Môc lôc
Trang
Lêi nãi ®Çu
Ch-¬ng I: Hµng kh«ng víi sù ph¸t triÓn th-¬ng m¹i trªn thÕ giíi
1
I. T×nh h×nh nÒn th-¬ng m¹i thÕ giíi trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y
1
1. T×nh h×nh kinh tÕ thÕ giíi
1
2. Th-¬ng m¹i thÕ giíi nh÷ng n¨m võa qua
3
II. Tæng quan vÒ thÞ tr-êng hµng kh«ng thÕ giíi
5
1. T×nh h×nh vËn t¶i hµng kh«ng thÕ giíi
5
2. T×nh h×nh ph¸t triÓn ®éi bay trªn thÕ giíi
9
3. Nhu cÇu chuyªn chë b»ng ®-êng hµng kh«ng trªn thÕ giíi
11
III. ¶nh h-ëng qua l¹i gi÷a hµng kh«ng vµ sù ph¸t triÓn cña th-¬ng
m¹i thÕ giíi
1. Sù ph¸t triÓn cña th-¬ng m¹i ®em ®Õn nh÷ng tiÒm n¨ng thÞ tr-êng
hµng kh«ng
2. T×nh h×nh kinh tÕ nãi chung vµ th-¬ng m¹i nãi riªng ¶nh h-ëng tiªu
cùc ®Õn ngµnh vËn t¶i hµng kh«ng
3. Ph¸t triÓn bu«n b¸n th«ng qua vËn t¶i hµng kh«ng
Ch-¬ng II: Hµng kh«ng víi sù ph¸t triÓn th-¬ng m¹i
t¹i ViÖt Nam
14
14
16
21
23
I. Th-¬ng m¹i ViÖt Nam nh÷ng n¨m gÇn ®©y
23
1. Vµi nÐt vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam
23
2. Th-¬ng m¹i thËp kû 90
31
3. Dù b¸o nhu cÇu vËn chuyÓn hµng kh«ng ViÖt Nam
33
II. VËn t¶i hµng kh«ng tr-íc yªu cÇu cña ph¸t triÓn th-¬ng m¹i
36
1. Vai trß cña hµng kh«ng ®èi víi sù ph¸t triÓn th-¬ng m¹i ë ViÖt Nam
36
2. M¹ng ®-êng bay
42
3. C¸c lo¹i hµng chuyªn chë b»ng ®-êng hµng kh«ng
45
1
4. Khèi l-îng hµnh kh¸ch, hµng ho¸ vËn chuyÓn trong nh÷ng n¨m gÇn
®©y
46
5. §Þnh h-íng ph¸t triÓn vËn chuyÓn hµng hãa b»ng ®-êng hµng kh«ng
50
III. Sù t¸c ®éng cña ph¸t triÓn th-¬ng m¹i ®Õn vËn t¶i hµng kh«ng
53
1. Sù t¸c ®éng cña chiÕn l-îc xuÊt khÈu ®Õn n¨m 2010 ®Õn vËn chuyÓn
hµng ho¸ b»ng ®-êng hµng kh«ng
53
2. Qu¸ tr×nh héi nhËp th-¬ng m¹i vµ héi nhËp cña hµng kh«ng ViÖt Nam
56
IV. Ph¸t triÓn th-¬ng m¹i th«ng qua ®-êng hµng kh«ng
60
1. NhiÖm vô chiÕn l-îc cña hµng kh«ng ViÖt Nam
60
2. §Þnh h-íng ph¸t triÓn vËn chuyÓn hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu b»ng
®-êng hµng kh«ng
Ch-¬ng III:
Mét sè gi¶i ph¸p ph¸t triÓn bu«n b¸n th«ng qua
®-êng hµng kh«ng ViÖt Nam
I. Nh÷ng tån t¹i cña chuyªn chë hµng ho¸ b»ng ®-êng hµng kh«ng
ViÖt Nam
62
64
64
1. Thùc tr¹ng chÊt l-îng dÞch vô vËn chuyÓn
64
2. N¨ng lùc c¹nh tranh cña hµng kh«ng ViÖt Nam
68
II. Mét sè gi¶i ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ cña hµng kh«ng ViÖt Nam
74
1. §Èy m¹nh ph¸t triÓn ®éi bay
74
2. §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý
76
3. C¸c chÝnh s¸ch Marketing
77
4. T¨ng c-êng liªn doanh, liªn kÕt víi c¸c h·ng hµng kh«ng trªn thÕ giíi
82
III. Mét sè gi¶i ph¸p më réng vËn chuyÓn hµng ho¸ b»ng ®-êng
hµng kh«ng
1. Më réng vËn chuyÓn hµng ho¸ trong n-íc b»ng ®-êng hµng kh«ng
2. Më réng vËn chuyÓn hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu b»ng ®-êng hµng
kh«ng
KÕt luËn
Tµi liÖu tham kh¶o
2
84
84
91
lêi nãi ®Çu
VËn t¶i hµng kh«ng lµ mét trong nh÷ng ngµnh kinh tÕ mòi nhän ®¹i
diÖn cho ph-¬ng thøc vËn t¶i tiªn tiÕn vµ hiÖn ®¹i, ngµy cµng ®ãng vai trß to
lín vµ cã ¶nh h-ëng quan träng trong c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ – v¨n
ho¸ - x· héi, an ninh vµ quèc phßng cña ®Êt n-íc.
Ra ®êi n¨m 1956, ngµnh hµng kh«ng ViÖt Nam ®· cã nh÷ng b-íc
chuyÓn biÕn kh«ng ngõng, ®¸p øng ®-îc nhu cÇu vËn chuyÓn, phôc vô c«ng
cuéc c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc, gãp phÇn ®-a n-íc ta héi
nhËp víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. MÆt kh¸c nh÷ng thµnh tùu ph¸t triÓn kinh tÕ
– x· héi do chÝnh s¸ch ®æi míi cña §¶ng vµ Nhµ N-íc còng ®· t¹o ®iÒu
kiÖn thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn ngµnh hµng kh«ng ViÖt Nam. Cïng víi trµo
l-u ®æi míi cña ®Êt n-íc, ngµnh hµng kh«ng ViÖt Nam còng ®· chuyÓn
m×nh tõ mét ngµnh kinh tÕ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung vµ
bao cÊp víi ®éi m¸y bay l¹c hËu chñ yÕu lµ do Liªn X« (cò) chÕ t¹o, c¸c
s©n bay ®-îc x©y dùng tõ nhiÒu n¨m tr-íc, c¸c trang thiÕt bÞ qu¶n lý bay
nghÌo nµn, ch¾p v¸, ngµy nay hµng kh«ng ViÖt Nam ®· ®¹t ®-îc nh÷ng
b-íc tiÕn ®¸ng kÓ víi ®éi m¸y bay ngµy cµng ®-îc hiÖn ®¹i ho¸, víi c¬ së
h¹ tÇng kh«ng ngõng ®-îc n©ng cÊp vµ hoµn thiÖn, m« h×nh tæ chøc vµ qu¶n
lý ®-îc hîp lý ho¸, m¹ng ®-êng bay néi ®Þa còng nh- quèc tÕ ®-îc më
réng. Tæng c«ng ty hµng kh«ng ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· ®¹t
®-îc nh÷ng thµnh tÝch ®¸ng kÓ, khèi l-îng vËn chuyÓn t¨ng lªn theo tõng
n¨m kh«ng chØ ë vËn chuyÓn hµnh kh¸ch mµ c¶ trong vËn chuyÓn hµng ho¸.
Tuy nhiªn trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ khu vùc nãi riªng vµ nÒn kinh
tÕ thÕ giíi nãi chung ®ang gÆp nhiÒu khã kh¨n, hµng kh«ng ViÖt Nam còng
kh«ng tr¸nh khái nh÷ng b-íc th¨ng trÇm. MÆt kh¸c, trong t×nh h×nh c¹nh
tranh trªn thÞ tr-êng hµng kh«ng thÕ giíi ngµy cµng gay g¾t, c¬ së vËt chÊt
còng nh- c«ng nghÖ vµ kü thuËt cña hµng kh«ng ViÖt Nam mÆc dï ®· cã
nhiÒu nç lùc c¶i tiÕn song vÉn cßn chËm h¬n rÊt nhiÒu so víi c¸c n-íc trong
khu vùc khiÕn cho kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña hµng kh«ng ViÖt Nam cßn thÊp.
3
Víi vai trß lµ mét chiÕc cÇu nèi liÒn ViÖt Nam víi c¸c n-íc trªn thÕ
giíi còng nh- gi÷a c¸c vïng trong c¶ n-íc ®ång thêi lµ mét ngµnh kinh tÕ
mang l¹i mét nguån thu ®¸ng kÓ cho ®Êt n-íc, ngµnh hµng kh«ng ViÖt Nam
cÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p h÷u hiÖu h¬n n÷a ®Ó t-¬ng xøng víi yªu cÇu ph¸t
triÓn cña nÒn th-¬ng m¹i ®Êt n-íc.
XuÊt ph¸t tõ nh÷ng thùc tÕ trªn t¸c gi¶ chän ®Ò tµi : “ VËn t¶i hµng
kh«ng vµ sù ph¸t triÓn cña th-¬ng m¹i ViÖt Nam” lµm ®Ò tµi kho¸ luËn
tèt nghiÖp víi mong muèn ®¸nh gi¸ ®óng møc nh÷ng ®ãng gãp cña ngµnh
hµng kh«ng trong nÒn th-¬ng m¹i ViÖt Nam, ®ång thêi t¸c gi¶ còng m¹nh
d¹n ®-a ra mét sè gi¶i ph¸p ph¸t triÓn bu«n b¸n trong n-íc còng nh- bu«n
b¸n quèc tÕ qua ®-êng hµng kh«ng víi hy väng vËn t¶i hµng kh«ng ViÖt
Nam sÏ ®¹t ®-îc mét søc vãc míi phôc vô ®¾c lùc cho sù ph¸t triÓn cña nÒn
th-¬ng m¹i ViÖt Nam.
Ngoµi lêi nãi ®Çu vµ kÕt luËn, kho¸ luËn gåm 3 ch-¬ng:
Ch-¬ng I: hµng kh«ng víi sù ph¸t triÓn th-¬ng m¹i trªn thÕ
giíi
Ch-¬ng II: hµng kh«ng víi sù ph¸t triÓn th-¬ng m¹i t¹i viÖt
nam
Ch-¬ng III: mét sè gi¶i ph¸p më réng vËn chuyÓn hµng ho¸
b»ng ®-êng hµng kh«ng
4
ch-¬ng I: HµNG KH¤NG VíI Sù PH¸T TRIÓN
TH¦¥NG M¹I TR£N THÕ GIíI
I. T×nh h×nh nÒn th-¬ng m¹i thÕ giíi trong nh÷ng
n¨m gÇn ®©y
1. T×nh h×nh kinh tÕ thÕ giíi
Trong b¸o c¸o ®¸nh gi¸ nÒn kinh tÕ thÕ giíi n¨m 2000, Tæ chøc hîp
t¸c vµ ph¸t triÓn kinh tÕ (OECD) cho r»ng mÆc dï gi¸ dÇu má trªn thÕ giíi
®· t¨ng 60% so víi n¨m 1999 nh-ng ¶nh h-ëng cña viÖc gi¸ dÇu t¨ng cao
kh«ng ®¸ng kÓ so víi cuéc khñng ho¶ng dÇu má trong thËp kû 70 vµ c¸c thÞ
tr-êng tµi chÝnh kh¸ yªn ¾ng. Theo OECD, kinh tÕ thÕ giíi n¨m 2000 ®¹t
tèc ®é t¨ng tr-ëng lµ 4,1% cao h¬n 0,6% so víi møc 3,5% dù ®o¸n håi ®Çu
n¨m vµ lín h¬n 1,1% so víi møc 3% cña n¨m 1999. Uû ban kinh tÕ – x·
héi cña Liªn hîp quèc ®-a ra ®¸nh gi¸ tèc ®é t¨ng tr-ëng kinh tÕ thÕ giíi lµ
4,3%. C¸c chuyªn gia cña “ Business Week” ®¸nh gi¸ lµ 4,5% cao h¬n
1,5 % so víi n¨m 1999. Cßn quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF) vµ ng©n hµng thÕ
giíi (WB) ®-a ra ®¸nh gi¸ l¹c quan r»ng tèc ®é t¨ng tr-ëng cña kinh tÕ toµn
cÇu lµ 4,7% t¨ng 0,5% so víi dù b¸o håi th¸ng 4 n¨m 2000. ChØ duy nhÊt
t¹p chÝ EIU (the Economic Intelligentce Unit) ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn kinh tÕ
thÕ giíi chËm l¹i, chØ lµ 2,8% thÊp h¬n 0,2%so víi møc 3% n¨m 1999.
Tuy cã nhiÒu ®¸nh gi¸ kh¸c nhau vÒ tèc ®é t¨ng tr-ëng kinh tÕ thÕ
giíi song vÒ c¬ b¶n phÇn lín c¸c c¬ quan nghiªn cøu kinh tÕ trªn toµn thÕ
giíi ®Òu thèng nhÊt nhËn ®Þnh chung lµ n¨m 2000, kinh tÕ thÕ giíi t¨ng
tr-ëng nhanh vµ ®¹t møc t¨ng cao nhÊt trong h¬n mét thËp kû qua. Ho¹t
®éng th-¬ng m¹i, ®Çu t- ®-îc t¨ng c-êng m¹nh mÏ ®· gióp cho sù phôc håi
ph¸t triÓn kinh tÕ ë phÇn lín c¸c quèc gia, khu vùc trªn thÕ giíi ®Æc biÖt lµ
kinh tÕ Mü, ch©u ¢u vµ ch©u ¸. IMF vµ WB cho r»ng “ kinh tÕ thÕ giíi ®¹t
5
®-îc møc t¨ng tr-ëng cao nhÊt trong h¬n mét thËp kû qua lµ nhê sù t¨ng
tr-ëng m¹nh cña kinh tÕ Mü, ch©u ¢u vµ sù tiÕp tôc phôc håi cña c¸c nÒn
kinh tÕ Ch©u ¸. Theo ®¸nh gi¸ cña IMF, WB vµ c¸c c¬ quan nghiªn cøu
kinh tÕ trªn thÕ giíi sù phôc håi cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n, sù khëi s¾c cña
kinh tÕ EU vµ t¨ng tr-ëng kû lôc ë Mü gãp phÇn t¹o ra sù t¨ng tr-ëng trªn
mét ph¹m vi lín cña thÕ giíi, lµm cho bøc tranh kinh tÕ thÕ giíi s¸ng sña
h¬n trong thËp kû qua. Ngµnh hµng kh«ng chÞu ¶nh h-ëng trùc tiÕp cña t×nh
h×nh kinh tÕ nµy. Kinh tÕ ph¸t triÓn t¹o nªn nh÷ng nhu cÇu lín cho ngµnh
hµng kh«ng. Kh«ng chØ l-îng kh¸ch du lÞch quèc tÕ t¨ng nhanh do thu nhËp
t¨ng mµ c¶ l-îng hµng ho¸ chuyªn chë b»ng ®-êng hµng kh«ng còng t¨ng
do kinh tÕ ph¸t triÓn kÐo theo sù gia t¨ng c¸c hîp ®ång xuÊt nhËp khÈu vµ
cïng víi nã lµ c¸c hîp ®ång chuyªn chë. Ngµy nay khi ®êi sèng ®-îc n©ng
cao cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ toµn cÇu th× ng-êi tiªu dïng
kh«ng chØ ®ßi hái hµng ho¸ cã chÊt l-îng cao, gi¸ rÎ mµ cßn ®ßi hái hµng
ho¸ kÞp thêi, ®óng mïa vô do ®ã hµng kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn
nghiÖp vô chuyªn chë hµng ho¸. NÕu vµo kho¶ng n¨m 1997 khi khñng
ho¶ng kinh tÕ x¶y ra ë Ch©u ¸ khiÕn c¸c c«ng ty hµng kh«ng ®Òu l©m vµo
t×nh tr¹ng lç vèn thËm chÝ nhiªï h·ng ®· ph¶i tuyªn bè ph¸ s¶n th× trong
n¨m 2000 cïng víi sù phôc håi kinh tÕ hµng kh«ng l¹i ®¹t tèc ®é t¨ng
tr-ëng cao. §iÒu ®ã cho thÊy ¶nh h-ëng rÊt lín cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ víi
sù ph¸t triÓn cña hµng kh«ng.
Theo nh÷ng dù b¸o chÝnh thøc trong n¨m 2001 – 2002 tèc ®é t¨ng
tr-ëng cña kinh tÕ thÕ giíi sÏ chËm l¹i chót Ýt ®¹t 4,2% so víi møc 4,7%
n¨m 2000. IMF l-u ý r»ng c¸c nguy c¬ vÉn ®ang tiÒm Èn trong nÒn kinh tÕ
thÕ giíi. Thø nhÊt lµ sù mÊt c©n b»ng trong tµi kho¶n v·ng lai cña Mü, lªn
tíi 400 tû USD. Thø hai lµ t×nh h×nh b¹o lùc ngµy cµng gia t¨ng ë Trung
§«ng lµm cho gi¸ dÇu má t¨ng dÉn ®Õn c¸c thÞ tr-êng chøng kho¸n bÞ gi¶m
sót khi nçi ¸m ¶nh vÒ t×nh tr¹ng l¹m ph¸t míi trªn toµn cÇu khiÕn c¸c nhµ
®Çu t- lo ng¹i. Thø ba lµ vÊn ®Ò nî cña c¸c n-íc nghÌo, mét ®Ò tµi cã tÝnh
6
thêi sù cña nhiÒu héi nghÞ quèc tÕ. Thø t- lµ t¸c ®éng cña hiÖu øng nhµ kÝnh.
Nh÷ng nguy c¬ nµy còng khiÕn c¸c h·ng hµng kh«ng ph¶i xem xÐt l¹i ho¹t
®éng kinh doanh cña m×nh còng nh- dù tÝnh ®Çu t- trong t-¬ng lai.
2. Th-¬ng m¹i thÕ giíi trong nh÷ng n¨m võa qua
Tèc ®é bu«n b¸n t¨ng h¬n hai lÇn. Ho¹t ®éng th-¬ng m¹i toµn cÇu
khëi s¾c víi tèc ®é t¨ng tr-ëng ®¹t 10% cao h¬n 2 lÇn so víi møc 4,3%
n¨m 1999 vµ h¬n 2,5 lÇn so víi møc 3,8% n¨m 1998. Tæ chøc th-¬ng m¹i
thÕ giíi (WTO) ®¸nh gi¸ “ s¶n xuÊt quèc tÕ më réng m¹nh mÏ lµ do c¸c liªn
kÕt kinh tÕ ®-îc t¨ng c-êng h¬n bao giê hÕt, tõ B¾c Mü cho ®Õn Ch©u ¢u,
Ch©u Phi vµ Trung ¸. ChÝnh nhu cÇu ë B¾c Mü vµ Ch©u ¸ ®· gióp th-¬ng
m¹i hµng ho¸ thÕ giíi t¨ng m¹nh” .
Trong khi ®ã dßng vèn ®Çu t- n-íc ngoµi trªn thÕ giíi t¨ng lªn møc
kû lôc do xu h-íng s¸p nhËp c¸c c«ng ty lín nhÊt thµnh c¸c c«ng ty khæng
lå tiÕp tôc diÔn ra m¹nh mÏ. ThÞ tr-êng tµi chÝnh tiÒn tÖ thÕ giíi n¨m 2000
®-îc ®Æc tr-ng bëi mét lo¹t c¸c sù kiÖn ph¶n ¸nh nh÷ng nguy c¬ g©y bÊt æn
®Þnh vµ tÝnh hay biÕn ®éng vèn cã cña lÜnh vùc nµy (gi¸ dÇu má leo thang,
nguy c¬ bïng næ l¹m ph¸t ë nhiÒu n-íc, ®ång Euro tôt dèc, ®ång Yªn dao
®éng thÊt th-êng, c¸c cæ phiÕu c«ng nghÖ cao gi¶m gi¸) còng nh- nh÷ng
chÝnh s¸ch ph¶n øng cña c¸c chÝnh phñ trªn thÕ giíi nh»m duy tr× sù æn
®Þnh vµ t¨ng tr-ëng bÒn v÷ng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi.
Giao l-u bu«n b¸n ®· v-ît qua biªn giíi gi÷a c¸c quèc gia. Ngµy nay
ngo¹i th-¬ng ®· trë thµnh mét ngµnh kh«ng thÓ thiÕu ®-îc kh«ng chØ ®èi
víi c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn mµ ngay c¶ ®èi víi nh÷ng n-íc cã nÒn kinh tÕ
khæng lå. Th-¬ng m¹i thÕ giíi ph¸t triÓn nhén nhÞp t¨ng ®Òu qua c¸c n¨m
vµ trë thµnh chØ tiªu ®¸nh gi¸ t×nh h×nh ph¸t triÓn cña c¸c n-íc. HÇu hÕt c¸c
n-íc trªn thÕ giíi ®Òu nç lùc trong viÖc ph¸t triÓn bu«n b¸n víi c¸c n-íc
trong khu vùc còng nh- víi c¸c n-íc kh¸c trªn thÕ giíi vµ viÖc tham gia tæ
chøc th-¬ng m¹i thÕ giíi trë thµnh môc tiªu cña nhiÒu n-íc. ChÝnh trµo l-u
nµy ®· t¹o ra c¸c nhu cÇu lín cho hµng kh«ng.
7
XuÊt nhËp khÈu cña mét sè n-íc trªn thÕ giíi
§¬n vÞ: TriÖu ®« la Mü
1995
1996
1997
1998
1999
XuÊt khÈu
5103600
5320000
5504900
5418100
5587800
NhËp khÈu
5163800
5413700
5597700
5522400
5739800
C¸n c©n th-¬ng m¹i
-60200
-93700
-92800
-104300
-152000
XuÊt khÈu
584743
625073
688697
682138
702098
NhËp khÈu
770852
822025
899020
844353
1059435
C¸n c©n th-¬ng m¹i
-186109
-196952
-210323
-262215
-357337
XuÊt khÈu
443116
410901
420957
387927
419367
NhËp khÈu
335882
349152
338754
280484
311262
C¸n c©n th-¬ng m¹i
107234
61749
82203
107443
108105
XuÊt khÈu
148797
151197
182877
183589
195150
NhËp khÈu
129113
138944
142189
140305
165788
C¸n c©n th-¬ng m¹i
19684
12253
40688
43284
29362
XuÊt khÈu
81096
88599
88288
74888
74663
NhËp khÈu
60945
68828
73660
60476
40429
C¸n c©n th-¬ng m¹i
20151
19771
14628
14412
34234
XuÊt khÈu
118268
125614
124985
109895
114689
NhËp khÈu
124507
131338
132437
104719
111060
-6239
-6324
-7452
5176
3629
XuÊt khÈu
173750
180750
188059
174002
173885
(®Æc khu hµnh chÝnh
NhËp khÈu
192751
198550
208614
184518
179520
Trung Quèc)
C¸n c©n th-¬ng m¹i
-19001
-17800
-20555
-10516
-5635
ThÕ giíi
Mü
NhËt B¶n
Trung Quèc
Nga
Singapore
C¸n c©n th-¬ng m¹i
Hång k«ng
Nguån: Niªn gi¸m Thèng kª cña Quü tiÒn tÖ Quèc tÕ th¸ng 3 n¨m 2001
Nh- vËy t×nh h×nh bu«n b¸n gi÷a c¸c n-íc trong giai ®o¹n 1995 –
1999 Ýt biÕn ®éng, t¨ng nhÑ qua c¸c n¨m. §Õn n¨m 2000 th-¬ng m¹i thÕ
giíi ®¹t tèc ®é t¨ng tr-ëng cao t¨ng 10% cao gÊp 2 lÇn so víi n¨m 1999 vµ
lµ møc t¨ng cao nhÊt trong 10 n¨m qua. Cïng víi tèc ®é t¨ng cña th-¬ng
m¹i thÕ giíi hµng kh«ng còng ®¹t tèc ®é t¨ng ®¸ng kÓ ®¹t møc 9,4% n¨m
2000 trong ®ã riªng vËn chuyÓn hµng ho¸ ®¹t 8,3% t¨ng 1,7% so víi 6,6%
8
n¨m tr-íc. §iÒu nµy cho thÊy r»ng th-¬ng m¹i ®· ®em ®Õn cho hµng kh«ng
nh÷ng tiÒm n¨ng ph¸t triÓn lín. MÆt kh¸c còng ph¶i thÊy r»ng vËn t¶i hµng
kh«ng còng ®· t¹o ®iÒu kiÖn thùc hiÖn nhanh chãng c¸c hîp ®ång xuÊt nhËp
khÈu víi -u thÕ vÒ tèc ®é vµ tÝnh an toµn, ®ãng gãp kh«ng nhá vµo tèc ®é
ph¸t triÓn cña th-¬ng m¹i thÕ giíi nh÷ng n¨m gÇn ®©y.
II. Tæng quan vÒ thÞ tr-êng hµng kh«ng thÕ giíi
1. T×nh h×nh vËn t¶i hµng kh«ng thÕ giíi
Hµng kh«ng d©n dông quèc tÕ tr¶i qua gÇn 80 n¨m ph¸t triÓn cña lÞch
sö hiÖn ®¹i, ®ang ë thêi kú ph¸t triÓn rùc rì vµ trë thµnh mét céng ®ång
v÷ng m¹nh mµ c¸c quèc gia lÇn l-ît tham gia ®Ó hßa nhËp vµ thóc ®Èy sù
ph¸t triÓn cña chÝnh m×nh vµ cña céng ®ång. HiÖp héi c¸c h·ng hµng kh«ng
Ch©u ¢u ®· th«ng b¸o r»ng c¸c h·ng hµng kh«ng Ch©u ¢u t¨ng 12%, c¸c
h·ng hµng kh«ng Mü t¨ng 6%, Ch©u ¸ vµ Trung §«ng t¨ng 12,6% lîi
nhuËn hµng n¨m. Nh÷ng n¨m võa qua tèc ®é t¨ng tr-ëng b×nh qu©n cña sè
l-îng hµnh kh¸ch trªn thÕ giíi lµ 5,8%/ n¨m vµ theo dù tÝnh sÏ gi¶m xuèng
cßn 4,9% trong giai ®o¹n 2000 – 2014. Trong khi ®ã vËn t¶i hµng ho¸
b»ng ®-êng hµng kh«ng còng t¨ng lªn. Theo ®¸nh gi¸ vÒ dµi h¹n th× chØ sè
l-îng vËn t¶i hµng ho¸ thùc hiÖn t¨ng 6,6%/ n¨m.
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña ngµnh hµng kh«ng d©n dông trªn toµn thÕ
giíi hµng kh«ng khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D-¬ng lµ n¬i cã tèc ®é ph¸t
triÓn cao nhÊt vµ ngµy cµng trë nªn mét thÞ tr-êng hµng kh«ng quan träng
thu hót sù chó ý nhiÒu nhÊt. C¸c ngµnh kinh tÕ ph¸t triÓn lµm cho giao l-u
bu«n b¸n trong khu vùc vµ víi c¸c khu vùc kh¸c ngµy cµng gia t¨ng kÐo
theo ngµnh dÞch vô vµ du lÞch còng ph¸t triÓn. Sè l-îng kh¸ch du lÞch còng
nh- hµng ho¸ chuyªn chë tíi khu vùc nµy vµ tõ khu vùc nµy ®Õn c¸c n-íc
trªn thÕ giíi ngµy cµng t¨ng m¹nh. §©y lµ ®iÒu kiÖn rÊt thuËn lîi cho sù
ph¸t triÓn cña ngµnh vËn t¶i hµng kh«ng trong khu vùc nµy. Dù b¸o thÞ phÇn
cña khu vùc nh- sau:
9
Khu vùc
2000
2010
Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D-¬ng
39,2%
51,1%
PhÇn cßn l¹i cña thÕ giíi
60,8%
48,9%
Nguån: T¹p chÝ hµng kh«ng thÕ giíi th¸ng 6/1998
Dù b¸o nµy kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ ngµy cµng t¨ng cña hµng kh«ng khu vùc.
Tuy nhiªn ®Ó ®¹t ®-îc môc tiªu nµy hµng kh«ng Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D-¬ng
còng cÇn ph¶i cã nç lùc ®¸ng kÓ. Sù tôt gi¸ cña c¸c ®ång tiÒn Ch©u ¸ lµ mét
nh©n tè ¶nh h-ëng lín ®èi víi c¸c h·ng hµng kh«ng do 80% chi phÝ cña c¸c
h·ng lµ thanh to¸n b»ng ®ång ®« la Mü. Mét sè h·ng ®· cè g¾ng chuyÓn
m¸y bay sang khai th¸c t¹i c¸c tuyÕn thu nhËp b»ng ®« la Mü nh-ng do sù
gi¶m gi¸ vÐ b¸n nªn lîi nhuËn gi¶m. N¹n nh©n ®Çu tiªn cña cuéc khñng
ho¶ng Ch©u ¸ lµ c¸c h·ng hµng kh«ng néi ®Þa cña Indonesia “ Sempati” do
®ång rupiah ®· mÊt gi¸ h¬n 80% so víi ®ång ®«la trong n¨m 1998. C¸c
h·ng hµng kh«ng m¹nh trong khu vùc nh- Singapore Airlines cuèi cïng sÏ
cã lîi tõ viÖc c¸c h·ng kh¸c c¾t gi¶m ho¹t ®éng. Khèi l-îng hµng ho¸ vËn
chuyÓn còng ®· gi¶m sót mÆc dï kh«ng gi¶m nghiªm träng nh- l-îng hµnh
kh¸ch. XuÊt khÈu hµng ho¸ cã gi¸ trÞ cao cña Ch©u ¸, trô cét cña hµng ho¸
vËn chuyÓn b»ng ®-êng hµng kh«ng vÉn ë møc cao. Cuéc khñng ho¶ng tµi
chÝnh vµ kinh tÕ g©y thiÖt h¹i lín ®Õn doanh thu, qu¸ tr×nh tù do ho¸ cña c¸c
h·ng hµng kh«ng trong khu vùc. C¸c h·ng hµng kh«ng nµy do cæ phÇn ho¸
cao vµ sö dông nhiÒu lao ®éng nªn rÊt nh¹y c¶m víi nh÷ng biÕn ®éng
nhanh trªn thÞ tr-êng hµng kh«ng. §ång tiÒn c¸c n-íc bÞ mÊt gi¸ tèc ®é
t¨ng tr-ëng gi¶m ®ét ngét. Nh÷ng khã kh¨n hiÖn nay ®ang th¸ch thøc c¸c
h·ng hµng kh«ng Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D-¬ng lµ lêi c¶nh t×nh vÒ sù cÇn thiÕt
cã nh÷ng thay ®æi c¨n b¶n vµ dµi h¹n trong qu¶n lý c¸c h·ng hµng kh«ng.
C¸c h·ng hµng kh«ng Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D-¬ng ®· tõng t¹o ra ®-îc gi¸ trÞ
kinh tÕ nh-ng trong vßng 2 n¨m qua hä ®· mÊt ®i gi¸ trÞ ®ã. Trong qu¸ khø
hä ®· lùa chän c¸c thÞ tr-êng thuËn lîi vÒ tuyÕn bay vµ kh¸ch hµng, t¹o
10
dùng thÕ c¹nh tranh dùa trªn thu nhËp kinh tÕ. Lo¹i hµnh kh¸ch giíi kinh
doanh cã thÓ s½n sµng chÊp nhËn c-íc phÝ cao mét thêi chiÕm tû lÖ cao
trong tæng sè hµnh kh¸ch th× nay ®· bÞ sè hµnh kh¸ch rÊt nh¹y c¶m vÒ gi¸
c-íc thay thÕ. T- nh©n ho¸ vµ tù do ho¸ ®· gãp phÇn më cöa bÇu trêi vµ
lµm t¨ng c¹nh tranh vÒ gi¸ trÞ, lµm gi¶m lîi nhuËn kinh doanh. Ngµy 5
th¸ng 8 n¨m 1998 Cathay Pacific Airline cho biÕt h·ng ®· bÞ thua lç lín
trong 6 th¸ng ®Çu n¨m 1998 lÇn ®Çu tiªn kÓ tõ khi h·ng ®ang ký ho¹t ®éng
vµo n¨m 1986.
Theo sè liÖu thèng kª do tæ chøc du lÞch quèc tÕ cña Mü trong suèt 5
n¨m ho¹t ®éng cña c¸c h·ng hµng kh«ng tõ c¸c n¬i kh¸c tíi Mü vµ tõ Mü
®i c¸c n¬i kh¸c trªn c¸c tuyÕn bay xuyªn Th¸i B×nh D-¬ng chiÕm 33%
trong tæng sè thÞ phÇn vËn chuyÓn vµ cao h¬n trªn 10% so víi thÞ tr-êng ë
khu vùc xuyªn §¹i T©y D-¬ng. ThÞ tr-êng vËn t¶i hµng kh«ng ë khu vùc
nµy cã møc t¨ng tr-ëng nhanh nh- vËy tr-íc hÕt ph¶i nãi ®Õn vai trß vµ sù
®ãng gãp ®¸ng kÓ cña c¸c h·ng hµng kh«ng Ch©u ¸ sau ®ã lµ c¸c h·ng
hµng kh«ng Ch©u Mü. Sè liÖu thèng kª cßn nªu râ chØ riªng ho¹t ®éng cña
c¸c h·ng hµng kh«ng Ch©u ¸ vµ Mü ®· chiÕm trªn mét nöa thÞ phÇn cña
khu vùc nµy mÆc dï trong n¨m 1997 do nÒn kinh tÕ cña khu vùc Ch©u ¸ cã
nhiÒu biÕn ®éng do sù tôt gi¸ cña ®ång tiÒn khu vùc víi ®ång ®« la Mü nªn
ho¹t ®éng cña mét sè h·ng hµng kh«ng bÞ thua lç vµ khã kh¨n nh- h·ng
Korean Airlines, Eva Airlines, Asiana Airlines.
Vai trß vµ sù ®ãng gãp to lín cña c¸c h·ng hµng kh«ng Ch©u ¸ ®èi
víi sù ph¸t triÓn cña thÞ tr-êng vËn t¶i hµng kh«ng thÕ giíi ®Æc biÖt lµ khu
vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D-¬ng lµ hiÓn nhiªn kh«ng thÓ phñ nhËn ®-îc. Los
Angeles lµ cöa ngâ lín nhÊt cña Mü mµ c¸c h·ng hµng kh«ng lín cña Ch©u
¸ khai th¸c c¸c ho¹t ®éng bay xuyªn Th¸i B×nh D-¬ng trong khi Honolulu
trë thµnh cöa ngâ lín nhÊt ®Ó kh¸ch du lÞch NhËt B¶n lui tíi, víi møc t¨ng
tr-ëng b×nh qu©n hµng n¨m lµ 25%. Mét vµi sè liÖu kinh doanh cña 8 h·ng
11
hµng kh«ng lín ë Ch©u ¸ sÏ cho thÊy bøc tranh hµng kh«ng cña khu vùc
n¨ng ®éng nµy:
a. H·ng All Nippon Airways (ANA)
- N¨m 1998 lç thùc 39 triÖu USD
- N¨m 1999 dù b¸o lç 42 triÖu USD
b. H·ng China Airlines (§µi Loan)
- N¨m 1997 l·i thùc 74 triÖu USD
- N¨m 1998 dù b¸o l·i 3 triÖu USD
c. H·ng Japan Airlines (JAL)
- N¨m 1998 lç thùc 462 triÖu USD
- N¨m 1999 dù b¸o lç 26 triÖu USD
d. H·ng Korean Airlines (Hµn Quèc)
- N¨m 1997 lç thùc 753 triÖu USD
- N¨m 1998 dù b¸o lç 139 triÖu USD
e. H·ng Malaysia Airlines (MAS)
- N¨m 1998 lç thùc 68 triÖu USD
- N¨m 1999 dù b¸o lç 88 triÖu USD
g. H·ng Qantas Airway («xtraylia)
- N¨m 1998 lç thùc 149 triÖu USD
- N¨m 1999 lîi nhuËn thù 168 triÖu USD
h. Singapore Airlines (SIA)
- N¨m 1998 lîi nhuËn thùc 788 triÖu USD
- N¨m 1999 dù b¸o lîi nhuËn 494 triÖu USD
i. Thai Airways (THAI)
- N¨m 1998 lîi nhuËn rßng 50 triÖu USD
- N¨m 1999 dù b¸o lç thùc 250 triÖu USD
Nguån: Th«ng tin hµng kh«ng sè 34/1998
2. T×nh h×nh ph¸t triÓn ®éi bay trªn thÕ giíi
12
C«ng nghÖ vµ kü thuËt hiÖn ®¹i ®ang biÕn ®æi vÒ chÊt ho¹t ®éng cña
ngµnh hµng kh«ng. Trong nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû 20 ®· ra ®êi nhiÒu thÕ hÖ
m¸y bay míi cã chØ sè kinh tÕ - kü thuËt tèt nhÊt, tiÖn nghi cho hµnh kh¸ch
vµ ng-êi l¸i, sö dông víi chÊt liÖu míi, c«ng nghÖ tin häc, trÝ tuÖ nh©n t¹o,
tiÕng ån thÊp...Trong khi ®ã trªn thÕ giíi ®ang diÔn ra qu¸ tr×nh phi trËt tù
ho¸ ho¹t ®éng kh«ng t¶i, møc ®é c¹nh tranh gi÷a c¸c h·ng hµng kh«ng
ngµy cµng khèc liÖt, sù xuÊt hiÖn nh÷ng siªu h·ng hµng kh«ng, c¸c tô ®iÓm
trôc nan hoa ...®ang ¶nh h-ëng tíi sù ph¸t triÓn cña ngµnh hµng kh«ng d©n
dông ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi.
USA – BIAS mét tæ chøc ®-îc thµnh lËp ®Ó phôc vô cho c¸c chuyÕn
bay quèc tÕ tíi c¸c thµnh phè cña Mü ®· chØ ra r»ng lo¹i m¸y bay Boeing
767 míi bay gi÷a London vµ Mü ®· t¹o ra lîi Ých kinh tÕ trùc tiÕp (lo¹i trõ
sù giao ®éng cña nÒn kinh tÕ) kho¶ng 240 triÖu USD trong n¨m ®Çu tiªn.
Trong khi ®ã c¸c m¸y bay Boeing 767 míi gi÷a Tokyo vµ Mü ®· t¹o ra lîi
Ých kinh tÕ tíi 720 triÖu USD.
Tuy nhiªn nh÷ng khã kh¨n trong kinh tÕ còng nh- th-¬ng m¹i thÕ
giíi trong nh÷ng n¨m qua ®· cã nhiÒu ¶nh h-ëng ®Õn lÜnh vùc ph¸t triÓn ®éi
bay cña ngµnh hµng kh«ng. H·ng Boeing - h·ng s¶n xuÊt m¸y bay Mü ®øng
hµng ®Çu thÕ giíi th«ng b¸o kÕ ho¹ch sÏ c¾t gi¶m 48000 c«ng ¨n viÖc lµm
do nhÞp ®é l¾p r¸p m¸y bay bÞ chËm l¹i. Boeing cho biÕt râ møc t¨ng tr-ëng
giao th«ng hµng kh«ng trong n-íc còng nh- trªn thÞ tr-êng quèc tÕ ®· gi¶m
®¸ng kÓ tõ khi cuéc khñng ho¶ng Ch©u ¸ bïng næ håi th¸ng 7 n¨m 1997 tõ
Th¸i Lan. PhÇn lín c¸c hµng hµng kh«ng ®Òu ph¶i chÞu thua lç.
Vµi nÐt vÒ ®éi ngò m¸y bay cña c¸c h·ng hµng kh«ng trªn thÕ giíi:
a. Japan Airlines (JAL): 146 chiÕc m¸y bay víi sè n¨m sö dông trung b×nh
11,3.
b. Quantas Airways (Quantas): 129 chiÕc m¸y bay víi sè n¨m sö dông
trung b×nh 9,6.
c. Korean Air: 113 chiÕc m¸y bay víi sè n¨m sö dông trung b×nh 7,02.
13
d. Malaysia Airlines (MAS): 95 chiÕc m¸y bay víi sè n¨m sö dông trung
b×nh 4,83.
e. Singapore Airlines (SIA): 89 chiÕc m¸y bay víi sè n¨m sö dông trung
b×nh 4,92.
f. Thai Airways (THAI): 74 chiÕc m¸y bay víi sè n¨m sö dông trung b×nh
6,75.
g. Cathay Pacific (Hång K«ng): 62 chiÕc m¸y bay víi sè n¨m sö dông
trung b×nh 6,89.
h. Philippin Airlines (PAL): 56 chiÕc m¸y bay víi sè n¨m sö dông trung
b×nh 7,72.
i. Garuda (Indonesia): 48 chiÕc m¸y bay víi sè n¨m sö dông trung b×nh
10,54.
j. China Airlines (§µi Loan): 47 chiÕc m¸y bay víi sè n¨m sö dông trung
b×nh 9,06.
k. Air New Zealand: 73 chiÕc m¸y bay víi sè n¨m sö dông trung b×nh
10,13.
Nguån: Th«ng tin hµng kh«ng sè 12/1998
T×nh h×nh dù b¸o vÒ ph¸t triÓn ®éi bay trªn thÕ giíi còng cho thÊy
viÔn c¶nh tèt ®Ñp cña ngµnh hµng kh«ng trong t-¬ng lai.
Sè l-îng m¸y bay bæ sung
Lo¹i m¸y bay (sè ghÕ)
2000 - 2004 2005 - 2009 2010 - 2014 Tæng sè
50 - 90
535
268
241
1044
91 - 120
529
397
522
1448
121 - 170
956
943
1556
3455
171 - 240
557
802
1138
2497
241 - 350
307
375
393
1075
Trªn 350
700
903
1107
2710
Nguån: Outlook - Boeing 1995
14
Sè l-îng m¸y bay vµo cuèi c¸c n¨m
Lo¹i m¸y bay (sè ghÕ)
2004
2009
2014
50 - 90
1273
1497
1626
91 - 120
2288
2534
1727
121 - 240
5092
5840
6627
171 - 240
2216
2889
3649
241 – 350
1577
1797
2108
trªn 350
2152
2930
3942
Nguån: Outlook – Boeing 1995
3. Nhu cÇu chuyªn chë b»ng ®-êng hµng kh«ng trªn thÕ giíi
Theo b¸o c¸o tæng kÕt cña ICAO c«ng bè ngµy 26/12/2000 vËn t¶i
hµng kh«ng thÕ giíi ®· t¨ng c¶ vÒ khèi l-îng vËn chuyÓn lÉn hÖ sè chuyªn
chë. Sè liÖu nªu trong b¸o c¸o cho thÊy khèi l-îng vËn chuyÓn chung (tÝnh
theo tÊn/ km qui ®æi) cña c¸c h·ng hµng kh«ng thÕ giíi t¨ng 8% vµ t¨ng 9%
sè chuyÕn bay quèc tÕ th-êng lÞch.
Víi møc t¨ng tr-ëng -íc tÝnh hiÖn nay tû lÖ cña §«ng ¸ - Th¸i B×nh
D-¬ng vÒ ®ãn kh¸ch du lÞch quèc tÕ sÏ t¨ng tõ 15% n¨m 1995 lªn h¬n 23%
n¨m 2010...WTO còng dù ®o¸n r»ng t¹i c¸c n-íc Nam ¸ nh- Brun©y,
Campuchia, Indonesia, Lµo, Malaysia, Myanma, Philippin, Singapore, Th¸i
Lan, ViÖt Nam, ngµnh du lÞch chiÕm tíi 8,9% GDP cña khu vùc trong n¨m
1996 sÏ ®¹t tíi 9,8% n¨m 2010. Tuy nhiªn trong sè 6 n-íc cã nÒn th-¬ng
m¹i lín nhÊt cña khèi, ViÖt Nam cã sè l-ît kh¸ch ®Õn Ýt nhÊt mÆc dï nh÷ng
n¨m gÇn ®©y ngµnh hµng kh«ng ®· ®¹t ®-îc møc t¨ng tr-ëng hiÕm thÊy.
Trªn thùc tÕ dï c¸c n-íc cã møc t¨ng tr-ëng GDP cao hay thÊp h¬n nh-ng
®Òu cã sè l-ît kh¸ch du lÞch ®-êng hµng kh«ng rÊt lín. Do ®ã tû lÖ cña ViÖt
Nam vÒ sè l-ît kh¸ch du lÞch b»ng hµng kh«ng thÊp h¬n khi so s¸nh víi
møc t¨ng tr-ëng GDP cña n-íc nµy.
15
Sau n÷a nÕu ph©n tÝch c¶ 11 quèc gia th-¬ng m¹i chÝnh cña khu vùc
Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D-¬ng cã thÓ thÊy chªnh lÖch gi÷a møc t¨ng tr-ëng
kinh tÕ thÊp h¬n vµ sè l-ît kh¸ch dïng dÞch vô hµng kh«ng nhiÒu h¬n cßn
lín h¬n nhiÒu so víi tû lÖ nµy ë ViÖt Nam. Ph©n tÝch c¸c sè liÖu vÒ møc
t¨ng tr-ëng GDP vµ sè l-ît kh¸ch du lÞch cho thÊy tû lÖ cña ViÖt Nam trong
sè kh¸ch du lÞch hµng kh«ng cßn thÊp. VÝ dô vµo tr-êng hîp cña Malaysia,
ViÖt Nam cã thÓ ®¹t ®-îc 57% hoÆc 1,9 triÖu l-ît ng-êi. ViÖt Nam cã sè
l-îng hµnh kh¸ch trung b×nh so víi 6 n-íc §«ng Nam ¸ l©n cËn do vËy
ViÖt Nam cã thÓ sÏ cã sè l-îng hµnh kh¸ch lín gÊp 3 lÇn n¨m 1995 trong
nh÷ng n¨m tíi.
Tõ n¨m 1995 Mü vµ 12 n-íc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D-¬ng ®· ®µm ph¸n
vÒ c¸c hiÖp ®Þnh tù do ho¸ hµng kh«ng, ngoµi ra cßn cã nh÷ng cuéc ®µm
ph¸n víi nhiÒu n-íc trong khu vùc ®ang ®-îc thùc hiÖn. Malaysia vµ
Singapore hai n-íc cã ®Æc ®iÓm ®Þa lý kinh tÕ x· héi gÇn víi ViÖt Nam vµ
®-îc coi lµ m« h×nh ®Ó ViÖt Nam noi theo trong viÖc x©y dùng kÕ ho¹ch
tæng thÓ ph¸t triÓn du lÞch. Brun©y vµ §µi Loan còng ®· tho¶ thuËn viÖc
“ më cöa bÇu trêi” víi Mü. Cßn Th¸i Lan, Trung Quèc, Hång K«ng, Macao
vµ Philippin ®· ®ång ý víi c¸c tho¶ thuËn hµng kh«ng víi Mü. GÇn ®©y
nhÊt, NhËt B¶n ®· tham dù víi c¸c n-íc l¸ng giÒng gÇn gòi trong viÖc tù do
ho¸ dÞch vô hµng kh«ng Mü. Northwest Airline hiÖn ®ang chiÕm lÜnh phÇn
lín thÞ tr-êng vËn t¶i hµng kh«ng gi÷a B¾c Mü vµ Ch©u ¸, trùc tiÕp hoÆc
qua NhËt B¶n. H·ng còng ®· ®ang vµ sÏ tiÕp tôc c¸c cuéc ®µm ph¸n ®Ó
phÊn ®Êu cho sù th-êng xuyªn cña c¸c chuyÕn bay, ®-êng bay vµ gi¸ c¶
®-îc thÞ tr-êng quyÕt ®Þnh mét c¸ch kinh tÕ nhÊt gi÷a c¸c s©n bay vµ c¸c
®iÓm trung gian t¹i c¸c n-íc. Lîi Ých kinh tÕ to lín ®èi víi c¸c h·ng vËn
chuyÓn hµng kh«ng trong viÖc më réng thÞ tr-êng víi viÖc t¨ng s¶n l-îng
nh»m t¨ng doanh thu vµ gi¶m chi phÝ ®· ®-îc chøng minh. C¸c c«ng ty cã
thÓ ®¹t ®-îc c¸c lîi Ých nµy mét c¸c trùc tiÕp th«ng qua c¸c ®Çu mèi phøc
t¹p hoÆc th«ng qua viÖc liªn kÕt víi c¸c h·ng vËn chuyÓn kh¸c.
16
Vµo n¨m 1979 sè kh¸ch du lÞch trªn toµn thÕ giíi chiÕm tíi 45% sè
hµnh kh¸ch ®i m¸y bay cßn ®a sè lµ nh÷ng ng-êi ®i c«ng t¸c, nh÷ng ng-êi
s½n sµng tr¶ gi¸ vÐ cao. HiÖn nay hiÖn tr¹ng nµy ®· thay ®æi, tû lÖ kh¸ch du
lÞch t¨ng nhanh chãng. TÇm quan träng ngµy cµng t¨ng cña ngµnh c«ng
nghiÖp gi¶i trÝ ®· ®-îc t¨ng c-êng b»ng sù ph¸t triÓn cao cña ngµnh thuª
m¸y bay. TiÒm n¨ng ph¸t triÓn to lín cña du lÞch hµng kh«ng ®-îc chøng
minh b»ng c¸c con sè sau: cã 5% sè d©n Mü cã c¸c chuyÕn ®i ra n-íc
ngoµi hµng n¨m, cã kho¶ng 5% d©n NhËt ®i ra n-íc ngoµi th-êng xuyªn vµ
kho¶ng 30% d©n sè Ch©u ¢u ®· tõng ®i m¸y bay.
Thªm n÷a sù gia t¨ng cña sè l-îng kh¸ch du lÞch (t¨ng 1500% trong
giai ®o¹n 1959 – 1987) ®· x¶y ra mÆc dï trªn thùc tÕ cã nhiÒu quèc gia
vÉn duy tr× c¸c c¶n trë to lín ®èi víi du lÞch. C¸c rµo c¶n nµy cã nhiÒu h×nh
thøc kh¸c nhau: lÖ phÝ s©n bay cao, h¹n chÕ sè tiÒn tèi ®a mµ mét c«ng d©n
cã thÓ mang ra n-íc ngoµi vµ trong nhiÒu tr-êng hîp thñ tôc xin cÊp Visa
phøc t¹p còng nh- chi phÝ xin Visa cao còng lµm n¶n chÝ kh¸ch du lÞch
n-íc ngoµi. VÒ du lÞch quèc tÕ, dù b¸o trong nh÷ng n¨m tíi nguån kh¸ch
du lÞch sÏ t¨ng tr-ëng ë møc 6 – 9%/ n¨m, ®¹t kho¶ng 4,2 triÖu kh¸ch vµo
n¨m 2010. §©y míi chØ lµ møc dù b¸o khiªm tèn.
Tõ nay ®Õn n¨m 2010 c¸c chuyªn gia hµng kh«ng trªn thÕ giíi ®Òu
thèng nhÊt nhËn ®Þnh hµng kh«ng ë khu vùc Ch©u ¸ sÏ ph¸t triÓn m¹nh.
Theo mét tµi liÖu cña HiÖp héi vËn chuyÓn hµng kh«ng thÕ giíi (IATA) th×
vµo n¨m 2010 l-îng hµnh kh¸ch sö dông hµng kh«ng trong khu vùc ch©u ¸
- Th¸i B×nh D-¬ng sÏ chiÕm h¬n c¶ l-îng hµnh kh¸ch toµn thÕ giíi. Trong
®ã ViÖt Nam ®-îc xem lµ mét quèc gia cã l-îng kh¸ch quèc tÕ t¨ng cao
nhÊt (17,3%) kÕ ®ã lµ Trung Quèc (12,8%); Th¸i Lan (8,6%)...Riªng vÒ vËn
chuyÓn hµng ho¸ do c¸c yªu cÇu vÒ kü thuËt c¸c h·ng hµng kh«ng cña khu
vùc nµy vÉn ch-a dµnh ®-îc thÞ phÇn cao. Tuy nhiªn ®©y lµ mét lÜnh vùc
høa hÑn nhiÒu tiÒm n¨ng ph¸t triÓn cho hµng kh«ng khu vùc.
17
III. ¶nh h-ëng qua l¹i gi÷a hµng kh«ng vµ sù ph¸t
triÓn cña th-¬ng m¹i thÕ giíi
1. Sù ph¸t triÓn cña th-¬ng m¹i ®em ®Õn nh÷ng tiÒm n¨ng thÞ tr-êng
hµng kh«ng
Sù t¨ng tr-ëng cña nÒn kinh tÕ t¹o ®iÒu kiÖn cho ngµnh vËn t¶i hµng
kh«ng ph¸t triÓn. Nhµ n-íc vµ ngµnh cã nhiÒu vèn h¬n ®Ó ®Çu t- ph¸t triÓn
h¹ tÇng c¬ së, ph-¬ng tiÖn vËn t¶i nh- s©n bay, c¸c hÖ thèng qu¶n lý bay,
m¸y bay. Thu nhËp cña d©n c- t¨ng, c¸c ngµnh s¶n xuÊt ph¸t triÓn lµm t¨ng
kh¶ n¨ng thanh to¸n, yªu cÇu vÒ thêi gian trë nªn cÇn thiÕt, do ®ã nhu cÇu
®i l¹i b»ng ®-êng hµng kh«ng v× du lÞch t¨ng lªn. V× vËy l-îng hµnh kh¸ch
®-îc chuyªn chë b»ng ®-êng hµng kh«ng ë c¸c n-íc gia t¨ng m¹nh. Theo
sè liÖu thèng kª cña ViÖn Khoa häc hµng kh«ng tÝnh trung b×nh hµng n¨m
kinh tÕ ph¸t triÓn 1% kÐo theo vËn chuyÓn b»ng ®-êng hµng kh«ng t¨ng
1,95% trong ®ã tÝnh riªng vËn chuyÓn hµnh kh¸ch t¨ng 1,45% vµ vËn
chuyÓn hµng ho¸ t¨ng 1,6%. Còng theo sè liÖu thèng kª cña ViÖn th-¬ng
m¹i thÕ giíi n¨m 2000 t¨ng 1% th× ®ång thêi víi nã vËn chuyÓn hµng
kh«ng t¨ng 0,8% cô thÓ sè l-îng hµnh kh¸ch t¨ng 0,6% vµ sè l-îng hµng
ho¸ vËn chuyÓn t¨ng 0,66%. Tuy tèc ®é t¨ng cña hµng kh«ng thÊp h¬n do
tËp qu¸n chuyªn chë b»ng ®-êng biÓn nh-ng còng ®· ph¶n ¸nh sù t¸c ®éng
m¹nh mÏ cña kinh tÕ nãi chung vµ cña nÒn th-¬ng m¹i thÕ giíi nãi riªng
®Õn ngµnh hµng kh«ng còng nh- nh÷ng ®ãng gãp to lín cña ngµnh hµng
kh«ng ®èi víi nÒn th-¬ng m¹i.
Quan hÖ quèc tÕ më réng, ®Çu t- n-íc ngoµi (c¶ FDI vµ ODA) t¨ng
nhanh lµm t¨ng khèi l-îng c¸c ®oµn n-íc ngoµi ®Õn dù héi nghÞ, §¹i héi
thÓ thao – v¨n ho¸, kh¶o s¸t, triÓn l·m, héi th¶o, ®µm ph¸n vµ còng t¨ng sè
ng-êi n-íc ngoµi ®Õn mét n-íc lµm viÖc t¹i c¸c doanh nghiÖp liªn doanh.
Du lÞch còng ®ãng vai trß rÊt quan träng ®èi víi t¨ng tr-ëng cña ngµnh
hµng kh«ng vµ khi kinh tÕ ph¸t triÓn sÏ lµm cho l-îng kh¸ch du lÞch ®Õn
18
c¸c n-íc t¨ng, lµm t¨ng møc vËn chuyÓn hµnh kh¸ch cña ngµnh vËn t¶i, ®Æc
biÖt lµ hµng kh«ng. NÒn kinh tÕ më cöa còng thóc ®Èy nh÷ng ng-êi sèng ë
n-íc ngoµi trë vÒ quª h-¬ng th¨m ng-êi th©n, du lÞch, gãp phÇn x©y dùng
kinh tÕ ngµy cµng nhiÒu vµ th-êng xuyªn h¬n. §a sè nh÷ng ng-êi nµy ®i
b»ng ®-êng hµng kh«ng.
XuÊt nhËp khÈu t¨ng m¹nh cã t¸c ®éng phÇn nµo ®Õn vËn t¶i hµng
kh«ng, tuy kh«ng lín v× l-îng hµng ho¸ chuyªn chë b»ng ®-êng hµng
kh«ng chiÕm tû lÖ rÊt nhá. VËn t¶i hµng kh«ng chuyªn chë c¸c hµng thuû
s¶n, hoa qu¶ t-¬i ... nh÷ng hµng ho¸ cña ngµnh n«ng nghiÖp ®ang t¨ng
m¹nh, c¸c hµng triÓn l·m, m¸y mãc thiÕt bÞ cÇn thiÕt do yªu cÇu cña nÒn
kinh tÕ. Giao l-u kinh tÕ ®-îc më réng lµm t¨ng nhu cÇu vÒ trao ®æi th- tõ,
b-u ®iÖn ... gi÷a c¸c n-íc, lµ nguån hµng ®¸ng kÓ trong chuyªn chë hµng
kh«ng. Vµo nh÷ng n¨m 30 khi bu«n b¸n gi÷a c¸c n-íc ch-a ph¸t triÓn th×
vËn t¶i hµng kh«ng nãi chung vµ vËn t¶i hµng ho¸ b»ng ®-êng hµng kh«ng
nãi riªng gÇn nh- b»ng kh«ng. Th-¬ng m¹i ph¸t triÓn kÐo theo nh÷ng nhu
cÇu vËn chuyÓn c¸c lo¹i hµng ho¸ cÇn thêi gian vËn chuyÓn nhanh còng nhyªu cÇu an toµn lín ®· më ra con ®-êng cho hµng kh«ng thÓ hiÖn nh÷ng -u
thÕ mµ c¸c ph-¬ng thøc vËn chuyÓn kh¸c kh«ng thÓ cã. Ngµy nay, khi nÒn
th-¬ng m¹i hiÖn ®¹i ®¹t møc cao, hµng kh«ng còng kh«ng ngõng ph¸t triÓn
®¸p øng nhu cÇu vËn chuyÓn cña th-¬ng m¹i, trë thµnh mét ngµnh kh«ng
thÓ thiÕu ®-îc trong viÖc thùc hiÖn c¸c hîp ®ång bu«n b¸n quèc tÕ.
MÆt kh¸c, ngµy nay ®i l¹i vµ du lÞch lµ nh÷ng nh©n tè kinh tÕ quan
träng trong nÒn th-¬ng m¹i thÕ giíi, chiÕm tíi 10% tæng doanh sè th-¬ng
m¹i. TiÒn do c¸c kh¸ch du lÞch chi tiªu ®· kÝch thÝch trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp
nÒn th-¬ng m¹i nhiÒu n-íc vµ cã ¶nh h-ëng tèt ®Õn c¸n c©n thanh to¸n
quèc tÕ cña c¸c n-íc nµy. Nhê cã vËn t¶i hµng kh«ng, kh¸ch du lÞch táa ra
kh¾p thÕ giíi, nhÊt lµ hay dån ®Õn th¨m phong c¶nh thiªn nhiªn ë c¸c n-íc
®ang ph¸t triÓn, t¹o nªn mét nguån thu ngo¹i tÖ ®¸ng kÓ vµ t¸c ®éng t-¬ng
®èi tèt ®Õn t×nh h×nh kinh tÕ c¸c n-íc. NÕu tÝnh ®Õn c¸c dù ®o¸n vÒ møc
19
t¨ng tr-ëng ngµnh du lÞch th× nguån thu tõ kh¸ch du lÞch quèc tÕ cña khu
vùc §«ng ¸ - Th¸i B×nh D-¬ng sÏ lµ kho¶ng 2,1 tû USD vµo n¨m 2010
(Nguån: Th«ng tin hµng kh«ng sè 21/1998).
2. T×nh h×nh kinh tÕ nãi chung vµ th-¬ng m¹i nãi riªng ¶nh h-ëng tiªu
cùc ®Õn ngµnh vËn t¶i hµng kh«ng
Cïng víi nh÷ng ¶nh h-ëng tÝch cùc, bÊt kú mét sù biÕn ®éng nµo cña
nÒn kinh tÕ nãi chung vµ ho¹t ®éng th-¬ng m¹i nãi riªng còng ¶nh h-ëng
trùc tiÕp ®Õn ngµnh hµng kh«ng.
Mét vÝ dô ®iÓn h×nh lµ cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ ë Ch©u ¸ t¸c ®éng
m¹nh ®Õn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nãi chung vµ ngµnh vËn t¶i hµng kh«ng nãi
riªng. Møc ®é suy gi¶m thÞ tr-êng rÊt trÇm träng kÓ tõ quý IV n¨m 1997 vµ
tiÕp tôc diÔn biÕn theo chiÒu h-íng xÊu trong n¨m 1998, ®Çu n¨m 1999.
Khñng ho¶ng thÞ tr-êng trÇm träng nhÊt ph¶i ra tËn khu vùc §«ng Nam ¸
(Th¸i Lan, Philippines, Malaysia) lµ khu vùc thÞ tr-êng träng ®iÓm cña vËn
t¶i hµng kh«ng ViÖt Nam.
Sù mÊt gi¸ ®ång tiÒn cña ®ång tiÒn c¸c n-íc dÉn ®Õn suy gi¶m gi¸
b¸n quy ra USD, v× thÕ doanh thu cña ngµnh t¹i c¸c thÞ tr-êng quèc tÕ ë c¸c
n-íc bÞ gi¶m rÊt m¹nh. Doanh thu trung b×nh trªn thÞ tr-êng Hµn Quèc, §µi
Loan gi¶m kho¶ng 40 – 50 %, NhËt gi¶m 15%, Hång K«ng 10%, Th¸i
Lan gi¶m 40% so víi thêi kú tr-íc khñng ho¶ng.
Cßn ë ViÖt Nam do ®ång tiÒn mÊt gi¸ Ýt h¬n so víi ®ång tiÒn víi c¸c
n-íc kh¸c trong khu vùc nªn gi¸ c¶ ë ViÖt Nam ®¾t h¬n v× ®ång tiÒn ViÖt
Nam chØ mÊt gi¸ kho¶ng 14% trong khi ®ång tiÒn c¸c n-íc kh¸c mÊt gi¸
h¬n rÊt nhiÒu còng lµ mét yÕu tè lµm gi¶m l-îng kh¸ch du lÞch ®Õn ViÖt
Nam, ®ã lµ mét th¸ch thøc rÊt lín ®èi víi vËn t¶i hµng kh«ng ViÖt Nam
hiÖn nay. H¬n n÷a, ®ång tiÒn mÊt gi¸ còng khiÕn cho ho¹t ®éng nhËp khÈu
cña c¸c n-íc gÆp nhiÒu khã kh¨n khiÕn cho l-îng hµng nhËp khÈu gi¶m ®i
dÉn ®Õn l-îng hµng ho¸ chuyªn chë b»ng ®-êng hµng kh«ng ë c¸c n-íc
Ch©u ¸ gi¶m m¹nh.
20
- Xem thêm -