Tài liệu Chuyên đề bồi dưỡng học sinh giỏi ngữ văn 9

CHUYÊN ĐỀ BỒI DƯỠNG HS GIỎI Môn ngữ văn lớp 9 Năm học: 2011 – 2012 Mét sè néi dung tham kh¶o PhÇn v¨n nghÞ luËn A. Môc tiªu: - Gióp HS cñng cè kiÕn thøc vÒ v¨n nghÞ luËn ®· häc ë c¸c líp 7, 8. - HiÓu thªm vÒ mét sè kiÓu bµi nghÞ luËn trong ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n 9: nghÞ luËn vÒ mét sù viÖc, hiÖn tîng ®êi sèng; nghÞ luËn vÒ mét vÊn ®Ò tư tương ®¹o lÝ; nghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm th¬, truyÖn hoÆc mét ®o¹n trÝch trong t¸c phÈm v¨n häc. - RÌn luyÖn kÜ n¨ng lµm v¨n nghÞ luËn: kÜ n¨ng x¸c ®Þnh ®Ò, kÜ n¨ng lËp ý, dùng ®o¹n, kÜ n¨ng diÔn ®¹t. - §©y lµ nh÷ng kiÕn thøc xuyªn suèt trong n¨m häc líp 9 nhưng v× sau mçi chuyªn ®Ò ngoµi viÖc cung cÊp kiÕn thøc vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm cßn cã phÇn luyÖn ®Ò nªn néi dung kiÕn thøc vÒ v¨n nghÞ luËn ®ựơc t×m hiÓu sím gãp phÇn rÌn kÜ n¨ng tæng hîp cho HS trong häc tËp m«n Ng÷ v¨n. B. ChuÈn bÞ: - Tµi liÖu tham kh¶o: + KÜ n¨ng lµm v¨n nghÞ luËn phæ th«ng (NguyÔn Quèc Siªu) + N©ng cao kÜ n¨ng lµm bµi v¨n nghÞ luËn (Nhµ xuÊt b¶n GD, nhiÒu t¸c gi¶) + TËp lµm v¨n THCS (T¹ §øc HiÒn) + D¹y häc TËp lµm v¨n THCS (NguyÔn TrÝ, NXB GD)… - GV tæng hîp lÝ thuyÕt vÒ v¨n nghÞ luËn vµ c¸c bµi tËp rÌn luyÖn kÜ n¨ng. - HS cñng cè kiÕn thøc vÒ v¨n nghÞ luËn ®· häc vµ ®äc tµi liÖu bæ sung kiÕn thøc. C. Néi dung: 1 I. ¤n tËp v¨n nghÞ luËn: - Kh¸i qu¸t chung vÒ v¨n nghÞ luËn: ®Æc ®iÓm cña v¨n nghÞ luËn, ®Ò v¨n nghÞ luËn, lËp ý cho bµi v¨n nghÞ luËn (phÇn nµy GV hưíng dÉn HS tù «n tËp theo kiÕn thøc Ng÷ v¨n 7) - Phư¬ng ph¸p lËp luËn trong bµi v¨n nghÞ luËn: phÐp lËp luËn chøng minh, phÐp lËp luËn gi¶i thÝch, x©y dùng vµ tr×nh bµy luËn ®iÓm trong v¨n nghÞ luËn…(phÇn nµy GV hương dÉn HS tù «n tËp theo kiÕn thøc Ng÷ v¨n 8) - C¸c yÕu tè biÓu c¶m, tù sù, miªu t¶ trong v¨n nghÞ luËn. - GV chó ý c¸c tiªu chÝ cña dÉn chøng v¨n chøng minh, lÝ lÏ trong v¨n gi¶i thÝch. II. Giíi thiÖu c¸c kiÓu bµi nghÞ luËn trong chư¬ng tr×nh Ng÷ v¨n 9. 1. PhÇn lÝ thuyÕt: GV cung cÊp c¸c kiÕn thøc lÝ thuyÕt c¬ b¶n vÒ c¸c kiÓu bµi nghÞ luËn: kh¸i niÖm, néi dung nghÞ luËn, h×nh thøc - bè côc bµi v¨n nghÞ luËn, dµn bµi chung cña c¸c kiÓu bµi: - NghÞ luËn vÒ mét sù viÖc, hiÖn tưîng ®êi sèng. - NghÞ luËn vÒ mét vÊn ®Ò tư tuëng, ®¹o lÝ. - NghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm truyÖn (hoÆc mét ®o¹n trÝch). - NghÞ luËn vÒ mét ®o¹n th¬, bµi th¬. 2. KÜ n¨ng lµm bµi v¨n nghÞ luËn: a. KÜ n¨ng x¸c ®Þnh ®Ò: - §äc kÜ ®Ò, lưu ý nh÷ng tõ ng÷ quan träng gîi hướng lµm bµi. - X¸c ®Þnh ®óng kiÓu bµi nghÞ luËn ®Ó tr¸nh nhÇm lÉn vÒ phư¬ng ph¸p. - X¸c ®Þnh néi dung nghÞ luËn ®Ó tr¸nh l¹c ®Ò. - X¸c ®Þnh ph¹m vi tư liÖu cho bµi viÕt. - GV ®Æc biÖt lu ý kiÓu ra ®Ò cã mÖnh lÖnh vµ kh«ng cã mÖnh lÖnh, nh÷ng ®Ò më ®Ó HS lµm quen víi nh÷ng yªu cÇu míi trong lµm v¨n nghÞ luËn, nhÊt lµ c¸c ®Ò nghÞ luËn x· héi. b. KÜ n¨ng t×m ý vµ lËp dµn ý: 2 - Mét bµi v¨n hay tríc hÕt lµ ph¶i cã nh÷ng ý hay ý hay lµ ý ®óng, s©u, míi vµ riªng. Khi t×m ý cÇn chó ý mét sè vÊn ®Ò sau: + Cã nh÷ng nhËn xÐt kh¸i qu¸t tõ nh÷ng vÊn ®Ò næi bËt, tiªu biÓu trong néi dung nghÞ luËn. + §Ò xuÊt luËn ®iÓm tõ sù so s¸nh nh÷ng néi dung, ®èi tượng cïng lo¹i. + X©y dùng ý tõ nh÷ng ý kiÕn ph¶n ®Ò. + §Æt c¸c c©u hái t×m ý, nhÊt lµ ®èi víi kiÓu bµi nghÞ luËn x· héi… - LËp dµn ý, s¾p xÕp c¸c ý theo mét tr×nh tù hîp lÝ. c. KÜ n¨ng dùng ®o¹n: - ViÕt ®o¹n më bµi: + Më bµi theo c¸ch trùc tiÕp. + Më bµi theo c¸ch gi¸n tiÕp (chó ý rÌn kÜ ®èi víi HSG). - ViÕt c¸c ®o¹n trong phÇn th©n bµi: + C¸c c¸ch lËp luËn: diÔn dÞch, quy n¹p, tæng h¬p - ph©n tÝch. + KÜ n¨ng liªn kÕt gi÷a c¸c ®o¹n v¨n: sö dông tõ ng÷, c©u ®Ó liªn kÕt. - ViÕt ®o¹n kÕt bµi: + X©y dùng ®o¹n kÕt bµi t¬ng øng víi më bµi. + C¸c c¸ch kÕt bµi më. * Trong qu¸ tr×nh dùng ®o¹n, chó ý kÜ n¨ng dïng tõ, ®Æt c©u, ph¸t triÓn ý ®Ó t¨ng chÊt v¨n vµ ®é s©u s¾c cho bµi viÕt. KÕt hîp c¸c kiÕn thøc GV cung cÊp, c¸c vÝ dô minh ho¹, cÇn dµnh thêi gian cho HS luyÖn viÕt vµ chÊm ch÷a, ph¸t huy tÝnh s¸ng t¹o cña HS trong lµm v¨n. ………………………………………………………………………………….. Chuyªn ®Ò Tõ v¨n b¶n ®Õn bµi v¨n nghÞ luËn x· héi Mét sè ®Ò v¨n nghÞ luËn x· héi tõ c¸c v¨n b¶n. §Ò sè 1: Trong bµi th¬ Con cß nhµ th¬ ChÕ Lan Viªn cã viÕt: 3 Con dï lín vÉn lµ con cña mÑ, §i hÕt ®êi, lßng mÑ vÉn theo con. ý th¬ gîi cho em nh÷ng suy nghÜ g× vÒ t×nh mÑ trong cuéc ®êi cña mçi con người. §Ó lµm ®îc ®Ò bµi nµy, häc sinh cÇn x¸c ®Þnh ®óng c¸c yªu cÇu sau: - KiÓu bµi: NghÞ luËn x· héi (nghÞ luËn vÒ mét vÊn ®Ò t tëng ®¹o lÝ) - Néi dung nghÞ luËn: VÎ ®Ñp (ý nghÜa) cña t×nh mÑ trong cuéc ®êi mçi con người. - Ph¹m vi t liÖu: Nh÷ng hiÓu biÕt vµ suy nghÜ cña c¸ nh©n vÒ t×nh mÑ trong cuéc sèng cña mçi ngưêi. - C¸c néi dung cÇn viÕt: + Gi¶i thÝch qua ý th¬ cña t¸c gi¶ ChÕ Lan Viªn (ý phô): Dùa trªn néi dung bµi th¬ “Con cß”, ®Æc biÖt lµ hai c©u th¬ mang ý nghÜa triÕt lÝ s©u s¾c kh¼ng ®Þnh t×nh mÑ bao la, bÊt diÖt. Trứơc mÑ kÝnh yªu, con dï cã kh«n lín trưởng thµnh như thÕ nµo ®i ch¨ng n÷a th× vÉn lµ con bÐ nhá cña mÑ, rÊt cÇn vµ lu«n ®ưîc mÑ yªu thư¬ng, che chë suèt ®êi. + Kh¼ng ®Þnh vai trß cña mÑ trong cuéc sèng cña mçi ngưêi (ý chÝnh): MÑ lµ ngêi sinh ra ta trªn ®êi, mÑ nu«i nÊng, ch¨m sãc, d¹y dç chóng ta. MÑ mang ®Õn cho con biÕt bao ®iÒu tuyÖt vêi nhÊt: nguån s÷a trong m¸t, c©u h¸t thiÕt tha, nh÷ng n©ng ®ì, chë che, nh÷ng yªu thư¬ng vç vÒ, mÑ lµ bÕn ®ç b×nh yªn cña cuéc ®êi con, lµ niÒm tin, lµ søc m¹nh n©ng bưíc ch©n con trªn ®ương ®êi,. C«ng lao cña mÑ như nưíc trong nguån, nưíc biÓn §«ng v« tËn. (DÉn chøng cô thÓ) + Mçi chóng ta cÇn ph¶i lµm g× ®Ó ®Òn ®¸p c«ng ¬n cña mÑ? Cuéc ®êi mÑ kh«ng g× vui h¬n khi thÊy con m×nh m¹nh khoÎ, ch¨m ngoan, giái giang vµ hiÕu th¶o. Mçi chóng ta cÇn rÌn luyÖn, häc tËp vµ ch¨m ngoan ®Ó mÑ vui lßng: v©ng lêi, ch¨m chØ, siªng n¨ng, häc giái, biÕt gióp ®ì cha mÑ. (Cã dÉn chøng minh ho¹). + Phª ph¸n nh÷ng biÓu hiÖn, nh÷ng th¸i ®é, hµnh vi cha ®óng víi ®¹o lÝ lµm con cña mét sè ngêi trong cuéc sèng hiÖn nay: c·i l¹i cha mÑ, ham ch¬i, lµm nh÷ng viÖc vi ph¹m ph¸p luËt ®Ó mÑ lo l¾ng, ®au lßng. Cã thÓ phª ph¸n tíi c¶ nh÷ng hiÖn tượng mÑ ruång rÉy, vÊt bá con, cha lµm trßn tr¸ch nhiÖm cña ngừơi cha, ngêi mÑ. 4 + Liªn hÖ, më r«ng ®Õn nh÷ng t×nh c¶m gia ®×nh kh¸c: t×nh cha con, t×nh c¶m cña «ng bµ vµ c¸c ch¸u, t×nh c¶m anh chÞ em ®Ó kh¼ng ®Þnh ®ã lµ nh÷ng t×nh c¶m bÒn v÷ng trong ®êi sèng tinh thÇn cña mçi ngươì. V× vËy mçi chóng ta cÇn g×n gi÷ vµ n©ng niu. T×nh c¶m gia ®×nh bÒn v÷ng còng lµ céi nguån søc m¹nh dùng x©y mét x· héi bÒn v÷ng, ®Ñp tư¬i. §Ò sè 2: LÊy tùa ®Ò Gia ®×nh vµ quª hư¬ng - chiÕc n«i n©ng ®ì ®êi con, h·y viÕt mét bµi nghÞ luËn nªu suy nghÜ cña em vÒ nguån céi yªu thư¬ng cña mçi con ngươì. - §Ò bµi nµy ®ược dùa trªn néi dung, ý nghÜa cña bµi th¬ “Nãi víi con” cña nhµ th¬ Y Phư¬ng, mét bµi th¬ ®· viÕt rÊt thµnh c«ng vÒ gia ®×nh vµ quª hư¬ng b»ng phong c¸ch rÊt riªng cña mét nhµ th¬ d©n téc. - Bµi viÕt cña häc sinh trªn c¬ së kiÕn thøc v¨n b¶n ®ã cÇn ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu sau: + Kh¼ng ®Þnh ý nghÜa cña gia ®×nh vµ quª hư¬ng trong cuéc sèng cña mçi con ngưêi: Gia ®×nh lµ n¬i cã mÑ, cã cha, cã nh÷ng ngưêi th©n yªu, ruét thÞt cña chóng ta. ë n¬i Êy chóng ta ®îc yªu thư¬ng, n©ng ®ì, kh«n lín vµ trưëng thµnh. Cïng víi gia ®×nh lµ quª hư¬ng, n¬i ch«n nhau cÊt rèn cña ta. N¬i Êy cã mäi nguêi ta quen biÕt vµ th©n thiÕt, cã c¶nh quª th¬ méng tr÷ t×nh, cã nh÷ng kØ niÖm ngµy Êu th¬ cïng bÌ b¹n, nh÷ng ngµy c¾p s¸ch ®Õn trêng. Gia ®×nh vµ quª hư¬ng sÏ lµ bÕn ®ç b×nh yªn cho mçi con ngưêi; dï ai ®i ®©u, ë ®©u còng sÏ lu«n tù nh¾c nhë h·y nhí vÒ nguån céi yªu thư¬ng. + Mçi chóng ta cÇn lµm g× ®Ó x©y dùng quª hư¬ng vµ lµm r¹ng rì gia ®×nh? Víi gia ®×nh, chóng ta h·y lµm trßn bæn phËn cña ngêi con, ngêi ch¸u: häc giái, ch¨m ngoan, hiÕu th¶o ®Ó «ng bµ, cha mÑ vui lßng. Víi quª hư¬ng, h·y gãp søc trong c«ng cuéc dùng x©y quª hư¬ng: tham gia c¸c phong trµo vÖ sinh m«i trưêng ®Ó lµm ®Ñp quª hư¬ng, ®Êu tranh trưíc nh÷ng tÖ n¹n x· héi ®ang diÔn ra ë quª hư¬ng. Khi trưëng thµnh trë vÒ quª hư¬ng lËp nghiÖp, dùng x©y quª m×nh ngµy mét giÇu ®Ñp. + Cã th¸i ®é phª ph¸n trưíc nh÷ng hµnh vi ph¸ ho¹i c¬ së vËt chÊt, nh÷ng suy nghÜ cha tÝch cùc vÒ quª hư¬ng: chª quª hư¬ng nghÌo khã, chª ngưêi quª lam lò, l¹c hËu, lµm thay ®æi mét c¸ch tiªu cùc d¸ng vÎ quª hư¬ng m×nh. 5 + Liªn hÖ, më réng ®Õn nh÷ng t¸c phÈm viÕt vÒ gia ®×nh vµ quª hư¬ng ®Ó thÊy ý nghÜa cña quª hư¬ng trong ®êi sèng tinh thÇn cña mçi con ngươì: “Quª hư¬ng” (§ç Trung Qu©n), “Quª hư¬ng” (Giang Nam), “Quª hư¬ng” (TÕ Hanh), “Nãi víi con” (Y Phư¬ng),... + N©ng cao: Nguån céi cña mçi con người lµ gia ®×nh vµ quª hư¬ng, nªn hiÓu réng h¬n quª hư¬ng kh«ng chØ lµ n¬i ta sinh ra vµ lín lªn, quª hư¬ng cßn lµ Tæ quèc; t×nh yªu gia ®×nh lu«n g¾n liÒn víi t×nh yªu quª hư¬ng, t×nh yªu ®Êt nưíc. Mçi con ngưêi lu«n cã sù g¾n bã nh÷ng t×nh c¶m riªng tư víi nh÷ng t×nh c¶m céng ®ång. §Ò sè 3: Tríc khi vÜnh biÖt câi ®êi, nhµ th¬ Thanh H¶i göi l¹i lêi tr¨ng trèi b»ng nh÷ng thËt c©u th¬ gi¶n dÞ: Ta lµm con chim hãt Ta lµm mét cµnh hoa Ta nhËp vµo hoµ ca Mét nèt trÇm xao xuyÕn. Mét mïa xu©n nho nhá LÆng lÏ d©ng cho ®êi Dï lµ tuæi hai m¬i Dï lµ khi tãc b¹c. (TrÝch Mïa xu©n nho nhá) Theo em t¸c gi¶ ®· nhÑ nhµng nh¾c chóng ta ®iÒu g× qua nh÷ng dßng th¬ Êy? Bµi viÕt cña häc sinh cÇn ®¶m b¶o mét sè yªu cÇu sau: - HiÓu kh¸i qu¸t vÒ ý th¬ cña nhµ th¬ Thanh H¶i: Nh÷ng c©u th¬ bµy tá nh÷ng suy ngÉm vµ t©m niÖm cña nhµ th¬ trưíc mïa xu©n cña ®Êt níc, thÓ hiÖn kh¸t väng ®ưîc hoµ nhËp vµo cuéc sèng cña ®Êt nước, ®ược cèng hiÕn phÇn tèt ®Ñp, dï nhá bÐ cña m×nh cho ®Êt nưíc, cho cuéc ®êi chung. §iÒu t©m niÖm Êy ®îc thÓ hiÖn mét c¸ch ch©n thµnh trong nh÷ng t×nh ¶nh th¬ ®Öp mét c¸ch tù nhiªn, gi¶n dÞ. §ã míi lµ ý nghÜa cao quý cña ®êi ngưêi. - HS cã thÓ bµn luËn s©u vÒ mét trong c¸c ý sau: + VÎ ®Ñp cña ®øc tÝnh khiªm nhưêng, th¸i ®é cña mçi c¸ nh©n trưíc nh÷ng cèng hiÕn v× tËp thÓ, v× quª hư¬ng. HS cÇn nªu râ khiªm nhưêng lµ g×, biÓu hiÖn cña ®øc tÝnh khiªm nhưêng, ý nghÜa cña ®øc 6 tÝnh khiªm nhưêng trong cuéc sèng, tr¸i víi khiªm nhưêng lµ tù kiªu, tù ®¹i. + ý nghÜa cña cuéc ®êi mçi con ngưêi trong cuéc ®êi chung: Mçi ngêi ph¶i mang ®Õn cho cuéc ®êi chung mét nÐt ®Ñp riªng, ph¶i cèng hiÕn c¸i phÇn tinh tuý, dï lµ bÐ nhá cho ®Êt nước vµ ph¶i kh«ng ngõng cèng hiÕn dï khi cßn trÎ hay lóc tuæi ®· giµ. - Trong bµi viÕt cÇn cã dÉn chøng vÒ ngưêi thËt, viÖc thËt hoÆc c¸c dÉn chøng cã tõ trong c¸c t¸c phÈm v¨n häc ®ựơc häc vµ ®äc thªm trong chư¬ng tr×nh như: “LÆng lÏ Sa Pa” (NguyÔn Thµnh Long), “Nh÷ng ng«i sao xa x«i” (Lª Minh Khuª), “Kho¶ng trêi, hè bom” (L©m ThÞ MÜ D¹)... - Liªn hÖ tíi b¶n th©n vÒ th¸i ®é sèng khiªm nhưêng trước mäi ngưêi, tríc b¹n bÌ (NÕu chän ý 1). HoÆc liªn hÖ tíi b¶n th©n khi cßn lµ häc sinh cÇn lµm g× ®Ó gãp phÇn vµo viÖc dùng x©y quª hư¬ng, ®Êt nước, x©y ®¾p cuéc ®êi chung (NÕu chän ý 2). §Ò sè 4: Nh©n vËt NhÜ trong truyÖn ng¾n BÕn quª (NguyÔn Minh Ch©u) vµo nh÷ng ngµy cuèi cïng cña cuéc ®êi m×nh ®· t×m thÊy vÎ ®Ñp quª hư¬ng n¬i b·i båi bªn kia s«ng ngay trước cña sæ nhµ m×nh. Sù ph¸t hiÖn ®ã cña NhÜ gîi cho em suy nghÜ g× vÒ c¸i ®Ñp trong cuéc sèng? - HS ph¶i x¸c ®Þnh ®ưîc bµi viÕt thuéc kiÓu bµi nghÞ luËn x· héi - nghÞ luËn vÒ mét vÊn ®Ò tư tưën: Quan niÖm vÒ c¸i ®Ñp trong cuéc sèng cña mçi con ngưêi. - Bµi lµm cÇn ®¶m b¶o c¬ b¶n c¸c néi dung sau: + Ph©n tÝch ®îc t©m tr¹ng cña nh©n vËt NhÜ trong nh÷ng ngµy cuèi ®êi khi ph¸t hiÖn ra b·i båi bªn kia s«ng, ngay trưíc cña sæ nhµ m×nh. NhÜ tríc ®ã tõng ®i kh¾p mäi n¬i trªn tr¸i ®Êt nhưng vÒ cuèi ®êi anh m¾c bÖnh träng n»m liÖt giưêng mäi ho¹t ®éng cña anh ®Òu ph¶i nhê vµo ngưêi th©n. ChÝnh lóc nµy anh míi nhËn ra vÎ ®Ñp cña nh÷ng c¸nh hoa b»ng l¨ng, cña mÆt s«ng Hång mµu ®á nh¹t, mét d¶i ®Êt båi dÊp dÝnh phï sa, cña nh÷ng s¾c mµu th©n thuéc như da thÞt, như h¬i thë th©n thuéc. §ã lµ nh÷ng ph¸t hiÖn võa míi mÎ, võa muén mµng göi g¾m t©m tr¹ng cña mét con ngưêi nÆng trÜu nh÷ng tõng tr¶i, ®au thư¬ng: yªu quª hư¬ng nhng mét ®êi ph¶i li hư¬ng, thưêng hê h÷ng vµ m¾c vµo nh÷ng ®iÒu vßng vÌo, chïng ch×nh nªn b©y giê 7 c¶m thÊy tiÕc nuèi, xa x«i. Qua ®ã nhµ v¨n NguyÔn Minh Ch©u muèn göi ®Õn mäi ngưêi mét th«ng ®iÖp: C¸i ®Ñp thËt gÇn gòi, c¸i ®Ñp n»m ngay trong nh÷ng ®iÒu gi¶n dÞ, tiªu s¬ cña cuéc ®êi mµ mçi ngêi v× sù thê ¬ cã thÓ l·ng quªn. + Kh¼ng ®Þnh c¸i ®Ñp n»m trong nh÷ng ®iÒu gi¶n dÞ, gÇn gòi: c¸i ®Ñp trong lêi ¨n tiÕng nãi, trong trang phôc gi¶n dÞ hîp ngưêi hîp c¶nh, trong gia ®×nh víi ng«i nhµ s¹ch sÏ gän gµng, trong c¸ch trang trÝ nhÑ nhµng thanh tho¸t kh«ng mét chót cÇu k×, ph« trư¬ng; c¸i ®Ñp trong mét buæi sím mai trªn con ®êng quen thuéc tõ nhµ ®Õn trưêng, trong nh÷ng b«ng hoa d¹i ven ®ưêng mong manh bÐ nhá; c¸i ®Ñp trong nh÷ng cö chØ th©n mËt g¾n bã gi÷a b¹n bÌ… + Con ngưêi cÇn ph¶i tù ý thøc ®Ó nhËn ra vµ tr©n träng nh÷ng gi¸ trÞ vµ vÎ ®Ñp b×nh dÞ, ®Ých thùc cña cuéc sèng. Trưíc hÕt mçi ngưêi ph¶i biÕt yªu c¸i ®Ñp, tr©n träng vµ n©ng niu vÎ ®Ñp trong cuéc ®êi. Mçi ngêi ph¶i biÕt t¹o ra c¸i ®Ñp cho m×nh vµ cho mäi ngêi ®Ó t« ®iÓm cho c¸i ®Ñp cña cuéc sèng quanh ta. Cã thÓ liªn hÖ tíi nh÷ng c©u nãi “¨n cho m×nh mÆc cho ngêi” hoÆc “Kh«ng cã ngêi phô n÷ n¸o xÊu, chØ cã nh÷ng ngêi phô n÷ kh«ng biÕt lµm ®Ñp mµ th«i” + Phª ph¸n nh÷ng quan niÖm sai lÇm vÒ c¸i ®Ñp cña nhiÒu ngưêi trong cuéc sèng hiÖn nay: ®Ñp lµ ph¶i ¨n mÆc sµnh ®iÖu, ®óng mèt hîp thêi trang, ®Ñp lµ ph¶i sèng trong ng«i nhµ cao tÇng trang trÝ cÇu k× sang träng trong khi chñ nh©n cña nh÷ng trang phôc, ng«i nhµ ®ã sèng cha ®Ñp; ®Ñp lµ ph¶i ®i ®Õn nh÷ng n¬i xa l¹, nh÷ng n¬i cã danh lam th¾ng c¶nh trong khi ngưêi kh¸ch du lÞch Êy cha nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ viÖc gi÷ g×n m«i trưêng xung quanh, xem thêng nh÷ng n¬i tõng g¾n bã, th©n quen tõ tríc. + Tõ ®ã biÕt lµm ®Ñp cho m×nh mét c¸ch phï hîp, lµm ®Ñp cho quª hư¬ng, cho cuéc ®êi chung, biÕt tr©n träng nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých thùc, gi¶n dÞ vµ bÒn v÷ng cña cuéc ®êi. Liªn hÖ ®Õn ý th¬ cña t¸c gi¶Tè H÷u: “Cßn g× ®Ñp trªn ®êi h¬n thÕ. Người víi ngưêi sèng ®Ó yªu nhau.” Yªu thư¬ng, ®oµn kÕt, gióp ®ì nhau trong cuéc sèng còng lµ mét c¸ch sèng ®Ñp. §Ò sè 5: Tõ nhan ®Ò vµ ý nghÜa vë kÞch: T«i vµ chóng ta cña t¸c gi¶ Lưu Quang Vò, h·y viÕt bµi v¨n nghÞ luËn nªu suy nghÜ cña 8 em vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ tËp thÓ trong cuéc sèng ngµy nay. - HS cÇn x¸c ®Þnh ®óng yªu cÇu ®Ò bµi: nghÞ luËn vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ tËp thÓ trong cuéc sèng hiÖn nay. (Dùa trªn nh÷ng kiÕn thøc ®äc hiÓu v¨n b¶n kÞch “T«i vµ chóng ta”). §©y lµ mét vÊn ®Ò tư tưởng mang tÝnh x· héi s©u s¾c mµ cuéc sèng hiÖn nay rÊt cÇn ph¶i ®Æt ra vµ còng lµ mét vÊn ®Ò khã ®èi víi häc sinh. - Bµi cÇn ®¶m b¶o c¸c ý chÝnh sau: + HS tr×nh bµy nh÷ng hiÓu biÕt kh¸i qu¸t vÒ nhan ®Ò vµ ý nghÜa vë kÞch “T«i vµ chóng ta cña Lu Quang Vò. Vë kÞch ph¶n ¸nh cuéc ®Êu tranh gay g¾t ®Ó thay ®æi tæ chøc, lÒ lèi ho¹t ®éng s¶n xuÊt ë xÝ nghiÖp Th¾ng Lîi. Mét bªn lµ tư tửơng b¶o thñ khư khư gi÷ lÊy nguyªn t¾c, quy chÕ cøng nh¾c, l¹c hËu víi mét bªn lµ tinh thÇn gi¸m nghÜ gi¸m lµm, kh¸t khao ®æi míi v× lîi Ých cña tËp thÓ. Qua nhan ®Ò, cïng víi xung ®ét cña hai phÝa, t¸c gi¶ kh¼ng ®Þnh kh«ng cã thø chñ nghÜa tËp thÓ chung chung. C¸i ta ®îc h×nh thµnh tõ nhiÒu c¸i t«i cô thÓ. C¸i t«i v× tËp thÓ, v× c¸i chung, c¸i t«i ph¶i ®ưîc hoµ trong c¸i ta nhng cÇn cã tiÕng nãi riªng vµ ®óng ®¾n theo nh÷ng quan ®iÓm tiÕn bé cña thêi ®¹i. + HS tr×nh bµy nh÷ng hiÓu biÕt vÒ c¸i t«i vµ c¸i ta. T«i lµ sè Ýt, lµ mét c¸ nh©n víi nh÷ng suy nghÜ vµ cuéc sèng riªng. Ta võa lµ sè Ýt võa lµ sè nhiÒu nhng ®ưîc hiÓu ë ®©y lµ chØ sè nhiÒu, chØ tËp thÓ cña nhiÒu c¸i t«i cïng tham gia. Gi÷a T«i vµ Ta ph¶i cã mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh: trong t«i cã ta, trong ta cã t«i. Cã tËp thÓ khi cã nhiÒu c¸ nh©n cïng tham gia, trong tËp thÓ cã tiÕng nãi c¸ nh©n. Mét tËp thÓ m¹nh khi cã nhiÒu c¸ nh©n xuÊt s¾c, mét tæ chøc æn ®Þnh th× ®êi sèng c¸ nh©n còng æn ®Þnh, v÷ng vµng. + Nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ tËp thÓ trong cuéc sèng hiÖn nay: Trong nhiÒu tæ chøc, nhiÒu tËp thÓ vÉn cã nh÷ng c¸ nh©n hÕt lßng cèng hiÕn søc khoÎ, n¨ng lùc, t©m huyÕt ®Ó dùng x©y c¬ quan, ®¬n vÞ m×nh c«ng t¸c. Hä cã thÓ lµ nh÷ng l·nh ®¹o cña c¬ quan, hä còng cã thÓ lµ c¸c nh©n viªn, b¶o vÖ, lµ c¸c b¹n c¸n bé líp, c¸c thµnh viªn trong líp. §¬n vÞ ®ã v× vËy mµ kh«ng ngõng lín m¹nh gãp thªm vµo viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi, phong trµo cña nhµ trêng. (DÉn chøng minh ho¹, cã thÓ trong c¸c v¨n b¶n ®· häc) Nhưng trưíc nh÷ng biÕn ®éng vµ ®æi thay kh«ng ngõng cña nÒn kinh tÕ thÞ trưêng, nhu cÇu cuéc sèng c¸ nh©n ngµy mét kh¸c ®· trë 9 thµnh kh¸ phæ biÕn nh÷ng quan niÖm cho r»ng tríc hÕt ph¶i v× cuéc sèng cña chÝnh m×nh, v× lîi Ých cña riÖng m×nh. V× vËy trưíc tËp thÓ nhiÒu c¸ nh©n ®· kh«ng ®ãng gãp hÕt m×nh vµ dùa dÉm Ø l¹i vµo sè ®«ng theo suy nghÜ “Níc næi th× bÌo næi”. Hä t×m c¸ch ®Ó thu vµo tói m×nh nh÷ng nguån lîi lín nhÊt ®Ó æn ®Þnh cuéc sèng gia ®×nh vµ hëng thô, hä thê ¬ trưíc nh÷ng thay ®æi cña ®¬n vÞ m×nh, thê ¬ trưíc nh÷ng khã kh¨n cña mäi ngêi xung quanh. Hä kh«ng gi¸m ®Êu tranh trưíc nh÷ng c¸i sai, c¸i xÊu, bµng quan vµ v« u v× sî liªn luþ ®Õn m×nh, ¶nh hưëng ®Õn danh tiÕng, chøc s¾c, thu nhËp. Cã thÓ nãi mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ tËp thÓ trong cuéc sèng ngµy nay cã phÇn xÊu ®i, dêng như mäi ngêi chØ cßn lµm viÖc theo tr¸ch nhiÖm vµ lµm võa ®ñ, võa ®óng thËm chÝ cha hoµn thµnh c«ng viÖc cña m×nh. (DÉn chøng ë tËp thÓ líp, ë ®Þa phư¬ng hoÆc ë mét c¬ quan ®¬n vÞ mµ em biÕt). + Trưíc hiÖn tr¹ng ®ã mçi c¸ nh©n chóng ta cÇn ph¶i lµm g×? X¸c ®Þnh l¹i quan ®iÓm ®óng ®¾n vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ tËp thÓ, nªu cao tinh thÇn ®oµn kÕt, ý thøc céng ®ång, tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña mçi ngưêi trong tæ chøc, ®¬n vÞ m×nh c«ng t¸c vµ sinh ho¹t. TËp thÓ ph¶i b¶o vÖ quyÒn lîi cña mçi c¸ nh©n, bªnh vùc c¸ nh©n, ®éng viªn, khÝch lÖ hä vît lªn mäi hoµn c¶nh ®Ó cã nhiÒu ®ãng gãp v× lîi Ých chung. + Liªn hÖ më réng ®Õn nh÷ng quan ®iÓm cña ngêi xa: “Mét c©y lµm ch¼ng lªn non Ba c©y chôm l¹i nªn hßn nói cao” Mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ tËp thÓ cßn ®îc hiÓu réng ra lµ sù hîp t¸c vµ h÷u nghÞ kh«ng chØ trong nưíc mµ cßn trªn ph¹m vi quèc tÕ. Trong c¬ chÕ hoµ nhËp ngµy nay c¸ nh©n nãi riªng, ®¬n vÞ, c¬ quan, tØnh thµnh, quèc gia cÇn kÞp thêi n¾m b¾t c¬ héi hoµ nhËp nhng trong sù hoµ nhËp ®ã kh«ng cã sù hoµ tan, trong c¸i riªng cã nh÷ng c¸i chung vµ ngîc l¹i. TÊt c¶ v× tinh thÇn ®oµn kÕt, hoµ b×nh cïng ph¸t triÓn vµ tiÕn bé. 4. Mét sè ®Ò tham kh¶o: §Ò sè 1: Nh÷ng n¨m ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, t×nh yªu lµng cña nh©n vËt «ng Hai trong truyÖn ng¾n Lµng ®ưîc nhµ v¨n Kim L©n viÕt l¹i thËt ch©n thµnh vµ c¶m ®éng. Trong cuéc 10 sèng hiÖn ®¹i ngµy nay, t×nh yªu lµng cña nh÷ng ngưêi con quª hư¬ng ®ưîc thÓ hiÖn như thÕ nµo? H·y bµi v¨n nghÞ luËn nªu suy nghÜ vÒ t×nh c¶m thiªng liªng ®ã. §Ò sè 2: Ng¹n ng÷ Trung Quèc cã c©u: §äc s¸ch cã ba ®iÒu tèt: m¾t tèt, miÖng tèt, t©m tèt; nhµ lÝ luËn v¨n häc, nhµ mÜ häc Chu Quang TiÒm trong bµi “Bµn vÒ ®äc s¸ch” còng kh¼ng ®Þnh: Häc vÊn kh«ng chØ lµ chuyÖn ®äc s¸ch, nhưng ®äc s¸ch vÉn lµ con ®ường quan träng cña häc vÊn. S¸ch cã tÇm quan trong nh vËy nhng hiÖn tr¹ng cña viÖc ®äc s¸ch ngµy nay như thÕ nµo, h·y bµn vÒ ®iÒu ®ã? §Ò sè 3: Tõ v¨n b¶n ChuÈn bÞ hµnh trang vµo thÕ kØ míi cña t¸c gi¶ Vò Khoan ®Õn nh÷ng suy nghÜ cña em vÒ hµnh trang cña ngêi häc sinh trong mét x· héi víi nh÷ng ph¸t triÓn kh«ng ngõng vÒ khoa häc, c«ng nghÖ vµ kinh tÕ nh hiÖn nay. §Ò sè 4: G¸c-xi-a M¸c-kÐt trong bµi viÕt §Êu tranh cho mét thÕ giíi hoµ b×nh ®· chØ ra nguy c¬ cña chiÕn tranh h¹t nh©n ®e do¹ loµi ngưêi vµ nhÊn m¹nh vµo nhiÖm vô ®Êu tranh ®Ó ng¨n chÆn nguy c¬ Êy. Lµ mét ngưêi yªu chuéng hoµ b×nh, em göi th«ng ®iÖp g× ®Õn mäi ngưêi ®Ó b¶o vÖ nÒn hoµ b×nh thÕ giíi? §Ò sè 5: TruyÖn KiÒu ®ưîc coi lµ ®Òn thiªng cña nÒn v¨n häc ViÖt Nam nãi riªng, nÒn v¨n ho¸ d©n téc nãi chung. NhiÖm vô cña em trong viÖc b¶o vÖ vµ gi÷ g×n nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn ®ã cña d©n téc. §Ò sè 6: KÕt thóc truyÖn ng¾n Cè h¬ng nhµ v¨n Lç TÊn cã viÕt: Còng gièng như con ®ưêng trªn mÆt ®Êt; k× thùc lµm g× cã ®ưêng. Ngưêi ta ®i m·i th× thµnh ®ưêng th«i. Con ®ưêng ®i ®Õn thµnh c«ng trong häc tËp cã gièng con ®ưêng trªn mÆt ®Êt ? 11 PhÇn c¶m thô v¨n häc 1. LÝ thuyÕt vµ kÜ n¨ng phÇn c¶m thô v¨n häc GV tham kh¶o néi dung ®ưîc häc ë c¸c líp dưíi. 2. Mét sè lưu ý khi c¶m thô v¨n häc trong lµm v¨n líp 9: - Ngoµi kÜ n¨ng c¶m thô ®· häc, HS cÇn gia t¨ng trong bµi viÕt cña m×nh c¸ch ®¸nh gi¸, b×nh luËn, kh¶ n¨ng liªn hÖ, so s¸nh, kh¸i qu¸t vÒ ®èi tưîng c¶m thô. - Hµnh v¨n s¾c s¶o, cã thÓ béc lé quan ®iÓm cña c¸ nh©n tríc ®èi tưîng c¶m thô, cã thÓ ®i ngưîc víi nh÷ng c¸ch c¶m nhËn th«ng thưêng nhưng ph¶i ®ñ lêi lÏ ®Ó thuyÕt phôc mäi ngưêi vÒ quan ®iÓm c¸ nh©n ®a ra. - V× líp 9 lµ n¨m cuèi cÊp nªn néi dung c¶m thô cã thÓ cã nh÷ng vÊn ®Ò ®· ®îc häc trong c¸c chư¬ng tr×nh líp díi, chư¬ng tr×nh ®ang häc vµ c¶ nh÷ng kiÕn thøc ngoµi chư¬ng tr×nh (míi) ®Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng c¶m thô cña c¸c em mét c¸ch kh¸ch quan. 3. Mét sè néi dung c¶m thô v¨n häc: - Mét bµi th¬, mét bµi ca dao, mét ®o¹n trÝch trong t¸c phÈm th¬ hoÆc truyÖn (Cã thÓ trong chư¬ng tr×nh líp 9 hoÆc c¸c líp 6,7,8 vµ c¸c v¨n b¶n kh¸c ngoµi chư¬ng tr×nh. - C¶m thô trªn c¬ së so s¸nh c¸c néi dung vÒ cïng mét ®Ò tµi, cña cïng mét t¸c gi¶, cïng mét thêi ®¹i… 4. Mét sè ®Ò bµi tham kh¶o: §Ò 1: C¶m nhËn vÎ ®Ñp c¶nh ra kh¬i trong c¸c ®o¹n th¬ sau: Khi trêi trong, giã nhÑ, sím mai hång D©n trai tr¸ng b¬i thuyÒn ®i ®¸nh c¸. ChiÕc thuyÒn nhÑ h¨ng như con tuÊn m· Ph¨ng m¸i chÌo, m¹nh mÏ vượt trường giang. C¸nh buåm gi¬ng to như m¶nh hån lµng Rín th©n tr¾ng bao la th©u gãp giã… (Quª h¬ng, TÕ Hanh) MÆt trêi xuèng biÓn nh hßn löa. 12 Sãng ®· cµi then ®ªm sËp cöa. §oµn thuyÒn ®¸nh c¸ l¹i ra kh¬i, C©u h¸t c¨ng buåm cïng giã kh¬i. (§oµn thuyÒn ®¸nh c¸, Huy CËn) §Ò 2: VÎ ®Ñp cña mïa thu xa vµ nay trong nh÷ng dßng th¬: Long lanh ®¸y nước in trêi Thµnh x©y khãi biÕc, non ph¬i bãng vµng (NguyÔn Du) Vµ: Bçng nhËn ra hư¬ng æi Ph¶ vµo trong giã se Sư¬ng chïng ch×nh qua ngâ H×nh như thu ®· vÒ (H÷u ThØnh) §Ò 3: H·y cïng nhµ th¬ H÷u ThØnh ®ãn chµo vÎ ®Ñp mét ngµy thu trong bµi th¬ ChiÒu s«ng Thư¬ng cña t¸c gi¶: §i suèt c¶ ngµy thu VÉn cha vÒ tíi ngâ Dïng d»ng c©u quan hä Në tÝm bªn s«ng Thư¬ng. Nứơc vÉn nước ®«i dßng Cho s¾c mÆt mïa vµng §Êt quª m×nh thÞnh vượng Nh÷ng g× ta göi g¾m S¾p vµng hoe bèn bªn. H¹t phï sa rÊt quen ChiÒu uèn cong lưỡi h¸i Sao mµ nh cæ tÝch Nh÷ng g× s«ng muèn nãi MÊy c« coi m¸y níc M¾t dµi như dao cau. C¸nh buåm ®ang h¸t «i con s«ng mµu n©u lªn. 13 §¸m m©y trªn ViÖt «i con s«ng mµu biÕc Yªn D©ng cho mïa s¾p Rñ bãng vÒ Bè H¹ gÆt Lóa cói m×nh giÊu Båi cho mïa ph«i thai. qu¶ N¾ng thu ®ang tr¶i Ruéng bêi con giã ®Çy xanh. §· tr¨ng non mói bëi Níc mµu ®ang ch¶y ngoan Bªn cÇu con nghÐ ®îi Gi÷a lßng m¬ng m¸ng næi M¹ ®· thß l¸ míi C¶ chiÒu thu sang s«ng. (Th¸ng 10 n¨m 1973) Trªn líp bïn sÕnh sang. PhÇn v¨n häc trung ®¹i I. Tæng quan vÒ v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam. 1. Kh¸i qu¸t vÒ t×nh h×nh x· héi phong kiÕn ViÖt Nam tõ thÕ kØ X ®Õn thÕ kØ XX. (NhÊn m¹nh h¬n ë thÕ kØ XVI ®Õn thÕ kØ XIX) 2. Kh¸i qu¸t tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña v¨n häc trung ®¹i VN 3. Giíi thiÖu mét sè chñ ®Ò chÝnh cña v¨n häc trung ®¹i VN: - Chñ nghÜa yªu nưíc. - Chñ nghÜa nh©n ®¹o. 4. §Æc ®iÓm thi ph¸p cña v¨n häc trung ®¹i VN (nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ trong v¨n häc tõ thÕ kØ XVI ®Ðn thÕ kØ XIX) II. T¸c gi¶ NguyÔn D÷ vµ ChuyÖn ngưßi con g¸i Nam Xư¬ng. 1. C¸c kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm. 2. Bæ sung kiÕn thøc vÒ tËp “TruyÒn k× m¹n lôc“. 3. NhÊn m¹nh gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm. 4. Mét sè vÊn ®Ò c¶m nhËn vµ nghÞ luËn vÒ t¸c phÈm: 14 - Gi¸ trÞ nh©n ®¹o cña truyÖn. - Ngưêi phô n÷ trong x· héi phong kiÕn qua cuéc ®êi vµ sè phËn nh©n vËt Vò Nư¬ng. - ý nghÜa cña chi tiÕt c¸i bãng. - ý nghÜa cña c¸c yÕu tè k× l¹. - C¸c lêi ®èi tho¹i vµ ®éc tho¹i cña nh©n vËt trong truyÖn. 5. Mét sè bµi tËp tham kh¶o: §Ò 1: Trong bµi th¬ L¹i viÕng bµi Vò ThÞ t¸c gi¶ Lª Th¸nh T«ng cã viÕt: Qua ®©y bµn b¹c mµ ch¬i vËy. Kh¸ tr¸ch chµng Trư¬ng khÐo phò phµng. H·y c¾t nghÜa c¸c nguyªn nh©n g©y nªn c¸i chÕt oan khiªn cña nµng Vò trong ChuyÖn người con g¸i Nam Xư¬ng cña t¸c gi¶ NguyÔn D÷. §Ò 1: Trong ChuyÖn người con g¸i Nam Xư¬ng, nh©n vËt Vò Nư¬ng nhiÒu lÇn ®· nãi víi chång con, víi ®Êt trêi. H·y ph©n tÝch lêi cña nµng Vò ®Ó hiÓu h¬n vÒ vÎ ®Ñp t©m hån ngưêi con g¸i Nam Xương. §Ò 3: Nh÷ng ¶nh hửơng vµ s¸ng t¹o cña NguyÔn D÷ trong ChuyÖn người con g¸i Nam Xư¬ng so víi truyÖn cæ tÝch Vî chµng Trư¬ng. §Ò 4: Cã ý kiÕn cho r»ng kÕt thóc ChuyÖn người con g¸i Nam Xư¬ng võa cã hËu nhưng Ýt nhiÒu vÉn cßn tÝnh bi kÞch. H·y ph©n tÝch ®Ó thÊy ®ưîc chiÒu s©u nh©n ®¹o trong kÕt thóc ®ã. §Ò 5: C¶m nhËn cña em vÒ chi tiÕt c¸i bãng trong ChuyÖn người con g¸i Nam Xư¬ng cña nhµ v¨n NguyÔn D÷. III. T¸c gi¶ NguyÔn Du vµ TruyÖn KiÒu. Ngoµi c¸c kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm GV cã thÓ nhÊn m¹nh mét sè néi dung sau: 1. C¸c nh©n tè lµm nªn thiªn tµi NguyÔn Du. 15 2. Gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt cña “TruyÖn KiÒu“. 3. Më réng kiÕn thøc ®èi víi HSG vÒ mét sè thµnh c«ng kh¸c cña “TruyÖn KiÒu“ 4. Mét sè néi dung cã thÓ trë thµnh chñ ®Ò lµm v¨n nghÞ luËn: - Tr¸i tim yªu thư¬ng con người cña NguyÔn Du. - H×nh ¶nh thiªn nhiªn trong “TruyÖn KiÒu”: + VÎ ®Ñp bøc tranh mïa xu©n (c¶m nhËn). + H×nh ¶nh ngän cá trong nh÷ng kh«ng gian kh¸c nhau (so s¸nh). + NghÖ thuËt t¶ c¶nh ngô t×nh. - NghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt: + Miªu t¶ ngo¹i h×nh, néi t©m nh©n vËt. + Ng«n ng÷ nh©n vËt... - C¶m nhËn, nghÞ luËn vÒ mét ®o¹n trÝch, mét sè c©u th¬. 4. Mét sè ®Ò bµi vÝ dô: §Ò 1: Sù ¶nh hửơng vµ s¸ng t¹o cña NguyÔn Du trong hai dßng th¬: Cá non xanh tËn ch©n trêi Cµnh lª tr¾ng ®iÓm mét vµi b«ng hoa so víi c©u th¬ cæ cña Trung Quèc: Phư¬ng th¶o liªn thiªn bÝch Lª chi sæ ®iÓm hoa. §Ò 2: Cã ý kiÕn cho r»ng ®»ng sau bøc ch©n dung xinh ®Ñp cña Thuý KiÒu vµ Thuý V©n lµ nh÷ng dù b¸o vÒ sè phËn cña hai nµng. Ph©n tÝch ®o¹n trÝch ChÞ em Thuý KiÒu cïng nh÷ng hiÓu biÕt cña em vÒ t¸c phÈm TruyÖn KiÒu h·y lµm s¸ng tá. §Ò 3: Suy nghÜ cña em vÒ sè phËn người phô n÷ trong x· héi phong kiÕn qua hai nh©n vËt Vò Nư¬ng (ChuyÖn ngừơi con g¸i Nam Xư¬ng NguyÔn D÷) vµ nh©n vËt Thuý KiÒu (TruyÖn KiÒu- NguyÔn Du). §Ò 4: Trong hoµn c¶nh n¬i ®Êt kh¸ch quª ngừơi c« ®¬n, buån tñi KiÒu thËt ®¸ng thư¬ng. Nhưng KiÒu l¹i dµnh t×nh thư¬ng, nçi nhí Êy cho nh÷ng người th©n yªu nhÊt cña m×nh. 16 H·y ph©n tÝch t©m tr¹ng nhí thư¬ng cña nh©n vËt Thuý KiÒu trong ®o¹n trÝch “KiÒu ë lÇu Ngưng bÝch”. Tõ ®ã em cã suy nghÜ nh thÕ nµo vÒ ch÷ hiÕu cña con c¸i ®èi víi cha mÑ trong cuéc sèng ngµy nay? IV. Mét sè v¨n b¶n kh¸c (GV bæ sung mét sè kiÕn thøc c¬ b¶n) 1. ChuyÖn cò trong phñ chóa TrÞnh. 2. Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ. 3. TruyÖn Lôc V©n Tiªn. §éc tho¹i néi t©m trong TruyÖn KiÒu mét h×nh thøc giao tiÕp ®Æc biÖt. Ngôn ngữ là công cụ giao tiếp quan trọng của con người. Trong giao tiếp, con người giao tiếp với nhau thì có giao tiếp một chiều và giao tiếp hai chiều. Trong giao tiếp một chiều chỉ có một bên nói còn bên kia tiếp nhận, không phát biểu. hình thức này thường gặp ở nhữnh mệnh lệnh, lời khấn và ngày nay trong diễn văn và lời của phát ngôn viên truyền thanh , truyền hình. Trong hoạt động giao tiếp thường diễn ra các hình thức hội thoại như : song thoại, tam thoại, đa thoại…. còn có hình thức hội thoại đặc biệt mà chúng tôi đề cập đến trong tiểu luận này là vấn đề giao tiếp bằng hình thức độc thoại, mà là độc thoại nội tâm. Có thể nói một cách khái quát rằng, độc thoại là chỉ có một nhân vật phát biểu còn các nhân vật khác chỉ nghe nhưng không phát biểu, không có lời đáp lại; còn chuíng tôi nói ở đây là độc thoại nội tâm, tức là lời tự nhủ, tự mình nói với mình của các nhân vật. Nếu đối thoại là hình thức giao tiếp sử dụng hình thức nói năng giữa người này với người khác thì 17 độc thoại là dạng giao tiếp đặc biệt của ngôn ngữ nhân vật, là hình thức nói với chính mình. Mà qua lời độc thoại đó người tiếp nhận ngôn bản (người đọc) có thể hiểu được tâm trạng nhân vật dù đó chỉ là kiểu ý nghĩ - tư duy bằng ngôn ngữ thầm. Trong “Truyện Kiều” của Nguyễn Du, tác giả đã tập trung ngòi bút của mình váo nhân vật chính là Thuý Kiều phục vụ cho việc biểu hiện tình cảm nhân đạo cao cả của ông đối với nàng Kiều. Ngoài nhân vật chính, ông lại xây dựng được hàng loạt nhân vật có cá tính và đã trở thành nhân vật điển hình trong văn học : Kim Trọng,Từ Hải, Hoạn Thư, Tú Bà, Mã Giám Sinh, Thúc Sinh… Ngay cả những nhân vật tưởng như rất phụ chỉ được nêu ra trong một số câu thơ, Nguyễn Du cũng để lại cho người đọc những hình ảnh khó quên qua những màn, những cuộc hội thoại trong tác phẩm. Chúng ta có thể tìm trong tác phẩm của Nguyễn Du rất nhiều hình thức hội thoại: đơn thoại, song thoại, tam thoại, đa thoại, đối thoại giữa người âm và người dương, đối thoại trực diện và đối thoại gián tiếp… Nhưng, có một hình thức đối thoại đẳc biệt là độc thoại nội tâm. Có thể nói độc thoại nội tâm là một hình thức đặc biệt trong “Truyện Kiều” của Nguyễn Du, là vấn đề phong phú ,hấp dẫn cho chúng ta đi tìm hiểu. Bằng sự thu nhặt những mớ kiến thức tản mạn của các giáo sư đầu ngành làm thành tư liệu riêng của mình mà làm thành tập tiểu luận nhỏ nhoi, tự nghĩ cũng hổ thẹn với bỉ nhân!. Mong rằng tập tiểu luận sẽ là một tài liệu nho nhỏ cho bạn đọc tham khảo và rất mong sự đóng góp, nhận xét của bạn đọc để tập tiểu luận được thêm hoàn chỉnh. * Khái niệm : “ độc thoại nội tâm”: Độc thoại nội tâm là gì? Trước hết, trong nghệ thuật tự sự, ngoài lời gián tiếp của người kể còn có lời trực tiếp của nhân vật. theo lí thuyết phong cách học hiện đại, lời trực tiếp của nhân vật được thuật lại dưới bốn dạng thức sau: a. Dạng có dẫn ngữ trực tiếp: Nó giật mình rồi nói với mình: Mình sai rồi b. Dạng có dẫn ngữ gián tiếp: Nó giật mình rồi nói với chính mình là nó đã sai rồi c. Dạng gián tiếp tự do: Nó giật mình, nó thấy sai rồi. d. Dạng trực tiếp tự do: Nó giật mình. Nó sai rồi. Dạng thứ tư là dạng tiền đề để xuất hiện độc thoại nội tâm. Bởi vì điều kiện thứ nhất để xuất hiện độc thoại nội tâm là nhân vật tự do nói lời của mình một cách trực tiếp, nguyên vẹn, thoát khỏi mọi ràng buộc của lời gián tiếp của người kể, không có chỉ dẫn, dẫn dắt. Đồng thời độc thoại nội tâm cũng cần đặt trong ngữ cảnh của lời nói gián tiếp, nếu không thì nó khác chi lời trần thuật theo ngôi thứ nhất?. Điều kiện thứ hai là nó khác với lời độc thoại . độc thoại là lời nói một mình, trước và sau không có lời nào của ai khác nhưng người thứ ba đó đang nghe, nghe mà không trả lời như trong kịch và trong phim. Còn độc thoại nội tâm là lời độc thoại dùng vào việc miêu tả quá trình ý nghĩ trong nội tâm, và là lời nói thầm kín, viết ra để đọc chứ không nhằm nói ra thành tiếng như trong kịch mà người đọc qua đó có thể tiếp xúc được, hiểu được tâm trạng của nhân vật độc thoại nội tâm. Như vậy, lời trực tiếp tự do là hình thức đầu tiên của độc thoại nội tâm. 18 Thứ hai, dòng ý thức cũng là một hình thức của độc thoại nội tâm, nhưng là độc thoại nội tâm với một sự tự do liên tưởng, không có mục tiêu đặc biệt nào; nó xuất hiện theo dòng ý thức, tâm trạng của nhân vật. Thứ ba, lời nửa trực tiếp cũng là hình thức của độc thoại nội tâm. Đó là bao gồm lời nói không chỉ phát ra lời của nhân vật , lời nửa trực tiếp, nơi mà tác giả nhân danh mình, nhưng lại nắm bắt từ ngữ và ngữ điệu của nhân vật, và lời độc thoại nội tâm , trong đó tiếng nói của nhân vật dường như được tách ra làm hai tiếng nói tranh cãi nhau; và hàng loạt lời suy luận chặt chẽ , hoặc lời mang những ý nghĩ mù mờ hỗn loạn. Tất cả những hình thức đó giúp cho nhà tiểu thuyết tái hiện một cách chân thực, không giản đơn sơ lược toàn bộ thế giới tâm hồn, trí tuệ của nhân vật ngày càng trở nên phức tạp và thường là mâu thuẫn. Như vậy, lời nửa trực tiếp có thể hiểu là lời của người kể chuyện mà cũng có thể hiểu là lời của nhân vật. Nói cách khác nó có hai tính chất: tính trực tiếp về nội dung, nó chứa thực ý và kiểu giọng của nhân vật; và được tác giả phát ngôn, viết như văn gián tiếp. Với cách hiểu như thế, thiết nghĩ có thể nói rẳng, lời nửa trực tiếp có hình thức truyền đạt là gián tiếp, không có lời chỉ dẫn, dẫn ngữ, không đặt sau hai chấm và trong ngoặc kép như một dẫn ngữ; hình thức lời thuật nhưng nội dung và ngữ điệu hoàn toàn là của nhân vật. Nói cách khác, chủ thể của lời nói là người kể, mà chủ thể ý thức của lời nói là nhân vật. Tóm lại, ba tiền đề để xuất hiện độc thoại nội tâm là lời nói trực tiếp tự do, dòng ý thức và lời nửa trực tiếp của nhân vật. Từ cách hiểu độc thoại nội tâm như thế, ta có thể đi tìm trong “Truyện Kiều” của Nguyễn Du những hình thức độc thoại nội tâm đó. * Độc thoại nội tâm trong “Truyện Kiều” của Nguyễn Du : - Lời trực tiếp tự do trong Truyện Kiều : Chúng ta hãy đọc đoạn Vương Quan kể chuyện Đạm Tiên như sau: Vương Quan mới dẫn gần xa Đạm Tiên nàng ấy xưa là ca nhi. Nổi danh tài sắc một thì Xôn xao ngoài cửa thiếu gì yến anh Phận hồng nhan quá mong manh Nửa chừng xuân thoắt gãy cành thiên hương Có người khách ở viễn phương Xa nghe cũng nức tiếng nàng tìm chơi Thuyền tình vừa ghé đến nơi Thì đà trâm gãy bình rơi bao giờ. Buồng không lặng ngắt như tờ Dấu xe ngựa đã rêu lờ mờ xanh Khóc than khôn xiết sự tình Khéo vô duyên bấy là mình với ta! Đã khong duyên trước chăng mà, Thì chi chút ước gọi là duyên sau Sắm sanh nếp tử xe châu 19 Vùi nông một nấm mặc dầu cỏ hoa… Đây là lời kể trực tiếp của nhân vật Vương Quan, nhưng đặc biệt là trong đó, đã xuất hiện lời độc thoại nội tâm của người khách viễn phương: Khéo vô duyên bấy là mình với ta Đã không duyên trước chăng mà Thì chi chút ước gọi là duyên sau. Lời này không có chỉ dẫn dẫn ngữ, lại là lời trực tiếp của người khách nói ý nghĩ, ý nguyện của mìnhđể lẫn trong lời của Vương Quan. Câu “ Khóc than khôn xiết sự tình” chỉ là lời tự sự, ý vị chỉ dẫn hầu như bị mờ hoàn toàn. Chữ “mình” với “ta” là cách xưng hô thân mật riêng của người khách và người chết. Các chữ ”Đã không duyên trước…Thì chi… duyên sau” là dấu hiệu của lời khấn. tuy có vẻ là lời nói với người chết, nhưng thật ra là nhân vật nói với mình, nói một mình. Đây hoàn toàn là lời độc thoại nội tâm tiêu biểu, nó nói lên khả năng xuất hiện độc thoại nội tâm trong dòng lời kể theo ngôi thứ nhất, một cái”tôi” nhân vật xuất hiện trong ngữ cảnh của dòng tự sự theo ngôi thứ nhất. Đoạn Kim Kiều gặp gỡ có những câu: Kim từ quán khách lân la Tuần trăng thấm thoát nay đã thêm hai Cách tường khoảng buổi êm trời Dưới đào dường có bóng người thướt tha Buông cầm, xốc áo, vội ra Hương còn thơm nức người đà vắng tanh Lần theo tường gấm dạo quanh Trên đào nhác thấy một cành kim thoa Giơ tay với lấy về nhà Này trong khuê các đâu mà đến đây? Gẫm đâu người ấy báu này Chẳng duyên chưa dễ vào tay ai cầm Liền tay ngắm nghía biếng nằm… Trong đoạn thơ trên thì câu : “ Dưới đào dường có bóng chiều thướt tha” và “ Hương còn thơm nức người đà vắng tanh” hay “ Này trong khuê các đâu mà đến đây?/ Gẫm âu vật ấy, báo này / Chẳng duyên chưa dễ vào tay ai cầm” là lời độc thoại nội tâm của nhân vật Kim Trọng. Có thể viết trứơc những câu đó mấy chữ:” Kim Trọng nghĩ bụng” thì sẽ rõ ràng. Nhưng thông qua đoạn trích, ta có thể hiểu những câu ấy là suy nghĩ thầm của Kim Trọng. Đó là lời trực tiếp tự do trong đoạn trích, trước và sau kông có lời nào khác, nó dùng để miêu tả quá trình ý nghĩ trong nội tâm, đó là lời thầm kín. Hay trong đoạn kể Kiều bị bắt cóc, Thúc ông tưởng Kiều đã chết cháy: Ngay tình ai biết mưu gian 20