tư tưởng lớn trong thời đại của chúng ta. Tác giả nêu: Tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh là một bộ phận hữu cơ trong tư tưởng chung. Nói đến tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh là nói ngắn gọn. Đúng ra là tư tưởng Hồ Chí Minh về quốc tế, chính sách đối ngoại và ngoại giao. Đặc biệt, trong bài viết, tác giả có nêu lên một số phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh, trong đó có phương pháp: Thứ nhất, kiên trì nguyên tắc, linh hoạt sách lược, nhân nhượng có nguyên tắc (nói cách khác là tư tưởng Dĩ bất biến ứng vạn biến); thứ hai, triệt để lợi dụng trong hàng ngũ kẻ thù, phân hóa và cô lập chúng đến cao độ; thứ ba, kết hợp trong nước và ngoài nước, phối hợp các lĩnh vực, trước hết là giữa chính trị, quân sự và ngoại giao, tạo sức mạnh cho đấu tranh ngoại giao; thứ tư, giành thắng lợi từng bước, tiến lên giành thắng lợi hoàn toàn với tư tưởng tiến công cách mạng; thứ năm, dự đoán và dự báo các sự kiện quốc tế và đất nước ta; thứ sáu, nắm bắt thời cơ. Mặc dù các bài viết trong cuốn sách đã nêu được một số phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh nhưng chưa đi sâu phân tích một cách sâu sắc các phương pháp đó trong thực tiễn cách mạng Việt Nam. Tuy nhiên có thể thấy cuốn sách là nguồn tài liệu qúy để tác giả nghiên cứu, tham khảo. 10 Cuốn sách "Ngoại giao Việt Nam hiện đại vì sự nghiệp giành độc lập, tự do (1945 - 1975)" của Nguyễn Phúc Luân [118] đã nghiên cứu những chủ trương, chính sách ngoại giao lớn của Đảng và Nhà nước ta trong suốt thời kỳ lịch sử 1945 1975. Đây cũng là công trình nghiên cứu có tính chất tổng kết kinh nghiệm và lịch sử đấu tranh của nền ngoại giao nước nhà trong thời kỳ thực hiện nhiệm vụ cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân. Trong đấu tranh ngoại giao thời kỳ giữ vững và củng cố Nhà nước cách mạng non trẻ (8/1945-12/1946), Đảng và Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã xác định nhiệm vụ cách mạng, chủ trương đối ngoại và những biện pháp ngoại giao đầu tiên của nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Cuốn sách nêu: “Thấm nhuần quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Muốn làm cách mạng thắng lợi thì phải phân biệt rõ ai là bạn, ai là thù, phải thực hiện thêm bầu bạn, bớt kẻ thù”, ta đã đề ra nhiều biện pháp sách lược quan trọng và coi việc thêm bạn, bớt thù là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của đường lối quốc tế trong cách mạng Tháng Tám” [118, tr.37]. Tác giả nhận định: Chính sách ngoại giao đầu tiên của Nhà nước Việt Nam độc lập đã biết vận dụng khôn khéo các chủ trương “Hòa để tiến”, Hiệp định sơ bộ 6-3-1946 và Tạm ước 14-9-1946, đã để lại nhiều bài học kinh nghiệm có tính phương pháp luận về nhận định xu thế thời cuộc, về kẻ thù, về đánh giá và lựa chọn khả năng phát triển của cách mạng nước ta, về phương pháp thêm bạn bớt thù, lợi dụng mâu thuẫn trong hàng ngũ kẻ thù... Trong công cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ xâm lược, Đảng ta cũng vận dụng các phương pháp ngoại giao vào đấu tranh, phối hợp với mặt trận chính trị và quân sự. Tác giả khái quát: “Chuyển biến thắng lợi trên chiến trường từ Tết Mậu Thân và hệ quả tích cực mà mặt trận ngoại giao đem lại cùng với lập trường và nghệ thuật đàm phán đúng đắn linh hoạt, sáng tạo của ta trở thành những nhân tố hàng đầu thúc đẩy sự hình thành khuôn khổ đàm phán ở Pari và đưa cuộc đàm phán đó đến thắng lợi” [118, tr.299]. Như vậy, tác giả cuốn sách đã nhấn mạnh vai trò của phương pháp đàm phán đã đưa đến ký kết Hiệp định Pari về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam. Đó là một thắng lợi ngoại giao quan trọng, to lớn và ý nghĩa nhiều mặt. 11 Cuốn "Góp phần tìm hiểu tư tưởng Hồ Chí Minh về ngoại giao" của Vũ Dương Huân [78] gồm một số bài nghiên cứu của nhiều tác giả đã và đang tham gia công tác nghiên cứu, giảng dạy và hoạt động trên Mặt trận đối ngoại của Bộ Ngoại giao. Các bài viết được chia thành 4 phần: Phần 1: Khái quát chung về ngoại giao Hồ Chí Minh; Phần 2: Nguồn gốc tư tưởng Hồ Chí Minh về ngoại giao; Phần 3: Một số vấn đề về tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh; Phần 4: Phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh. Phần 4 của cuốn sách có đề cập đến hai phương pháp ngoại giao: Phương pháp thứ nhất là, Hồ Chí Minh và vấn đề lợi dụng mâu thuẫn kẻ thù trong đấu tranh ngoại giao của tác giả Vũ Dương Huân. Tác giả khẳng định: “Lợi dụng mâu thuẫn kẻ thù một trong những tư tưởng lớn của Chủ tịch Hổ Chí Minh. Những luận điểm về mâu thuẫn và lợi dụng mâu thuẫn trong hàng ngũ đối phương đã được các nhà kinh điển đề cập và Hồ Chí Minh đã tiếp thu, vận dụng sáng tạo và phát triển trong hoạt động đối ngoại của Đảng và Nhà nước ta” [78, tr.146]. Tác giả nêu tư tưởng Hồ Chí Minh về lợi dụng mâu thuẫn trong từng giai đoạn của cách mạng. Tác giả kết luận vấn đề bằng nhận xét của cố Tổng Bí thư Lê Duẩn: “mẫu mực tuyệt vời của sách lược Lêninnít về lợi dụng mâu thuẫn trong hàng ngũ kẻ địch và về nhân nhượng có nguyên tắc” [31, tr.31]. Cuốn sách "Ngoại giao Việt Nam 1945-2000" của Nguyễn Đình Bin [10] là công trình viết về ngoại giao khá toàn diện. Các tác giả đã phác họa những nét chính của hoạt động ngoại giao Việt Nam trong 55 năm, từ 1945 đến 2000, một thời kỳ đầy những biến động và biết bao thay đổi ở Việt Nam cũng như trên thế giới. Cuốn "Ngoại giao Hồ Chí Minh - Lấy chí nhân thay cường bạo" của Nguyễn Phúc Luân [119] được trình bày thành 3 phần chính: 1. Vai trò lịch sử của Hồ Chí Minh trong quan hệ quốc tế; 2. Ngoại giao trong tâm thức Hồ Chí Minh; 3. Một số luận lý ngoại giao Hồ Chí Minh cần nghiên cứu và ứng dụng. Đặc biệt, trong cuốn sách, tác giả đưa ra những khái lược về thời, thời cơ; những dự báo lớn của Hồ Chí Minh về những bước quanh của quan hệ quốc tế và thời cơ cách mạng chuyển mình; khả năng cách mạng Việt Nam bùng nổ và giành thắng lợi trong thế kỷ XX; phương pháp nhận thức các khả năng và tiếp cận với vấn 12 đề thời cơ trong hoạt động đối ngoại. Tác giả khẳng định việc phát hiện và nắm vững thời cơ có ý nghĩa quyết định để giành thắng lợi. Cuốn sách là tài liệu để tác giả tham khảo khi nghiên cứu phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh về thời cơ. Cuốn sách "Mặt trận ngoại giao với cuộc đàm phán Pari về Việt Nam" của Bộ Ngoại giao [16] là công trình tập hợp những bài viết, bình luận của một số nhà ngoại giao lão thành đã từng trực tiếp hoặc gián tiếp tham gia Hội nghị Pari. Cuốn sách đề cập cuộc đàm phán Paris và Hiệp định về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam là đỉnh cao của mặt trận ngoại giao Việt Nam thời kỳ chống Mỹ, cứu nước và là thành công lớn nhất trong lịch sử ngoại giao của dân tộc thời đại Hồ Chí Minh, để lại những bài học thực tiễn vô giá về đấu tranh ngoại giao. Tại Hội nghị Paris, khả năng đàm phán của phái đoàn Việt Nam được nâng lên thành nghệ thuật. Và những yếu tố cơ bản tạo nên nghệ thuật đàm phán đó là: Chúng ta đã xác định và kiên trì phương pháp “vừa đánh, vừa đàm” trong suốt quá trình đàm phán; Đàm phán phục vụ đấu tranh quân sự, chính trị với mục tiêu hàng đầu là tấn công, kiềm chế địch, tranh thủ sự ủng hộ và đồng tình của bạn bè và dư luận quốc tế; Xác định phương châm giành thắng lợi từng bước, tiến đến giành thắng lợi cuối cùng…Những bài viết có giá trị, những bài học bổ ích được rút ra trong cuốn sách không những là tài liệu thiết thực trong lĩnh vực đối ngoại mà còn là một tư liệu quý để tác giả nghiên cứu khi đề cập đến đánh và đàm trong ngoại giao Hồ Chí Minh. Cuốn "Hoạt động ngoại giao của Chủ tịch Hồ Chí Minh từ 1954-1969" của Trần Minh Trưởng [176] trên cơ sở phân tích bối cảnh trong nước và quá trình vận động trong quan hệ quốc tế từ sau Hiệp định Giơnevơ đã hệ thống lại những hoạt động ngoại giao của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong khoảng thời gian từ năm 1954 đến năm 1969; làm nổi bật vai trò và những cống hiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh về ngoại giao trong công cuộc xây dựng miền Bắc xã hội chủ nghĩa, kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, củng cố tình đoàn kết trong phong trào Cộng sản và công nhân quốc tế. Bằng nguồn tư liệu phong phú, tin cậy, cuốn sách đã cho thấy tư duy lãnh đạo sáng suốt, nhạy bén của Đảng đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh trong việc phân tích, nhận định, đánh giá, xử lý các tình huống, sự kiện trong quan hệ quốc tế phức tạp, đa chiều của thời kỳ đầy biến cố và sôi động. 13 Trong cuốn "Tư tưởng Hồ Chí Minh về đối ngoại và sự vận dụng của Đảng trong thời kỳ đổi mới" của Đinh Xuân Lý [124] đã khái quát bối cảnh ra đời, quá trình phát triển, nguồn gốc, nội dung cơ bản tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh. Bên cạnh đó, cuốn sách cũng giúp chúng ta rút ra những bài học kinh nghiệm quý báu cho công tác đối ngoại hiện nay, từ đó xây dựng chủ trương, chính sách đối ngoại và sự chỉ đạo hoạt động đối ngoại phù hợp với yêu cầu và nhiệm vụ mới của cách mạng Việt Nam trong thời kỳ đổi mới. Trong cuốn "Hồ Chí Minh trong ký ức bạn bè quốc tế" của Đỗ Hoàng Linh, Phạm Hoàng Điệp [111] đã ghi lại những phát biểu, suy nghĩ và cảm tưởng của các nhà lãnh đạo, bạn bè trên thế giới về Chủ tịch Hồ Chí Minh - Nhà lãnh đạo kiệt xuất của Việt Nam, người bạn lớn của nhân dân thế giới. Cuốn "Suy ngẫm về trường phái ngoại giao Hồ Chí Minh" của Võ Văn Sung [159] là một công trình công phu, ghi lại một số dấu ấn sâu đậm trong lĩnh vực đối ngoại và phương pháp ngoại giao của Hồ Chí Minh, phân tích những nét độc đáo của ngoại giao Việt Nam thời đại Hồ Chí Minh…Tác giả cuốn sách đặt ra vấn đề nếu có thể cần phải từng bước làm sáng tỏ sự độc đáo nổi bật của nền ngoại giao Việt Nam trên nền tảng tư tưởng Hồ Chí Minh. Đặc biệt, trong chương II của cuốn sách nêu: Cách mạng Việt Nam đã khẳng định rằng, phương pháp cách mạng là một vế có ý nghĩa hết sức quyết định trong ba vế đảm bảo thắng lợi của cách mạng, đó là: Đường lối cách mạng, quyết tâm cách mạng và phương pháp cách mạng. Đương nhiên, đường lối đúng đắn và quyết tâm cao là rất cơ bản nhưng diễn biến cách mạng Việt Nam cho thấy phương pháp cách mạng lại có ý nghĩa quyết định nhất. Nhờ phương pháp cách mạng của nước ta theo tư tưởng Hồ Chí Minh và phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh chính là cách đảm bảo cho chính nghĩa được tất thắng qua hai cuộc kháng chiến. Tuy đề cập đến phương pháp ngoại giao Hồ Chí Minh, nhưng cuốn sách mới chỉ nói về phương pháp “Dĩ bất biến ứng vạn biến”, tạo sức mạnh tổng hợp và phương pháp “Vừa đánh, vừa đàm”. Trong phần kết luận, tác giả khái quát trường phái ngoại giao Hồ Chí Minh có nhiều nội dung nhưng yếu tố cốt lõi, vấn đề xuyên suốt qua mọi vấn đề là “ngoại giao phải tự tấm lòng”. Vì nói cho cùng, quan hệ quốc tế đúng nghĩa của 14 nó phù hợp với nguyện vọng sâu xa của mọi người mà thể hiện quan trọng nhất là hòa bình, hữu nghị và hợp tác. Cuốn "Hoạt động đối ngoại của Chủ tịch Hồ Chí Minh với các nước Châu Á, (1954-1969)" của Khu Di tích Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch [98] là tập hợp các sự kiện hoạt động đối ngoại và ngoại giao của Hồ Chí Minh đối với các nước khu vực châu Á. Qua đó khẳng định những cống hiến to lớn của Người trong việc thiết lập cây cầu hữu nghị, đoàn kết giữa Việt Nam với các dân tộc châu Á vì hòa bình và tiến bộ xã hội, cùng phát triển. Cuốn sách "Ngoại giao và công tác ngoại giao" của Vũ Dương Huân [86] gồm 15 chương giới thiệu một cách có hệ thống các nội dung của ngoại giao như: Nhận thức chung về ngoại giao và công tác ngoại giao, cơ quan đại diện ngoại giao, tiếp xúc ngoại giao, ngoại giao kinh tế, ngoại giao văn hoá, lễ tân ngoại giao, ngoại giao đa phương... Chương I, cuốn sách đề cập đến nhận thức chung về ngoại giao và công tác ngoại giao, trong đó nêu khái niệm ngoại giao, phân loại ngoại giao, vài nét về sự phát triển của ngoại giao…Cuốn sách là tài liệu tham khảo giúp tác giả đi vào làm rõ các khái niệm về ngoại giao và một số khái niệm liên quan. Trong cuốn “Dĩ bất biến, ứng vạn biến” của Nguyễn Hùng Hậu [67], các tác giả nghiên cứu phương pháp này dưới góc độ triết học và khẳng định: “Dĩ bất biến, ứng vạn biến” là nội dung cơ bản của phương pháp biện chứng cách mạng được Hồ Chí Minh quán triệt trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của mình. Cái bất biến lớn trong tư tưởng của Người là “Không có gì quý hơn độc lập tự do” [139, tr.131], độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Cuốn sách là tài liệu bổ ích để tác giả tham khảo khi đi vào phân tích phương pháp “Dĩ bất biến, ứng vạn biến” trong ngoại giao Hồ Chí Minh. Cuốn "Ngoại giao Việt Nam góc nhìn và suy ngẫm" của Nguyễn Khắc Huỳnh [90] gồm một số bài viết, bài nghiên cứu đã được chọn lọc của tác giả trong thời gian gần đây và một số bài tham luận tại các cuộc Hội thảo trong nước và ngoài nước nhân dịp các sự kiện ngoại giao lớn như 55 năm ký Hiệp định Giơnevơ, 35 năm ký Hiệp định Pari về Việt Nam... Tác giả tập trung trình bày và làm rõ thêm một số vấn đề, sự kiện lớn trong quan hệ quốc tế, đường lối, chính sách đối ngoại 15 của Đảng và Nhà nước ta. Trong bài Tư tưởng nghệ thuật ngoại giao Hồ Chí Minh, tác giả trình bày đặc điểm hình thành tư tưởng - nghệ thuật ngoại giao Hồ Chí Minh; mấy vấn đề tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh; mấy vấn đề về nghệ thuật ngoại giao Hồ Chí Minh. Cuốn sách "Những quan điểm nguyên tắc ứng xử trong quan hệ quốc tế của Hồ Chí Minh và sự vận dụng của Đảng trong tình hình mới" là công trình nghiên cứu khá sâu về lĩnh vực quan hệ quốc tế của Trần Minh Trưởng [177]. Cuốn sách nêu bật những quan điểm và nguyên tắc ứng xử trong quan hệ quốc tế nhằm khẳng định chủ quyền quốc gia, quyền bình đẳng giữa các dân tộc, theo nguyên tắc tôn trọng lẫn nhau, cùng có lợi trong quan hệ giữa các quốc gia trên thế giới. Những quan điểm, nguyên tắc ứng xử trong quan hệ quốc tế của Hồ Chí Minh được vận dụng trong thực tiễn cách mạng Việt Nam và đưa đến thắng lợi trong sự nghiệp bảo vệ, xây dựng đất nước; đồng thời trở thành cơ sở nền tảng trong quan hệ đối ngoại, góp phần cùng với nhiều quốc gia yêu chuộng hòa bình, tiến bộ xây dựng nên “Năm nguyên tắc chung sống hòa bình” trên thế giới. Cuốn sách "Tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh" của Trần Thị Minh Tuyết [181]. Tác giả mở đầu cuốn sách: Chủ tịch Hồ Chí Minh - anh hùng giải phóng dân tộc, nhà chính trị lỗi lạc, danh nhân văn hóa kiệt xuất đồng thời cũng là nhà ngoại giao thiên tài của dân tộc Việt Nam. Do ngoại giao luôn là một hoạt động trọng yếu của đất nước nên để lãnh đạo hoạt động văn hóa chính trị ở tầm cao này, Hồ Chí Minh đã xây dựng hệ thống tư tưởng ngoại giao toàn diện và sâu sắc [181, tr.10]. Cuốn sách đề cập đến tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh, tác giả đi vào phân tích khái niệm ngoại giao, tư tưởng ngoại giao, tư tưởng đối ngoại Hồ Chí Minh. Từ đó phân tích cơ sở, quá trình hình thành tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh. Nội dung tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh được tác giả triển khai 4 nội dung cơ bản, trong đó tác giả có đề cập đến tư tưởng “thêm bạn, bớt thù” và “dĩ bất biến ứng vạn biến”, về ngoại giao tâm công. Bám sát vào các sự kiện lịch sử diễn ra trong thực tiễn cách mạng Việt Nam, tác giả phân tích làm nổi bật lên tư 16 tưởng “thêm bạn, bớt thù” và “dĩ bất biến ứng vạn biến” với tư cách coi đó là vừa là phương pháp vừa là nghệ thuật trong ngoại giao Hồ Chí Minh. Bên cạnh đó, tác giả đi vào vận dụng tư tưởng ngoại giao Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay với hai nội dung: Tổng kết đường lối đối ngoại của Đảng Cộng sản Việt Nam trong thời kỳ đổi mới, từ đó xác định nhiệm vụ và thách thức đặt ra cho ngoại giao Việt Nam, vạch ra phương hướng vận dụng tư tưởng ngoại giao Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Những nội dung trong cuốn sách là nguồn tài liệu để tác giả tham khảo, nghiên cứu. Luận án "Đảng lãnh đạo đấu tranh ngoại giao thời kỳ chống Mỹ, cứu nước (1965-1973)" của Phạm Hồng Chương [27]. Luận án phân tích và luận giải về chủ trương, đường lối, chiến lược, sách lược của Đảng ta trên mặt trận đấu tranh ngoại giao chống chiến tranh xâm lược của đế quốc Mỹ. Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, cuộc đấu tranh trên mặt trận ngoại giao: “vừa đánh, vừa đàm” đã đạt tới đỉnh cao nghệ thuật, thông qua ngoại giao, kết thúc chiến tranh bằng đàm phán hòa bình. Ngoại giao trở thành phương tiện, vũ khí sắc bén tấn công kẻ thù; phát huy được sức mạnh dân tộc và sức mạnh thời đại, góp phần làm nên chiến thắng vĩ đại của dân tộc ta. "Đảng lãnh đạo hoạt động đối ngoại thời kỳ 1945-1946" của Nguyễn Thị Kim Dung [33] phân tích, luận giải về đường lối đối ngoại của Đảng; tư tưởng, nghệ thuật chỉ đạo, chiến lược, sách lược ngoại giao của Chủ tịch Hồ Chí Minh, “lợi dụng mâu thuẫn kẻ thù”; “thêm bạn bớt thù”; “Dĩ bất biến, ứng vạn biến”... góp phần giữ vững chính quyền cách mạng, xây dựng lực lượng, trong những năm đầu mới thành lập của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. “Đảng lãnh đạo đấu tranh ngoại giao tại Hội nghị Pari về Việt Nam (19681973)” của Lương Viết Sang [157] đã đề cập tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối của Đảng chỉ đạo cuộc đấu tranh ngoại giao của Việt Nam ở Hội nghị Pari đã giành thắng lợi, góp phần vào chiến thắng của nhân dân ta trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. "Hoạt động ngoại giao của Chủ tịch Hồ Chí Minh thời kỳ 1945-1954” của Đặng Văn Thái [160]. Luận án phân tích bối cảnh lịch sử năm 1945 và đường lối,