Tài liệu Giáo dục môi trường qua các hoạt động ngoại khoá môn tnxh cho học sinh lớp 3

LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành khóa luận “Giáo dục môi trường qua các hoạt động ngoại khoá môn TNXH cho học sinh lớp 3” em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Thạc sĩ Dƣơng Thị Thanh – Giảng viên khoa Tiểu học – Mầm non, ngƣời đã hƣớng dẫn và giúp đỡ em hoàn thành khóa luận này. Em xin chân thành gửi lời cảm ơn tới phòng Khoa học và Hợp tác quốc tế Trƣờng Đại học Tây Bắc và Ban chủ nhiệm khoa Tiểu học – Mầm non đã tạo điều kiện giúp đỡ chúng em. Em xin chân thành cảm ơn các thầy giáo, cô giáo và các em học sinh trƣờng Tiểu học Chiên Sơn – huyện Sơn Động và trƣờng Tiểu học Tân Sơn – huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang đã tạo điều kiện cho chúng em hoàn thành khóa luận này. Em xin bày tỏ lòng biết ơn các thầy giáo, cô giáo và các bạn sinh viên đã có những ý kiến đóng góp thiết thực, những tài liệu tham khảo quý báu để giúp chúng em trong quá trình thực hiện khóa luận này. Em xin chân thành cảm ơn! Sơn La, tháng 5 năm 2014 Sinh viên Hoàng Thị Thọ MỤC LỤC MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu ......................................................................................... 3 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu của đề tài .................................................. 3 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................ 3 5. Phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài .................................................................. 3 6. Những đóng góp của đề tài ............................................................................... 4 7. Cấu trúc của khóa luận ...................................................................................... 4 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHOÁ GDMT MÔN TNXH ..................................... 5 1.1. Cơ sở lí luận ................................................................................................... 5 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản ............................................................................. 5 1.1.2. Môn TNXH trong nhà trƣờng tiểu học ....................................................... 7 1.2. Cơ sở thực tiễn ............................................................................................... 8 1.2.1. Nhận thức và hành vi của học sinh tiểu học về môi trƣờng và bảo vệ môi trƣờng .................................................................................................................... 8 1.2.2. Thực trạng tổ chức các hoạt động ngoại khoá GDMT môn TNXH ở trƣờng thể nghiệm ............................................................................................... 10 TIỂU KẾT CHƢƠNG 1 ...................................................................................... 19 CHƢƠNG 2: TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHOÁ GDMT CHO HỌC SINH TIỂU HỌC QUA MÔN TNXH LỚP 3 ...................................... 20 2.1. Các nguyên tắc của việc tổ chức hoạt động ngoại khoá GDMT ................. 20 2.1.1. Nguyên tắc tự nguyện ............................................................................... 20 2.1.2. Nguyên tắc hấp dẫn ................................................................................... 20 2.1.3. Nguyên tắc bổ trợ chính khoá ................................................................... 21 2.2. Các hình thức hoạt động ngoại khoá GDMT qua môn TNXH .................... 21 2.3. Quy trình tổ chức các hoạt động ngoại khoá GDMT qua môn TNXH ............. 24 2.4. Thiết kế một số hình thức tổ chức ngoại khoá GDMT qua môn TNXH lớp 3 .. 25 TIỂU KẾT CHƢƠNG 2 ...................................................................................... 39 CHƢƠNG 3: THỂ NGHIỆM SƢ PHẠM ....................................................... 40 3.1. Mục đích, ý nghĩa của thể nghiệm sƣ phạm ................................................ 40 3.2. Nội dung và kế hoạch thể nghiệm ................................................................ 40 3.2.1. Đối tƣợng thể nghiệm................................................................................ 40 3.2.2. Nội dung thể nghiệm ................................................................................. 40 3.2.3. Thời gian thể nghiệm ................................................................................ 41 3.2.4. Địa điểm thể nghiệm ................................................................................. 41 3.2.5. Phƣơng pháp tiến hành và đánh giá thể nghiệm ....................................... 41 3.3. Kết quả thể nghiệm và đánh giá kết quả ...................................................... 41 3.3.1. Trƣờng Tiểu học Chiên Sơn ...................................................................... 41 3.3.2. Trƣờng Tiểu học Tân Sơn ......................................................................... 47 3.3.3. Kết luận chung về kết quả thể nghiệm……….…..……………………...55 TIỂU KẾT CHƢƠNG 3 ...................................................................................... 55 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .......................................................................... 56 1. Kết luận ........................................................................................................... 56 2. Kiến nghị ......................................................................................................... 56 2.1. Đối với nhà trƣờng ....................................................................................... 56 2.2. Đối với giáo viên tiểu học ............................................................................ 57 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Viết Đọc BVMT Bảo vệ môi trƣờng DCT Dẫn chƣơng trình GDMT Giáo dục môi trƣờng GV Giáo viên HĐNK Hoạt động ngoại khóa HS Học sinh MT Môi trƣờng NXB GD Nhà xuất bản Giáo dục NXB Nhà xuất bản TN Thể nghiệm TNXH Tự nhiên và xã hội MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Môi trƣờng là một tổng thể các yếu tố tự nhiên và xã hội tác động tƣơng hỗ với nhau tạo nên một khung cảnh sống với những điều kiện để con ngƣời tồn tại và phát triển. Song để tồn tại và phát triển, nhu cầu cuộc sống của con ngƣời nói chung và trẻ em nói riêng rất phong phú và đa dạng, mà sự đáp ứng nhu cầu đó phần lớn lại ở trong thiên nhiên. Trƣớc sự hủy hoại trầm trọng của môi trƣờng nhƣ hiện nay, vấn đề giáo dục môi trƣờng cho mọi ngƣời trên toàn cầu đang trở nên cấp bách. Vì thế GDMT là một nội dung giáo dục quan trọng trong nhà trƣờng. Ở Tiểu học giáo dục môi trƣờng là một quá trình nhằm phát triển ở học sinh sự hiểu biết và quan tâm trƣớc những vấn đề môi trƣờng bao gồm kiến thức, thái độ, hành vi, trách nhiệm và kỹ năng để tự mình cùng tập thể đƣa ra các giải pháp nhằm giải quyết vấn đề môi trƣờng trƣớc mắt cũng nhƣ lâu dài. Giáo dục môi trƣờng nhằm mục đích cuối cùng là học sinh đƣợc trang bị ý thức trách nhiệm đối với sự phát triển bền vững của trái đất, năng lực biết tự đánh giá vẻ đẹp thiên nhiên. Giáo dục môi trƣờng tạo dựng cho trẻ một môi trƣờng sống phù hợp với sự phát triển của lứa tuổi trẻ thơ. Môi trƣờng ấy cần đáp ứng những yêu cầu an toàn, sạch sẽ, lành mạnh và phong phú, hình thành ở trẻ một cách sống có văn hóa trong môi trƣờng. Vì vậy, để tiến hành GDMT với tính chất là giáo dục vì môi trƣờng, cần khuyến khích các phƣơng pháp giảng dạy và học tập có tính chất nghiên cứu, quan sát, phân tích, suy luận để hình thành khả năng tiếp nhận thông tin và giải quyết vấn đề theo hƣớng phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Có thể nói, GDMT ở trƣờng tiểu học trong những năm gần đây và nhất là hiện nay đã thực sự đƣợc coi trọng và đƣợc xúc tiến bằng hai con đƣờng: con đƣờng trực tiếp thông qua giảng dạy môn văn hoá trong chƣơng trình và con đƣờng gián tiếp thông qua các hoạt động ngoài giờ lên lớp. Đối với học sinh tiểu học, tổ chức giáo dục ở trên lớp và ngoài lớp là hai bộ phận hữu cơ hợp thành một thể thống nhất nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục trong nhà trƣờng. Thế nhƣng, nếu hoạt động chính khoá hình thành chủ yếu cho học sinh kiến thức về 1 môi trƣờng và bảo vệ môi trƣờng thì hoạt động ngoại khoá GDMT không chỉ mở rộng kiến thức mà còn giúp hình thành ở học sinh thái độ, hành vi và kĩ năng bảo vệ môi trƣờng. Nó huy động sự tham gia của nhiều học sinh, đòi hỏi học sinh phải vận dụng những kiến thức đã học một cách tổng hợp, linh hoạt giải quyết vấn đề, kích thích hứng thú của ngƣời học. Có thể xem hình thức tổ chức các hoạt động ngoại khoá GDMT là một trong những biện pháp tốt nhất để hình thành ở học sinh ý thức, thái độ, tình cảm và hành vi bảo vệ môi trƣờng Việt Nam hôm nay và ngày mai. Môn TNXH, đặc biệt là TNXH lớp 3 là môn học có rất nhiều nội dung GDMT đƣợc lồng ghép. Các em đƣợc học môn TNXH chính là đƣợc học về tự nhiên, học về cuộc sống đang diễn ra hàng ngày, hàng giờ xung quanh các em. Vì vậy, khi dạy môn TNXH, giáo viên cần tích cực tổ chức các hoạt động ngoài giờ, ngoại khóa để các học sinh đƣợc quan sát trực tiếp, tìm hiểu, điều tra, thực hành trong môi trƣờng xung quanh, để làm cho môi trƣờng xung quanh trở thành nơi các em trải nghiệm, thu thập các tƣ liệu chuẩn bị cho việc tiếp thu bài học trên lớp hay là nơi để học sinh thực hành để củng cố và rèn luyện những kiến thức và kĩ năng đã học. Có thể nói rằng, nâng cao hiểu biết về tự nhiên, xã hội và các vấn đề môi trƣờng thông qua các hoạt động ngoại khoá chính là biện pháp hiệu quả nhất để kích thích nghiên cứu, quan sát, phân tích, suy luận và đánh giá có phê phán để hình thành khả năng tiếp nhận thông tin và thu thập bằng chứng, giải quyết vấn đề theo hƣớng phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Tuy nhiên, những tài liệu nghiên cứu về cách thức tổ chức các hoạt động ngoại khoá còn chƣa nhiều, các mẫu thiết kế các hoạt động phần lớn mới chỉ dừng lại ở mô hình lí thuyết, chung chung, gây khó khăn cho giáo viên trong quá trình tổ chức các hoạt động, nhƣ thế sẽ không phát huy hết tác dụng của các hoạt động ngoại khoá trong việc GDMT qua môn TNXH. Xuất phát từ những lý do trên, tác giả đã chọn đề tài: “Giáo dục môi trường qua các hoạt động ngoại khoá môn TNXH cho học sinh lớp 3” làm khóa luận tốt nghiệp của mình. 2 2. Mục đích nghiên cứu - Tìm hiểu vai trò, ý nghĩa của việc tổ chức các hoạt động ngoại khoá GDMT cho học sinh qua môn TNXH. - Nghiên cứu cách tổ chức các hoạt động ngoại khoá GDMT cho học sinh lớp 3 qua môn TNXH. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu của đề tài 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình giáo dục môi trƣờng cho học sinh tiểu học thông qua môn TNXH lớp 3. 3.2. Đối tượng nghiên cứu GDMT qua hình thức tổ chức các hoạt động ngoại khoá môn TNXH lớp 3. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của vấn đề GDMT và việc tổ chức các hoạt động ngoại khoá GDMT qua môn TNXH lớp 3. - Nghiên cứu cách tổ chức một số hoạt động ngoại khoá GDMT qua môn TNXH cho học sinh lớp 3. - Thể nghiệm một số hình thức tổ chức hoạt động ngoại khoá GDMT để đánh giá tính khả thi, hiệu quả của các hình thức tổ chức hoạt động ngoại khoá. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài * Phương pháp phân tích và tổng hợp tài liệu Tác giả tiến hành nghiên cứu các tài liệu về môi trƣờng, giáo dục môi trƣờng, các tài liệu về tâm lí học… và các tài liệu bàn về vấn đề tổ chức các hoạt động ngoại khoá. Việc nghiên cứu cơ sở lí luận này giúp tác giả có căn cứ để xác định đƣợc các khả năng, tiêu chí lựa chọn các hình thức tổ chức các hoạt động ngoại khoá GDMT qua môn TNXH lớp 3. * Phương pháp điều tra, khảo sát Tác giả tiến hành dự giờ, lập các phiếu điều tra thực trạng nhận thức và hành vi của giáo viên và học sinh về vấn đề môi trƣờng và bảo vệ môi trƣờng, tìm hiểu thực trạng vấn đề tổ chức các hoạt động ngoại khoá GDMT trong nhà trƣờng tiểu học nhằm tìm ra những khó khăn, hạn chế của giáo viên khi tiến 3 hành các hoạt động ngoại khoá GDMT. Đây chính là cơ sở thực tiễn cho việc thiết kế các hình thức tổ chức hoạt động ngoại khoá GDMT phù hợp với trình độ, năng lực của giáo viên cũng nhƣ của học sinh. * Phương pháp thực nghiệm Đây là phƣơng pháp đƣợc sử dụng để kiểm tra tính đúng đắn của mục đích đã đề ra, kiểm định tính khả thi và hiệu quả của các hình thức hoạt động ngoại khoá GDMT. * Phương pháp thống kê toán học Đƣợc dùng để phân tích và xử lí các kết quả thu đƣợc qua điều tra và thể nghiệm. 6. Những đóng góp của đề tài - Làm sáng tỏ một số vấn đề lí luận về GDMT và hoạt động ngoại khoá. - Khái quát đƣợc một số vấn đề về thực trạng dạy và học các nội dung GDMT, đặc biệt là thông qua các hoạt động ngoại khoá. - Thống kê đƣợc những nội dung TNXH lớp 3 có thể tích hợp các hoạt động ngoại khoá GDMT. - Xây dựng đƣợc cách thức tổ chức các hoạt động ngoại khoá GDMT môn TNXH lớp 3. - Thiết kế một số hình thức tổ chức hoạt động ngoại khoá GDMT qua môn TNXH lớp 3. 7. Cấu trúc của khóa luận Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Phụ lục và Tài liệu tham khảo khóa luận gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc tổ chức hoạt động ngoại khóa GDMT qua môn TNXH cho học sinh lớp 3. Chƣơng 2: Tổ chức hoạt động ngoại khoá GDMT qua môn TNXH cho học sinh lớp 3. Chƣơng 3: Thể nghiệm sƣ phạm 4 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHOÁ GDMT MÔN TNXH 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản  Giáo dục môi trường Đứng trƣớc sự phát triển nhƣ vũ bão của kinh tế - xã hội, vấn đề môi trƣờng và bảo vệ môi trƣờng càng trở nên bức xúc và đƣợc quan tâm hơn bao giờ hết. Và đi kèm với những phƣơng hƣớng gìn giữ môi trƣờng bền vững, thuật ngữ “Giáo dục môi trƣờng” đƣợc nhắc tới ngày càng nhiều, thông qua các tài liệu hội thảo quốc tế và khu vực về bảo vệ môi trƣờng. Văn bản Hội nghị Tbilisi đƣợc tổ chức vào năm 1978 đã đƣa ra khái niệm GDMT nhƣ sau: “GDMT là làm cho từng ngƣời và cộng đồng hiểu đƣợc bản chất của môi trƣờng tự nhiên và nhân tạo, hiểu đƣợc quan hệ tƣơng tác của các mặt sinh học, vật lí, hoá học, xã hội, kinh tế, văn hoá, có đƣợc tri thức, thái độ và kĩ năng thực tế để tham gia có hiệu quả và có trách nhiệm vào việc tiên đoán và giải quyết các vấn đề môi trƣờng và quản lí chất lƣợng của môi trƣờng” [23, 7]. Trong kế hoạch hành động ASEAN 2000 - 2005, GDMT đƣợc xác định là một quá trình thông qua các hoạt động giáo dục chính quy và không chính quy, giúp con ngƣời có đƣợc sự hiểu biết, có kĩ năng và các giá trị cho phép họ tham gia vào việc phát triển xã hội bền vững về sinh thái và công bằng về xã hội, với tƣ cách là những ngƣời công dân năng động và có tri thức. Hiểu một cách rõ ràng và đầy đủ về thuật ngữ này thì GDMT là một quá trình thƣờng xuyên để tạo cho con ngƣời những tri thức, kĩ năng, ý thức, kinh nghiệm và các quyết tâm cho phép họ giải quyết những vấn đề môi trƣờng hiện tại và tƣơng lai, cũng nhƣ đáp ứng những nhu cầu của bản thân và xã hội mà không làm ảnh hƣởng đến thế hệ mai sau. Nhƣ vậy, GDMT là một bộ phận trong việc giáo dục nhân cách con ngƣời mới. Thực chất của GDMT là hình thành văn hoá sinh thái cho thế hệ trẻ, cụ thể đó là: về mặt tri thức, phải từng bƣớc làm cho học sinh nắm đƣợc những tri thức 5 cơ sở của sinh thái học. Về niềm tin và hành vi BVMT, ở đây có nghĩa là chỉ cho mỗi cá nhân thấy rằng mỗi việc làm của họ đều ảnh hƣởng tốt hoặc xấu đến môi trƣờng và họ có nghĩa vụ giữ gìn, bảo vệ và cải thiện môi trƣờng cho hôm nay và cho thế hệ mai sau bằng những hành động cụ thể. Mục đích cuối cùng của GDMT chính là để bảo vệ môi trƣờng.  Hoạt động ngoại khoá ở trường tiểu học Giáo dục môi trƣờng thông qua các môn học góp phần không nhờ vào việc hình thành các nhận thức về môi trƣờng và bảo vệ môi trƣờng cho học sinh. Song những tri thức đó sẽ không đƣợc vững chắc, không thể biến thành hành động và thói quen nếu không đƣợc củng cố, rèn luyện thông qua các hoạt động. Vậy, hoạt động ngoại khoá là gì? Ngay bản thân khái niệm “ngoại khoá” cũng cho đến nay vẫn chƣa đƣợc lí giải cặn kẽ, thấu đáo và nhất quán: Ngoại khoá là hình thức học tập hay vui chơi? Là chính khoá hay ngoài chính khoá?. Hoạt động ngoại khoá đƣợc hiểu là một hình thức tổ chức học tập ngoài lớp có tổ chức, có kế hoạch có phƣơng hƣớng xác định; không bắt buộc trong chƣơng trình, đƣợc học sinh tiến hành theo nguyên tắc tự nguyện dƣới sự điều khiển, hƣớng dẫn của giáo viên nhằm bổ sung, củng cố, nâng cao những kiến thức, kĩ năng học tập về môi trƣờng và bảo vệ môi trƣờng đã đƣợc học trong chƣơng trình chính khoá. Với cách hiểu nhƣ trên, hoạt động ngoại khoá đƣợc xem là một hình thức tổ chức dạy học quan trọng, là một trong những con đƣờng để thực hiện đổi mới phƣơng pháp dạy học theo định hƣớng: “phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm từng lứa tuổi, môn học; bồi dƣỡng phƣơng pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức đó vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh” (Điều 24.2, Luật giáo dục). Nhƣ vậy, việc học tập trên lớp và học tập ngoài lớp là hai bộ phận hữu cơ hợp thành một thể thống nhất trong quá trình thực hiện mục tiêu giáo dục của nhà trƣờng phổ thông. Các hình thức tổ chức học tập ngoại khoá phải đƣợc đặt trong mối quan hệ biện chứng với học tập chính khoá. 6 1.1.2. Môn TNXH trong nhà trường tiểu học * Mục tiêu của môn Tự nhiên và Xã hội Sau khi học xong môn TNXH lớp 3, học sinh sẽ: - Biết tên, chức năng và biết giữ vệ sinh các cơ quan hô hấp, tuần hoàn, bài tiết nƣớc tiểu và thần kinh. Biết tên và cách phòng tránh một số bệnh thƣờng gặp ở cơ quan hô hấp, tuần hoàn và bài tiết nƣớc tiểu. - Biết mối quan hệ họ hàng nội ngoại; Biết phòng tránh cháy khi ở nhà; Biết đƣợc những hoạt động chủ yếu của nhà trƣờng và giữ an toàn khi ở trƣờng; Biết tên một số cơ quan hành chính, văn hoá, giáo dục, y tế và một số hoạt động thông tin liên lạc, nông nghiệp, công nghiệp, thƣơng mại ở tỉnh (thành phố) nơi học sinh ở; Biết một số quy tắc đối với ngƣời đi xe đạp; Biết về cuộc sống trƣớc kia và hiện nay ở địa phƣơng và giữ vệ sinh môi trƣờng. - Biết đƣợc sự đa dạng, phong phú của thực vật và động vật; Chức năng của thân, rễ, lá, hoa, quả đối với đời sống của cây và ích lợi đối với con ngƣời. Biết vai trò của Mặt Trời đối với Trái Đất và đời sống con ngƣời; Vị trí và sự chuyển động của Trái Đất trong hệ Mặt Trời; Sự chuyển động của Mặt Trăng quanh Trái Đất; Hình dạng và đặc điểm bề mặt Trái Đất; Biết ngày đêm, năm tháng, các mùa. * Về vấn đề hình thành và phát triển những thái độ và hành vi, mục tiêu môn TNXH chỉ rõ: - Có ý thức thực hiện các quy tắc giữ vệ sinh, an toàn cho bản thân, gia đình và cộng đồng. - Yêu thiên nhiên, gia đình, trƣờng học và quê hƣơng. Với mục tiêu giáo dục nhƣ trên, ta nhận thấy môn TNXH, đặc biệt là môn TNXH lớp 3 là môn học có rất nhiều nội dung GDMT gắn liền với tự nhiên và xã hội đƣợc lồng ghép. Có thể hiểu các em đƣợc học môn TNXH chính là đƣợc học về tự nhiên, học về cuộc sống đang hàng ngày, hàng giờ diễn ra xung quanh các em. Những bài học trên lớp sẽ hình thành chủ yếu cho học sinh kiến thức về tự nhiên (sự đa dạng của tự nhiên), về cuộc sống xung quanh các em, về cách giữ gìn và bảo vệ môi trƣờng, còn hoạt động ngoại khoá GDMT sẽ đƣa các em 7 tiếp cận chính cuộc sống tự nhiên đó. Ở đó, các em đƣợc vui chơi, đƣợc tìm hiểu và khám phá những điều mới lạ. Điều đó không chỉ giúp củng cố, mở rộng kiến thức về tự nhiên, về cuộc sống, mà còn giúp hình thành ở học sinh tình yêu, sự gắn bó với thiên nhiên, biết yêu cái đẹp, bảo vệ cái đẹp và hơn thế nữa, nó giúp hình thành ở các em những kĩ năng và hành vi bảo vệ tự nhiên hay chính là bảo vệ cuộc sống của chính các em - một mục tiêu mà những buổi học trên lớp không thể đạt đƣợc. Nhƣ vậy, để đạt đƣợc mục tiêu GDMT qua môn TNXH cho học sinh lớp 3, việc dạy học kết hợp nội khoá và ngoại khoá là hết sức hiệu quả và thực sự cần thiết nhằm phát huy đƣợc hết những ƣu điểm của nội dung chƣơng trình và đạt đƣợc mục tiêu giáo dục đã đề ra. 1.2. Cơ sở thực tiễn 1.2.1. Nhận thức và hành vi của học sinh tiểu học về môi trường và bảo vệ môi trường - Về mức độ tiếp nhận những thông tin về vấn đề môi trường và bảo vệ môi trƣờng: Hiện nay, các phƣơng tiện thông tin đại chúng là nguồn tác động GDMT lớn nhất sau đó mới tới nhà trƣờng. Điều này chứng tỏ GDMT đang đƣợc triển khai ngày càng mạnh mẽ hơn ở các trƣờng tiểu học. Tuy nhiên, theo Nguyễn Thị Thấn trong các môn học ở bậc tiểu học, năng lực và thời gian của giáo viên mới chỉ tập trung chủ yếu vào các môn Toán và Tiếng Việt, trong khi đó môn TNXH là môn học có tính chất liên ngành phù hợp với nội dung GDMT thì sự quan tâm và nhiệt tình của giáo viên không cao và trình độ của giáo viên về vấn đề này còn nhiều hạn chế. Đây sẽ là một rào cản rất lớn cho việc tiến hành các hoạt động ngoại khóa GDMT qua môn TNXH. - Khả năng nhận thức về trách nhiệm và các biện pháp bảo vệ môi trường của học sinh tiểu học. Ở trƣờng tiểu học phần lớn các em học sinh đã nhận thức đƣợc vai trò, trách nhiệm của mình trong việc BVMT. Tuy nhiên, sự nhận thức chƣa thực sự sâu sắc về vấn đề môi trƣờng. Tầm nhìn của các em mới chỉ hƣớng về các hành 8 vi theo chiều hƣớng tốt. Có thể các em làm một việc gây ảnh hƣởng tới môi trƣờng nhƣng chính các em không biết hoặc không hiểu hết mức độ ảnh hƣởng xấu của nó tới môi trƣờng. Nhƣ vậy, việc GDMT cho học sinh đang đòi hỏi cụ thể và sâu sắc hơn nữa. Cần GDMT cho các em trong chính môi trƣờng, trong chính cuộc sống đang hàng ngày hàng giờ diễn ra xung quanh các em. - Nhận thức của học sinh tiểu học trong việc BVMT Đa số học sinh đã có sự hiểu biết ban đầu về những việc làm góp phần BVMT phù hợp với lứa tuổi các em. Các em đã thực hiện những hành vi nhằm BVMT nhƣ: giúp các cô chú quét rác làm vệ sinh nơi em ở, vẩy nƣớc trƣớc khi quét dọn …Với những hành vi đƣợc coi là phá hoại môi trƣờng thì đa số các em đều nhận thức đƣợc nhƣ: bắn chim, khạc nhổ bừa bãi, nghịch ngợm các hiện vật ở khu di tích lịch sử… Với những nhận thức nhƣ trên, ta hãy tìm hiểu hành vi của học sinh tiểu học trong việc BVMT nhƣ thế nào? - Hành vi của học sinh tiểu học trong việc BVMT Đa số các em học sinh đã có hiểu biết và có hành vi đúng trƣớc những việc làm có ảnh hƣởng tốt tới môi trƣờng và những việc làm ảnh hƣởng xấu tới môi trƣờng. Phần lớn học sinh không bao giờ làm những việc gây hại cho môi trƣờng nhƣ: bắn chim, bắt chim về nuôi và chăm sóc, hái hoa nơi công cộng, khạc nhổ bừa bãi. Qua đó có thể nhận thấy nhiều học sinh mặc dù đã có những kiến thức nhất định về môi trƣờng nhƣng vẫn chƣa có những hành vi tích cực đối với môi trƣờng. Nhiều nghiên cứu tâm lí đã chỉ ra rằng: học sinh lứa tuổi 6 - 11 về bản chất rất giàu lòng yêu thiên nhiên, nhiều em có ham muốn đƣợc tham gia vào những hoạt động xã hội công ích. Điều đó cho thấy, để các em có một thái độ, một ý thức trách nhiệm cao hơn nữa với những hành vi của mình, có thể phát huy hết khả năng lao động phù hợp với lứa tuổi thì cần sự quan tâm hơn nữa, tạo điều kiện cho các em đƣợc hoạt động qua các phong trào Đoàn, Đội, tổ chức các hoạt động ngoại khoá GDMT. Điều này nằm trong phạm vi kiến thức của các môn học trong nhà trƣờng, nhất là môn TNXH lớp 3. Vậy, với thực tế nhận thức và hành vi về MT và bảo vệ MT nhƣ trên của học sinh tiểu học thì việc tổ chức 9 các hoạt động ngoại khoá nhằm nâng cao chất lƣợng GDMT cho các em đƣợc tiến hành nhƣ thế nào trong nhà trƣờng tiểu học?. 1.2.2. Thực trạng tổ chức các hoạt động ngoại khoá GDMT môn TNXH ở trường thể nghiệm 1.2.2.1. Mục đích khảo sát Nhằm tìm hiểu nhận thức và hoạt động GDMT của GV ở trƣờng tiểu học cũng nhƣ đánh giá toàn diện thực trạng tổ chức hoạt động ngoại khóa để GDMT trong dạy học môn TNXH lớp 3. Xác lập cơ sở thực tiễn cho việc vận dụng hoạt động ngoại khóa để GDMT trong dạy học môn Tự nhiên và xã hội lớp 3. 1.2.2.2. Đối tuợng nghiên cứu và khảo sát Đối tƣợng khảo sát của chúng tôi trong đề tài là việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa GDMT của 49 giáo viên đang công tác tại trƣờng Tiểu học Chiên Sơn – huyện Sơn Động và trƣờng Tiểu học Tân Sơn – huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang. 1.2.2.3. Thời gian khảo sát Từ ngày 25 tháng 10 đến ngày 09 tháng 11 năm 2013 1.2.2.4. Khách thể và địa bàn khảo sát - 22 giáo viên, 317 học sinh, trƣờng Tiểu học Chiên Sơn – huyện Sơn Động – tỉnh Bắc Giang. - 27 giáo viên, 348 học sinh, trƣờng Tiểu học Tân Sơn – huyện Lục Ngạn – tỉnh Bắc Giang. 1.2.2.5. Nội dung khảo sát Với phạm vi và nội dung nghiên cứu đề tài, chúng tôi giới hạn xác định khảo sát trên một số chỉ tiêu cơ bản sau: - Nhận thức của giáo viên về GDMT. - Thực trạng tổ chức các hoạt động ngoại khóa GDMT của giáo viên tiểu học. - Những thuận lợi và khó khăn của giáo viên khi tổ chức các hoạt động ngoại khoá GDMT trong dạy học ở Tiểu học. 1.2.2.6. Các phƣơng pháp điều tra khảo sát * Phương pháp khảo sát bằng phiếu Anket 10 - Mục đích: Tiến hành khảo sát để thu thập ý kiến của các giáo viên nhằm tìm hiểu về nhận thức trong việc tổ chức các HĐNK trong dạy học ở bậc tiểu học, những thuận lợi và khó khăn mà giáo viên giáo viên gặp phải. - Các bƣớc tiến hành: Bƣớc 1: Phát phiếu khảo sát cho giáo viên. Bƣớc 2: Tiến hành phân tích, tổng hợp kết quả theo nội dung khảo sát. Bƣớc 3: Nhận xét thực trạng, phân tích nguyên nhân dẫn đến thực trạng. * Phương pháp quan sát - Mục đích: Tiến hành quan sát trên các tiết dạy của giáo viên và những biểu hiện của học sinh nhằm tìm hiểu cách ứng dụng để phát huy tính tích cực của học sinh. * Phương pháp nghiên cứu sản phẩm - Mục đích: Nhằm tìm hiểu sự chuẩn bị kế hoạch của giáo viên, để xem việc xác định mục đích của việc tổ chức các HĐNK trong dạy học nhƣ thế nào?. Khi tổ chức các HĐNK trong dạy học có đạt đƣợc mục đích, yêu cầu của tiết học không?. * Phương pháp thống kê toán học Thống kê các số liệu thu đƣợc sau khảo sát để thu đƣợc những nhận định, đánh giá thực trạng một cách khoa học và chính xác. Để định lƣợng kết quả nghiên cứu, khái quát hóa và rút ra kết luận vấn đề nghiên cứu. 1.2.2.7. Kết quả khảo sát Dựa vào những phƣơng pháp trên chúng tôi đã có những kết quả và khái quát thành đặc điểm thực trạng của việc tổ chức các HĐNK trong dạy học ở hai trƣờng tiểu học. 11 Bảng 1.1. Tác dụng của các hoạt động ngoại khoá GDMT trong dạy học ở Tiểu học STT 1 2 3 4 5 6 Số phiếu Những tác dụng cùng ý kiến Mở rộng kiến thức về môi trƣờng và bảo vệ môi trƣờng cho học sinh Tạo cho học sinh hứng thú học tập Giúp học sinh thêm gần gũi, thân thuộc với môi trƣờng xung quanh Nâng cao ý thức bảo vệ môi trƣờng cho học sinh Giúp học sinh vui vẻ, thoải mái sau những buổi học trong lớp Hình thành cho học sinh kĩ năng và hành vi bảo vệ môi trƣờng Tỉ lệ % 31 63,3 30 61,2 27 55,1 23 46,9 20 40,8 16 32,6 Biểu đồ 1.1. Tác dụng của các hoạt động ngoại khoá GDMT trong dạy học ở Tiểu học 12 Ghi chú: T1: Mở rộng kiến thức về môi trường và bảo vệ môi trường cho học sinh T2: Tạo cho học sinh hứng thú học tập T3: Giúp học sinh thêm gần gũi, thân thuộc với môi trường xung quanh T4: Nâng cao ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh T5: Giúp học sinh vui vẻ, thoải mái sau những buổi học trong lớp T6: Hình thành cho học sinh kĩ năng và hành vi bảo vệ môi trường Qua bảng 1.1 và biểu đồ 1.1 cho thấy nhận thức của giáo viên về tác dụng của các hoạt động ngoại khoá GDMT có sự khác nhau, cụ thể: 63,3% lựa chọn “hoạt động ngoại khoá có tác dụng mở rộng kiến thức về môi trƣờng và bảo vệ môi trƣờng cho học sinh”; 46,9% chọn ý “Nâng cao ý thức bảo vệ môi trƣờng cho học sinh” và 55,1% lựa chọn “Giúp học sinh thêm gần gũi, thân thuộc với môi trƣờng xung quanh”. Tuy nhiên, chỉ có 32,6% giáo viên lựa chọn “Hoạt động ngoại khoá có tác dụng hình thành cho học sinh kĩ năng và hành vi BVMT”. Đây là một con số không cao. Điều này chứng tỏ sự nhận giáo viên đã có những nhận thức nhất định về tác dụng của các hoạt động ngoại khoá nhƣng chƣa cao. Đa số giáo viên mới chỉ nhận thức đƣợc tác dụng của các hoạt động ngoại khoá ở mức độ chung chung mà chƣa nắm đƣợc những tác dụng cơ bản mà hoạt động ngoại khoá đem lại. Bởi vì, các hoạt động ngoại khoá chủ yếu hƣớng học sinh đến với tự nhiên. Ở đó, các em đƣợc tìm hiểu, tham gia, đƣợc hoà mình cùng tự nhiên để khám phá và đƣợc “Học mà chơi, chơi mà học”. Chính điều này sẽ giúp hình thành ở các em những kĩ năng, hành vi bảo vệ môi trƣờng một cách tốt nhất và lâu bền nhất. Qua các câu hỏi điều tra, bƣớc đầu chúng tôi nhận thấy: Mặc dù vẫn còn một số giáo viên nhận thức còn chung chung, hời hợt về vấn đề GDMT, nhƣng hầu hết đều đã thấy đƣợc tầm quan trọng của các hoạt động ngoại khoá trong việc GDMT cho học sinh tiểu học. Điều này là cơ sở giúp chúng tôi tìm hiểu vấn đề “Những hình thức ngoại khoá GDMT nào đƣợc tổ chức nhiều ở trƣờng tiểu học”. 13 Bảng 1.2. Mức độ tổ chức các hoạt động ngoại khoá GDMT trong trường tiểu học Các hoạt động STT Thƣờng Thỉnh Chƣa bao xuyên thoảng giờ SL % SL % SL % 1 Thi vẽ – làm báo ảnh về môi trƣờng. 4 8,2 40 81,6 5 10,2 2 Thi viết về môi trƣờng 3 6,1 30 61,2 15 30,6 9 18,3 33 67,3 6 12,2 3 6,1 36 73,5 10 20,4 7 12,3 36 73,5 5 10,2 11 22,4 30 61,2 7 12,3 16 32,6 30 61,2 3 6,1 3 4 5 6 7 Trò chơi, đố vui, hái hoa dân chủ với nội dung giáo dục môi trƣờng Tham quan môi trƣờng Tìm hiểu một số vấn đề MT ở địa phƣơng Đọc sách, báo; nói chuyện về MT Làm kế hoạch nhỏ: thu gom sắt vụn, giấy loại, chai lọ… 8 Tổng vệ sinh trƣờng, lớp 45 91,8 4 8,1 2 4,1 9 Làm vệ sinh đƣờng phố 7 12,3 27 55,4 15 30,6 10 Trồng và chăm sóc cây 22 44,9 20 40,8 3 6,1 11 Tổ chức các câu lạc bộ môi trƣờng 1 2,0 18 36,7 35 71,4 Biểu đồ 1.2. Mức độ tổ chức các hoạt động ngoại khoá GDMT trong trường tiểu học 14 Ghi chú: y1: Thi vẽ - làm báo ảnh về môi trường. y2: Thi viết về môi trường y3: Trò chơi, đố vui, hái hoa dân chủ với nội dung giáo dục môi trường y4: Tham quan môi trường y5: Tìm hiểu một số vấn đề MT ở địa phương y6: Đọc sách, báo; nói chuyện về MT y7: Làm kế hoạch nhỏ: thu gom sắt vụn, giấy loại, chai lọ… y8: Tổng vệ sinh trường, lớp y9: Làm vệ sinh đường phố y10: Trồng và chăm sóc cây y11: Tổ chức các câu lạc bộ môi trường Qua bảng 1.2 và biểu đồ 1.2 cho thấy, phần lớn các hình thức ngoại khoá chúng tôi đƣa ra trong phiếu điều tra đều nhận kết quả: thỉnh thoảng tổ chức. Đây là điều đáng mừng với các hoạt động nhƣ: “thi vẽ, làm báo ảnh về môi trƣờng” (81,6%), “thi viết về môi trƣờng” (61,2%)… nhƣng là một điều đáng quan tâm khi các hoạt động nhƣ: “trò chơi, đố vui, hái hoa dân chủ với nội dung GDMT”, “đọc sách báo, nói chuyện về môi trƣờng”… lại chỉ đƣợc tổ chức ở mức độ “thỉnh thoảng” trong các trƣờng tiểu học. Có những hoạt động mà hiệu quả GDMT mang lại rất cao nhƣ: hoạt động “thi viết về MT”, hoạt động “tham quan môi trƣờng”, hoạt động “làm vệ sinh đƣờng phố” giáo viên chƣa bao giờ tổ chức cho học sinh tham gia. Thực chất đây cũng không phải là những hoạt động khó tổ chức. Điều này chứng tỏ, vẫn tồn tại một số lƣợng không nhỏ giáo viên chƣa thực sự quan tâm đến vấn đề GDMT qua các hoạt động ngoại khoá cho học sinh trong trƣờng tiểu học. 15 Bảng 1.3. Những thuận lợi của giáo viên khi tổ chức các hoạt động ngoại khoá GDMT trong dạy học ở Tiểu học Những thuận lợi STT HS hứng thú học tập GV không phải thuyết trình nhiều GV và HS có nhiều cơ hội đối thoại với nhau 1 2 3 Những khó khăn STT 2 3 4 29 Tỉ lệ  81,6 65,3 59,1 Các thuận lợi khác 9 18,4 Bảng 1.4. Những khó khăn của giáo viên khi tổ chức các hoạt động ngoại khoá GDMT trong dạy học ở Tiểu học 4 1 Số phiếu cùng ý kiến 40 32 Chƣa biết cách tổ chức các hoạt động ngoại GDMT nhằm đạt hiệu quả tốt nhất Không có đủ tài liệu hƣớng dẫn Giáo viên cần linh hoạt xử lí các tình huống mà học sinh đƣa ra trong giờ học Các khó khăn khác Số phiếu cùng ý kiến Tỉ lệ  35 71,4 30 61,2 26 53,1 19 38,8 Từ bảng 1.3 và 1.4 chúng tôi có biểu đồ sau: Biểu đồ 1.3. Những thuận lợi và khó khăn của giáo viên khi tổ chức các hoạt động ngoại khoá GDMT trong dạy học ở Tiểu học 90 80 70 60 50 40 Thuận lợi 30 Khó khăn 20 10 0 L1 K1 L2 K2 L3 16 K3 L4 K4