Tài liệu Văn hóa việt nam toàn cầu hóa và thị trường

V¨n ho¸ ViÖt Nam: toμn cÇu ho¸ vμ thÞ tr−êng A.A. Sokolov Lª s¬n dÞch Lêi BBT: §©y lμ mét phÇn trong bμi viÕt kh¸ dμi mμ t¸c gi¶ Anatoli Sokolov göi ®¨ng t¹p chÝ Th«ng tin KHXH. A. A. Sokolov lμ PGS., TS. ng÷ v¨n, c¸n bé nghiªn cøu ViÖn §«ng ph−¬ng häc thuéc ViÖn HLKH Nga (RAN), nhμ ViÖt Nam häc quen biÕt víi giíi KHXH vμ V¨n häc - nghÖ thuËt ViÖt Nam. Sinh n¨m 1951, cùu sinh viªn tr−êng Lomonosov (MGU) næi tiÕng, Anatoli Sokolov ®am mª nghiªn cøu ViÖt Nam vμ yªu mÕn ®Êt n−íc, con ng−êi ViÖt Nam víi t×nh c¶m ®Æc biÖt. Cã ng−êi ®· gäi anh lμ “con l¹c ®μ dÎo dai, kh«ng sî l¹c b¹n, l¹c thêi trªn èc ®¶o ViÖt Nam häc” (Thñy Lª. http://5nam.ttvnol.com/russian/272418.ttvn/). A. A. Sokolov viÕt nhiÒu. Cã thÓ kÓ ra vμi t¸c phÈm tiªu biÓu: “Tõ ®iÓn ViÖt - Nga” (cïng so¹n víi Glebova, ng−êi b¹n ®êi cña GS., TS. Nikulin), 2003; “Quèc tÕ céng s¶n vμ ViÖt Nam”, 1999; “Nh÷ng ng−êi Nga ®Çu tiªn ®Õn ViÖt Nam”, 2008; “Nhμ v¨n ViÖt Nam thÕ kû XX”, 2008... Do khu«n khæ t¹p chÝ cã h¹n, b¹n ®äc nμo cã nhu cÇu t×m hiÓu toμn v¨n bμi viÕt cña A. A. Sokolov, xin mêi ®äc trong “Tμi liÖu phôc vô nghiªn cøu” cña ViÖn Th«ng tin KHXH n¨m 2008. § · nhiÒu lÇn ng−êi ta nhËn xÐt r»ng toμn cÇu ho¸ víi chiÕn l−îc phæ biÕn c¸c gi¸ trÞ ph−¬ng T©y ®· g©y ra sù chèng ®èi bëi nh÷ng rμo c¶n ®−îc duy tr× cña v¨n ho¸ truyÒn thèng – cña c¸c x· héi mμ cÊu tróc dùa trªn nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn truyÒn thèng vμ cã lÞch sö kh¸ l©u ®êi cña sù ph¸t triÓn v¨n minh. §ã lμ c¸c x· héi cã truyÒn thèng t−¬ng ®èi liªn tôc vμ l©u ®êi cña sù h×nh thμnh cèt c¸ch tinh thÇn vμ nÕp sèng d©n téc. Thuéc sè c¸c x· héi nμy lμ ViÖt Nam, mét n−íc ®· b−íc lªn con ®−êng hiÖn ®¹i ho¸ kinh tÕ. 1. Trong nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu hiÖn ®¹i ng−êi ta th−êng nªu lªn bèn qu¸ tr×nh hay bèn hiÖn t−îng toμn cÇu ho¸ v¨n ho¸ diÔn ra ®ång thêi vμ g¾n bã víi nhau, cã t¸c ®éng qua l¹i víi c¸c nÒn v¨n ho¸ b¶n ®Þa vμ cã ¶nh 46 h−ëng nhÊt ®Þnh ®Õn chóng: 1) V¨n ho¸ quèc tÕ cña c¸c giíi kinh doanh vμ chÝnh trÞ hμng ®Çu thÕ giíi; 2) V¨n ho¸ thÕ giíi mang tÝnh chÊt trÝ tuÖ; 3) V¨n ho¸ ®¹i chóng; 4) C¸c cuéc vËn ®éng x· héi (th−êng lμ c¸c cuéc vËn ®éng míi mang tÝnh chÊt t«n gi¸o). TÊt c¶ c¸c hiÖn t−îng nμy cña toμn cÇu ho¸ v¨n ho¸ (chóng còng lμ nh÷ng ®éng lùc) b»ng c¸ch nμy hay c¸ch kh¸c ®Òu hiÖn diÖn ë ViÖt Nam hiÖn nay, nh−ng kh¸c biÖt vÒ h×nh thøc vμ tÝnh chÊt ¶nh h−ëng cña chóng ®Õn ®êi sèng x· héi ®Êt n−íc. Còng nh− trong mét sè n−íc kh¸c ë §«ng Nam ¸, ë ViÖt Nam, toμn cÇu ho¸ lμm n¶y sinh sù khu biÖt “v¨n ho¸”: v¨n ho¸ toμn cÇu ®−îc tiÕp nhËn nh−ng víi nh÷ng biÕn d¹ng quan träng. Nãi mét c¸ch kh¸c: ®ang diÔn ra sù t×m kiÕm tÝnh ®ång nhÊt d©n téc, viÖc b¶o vÖ vÎ ®Æc thï v¨n ho¸. §iÒu quan träng lμ lμm sao cho nh÷ng khuynh h−íng Êy ph¸t triÓn song song, t¹o thμnh sù thèng nhÊt gi÷a toμn cÇu ho¸ vμ khu biÖt ho¸ “toμn khu ho¸” (glokalizacija). Lμ ng−êi ®Ò xuÊt thuËt ng÷ Êy, nhμ x· héi häc Anh quèc Roland Robertson kh¼ng ®Þnh r»ng hai khuynh h−íng toμn cÇu ho¸ vμ khu biÖt ho¸ “xÐt cho cïng bæ sung lÉn cho nhau vμ th©m nhËp vμo nhau, mÆc dÇu trong nh÷ng t×nh huèng cô thÓ cã thÓ dÉn ®Õn sù ®ông ®é”. §iÒu nμy rÊt quan träng ®Ó hiÓu ®−îc tÝnh chÊt cña nh÷ng biÕn ®æi trong ®êi sèng x· héi vμ v¨n ho¸ ViÖt Nam, ®Ó nhËn thøc ®−îc triÓn väng ph¸t triÓn trong t−¬ng lai cña ®Êt n−íc nμy. Nãi tãm l¹i, cã thÓ c«ng nhËn sù hiÖn h÷u ë ViÖt Nam mét kiÓu toμn cÇu ho¸ vÒ v¨n ho¸ ®éc ®¸o - ®ã lμ mét qu¸ Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8, 2008 tr×nh ®−îc ®iÒu hμnh, ®−îc lý gi¶i l¹i trªn bèi c¶nh cña nh÷ng nhiÖm vô hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc, trong ®ã nhμ n−íc ®ãng vai trß chñ ®¹o. 2. Toμn cÇu ho¸ v¨n ho¸ lμm biÕn ®æi bèi c¶nh trong ®ã ®ang diÔn ra viÖc s¶n xuÊt vμ t¸i s¶n xuÊt c¸c nÒn v¨n ho¸ d©n téc, lμm thay ®æi c¸c ph−¬ng tiÖn vèn gióp cho nh÷ng qu¸ tr×nh Êy ®−îc thùc hiÖn. Nh−ng ¶nh h−ëng cô thÓ cña toμn cÇu ho¸ v¨n ho¸ ®Õn tÝnh chÊt vμ hiÖu qu¶ cña c¸c nÒn v¨n ho¸ d©n téc, ®Õn chÝnh quyÒn vμ ¶nh h−ëng nh÷ng t− t−ëng cña chóng, nh÷ng gi¸ trÞ vμ néi dung cña chóng - ®iÒu nμy hiÖn nay h·y cßn rÊt khã x¸c ®Þnh. Tuy thÕ, cÇn ph¶i nãi r»ng chÝnh v¨n ho¸, nh− Daniel Patrick Moinihen kh¼ng ®Þnh, chø kh«ng ph¶i chÝnh trÞ, quyÕt ®Þnh sù thμnh c«ng cña mét x· héi nμy hay mét x· héi kh¸c. Tõ nh÷ng n¨m 1960, ë c¸c n−íc c«ng nghiÖp §«ng ¸, vμ míi ®©y, ë c¶ n−íc ViÖt Nam XHCN, d−íi ¶nh h−ëng cña nh÷ng nh©n tè nhÊt ®Þnh, ng−êi ta quan s¸t thÊy viÖc phôc håi ®¹o Khæng víi t− c¸ch lμ hÖ t− t−ëng chÝnh trÞ vμ ®¹o lý th−¬ng m¹i. Nhê ®ã mμ ë khu vùc ViÔn §«ng (trong ®ã cã ViÖt Nam) nhiÒu xung ®ét ®· ®−îc kh¾c phôc vμ viÖc héi nhËp trªn c¬ së nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng vèn kh¸c biÖt c¬ b¶n víi c¸c gi¸ trÞ ph−¬ng T©y, ®· trë thμnh khuynh h−íng phæ biÕn nhÊt. Theo møc ®é giíi tuyÕn gi÷a §«ng ¸ t− b¶n vμ §«ng ¸ XHCN b¾t ®Çu bÞ xãi mßn, nÒn v¨n ho¸ thèng nhÊt vèn ®−îc h×nh thμnh trªn vÞ trÝ cña chóng cμng ngμy cμng béc lé thùc chÊt Khæng gi¸o cña nã. 3. §éng lùc hïng m¹nh nhÊt cña toμn cÇu ho¸ v¨n ho¸ lμ v¨n ho¸ ®¹i chóng. ë ViÖt Nam, c¸c c«ng ty khæng lå xuyªn quèc gia nh− “Adidas”, V¨n ho¸ ViÖt Nam: toμn cÇu ho¸... “Disney”, MTV... ®· gÆt h¸i nhiÒu thμnh c«ng trong viÖc phæ biÕn nã. Cßn tiÕng Anh hiÖn nay ®ang ®ãng vai trß nh©n tè chñ yÕu cña viÖc truyÒn b¸ thø v¨n ho¸ nμy. Ng−êi ViÖt Nam, còng nh− hμng triÖu ng−êi trªn kh¾p thÕ giíi, ®ang sö dông tiÕng Anh chñ yÕu xuÊt ph¸t tõ nh÷ng suy tÝnh thùc tÕ. Thanh niªn ViÖt Nam ra søc häc tiÕng Anh bëi v× nã gióp cho viÖc sö dông Internet, t¹o nhiÒu c¬ héi ®Ó kiÕm ®−îc chç lμm tèt vμ ®Ó ra n−íc ngoμi häc tËp. Còng cÇn ph¶i nªu lªn vÊn ®Ò ®« thÞ ho¸. Qu¸ tr×nh tËp trung d©n c− vμ ®êi sèng kinh tÕ trong c¸c thμnh phè, viÖc di d©n ®· kÝch thÝch sù në ré cña v¨n ho¸ ®¹i chóng. Vμ hiÖn nay, nh÷ng trung t©m v¨n ho¸ ®¹i chóng ë ViÖt Nam lμ hai thμnh phè lín nhÊt Hμ Néi vμ Hå ChÝ Minh còng nh− nh÷ng ®« thÞ lín kh¸c cña n−íc nμy. ë ®©y cÇn ph¶i nhÊn m¹nh r»ng ¶nh h−ëng cña ph−¬ng T©y kh«ng ph¶i lμ nh©n tè duy nhÊt cña toμn cÇu ho¸ v¨n ho¸ ë ViÖt Nam. Còng cã thÓ nãi ®Õn sù thÓ hiÖn ë ®©y “c¸ch chuyÓn h−íng” ®éc ®¸o, khi mμ nh÷ng n−íc chÞu ¶nh h−ëng cña Khæng gi¸o ë ViÔn §«ng nh− Trung Quèc – trong lÜnh vùc v¨n ho¸ vμ ý thøc hÖ truyÒn thèng, vμ Hμn Quèc, Singapore, HongKong, NhËt B¶n – trong lÜnh vùc v¨n ho¸ ®¹i chóng, ®· trë thμnh nh÷ng ng−êi tiÕp m¸u vÒ mÆt v¨n ho¸ cho ng−êi ViÖt Nam hiÖn nay. NhiÒu bé phim truyÒn h×nh nhiÒu tËp (tr−íc hÕt lμ nh÷ng bé phim “c¶i l−¬ng uû mÞ”), nh÷ng hμi kÞch, nh÷ng bé phim vâ hiÖp, nh¹c pop... vμ c¸c lo¹i s¶n phÈm kh¸c cña v¨n ho¸ ®¹i chóng du nhËp tõ c¸c n−íc ch©u ¸ rÊt ®−îc −a chuéng ë ViÖt Nam. Vμ nh÷ng bé phim 47 cña Hollywood còng rÊt phæ biÕn ®èi víi kh¸n gi¶ ViÖt Nam. DÉn ®Çu trong viÖc truyÒn b¸ biÕn thÓ ph−¬ng §«ng cña v¨n ho¸ ®¹i chóng ë ViÖt Nam lμ Hμn Quèc. Phong c¸ch sèng cña Hμn Quèc cïng víi nh÷ng gi¸ trÞ ph−¬ng §«ng kh¸c ®ang trë thμnh phong c¸ch sèng chñ yÕu ®èi víi mét phÇn kh«ng nhá thanh thiÕu niªn ViÖt Nam vμ giai cÊp trung l−u ®ang h×nh thμnh. Ng−êi ta quan s¸t thÊy sù ph¸t triÓn nhanh chãng vÒ mÆt qui m« cña mét hiÖn t−îng trong x· héi ViÖt Nam hiÖn ®¹i - ®ã lμ khuynh h−íng tiªu dïng vèn ®ang dÇn dÇn trë thμnh mét ý thøc hÖ míi vÒ v¨n ho¸ vμ lÊn ¸t c¶ nh÷ng häc thuyÕt macxit vμ thËm chÝ c¶ nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng cña ph−¬ng §«ng. Ng−êi ViÖt Nam ngμy cμng chó ý nhiÒu ®Õn nh÷ng c¸ch nghØ ng¬i gi¶i trÝ mμ mét bé phËn kh«ng nhá thuéc vÒ v¨n ho¸ ®¹i chóng: thÓ thao, du lÞch, c¸c qu¸n karaoke, du lÞch ch÷a bÖnh v.v... NhiÒu gi¸ trÞ tiªu dïng, sù ham muèn c¸c phóc lîi vËt chÊt ®−îc qu¶ng c¸o tuyªn truyÒn trong c¸c bé phim truyÒn h×nh nhiÒu tËp, trong c¸c bé phim truyÖn, trong nh¹c pop, trªn c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, b»ng c¸ch c«ng khai hay ngÊm ngÇm kªu gäi mäi ng−êi h·y tiªu dïng nhiÒu h¬n n÷a. Cßn c¸i ®ã ®Õn l−ît nã l¹i kÝch thÝch sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña v¨n ho¸ ®¹i chóng mμ cã thÓ x¸c ®Þnh nh− lμ v¨n ho¸ cña x· héi tiªu dïng. ChÝnh thø v¨n ho¸ nμy còng t¹o nªn con ng−êi víi t− c¸ch lμ ng−êi tiªu dïng chuÈn mùc c¸c phóc lîi vËt chÊt vμ tinh thÇn. X· héi ViÖt Nam sau khi b−íc vμo con ®−êng kinh tÕ thÞ tr−êng ®· ®ông 48 ®é víi nh÷ng hiÖn t−îng kinh tÕ nh− marketing, thÞ tr−êng, sù tiªu thô, t− h÷u v.v... Trong v¨n ho¸, c¸c quan hÖ thÞ tr−êng ®· lμm h×nh thμnh mét kiÓu ng−êi ®Æc biÖt lÊy ®¹o lý cña ng−êi tiªu dïng “®¹i chóng” ®Ó vò trang cho m×nh. Thø ®¹o lý nμy g¾n liÒn víi viÖc x¸c lËp ý nghÜa míi vÒ cuéc sèng cña mét bé phËn d©n c− lμ sù khao kh¸t phÊt lªn vÒ mÆt vËt chÊt. B»ng chøng vÒ nh÷ng xu thÕ míi mang tÝnh chÊt qui chÕ lμ viÖc c«ng bè vμo ®Çu n¨m 2007 b¶n danh s¸ch cña mét tr¨m ng−êi giμu nhÊt n−íc (*) , kÓ c¶ c¸c nhμ triÖu phó. Trªn thùc tÕ ®ã lμ viÖc chÝnh thøc thõa nhËn sù xuÊt hiÖn trong Céng hoμ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam mét tÇng líp x· héi míi - nh÷ng ng−êi giμu cã vμ phong l−u. Nh− vËy lμ sù ph¸t triÓn c¸c quan hÖ thÞ tr−êng ë ViÖt Nam ®· kÝch thÝch qu¸ tr×nh tiªu dïng mμ ®Õn l−ît nã l¹i t¹o ra ë mét bé phËn d©n chóng ®¹o lý cña ng−êi tiªu dïng thÓ hiÖn trong lÜnh vùc v¨n ho¸ ®¹i chóng. HiÖn t−îng ®ã ®Æc biÖt ®éng ch¹m tíi mét bé phËn thanh niªn cña ®Êt n−íc. Bëi vËy viÖc ®êi sèng tinh thÇn vμ nh÷ng hoμi b·o cña thanh niªn ViÖt Nam hiÖn ®¹i lμm dÊy lªn mèi lo ng¹i thùc sù cña giíi l·nh ®¹o ViÖt Nam lμ mét ®iÒu chÝnh ®¸ng. 4. ë ViÖt Nam còng nh− trªn toμn thÕ giíi ®ang diÔn ra qu¸ tr×nh ho¸n vÞ tiÖm tiÕn lao ®éng viÕt v¨n: tõ chñ nh©n «ng cña t− duy nhμ v¨n biÕn thμnh ng−êi b¸n giao c¸c s¶n phÈm gi¶i trÝ. ThÕ hÖ ®éc gi¶ vèn cÇn thø v¨n häc nghiªm tóc cã néi dung s©u s¾c, (*) ChÝnh x¸c lμ top 100 ng−êi giμu nhÊt trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n (BBT). Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8, 2008 ®ang Ýt dÇn ®i. NhiÒu ng−êi kh«ng mua s¸ch hoÆc nãi chung kh«ng ®äc s¸ch. T×nh h×nh nμy ®· ®−îc «ng Tæng gi¸m ®èc C«ng ty cæ phÇn ph¸t hμnh s¸ch Ph¹m Minh ThuËn chØ râ: “HiÖn nay ®äc t¸c phÈm v¨n häc chñ yÕu lμ líp ng−êi trung niªn. Thanh niªn tr−íc hÕt quan t©m tíi lo¹i s¸ch gi¸o khoa vμ thÝch ®i t×m nh÷ng kiÕn thøc thùc tÕ. ë mét ®Êt n−íc h¬n 80 triÖu d©n mμ t¸c phÈm v¨n häc chØ in Ên víi sè l−îng 1000 b¶n (h¬n thÕ n÷a, con sè nμy th−êng thay ®æi theo chiÒu h−íng gi¶m ®i). §· diÔn ra sù ph©n ho¸ ®éc gi¶ ViÖt Nam, ®iÒu nμy cã thÓ dÔ dμng ®−îc x¸c nhËn bëi mét t×nh h×nh sau ®©y: chØ riªng mét m×nh thμnh phè Hå ChÝ Minh tiªu thô 50-60% toμn bé khèi l−îng s¸ch xuÊt b¶n”. Tuy thÕ, míi ®©y Së Gi¸o dôc, Héi Nhμ v¨n thμnh phè Hå ChÝ Minh vμ b¸o “Sμi Gßn gi¶i phãng” ®· quyÕt ®Þnh thμnh lËp QuÜ hç trî ph¸t triÓn tμi n¨ng cña v¨n häc ViÖt Nam. Ng−êi ®Ò xuÊt s¸ng kiÕn nμy lμ nhμ v¨n TriÖu Xu©n. Tho¹t tiªn c¸c tr−êng häc sÏ tæ chøc c¸c cuéc thi viÕt v¨n vμ ph¸t hiÖn c¸c em häc sinh cã n¨ng khiÕu v¨n häc, c¸c em nμy sÏ ®−îc nhËn häc bæng cña QuÜ. Do ®ã, t−¬ng lai cña v¨n häc ViÖt Nam dÇu sao còng lμm ta l¹c quan. 5. T×nh h×nh chung hiÖn nay trong ngμnh ®iÖn ¶nh ViÖt Nam ®−îc x¸c ®Þnh bëi ba nh©n tè sau ®©y: 1) ViÖc s¶n xuÊt phim trong c¸c x−ëng phim nhμ n−íc sôt gi¶m; 2) ViÖc thμnh lËp c¸c h·ng phim t− nh©n; 3) Sù tham gia tÝch cùc cña c¸c ®èi t¸c n−íc ngoμi, tr−íc hÕt lμ c¸c nhμ ®iÖn ¶nh h¶i ngo¹i cña ViÖt Nam, vμo viÖc s¶n xuÊt phim. Hμng n¨m c¸c h·ng phim quèc gia “H·ng phim truyÖn ViÖt Nam” (Hμ Néi) V¨n ho¸ ViÖt Nam: toμn cÇu ho¸... vμ “H·ng phim Gi¶i phãng” (thμnh phè Hå ChÝ Minh) s¶n xuÊt ®−îc tõ 7 ®Õn 10 phim truyÖn, chñ yÕu vÒ ®Ò tμi chiÕn tranh. MÆc dÇu ®−îc nhμ n−íc tμi trî kh¸, nh−ng sù thμnh c«ng vÒ mÆt nghÖ thuËt vμ vÒ sè l−îng ng−êi xem nh÷ng bé phim Êy th−êng lμ kh«ng ®¸ng kÓ, do ®ã chóng bÞ kh¸n gi¶ nhanh chãng l·ng quªn. Tuy nhiªn, vμo hai n¨m gÇn ®©y cã thÓ xÕp nh÷ng bé phim nh− “ChuyÖn cña Pao” víi t− c¸ch lμ mét bi kÞch t©m lý vÒ sè phËn ng−êi phô n÷, “§−êng th−” nãi vÒ nh÷ng sù kiÖn cña cuéc chiÕn tranh míi ®©y, v.v... vμo sè nh÷ng thμnh tùu cña phim truyÖn ViÖt Nam. HiÖn nay phim truyÖn ViÖt Nam chiÕm gÇn 10% tæng sè phim lμm ra. Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng nμy lμ chi phÝ cho viÖc s¶n xuÊt phim trong n−íc qu¸ lín, cßn viÖc mua mét bé phim n−íc ngoμi chØ tèn mÊy chôc ngμn USD. Nh−ng nguyªn nh©n chñ yÕu lμ chÊt l−îng phim. Kh¸n gi¶ thÝch xem phim n−íc ngoμi h¬n (phim Hμn Quèc, Trung Quèc, Mü...) trong ®ã cã nhiÒu c¶nh b¾t m¾t, cèt truyÖn hÊp dÉn vμ diÔn xuÊt giái. Phim tμi liÖu vμ phim ho¹t h×nh chØ ®−îc s¶n xuÊt t¹i nh÷ng x−ëng phim quèc gia chuyªn biÖt. MÆc dÇu cã mét vμi thμnh c«ng c¸ biÖt, nh−ng ®a sè nh÷ng bé phim nμy (tr−íc hÕt lμ phim tμi liÖu) chØ chiÕu cho Héi ®ång duyÖt xem vμ h·n h÷u míi ®−îc ®−a lªn v« tuyÕn. Theo nhËn xÐt cña ®¹o diÔn V¨n Lª, “gÇn 80% phim tμi liÖu kh«ng tíi ®−îc kh¸n gi¶ vμ ®−îc cÊt ngay vμo kho l−u tr÷”. Sù xuÊt hiÖn c¸c h·ng phim t− nh©n ë ViÖt Nam b¾t ®Çu lμm thay ®æi t×nh h×nh trong ngμnh ®iÖn ¶nh d©n téc 49 – sù c¹nh tranh míi n¶y sinh ®· gia t¨ng cuéc ®Êu tranh ®Ó giμnh kh¸n gi¶. Theo mét sè nguån tμi liÖu th× hiÖn nay gÇn 30 h·ng phim t− nh©n ®· ®−îc ®¨ng ký, song kh«ng ph¶i tÊt c¶ ho¹t ®éng hÕt n¨ng suÊt. Cã t¸c ®éng tÝch cùc trªn thÞ tr−êng phim néi ®Þa lμ nh÷ng h·ng Ph−íc Sang, Thiªn Ng©n, Ch¸nh Ph−¬ng... nh÷ng h·ng phim nμy ®· thu hót nh÷ng ng−êi lμm phim n−íc ngoμi – c¸c ®¹o diÔn, diÔn viªn, kÓ c¶ ViÖt kiÒu. Sù xuÊt hiÖn c¸c h·ng phim t− nh©n cμng lμm gia t¨ng khuynh h−íng th−¬ng m¹i ho¸ cña ®iÖn ¶nh ViÖt Nam víi sù chó träng tíi tÝnh chÊt gi¶i trÝ mua vui vμ nh÷ng c¶nh quay Ên t−îng. C¸c h·ng phim nhμ n−íc tån t¹i kh«ng ph¶i b»ng tiÒn thu nhËp cña nh÷ng bé phim ®−îc lμm ra mμ b»ng tiÒn ng©n s¸ch. Sè tiÒn nμy chñ yÕu ®Ó tr¶ l−¬ng cho c¸c c¸n bé c«ng nh©n viªn cña c¸c h·ng mμ trªn thùc tÕ ®ang ®øng trªn bê vùc ph¸ s¶n. Theo ý kiÕn cña nhiÒu nhμ ®iÖn ¶nh ViÖt Nam, muèn gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®· chÝn muåi th× cÇn ph¶i cæ phÇn ho¸ (vμ trong nh÷ng tr−êng hîp riªng lÎ thËm chÝ ph¶i t− h÷u ho¸) tÊt c¶ c¸c x−ëng phim, c¸c r¹p chiÕu bãng vμ c¸c c¬ quan, xÝ nghiÖp ®iÖn ¶nh kh¸c ®ang phô thuéc vμo nhμ n−íc, kÓ c¶ c¬ quan cùc lín nh− C«ng ty ph¸t hμnh phim ViÖt Nam (Fafilm ViÖt Nam). Ng−êi ta hi väng nhiÒu ë bé LuËt §iÖn ¶nh vèn cã hiÖu lùc tõ ngμy 1/1/2007. Nh− Côc tr−ëng Côc §iÖn ¶nh L¹i V¨n Sinh ®· tuyªn bè, “N¨m 2007 trong ngμnh ®iÖn ¶nh ViÖt Nam sÏ ph¶i cã nh÷ng thay ®æi lín, thËm chÝ nh÷ng chÊn ®éng. Nhê bé LuËt §iÖn ¶nh, toμn 50 bé ho¹t ®éng trong lÜnh vùc ®iÖn ¶nh sÏ ph¶i ®−îc c¶i tiÕn”. 6. Nhμ n−íc, nh− tr−íc ®©y, vÉn tiÕp tôc hç trî cho c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt s©n khÊu truyÒn thèng (tuång vμ chÌo) còng nh− c¸c cuéc liªn hoan s©n khÊu kh¸c cña c¶ n−íc, cña tõng khu vùc, theo ®Ò tμi v.v... Mét sù kiÖn quan träng lμ Liªn hoan s©n khÊu thÓ nghiÖm quèc tÕ diÔn ra t¹i Hμ Néi vμo th¸ng 12/2006, víi sù tham gia cña c¸c ®oμn s©n khÊu ®Õn tõ Australia, Iran, Campuchia, Trung Quèc, Lμo, Nauy, Ph¸p vμ Thuþ §iÓn. ViÖt Nam giíi thiÖu n¨m vë diÔn, trong ®ã cã “Nhμ bóp bª” (Nhμ h¸t Tuæi trÎ), “Mét tr¨m phót cuèi cïng cña Hμn M¹c Tö” (Nhμ h¸t Tuæi trÎ), “HuyÒn tho¹i vμ cuéc sèng” (Nhμ h¸t kÞch nãi thμnh phè Hå ChÝ Minh)... Cuéc liªn hoan nμy kh«ng trao gi¶i th−ëng, nhiÖm vô chñ yÕu lμ trao ®æi nh÷ng ý t−ëng vμ kinh nghiÖm. Sau mçi vë diÔn cã tæ chøc nh÷ng buæi th¶o luËn s«i næi víi sù tham gia cña c¸c ®¹o diÔn, diÔn viªn, c¸c nhμ phª b×nh s©n khÊu vμ kh¸n gi¶. §Æc biÖt ®êi sèng s©n khÊu t¹i thμnh phè Hå ChÝ Minh diÔn ra thËt s«i ®éng v× cã rÊt nhiÒu ®oμn kÞch biÓu diÔn t¹i c¸i gäi lμ c¸c s©n khÊu nhá. Trong sè c¸c sù kiÖn s©n khÊu ®¸ng chó ý nhÊt vμo thêi gian gÇn ®©y cã vë diÔn “HuyÒn tho¹i vμ cuéc sèng” do ®¹o diÔn Lª Duy C−¬ng (Nhμ h¸t KÞch thμnh phè Hå ChÝ Minh) dùng. Trong vë diÔn nμy cã sù kÕt hîp mét c¸ch h÷u c¬ gi÷a kÞch c©m, móa hiÖn ®¹i vμ s©n khÊu ca kÞch truyÒn thèng. 7. V« tuyÕn truyÒn h×nh lμ mét nguån th«ng tin chñ yÕu vμ mãn ¨n tinh thÇn cña ng−êi ViÖt Nam. Ngoμi Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 8, 2008 nh÷ng ch−¬ng tr×nh th«ng tin vμ phæ biÕn kiÕn thøc chung, phÇn lín thêi l−îng ph¸t sãng ®−îc dμnh cho c¸c buæi truyÒn h×nh ©m nh¹c nh»m tr−íc hÕt phôc vô thÝnh gi¶ thanh niªn. HiÖn nay truyÒn h×nh ViÖt Nam ®i theo ®−êng lèi tËn dông kü thuËt tiªn tiÕn n−íc ngoμi. Tuy nhiªn, mét sè ch−¬ng tr×nh ®−îc ViÖt Nam ho¸ cña ®μi truyÒn h×nh kh«ng ®−îc ng−êi xem truyÒn h×nh trong n−íc chÊp nhËn do nh÷ng nguyªn nh©n nhÊt ®Þnh cã liªn quan ®Õn b¶n s¾c d©n téc. VÒ sù ®ét ph¸ kü thuËt hiÖn nay ®ang diÔn ra trong truyÒn h×nh ViÖt Nam, cã thÓ thÊy râ qua vÝ dô cña C«ng ty ViÔn th«ng TrÝ ViÖt. Th¸ng 12/2006 C«ng ty nμy b¾t ®Çu cho ho¹t ®éng 3 studio lång tiÕng ®−îc trang bÞ theo chuÈn mùc quèc tÕ tiªn tiÕn, trÞ gi¸ gÇn 2 triÖu USD. Cuèi n¨m 2007 phßng s¶n xuÊt ch−¬ng tr×nh v« tuyÕn míi b¾t ®Çu ®−îc khai th¸c. C«ng ty TrÝ ViÖt tÝch cùc hîp t¸c víi nhiÒu h·ng v« tuyÕn truyÒn h×nh n−íc ngoμi nh− SBS (Hμn Quèc), Tokyo TV (NhËt B¶n) còng nh− víi x−ëng phim ho¹t h×nh NhËt B¶n. N¨m 2007 C«ng ty nμy ph¶i thùc hiÖn 3 dù ¸n: phim v« tuyÕn, trß ch¬i v« tuyÕn vμ phim tμi liÖu (vÒ thiªn nhiªn vμ lÞch sö ViÖt Nam). Hai dù ¸n ®Çu nh»m phôc vô thÞ tr−êng néi ®Þa, cßn dù ¸n thø ba phôc vô thÞ tr−êng n−íc ngoμi. Trong viÖc thùc hiÖn nh÷ng dù ¸n Êy sÏ cã sù tham gia cña nh÷ng h·ng v« tuyÕn næi tiÕng n−íc ngoμi nh− BBC, NHK, French TV. 8. Trong nghÖ thuËt t¹o h×nh ViÖt Nam, mÆc dÇu cã sù hç trî cña nhμ n−íc ®èi víi nh÷ng triÓn l·m nghÖ thuËt chÝnh thèng vμ c¸c biÖn ph¸p phôc vô cho nh÷ng ngμy kû niÖm kh¸c nhau, khuynh h−íng th−¬ng m¹i ®· trë V¨n ho¸ ViÖt Nam: toμn cÇu ho¸... thμnh khuynh h−íng chñ yÕu. Nã ®−îc hç trî m¹nh mÏ b»ng viÖc kinh doanh c¸c phßng tranh vèn n»m trong tay c¸c «ng chñ t− nh©n vμ nh»m phôc vô ng−êi n−íc ngoμi, chñ yÕu lμ kh¸ch du lÞch. ChÝnh hä mua tranh ViÖt Nam vμ c¸c ®å thñ c«ng mü nghÖ tr−íc hÕt ®Ó lμm quμ l−u niÖm. Nh÷ng ng−êi yªu thÝch nghÖ thuËt t¹o h×nh ViÖt Nam vμ nh÷ng nhμ s−u tËp chØ chiÕm mét phÇn nhá nhoi trong sè nh÷ng ng−êi tham gia thÞ tr−êng nghÖ thuËt. Nh÷ng b¶o tμng t− nh©n c¸ biÖt míi xuÊt hiÖn gÇn ®©y trªn thùc tÕ kh«ng lμm thay ®æi ®−îc t×nh h×nh. Do nh÷ng nguyªn nh©n nμy vμ nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c, nghÖ thuËt t¹o h×nh ë ViÖt Nam cßn xa vêi ®èi víi quÇn chóng nh©n d©n. ThÞ tr−êng nghÖ thuËt ®ang trμn ngËp v« sè hμng gi¶, hμng nh¸i nh÷ng t¸c phÈm cña c¸c ho¹ sÜ ViÖt Nam næi tiÕng. Sù nghÌo nμn vÒ ý t−ëng, chñ nghÜa c«ng thøc, sù b¾t ch−íc vμ ®¹o tranh (plagiat) (!) - ®ã lμ nh÷ng nÐt dÔ thÊy cña Héi ho¹ hiÖn ®¹i ViÖt Nam vèn ®−îc giíi thiÖu réng r·i trong v« sè cöa hμng tranh ë Hμ Néi, thμnh phè Hå ChÝ Minh, t¹i c¸c trung t©m du lÞch (HuÕ, Héi An, §μ N½ng). T×nh h×nh nμy ®· lμm mÊt sù tin cËy ®èi víi t¸c phÈm cña c¸c ho¹ sÜ ViÖt Nam t¹i c¸c cuéc b¸n ®Êu gi¸ quèc tÕ: tranh cña hä bÞ ®¸nh gi¸ thÊp h¬n nhiÒu so víi tranh cña c¸c ho¹ sÜ hiÖn ®¹i Ên §é, Singapore vμ c¸c n−íc ch©u ¸ kh¸c. Cã thÓ t¹m cho r»ng g©y trë ng¹i cho sù xuÊt hiÖn cña nghÖ thuËt t¹o h×nh ViÖt Nam trong céng ®ång nghÖ thuËt thÕ giíi lμ sù khiÕm khuyÕt cña: 1) sù hç trî thùc sù cña nhμ n−íc, 2) mét c¬ së h¹ tÇng thÝch hîp vμ 3) mét giai cÊp trung l−u kh¸ gi¶ mμ hiÖn nay 51 ë ViÖt Nam míi h×nh thμnh vμ cã thÓ trë thμnh ng−êi mua nh÷ng t¸c phÈm nghÖ thuËt n−íc nhμ, tr−íc hÕt lμ nghÖ thuËt hiÖn ®¹i. NÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ViÖt Nam ®· t¹o nªn mét d©y chuyÒn c«ng nghÖ: ho¹ sÜ-t¸c phÈm-ng−êi mua, tøc lμ ®· ®−îc h×nh thμnh mét d©y chuyÒn s¶n xuÊt tranh. Cã thÓ t¸n thμnh víi ý kiÕn cña bμ Natalja Kraevskaja (®· sèng ë ViÖt Nam nhiÒu n¨m vμ hiÓu râ phong trμo më phßng tranh ë n−íc nμy) cho r»ng toμn bé nghÖ thuËt t¹o h×nh hiÖn ®¹i cña ViÖt Nam ®−îc ®Þnh h−íng cho thÞ tr−êng. * * * Qu¸ tr×nh héi nhËp cña v¨n ho¸ ViÖt Nam vμo hÖ thèng quan hÖ thÞ tr−êng ®· ®−îc ®Èy m¹nh cïng víi viÖc ViÖt Nam gia nhËp WTO vμ sù gia t¨ng cña sù hîp t¸c khu vùc - ®Æc biÖt trong ph¹m vi ASEAN vμ c¸c tæ chøc quèc tÕ kh¸c. Nhμ n−íc ViÖt Nam – th«ng qua Bé V¨n ho¸ (nay lμ Bé V¨n ho¸, ThÓ thao&Du lÞch)- ®ang thùc hiÖn mét c«ng viÖc to lín nh»m ®¶m b¶o sù phæ cËp nh÷ng thμnh tùu v¨n ho¸ ®Õn tÊt c¶ c¸c c«ng d©n trong x· héi, nh»m hç trî nÒn v¨n ho¸ d©n téc mét c¸ch cã chän lùa, phï hîp víi nh÷ng ch−¬ng tr×nh ®−îc th«ng qua vμ trong khu«n khæ ng©n s¸ch thùc tÕ. Vμ nhiÖm vô chñ yÕu cña v¨n ho¸ ViÖt Nam vÉn lμ g×n gi÷ b¶n s¾c d©n téc, b¶o vÖ vμ ph¸t triÓn c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸, héi nhËp s©u h¬n n÷a vμo céng ®ång v¨n ho¸ thÕ giíi.