Tài liệu Xây dựng nông thôn mới huyện gia bình, tỉnh bắc ninh giai đoạn 2010 2017

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TRẦN THỊ PHI XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI HUYỆN GIA BÌNH, TỈNH BẮC NINH GIAI ĐOẠN 2010 - 2017 LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC THÁI NGUYÊN - 2018 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TRẦN THỊ PHI XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI HUYỆN GIA BÌNH, TỈNH BẮC NINH GIAI ĐOẠN 2010 - 2017 Chuyên ngành: Địa lí học Mã số: 8 31 05 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÍ HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Việt Tiến THÁI NGUYÊN - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi, các số liệu trích dẫn có nguồn gốc rõ ràng. Kết quả trong luận văn chưa được công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu nào khác. Thái Nguyên, tháng 6 năm 2018 Tác giả luận văn Trần Thị Phi i LỜI CẢM ƠN Trong thời gian thực hiện luận văn, em đã nhận được sự giúp đỡ quý báu của nhiều tập thể, cá nhân trong và ngoài nhà trường. Trước hết, em xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Ban chủ nhiệm khoa Địa Lí cùng các thầy, cô giáo Trường Đại học Sư Phạm - Đại học Thái Nguyên đã tận tình giảng dạy và giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập tại trường. Em xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Việt Tiến, người đã hết lòng hướng dẫn em trong quá trình tìm hiểu, nghiên cứu và triển khai luận văn thạc sĩ này. Em xin chân thành cảm ơn Cục Thống kê tỉnh Bắc Ninh, chi cục Thống kê huyện Gia Bình, Ban chỉ đạo xây dựng NTM tỉnh Bắc Ninh, Ban chỉ đạo xây dựng NTM huyện Gia Bình, Ban chỉ đạo xây dựng NTM các xã Bình Dương, Nhân Thắng và các ban, ngành huyện Gia Bình, Bắc Ninh, cùng bạn bè đồng nghiệp, người thân đã tạo điều kiện thuận lợi cho em thu thập thông tin, dữ liệu và khảo sát thực tế để thực hiện đề tài này. Tuy nhiên, do năng lực, kinh nghiệm nghiên cứu và nguồn tư liệu còn hạn chế, địa bàn nghiên cứu phức tạp nên không tránh khỏi những thiếu sót và tồn tại nhất định. Em rất mong nhận được ý kiến đóng góp của quý thầy cô, bạn bè để tiếp tục nghiên cứu và giải quyết thấu đáo hơn những vấn đề còn tồn tại của luận văn. Em xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 6 năm 2018 Học viên Trần Thị Phi ii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................. iv DANH MỤC CÁC BẢNG................................................................................ v DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................ vi MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1 2. Mục tiêu, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu .................................................. 2 3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 3 4. Quan điểm nghiên cứu .................................................................................. 6 5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 7 6. Những đóng góp chính của luận văn ............................................................ 8 7. Cấu trúc đề tài ............................................................................................... 9 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI ........................................................................................... 10 1.1. Cơ sở lí luận .......................................................................................... 10 1.1.1. Một số lí luận cơ bản về nông thôn....................................................... 10 1.1.2. Những vấn đề cơ bản về phát triển “Nông Thôn Mới” ........................ 13 1.1.3. Nguyên tắc thực hiện xây dựng NTM .................................................. 20 1.1.4. Các bước xây dựng NTM ..................................................................... 21 1.1.5. Nội dung Bộ tiêu chí Quốc gia về NTM ............................................... 22 1.2. Cơ sở thực tiễn ...................................................................................... 28 1.2.1. Kinh nghiệm xây dựng NTM ở một số nước trên thế giới ................... 28 1.2.2. Tình hình xây dựng NTM ở Việt Nam ................................................. 31 1.2.3. Khái quát xây dựng Nông thôn mới ở tỉnh Bắc Ninh ........................... 33 Tiểu kết Chương 1 ........................................................................................... 35 iii Chương 2. CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG VÀ THỰC TRẠNG XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI Ở HUYỆN GIA BÌNH, TỈNH BẮC NINH GIAI ĐOẠN 2010 - 2017 .................................... 36 2.1. Các nhân tố ảnh hưởng tới xây dựng nông thôn mới huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh ......................................................................................... 36 2.1.1. Các nhân tố tự nhiên ............................................................................. 36 2.1.2. Các nhân tố kinh tế - xã hội .................................................................. 44 2.1.3. Đánh giá chung ..................................................................................... 53 2.2. Thực trạng xây dựng nông thôn mới huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh ..... 54 2.2.1. Công tác chỉ đạo thực hiện chương trình xây dựng Nông thôn mới .... 54 2.2.2. Thực trạng xây dựng nông thôn mới theo 19 tiêu chí ở huyện Gia Bình, tỉnh Bắc ninh giai đoạn 2010-2017 ............................................. 55 2.2.3. Mô hình xây dựng nông thôn mới tại xã Bình Dương, xã đạt chuẩn nông thôn mới năm 2014 ...................................................................... 65 2.2.4. Những vấn đề đặt ra trong xây dựng nông thôn mới tại xã Nhân Thắng, huyện Gia Bình ......................................................................... 68 2.2.5. Đánh giá chung, những thành tựu và hạn chế và nguyên nhân trong xây dựng nông thôn mới huyện Gia Bình giai đoạn 2010 - 2017 ............. 70 Tiểu kết chương 2............................................................................................ 72 Chương 3. ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI Ở HUYỆN GIA BÌNH TỈNH BÁC NINH .................................... 73 3.1. Quan điểm xây dựng Nông thôn mới của huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2018 - 2025 .................................................................. 73 3.2. Mục tiêu, nhiệm vụ xây dựng Nông thôn mới của huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2018 - 2025 .................................................... 74 3.2.1. Mục tiêu ................................................................................................ 74 3.2.2. Nhiệm vụ trọng tâm .............................................................................. 75 iv 3.3. Giải pháp cơ bản đẩy mạnh xây dựng Nông thôn mới trên địa bàn huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2018 - 2025 ........................ 77 3.3.1. Nâng cao nhận thức cho cấp ủy đảng, cán bộ, đảng viên và nông dân trong công tác vận động nông dân xây dựng nông thôn mới ......... 77 3.3.2. Đổi mới nội dung và phương thức vận động nông dân xây dựng nông thôn mới của các đảng bộ xã........................................................ 78 3.3.3. Đổi mới cơ chế, chính sách ................................................................... 79 3.3.4. Tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của các đảng bộ xã đối với chính quyền và các tổ chức, đoàn thể trong công tác vận động nông dân xây dựng nông thôn mới ....................................................................... 81 3.3.5. Tăng cường nguồn lực cho công tác vận động nông dân xây dựng nông thôn mới ....................................................................................... 82 Tiểu kết chương 3............................................................................................ 83 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 84 1. Kết luận ....................................................................................................... 84 2. Kiến nghị ..................................................................................................... 85 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 86 PHỤ LỤC v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt STT Viết đầy đủ 1 BCĐ Ban chỉ đạo 2 BCH Ban chấp hành 3 BQL Ban quản lí 4 CN Công nghiệp 5 CN - XD Công nghiệp - xây dựng 6 CNH - HĐH Công nghiệp hoá - hiện đại hóa 7 HTX Hợp tác xã 8 KT - XH Kinh tế - xã hội 9 KH Kế hoạch 10 NN Nông nghiệp 11 NQ Nghị quyết 12 NTM NTM 13 TTLL Thông tin liên lạc 14 UBND Ủy ban nhân dân 15 VH - XH Văn hóa - xã hội 16 VH - XH - MT Văn hóa - xã hội - môi trường iv DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Diện tích, dân số và mật độ dân số huyện Gia Bình năm 2017....... 37 Bảng 2.2. Tình hình sử dụng đất huyện Gia Bình năm 2017 ...................... 40 Bảng 2.3. Hiện trạng lao động huyện Gia Bình năm 2010 và 2017 ........... 47 Bảng 2.4. Tỉ lệ thất nghiệp ở thành thị và tỉ lệ thời gian làm việc được sử dụng của lao động nông thôn huyện Gia Bình giai đoạn 2010 -2017 .................................................................................. 48 Bảng 2.5. Tổng hợp đánh giá số xã đạt tiêu chí NTM theo từng tiêu chí năm 2013 và 2017 huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh .............. 63 v DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2.1. Bản đồ hành chính huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh .................... 38 Hình 2.2. Cơ cấu sử dụng đất huyện Gia Bình năm 2017 ........................... 41 Hình 2.3. Quy mô dân số huyện Gia Bình giai đoạn 2000 - 2017 .............. 45 Hình 2.4. Cơ cấu lao động phân theo ngành kinh tế huyện Gia Bình giai đoạn 2010 - 2017 .................................................................. 48 vi MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Nông thôn có vai trò đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước, phát triển nông thôn đang là vấn đề quan tâm hàng đầu của Đảng và Chính phủ. Trong điều kiện phát triển nền kinh tế thị trường hiện đại và hội nhập quốc tế, bộ mặt nông nghiệp, nông thôn Việt Nam khó có thể thay đổi nếu không có những tác động mạnh mẽ về mặt thể chế. Xây dựng nông thôn mới là một mục tiêu quan trọng trong chủ trương của Đảng Cộng sản Việt Nam về nông nghiệp, nông dân và nông thôn, được xác định trong Nghị quyết số 26 - NQ/TƯ ngày 5/8/2008 của Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Trung ương khóa X [6]. Không thể có một nước công nghiệp nếu nông nghiệp, nông thôn lạc hậu, nông dân có đời sống văn hóa và vật chất thấp. Chính vì điều đó Đảng và nhà nước đã cho triển khai Chương trình quốc gia xây dựng Nông thôn mới, đây là một chương trình tổng thể, toàn diện và lâu dài nhằm đáp ứng nguyện vọng bao đời của nông dân. Việc triển khai chương trình đã có những kết quả tích cực: Nông nghiệp, nông thôn bước đầu phát triển theo hướng bền vững, đời sống của người nông dân dần được nâng cao, kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội từng bước cải thiện; cơ cấu kinh tế và các hình thức sản xuất ngày càng phù hợp hơn, xã hội nông thôn ngày càng ổn định, môi trường sinh thái được bảo vệ; an ninh trật tự được giữ vững; đời sống vật chất và tinh thần của người dân được nâng lên một bước… Song thực tiễn không thể phủ nhận quá trình này đang gặp không ít khó khăn và bộc lộ những hạn chề cần khắc phục: Kết cấu hạ tầng nông thôn có cải thiện nhưng chậm, sản xuất nông nghiệp phát triển nhưng vẫn manh mún, nhỏ lẻ, công nghệ bảo quản chế biến còn hạn chế, chưa gắn chế biến với thị trường tiêu thụ sản phẩm; chất lượng nông sản chưa đủ sức cạnh tranh trên thị trường; chuyển dịch cơ cấu kinh tế, ứng dụng khoa học công nghệ trong nông nghiệp đã triển khai nhưng còn chậm, tỷ trọng chăn nuôi trong nông nghiệp vẫn chưa được cải thiện nhiều và còn khá thấp; cơ giới hoá chưa 1 đồng bộ; thu nhập của nông dân đã tăng lên nhưng với tốc độ chậm nên vẫn ở mức thấp tương đối, tỷ lệ hộ nghèo còn cao; nhiều nét văn hoá truyền thống đang có nguy cơ mai một... Gia Bình là một huyện thuần nông thuộc tỉnh Bắc Ninh. Trong những năm qua, vấn đề xây dựng Nông thôn mới tại huyện luôn được quan tâm và từng bước hoàn thiện. Năm 2014, huyện Gia Bình có 4 xã đạt chuẩn Nông thôn mới, còn lại đạt bình quân chung 15 tiêu chí trên 1 xã. Kết cấu hạ tầng kinh tế xã hội nông thôn từng bước được hoàn thiện, thu nhập của người dân tăng, người dân có điều kiện đầu tư phát triển các công trình phúc lợi xã hội... bộ mặt nông thôn được cải thiện đáng kể theo hướng ngày càng hoàn thiện hơn. Tuy nhiên những thành tựu đạt được còn khá khiêm tốn, chưa tương xứng với tiềm năng của huyện. Theo đánh giá chung, nền kinh tế của huyện còn gặp nhiều khó khăn; phát triển nông nghiệp, nông thôn vẫn còn chậm, bộ mặt Nông thôn mới chậm thay đổi, đời sống nông dân còn nhiều hạn chế so với các địa phương khác trong tỉnh. Xuất phát từ thực tiễn huyện Gia Bình với mong muốn có nền nông nghiệp bền vững, nông thôn hiện đại, văn minh, nông dân có đời sống vật chất và tinh thần phát triển, tôi chọn đề tài “Xây dựng Nông thôn mới huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2010 - 2017” để thực hiện luận văn tốt nghiệp thạc sĩ của mình. 2. Mục tiêu, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 2.1. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng Nông thôn mới, luận văn phân tích các nhân tố ảnh hưởng và thực trạng xây dựng Nông thôn mới ở huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2010 - 2017. Từ đó đề xuất các giải pháp cơ bản nhằm đẩy nhanh quá trình xây dựng Nông thôn mới huyện Gia Bình tỉnh Bắc Ninh giai đoạn tiếp theo. 2 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về xây dựng Nông thôn mới trong phát triển kinh tế - xã hội; - Phân tích các nhân tố ảnh hưởng và thực trạng xây dựng Nông thôn mới ở huyện Gia Bình tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2010 - 2017; - Đề xuất một số giải pháp góp phần thúc đẩy quá trình xây dựng Nông thôn mới ở huyện Gia Bình tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2018 - 2025. 2.3. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về không gian: Đề tài nghiên cứu trên phạm vi toàn huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh, gồm 14 xã và 01 thị trấn. - Thời gian nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu thực trạng xây dựng Nông thôn mới ở huyện Gia Bình giai đoạn 2010 - 2017; các số liệu nguồn phục vụ cho nghiên cứu tập trung chủ yếu trong giai đoạn nói trên. - Nội dung nghiên cứu: Nghiên cứu đặc điểm xây dựng Nông thôn mới ở huyện Gia Bình giai đoạn 2010 - 2017 theo 19 tiêu chí Thủ tướng Chính phủ đã ban hành, tập trung phân tích những thuận lợi và khó khăn trong quá trình thực hiện cũng như những thành tích đạt được; trên cơ sở đó đi sâu nghiên cứu 02 xã trọng điểm Bình Dương và Nhân Thắng. Luận văn cũng nghiên cứu đề xuất các giải pháp thúc đẩy quá trình xây dựng Nông thôn mới giai đoạn 2018 - 2025. 3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 3.1. Trên thế giới Trong thời kì đổi mới, phát triển nông nghiệp, nông thôn và giải quyết vấn đề nông thôn đang là mối quan tâm chung của cả cộng đồng. Và đây cũng là chủ đề thu hút sự quan tâm, nghiên cứu của nhiều nhà quản lí, các cơ quan, trung nghiên cứu và các nhà khoa học trên thế giới cũng như Việt Nam với nhiều khía cạnh và mức độ nghiên cứu khác nhau. Các nghiên cứu về xây dựng các chương trình để phát triển nông nghiệp, nông thôn ban đầu là ở các nước Châu Âu, Châu Mỹ, Châu Á, trong 3 đó nổi bật nhất các phong trào xây dựng nông thôn vào những năm cuối thế kỉ XX là Nhật Bản, Hàn Quốc,… Từ đó đến nay nông nghiệp, nông thôn đã trở thành đối tượng nghiên cứu của nhiều nhà khoa học, nhiều trung tâm, học viện nghiên cứu. Một trong những nội dung đầu tiên của xây dựng Nông thôn mới là nghiên cứu các vấn đề cơ bản về của chính sách nông nghiệp ở một số nước, sau này là những công trình nghiên cứu có thể kể đến là cuốn: “Chính sách nông nghiệp trong các nước đang phát triển” của tác giả Frans Ellits do Nhà xuất bản Nông nghiệp ấn hành năm 1994 [18].Tác giả cuốn sách đã đưa ra những vấn đề cơ bản của chính sách nông nghiệp ở các nước đang phát triển từ việc nghiên cứu lí thuyết và khảo sát thực tế ở một số nước Châu Á, Châu Phi và Châu Mỹ La Tinh. Công trình nghiên cứu: “Một số vấn đề nông nghiệp, nông dân, nông thôn ở các nước và Việt Nam” của tác giả Benedict J.tria kerrkvliet, Jamesscott được Nguyễn Ngọc và Đỗ Đức Định sưu tầm và giới thiệu, nhà xuất bản Hà Nội phát hành năm 2000 [6]. Trong công trình này, các tác giả đã nghiên cứu về vai trò, đặc điểm của nông dân, thiết chế nông thôn ở một số nước trên thế giới và những kết quả bước đầu trong nghiên cứu làng quê truyền thống ở Việt Nam. Dự án MISPA năm 2006 với vấn đề “Lý luận và thực tiễn xây dựng nông thôn mới xã hội chủ nghĩa” do tac giả Cù Ngọc Hưởng [31] đã nghiên cứu vấn đề xây dựng Nông thôn mới xã hội chủ nghĩa ở Trung Quốc trên nhiều khía cạnh. Từ sự hình thành khái niệm, bối cảnh, nội hàm, ý nghĩa thực hiện của sự nghiệp xây dựng Nông thôn mới xã hội chủ nghĩa. Trong thời gian gần đây, các nhà nghiên cứu thuộc tổ chức Nông Lương Liên hợp quốc (FAO) cũng đã đưa ra một số công trình nghiên cứu về kinh tế nông nghiệp, nông thôn. 3.2. Ở Việt Nam Tác giả Nguyễn Văn Bích, trong cuốn sách "Nông nghiệp, nông thôn Việt Nam sau hai mươi năm đổi mới - Quá khứ và hiện tại" [7] đã nhìn nhận 4 một cách khá toàn diện lịch sử phát triển nông nghiệp, nông thôn và nông dân nước ta trong thế kỷ XX, nhất là thời gian sau khi đất nước thực hiện đổi mới nền kinh tế - xã hội. Vấn đề nông nghiệp, nông dân và nông thôn được ban hành từ nghị quyết số 26/NQ-TW ngày 5/8/2008[1]; Quyết định của Chính phủ v/v phê duyệt mục tiêu Quốc gia xây dựng Nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020; Ban hành Bộ Tiêu chí Quốc gia Nông thôn mới [6]. Tư tưởng chỉ đạo xây dựng Nông thôn mới được phân tích sâu sắc tại nghiên cứu của Tô Huy Rứa "Nông nghiệp, nông thôn, nông dân, nông thôn trong đổi mới ở Việt Nam - Một số vấn đề lí luận và thực tiễn" [14].Với vai trò đặc biệt quan trọng của vấn đề này, một số nhà khoa học đi sâu nghiên cứu, tiêu biểu là nghiên cứu của Vũ Văn Phúc, trong cuốn sách "Xây dựng Nông thôn mới những vấn đề lý luận và thực tiễn" [25], với nhiều bài viết của các nhà khoa học, lãnh đạo các cơ quan trung ương, các địa phương, các ngành, các cấp về xây dựng Nông thôn mới, với những nội dung như: Những vấn đề lý luận chung và kinh nghiệm quốc tế về xây dựng Nông thôn mới, đặc biệt thực tiễn xây dựng Nông thôn mới ở Việt Nam được trình bày khá phong phú về thực tiễn triển khai xây dựng Nông thôn mới ở một số tỉnh: Lai Châu, Lào Cai, Phú Thọ, Ninh Bình, Nghệ An,... Liên quan đến các nghiên cứu về quá trình xây dựng Nông thôn mới, có nhiều công trình, bài viết được đăng trên các báo, tạp chí. Hồ Xuân Hùng: “Xây dựng Nông thôn mới là sự nghiệp cách mạng lâu dài của Đảng và nhân dân ta” [20], đã nêu rõ nội dung nông thôn và Nông thôn mới xã hội chủ nghĩa Việt Nam được thể hiện ở ba chức năng: Chức năng về sản xuất nông nghiệp, gìn giữ bản sắc truyền thống văn hóa dân tộc và bảo đảm môi trường sinh thái. Tác giả cũng nhấn mạnh một số biện pháp và điều kiện nhằm thực hiện 19 tiêu chí Quốc gia về xây dựng Nông thôn mới trong giai đoạn hiện nay... Một số nghiên cứu chuyên ngành về xây dựng Nông thôn mới, Th.s Lương Thành Công (2013): “Nghiên cứu xây dựng Nông thôn mới huyện Võ 5 Nhai, tỉnh Thái Nguyên” [12]; Th.s Nguyễn Thanh Tuấn (2014): “Thực trạng và giải pháp xây dựng Nông thôn mới trên địa bàn huyện tân Kỳ, tỉnh Nghệ An [30]; TS. Nguyễn văn Hùng (2015) “Xây dựng Nông thôn mới trong phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Bắc Ninh” [21]... 4. Quan điểm nghiên cứu 4.1. Quan điểm hệ thống Đối tượng nghiên cứu khoa học của địa lí là tất cả các hiện tượng, các yếu tố tự nhiên, kinh tế, văn hóa, xã hội trong các mối tương tác, qua lại lẫn nhau. Sự đổi, vận động của thành phần này kéo theo sự biến đổi của thành phần khác và có thể dẫn đến sự thay đổi của cả hệ thống. Huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh được xem là một hệ thống lãnh thổ KT XH. Trong đó các nhân tố KT - XH có mối quan hệ thống nhất biện chứng với nhau. Các bộ phận lãnh thổ hành chính của huyện là các hệ thống cấp thấp hơn tác động qua lại với nhau trong phát triển KT - XH. 4.2. Quan điểm tổng hợp - lãnh thổ Nếu coi các đối tượng nghiên cứu của vấn đề xây dựng Nông thôn mới là một thể thống nhất có sự phân bố trên một không gian lãnh thổ nhất định, trong đó các đối tượng này có tác động qua lại với nhau và với các thành phần KT XH khác một cách chặt chẽ trên cùng một phạm vi lãnh thổ. Vì vậy quan điểm này được vận dụng vào luận văn thông qua việc phân tích các tiềm năng cho xây dựng Nông thôn mới của huyện Gia Bình trong mối liên hệ tổng hợp các yếu tố. Các yếu tố tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên đã được phân tích gắn với những đặc thù của huyện về các mặt vị trí địa lí, lịch sử phát triển, truyền thống, phong tục tập quán của từng dân tộc và định hướng phát triển. Trên cơ sở đó, thấy được mức độ tác động khác nhau của vấn đề xây dựng Nông thôn mới đến bộ mặt nông thôn và đời sống của người dân. 4.3. Quan điểm lịch sử - viễn cảnh Bất cứ một sự vật, hiện tượng nào đều có quá trình vận động lâu dài theo thời gian. Sự phát triển KT - XH, đặc biệt là các điều kiện tự nhiên và môi 6 trường sinh thái của địa phương không chỉ thay đổi theo không gian mà còn thay đổi theo thời gian. Vì vậy khi nghiên cứu mô hình xây dựng Nông thôn mới vận dụng quan điểm này sẽ thấy được sự biến đổi của chúng. Từ đó đưa ra được các giải pháp nhằm xây dựng mô hình Nông thôn mới phù hợp với đặc điểm của huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh - Một huyện thuộc vùng Đồng bằng sông Hồng. 4.4. Quan điểm phát triển bền vững Một trong những nhiệm vụ quan trọng của phát triển KT - XH nói chung và xây dựng Nông thôn mới là sự phát triển bền vững về kinh tế, xã hội, môi trường. Vì vậy xây dựng Nông thôn mới đảm bảo kinh tế nông thôn có tốc độ tăng trưởng nhanh, hiệu quả ổn định. Về mặt xã hội, phải chú trọng đến việc xóa đói giảm nghèo, giải quyết việc làm, nâng cao chất lượng cuộc sống, bảo tồn di sản văn hóa dân tộc. Còn về phương diện môi trường là giữ gìn tính đa dạng sinh học, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, ngăn chặn sự ô nhiễm và xuống cấp của môi trường nông thôn. Quan điểm phát triển bền vững có ý nghĩa hết sức quan trọng đối với xây dựng Nông thôn mới ở huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh, địa phương có sự phát triển mạnh về về KT - XH đồng thời cũng có nhiều tác động tiêu cực đến môi trường sinh thái. 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp thu thập, phân tích, tổng hợp tài liệu Xây dựng Nông thôn mới thu hút sự quan tâm của nhiều nhà khoa học. Tư liệu về xây dựng Nông thôn mới rất đa dạng và phong phú, việc lựa chọn tài liệu, về cơ bản được nhìn nhận theo góc độ địa lý kinh tế - xã hội. Đối với địa bàn huyện Gia Bình, tài liệu được thu thập từ khác nhau như: Của Chính phủ, Ban chỉ đạo mục tiêu Quốc gia xây dựng Nông thôn mới tỉnh Bắc Ninh, Ban chỉ đạo mục tiêu Quốc gia xây dựng Nông thôn mới huyện Gia Bình, Cục thống kê tỉnh Bắc Ninh, Chi cục thống kê huyện Gia Bình, các báo cáo, các nghiên cúa và các tài liệu của cơ quan khác có liên quan. 7 5.2. Phương pháp phân tích số liệu thống kê Trên cơ sở những số liệu đã thu thập, phương pháp thống kê được sử dụng để xử lí các số liệu phục vụ mục đích nghiên cứu. Dựa trên các nguồn tài liệu để tìm ra bản chất của vấn đề, tránh sự chênh lệch giữa các nguồn số liệu. Sản phẩm của việc xử lý này được phân tích, tổng hợp hay hệ thống hóa bằng bảng số liệu, trực quan hóa thành biểu đồ. Là phương pháp thích hợp được sử dụng để thống kê các số liệu như: Số lượng xã đạt số tiêu chí nông thôn mới, kết quả đạt được của mỗi tiêu chí. Việc xử lý số liệu còn kết hợp với các phương pháp phân tích, tổng hợp và so sánh để tìm ra những nhận định, đánh giá của bản thân về vấn đề cần nghiên cứu. 5.3. Phương pháp thực địa Những thông tin từ các tài liệu hiện có không thể có giá trị cao nếu không gắn liền với thực tế trong cuộc sống. Trên cơ sở đó, thực địa trên địa bàn được tiến hành nhiều lần. Qua quá trình khảo sát thực tiễn, đồng thời kết hợp với phương pháp điều tra xã hội học, nên các thông tin thực tế quan sát, nghe và trao đổi giúp tôi có nhiều thông tin mới, kiểm chứng kết quả đã thu thập từ các nguồn tài liệu. Từ đó làm cơ sở để rút ra những nhận định, đánh giá, đồng thời, có thể hiểu hơn đời sống dân cư địa phương.. 5.4. Phương pháp bản đồ - GIS Trong quá trình nghiên cứu, bản đồ được sử dụng như một loại tài liệu tham khảo hữu dụng. Đồng thời, một trong những sản phẩm nghiên cứu là bản đồ. Thông qua phần mềm Mapinfo, các kết quả nghiên cứu về quá trình xây dựng Nông thôn mới trên địa bàn nghiên cứu được thể hiện một cách trực quan và rõ rệt. 6. Những đóng góp chính của luận văn - Tổng quan có chọn lọc, góp phần làm sáng tỏ cơ sở lí luận và thực tiễn về xây dựng Nông thôn mới trong thời kì công nghiệp hóa và hội nhập vào quá trình xây dựng Nông thôn mới ở huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh. 8 - Phân tích, đánh giá những nhân tố ảnh hưởng tới xây dựng nông thôn mới, làm rõ những thuận lợi và khó khăn trong quá trình xây dựng Nông thôn mới ở huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh. - Làm sáng tỏ thực trạng xây dựng nông thôn mới ở huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2010 - 2017. - Đề xuất những định hướng và giải pháp cụ thể giải pháp xây dựng và phát triển mô hình Nông thôn mới trên địa bàn huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2018 - 2025. 7. Cấu trúc đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính của luận văn được trình bày trong 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn về xây dựng Nông thôn mới. Chương 2: Các nhân tố ảnh hưởng và thực trạng xây dựng Nông thôn mới ở huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh. Chương 3: Định hướng và giải pháp đẩy mạnh xây dựng Nông thôn mới ở huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh. 9 Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1. Một số lí luận cơ bản về nông thôn 1.1.1.1. Khái niệm và đặc trưng nông thôn Vùng nông thôn được quan niệm khác nhau ở mỗi nước vì điều kiện kinh tế xã hội, điều kiện tự nhiên ở mỗi nước khác nhau. Cho đến nay chưa có một khái niệm nào được chấp nhận một cách rộng rãi về nông thôn. Để có được định nghĩa nông thôn, người ta so sánh nông thôn và thành thị. Trong khi so sánh có ý kiến dùng chỉ tiêu mật độ dân số và số lượng dân cư. Có ý kiến dùng chỉ tiêu trình độ phát triển kết cấu hạ tầng để phân biệt thành thị và nông thôn. Có ý kiến dùng chỉ tiêu phát triển sản xuất hàng hóa, tiếp cận thị trường để phân biệt thành thị và nông thôn (điều này còn phụ thuộc vào cơ chế kinh tế của mỗi nước). Có ý kiến cho rằng vùng nông thôn là vùng mà dân cư ở đó làm nông nghiệp là chủ yếu (nó phụ thuộc vào cơ cấu kinh tế của vùng). Qua một số ý kiến trên nếu dùng chỉ tiêu riêng lẻ thì chỉ thể hiện từng mặt của vùng nông thôn mà chưa thể hiện vùng nông thôn một cách đầy đủ. Theo ý kiến phân tích của các nhà kinh tế và xã hội học có thể đưa ra khái niệm tổng quá về vùng nông thôn như sau: Nông thôn là vùng khác với thành thị, ở đó một cộng đồng chủ yếu là nông dân sống và làm việc, có mật độ dân cư thấp, có kết cấu hạ tầng kém phát triển hơn, có trình độ dân trí, trình độ tiếp cận thị trường và sản xuất hàng hóa kém hơn. Tuy nhiên, khái niệm trên cần được đặt trong điều kiện thời gian và không gian nhất định của nông thôn mỗi nước, mỗi vùng và cần phải tiếp tục nghiên cứu để có khái niệm chính xác và hoàn chỉnh hơn Nông thôn nước ta là khái niệm để chỉ những vùng đất ở đó người dân sinh sống chủ yếu bằng sản xuất nông nghiệp, hoạt động kinh tế phụ thuộc nhiều vào tài nguyên thiên nhiên. Hiện nay, dân số sống ở nông thôn chiếm khoảng gần 70% tổng dân số nước ta. 10