Lêi më ®Çu
Khi nãi vÒ c¬ cÊu kinh tÕ quèc d©n, NghÞ quyÕt 6 cña Ban chÊp hµnh Trung
¬ng kho² V ®± nhËn ®Þnh: “b´ng mét c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý v¯ mét c¬ chÕ qu°n lý
thÝch hîp chóng ta sÏ cã kh¶ n¨ng t¹o ra mét chuyÓn biÕn m¹nh trong ®êi sèng kinh
tÕ - x· héi”. §èi víi ngo³i th¬ng cñng vËy, viÖc thay ®æi c¬ chÕ qu°n lý m¯ kh«ng
®i ®«i víi viÖc x¸c ®Þnh mét chÝnh s¸ch c¬ cÊu ®óng ®¾n sÏ kh«ng thÓ ph¸t triÓn
ngo¹i th-¬ng ®-îc nhanh chãng vµ cã hiÖu qu¶.
Trong nh÷ng n¨m 80, §¶ng vµ Nhµ n-íc ®· ®-a ra nhiÒu chÝnh s¸ch vµ biÖn
ph¸p quan träng ®Ó t¨ng c-êng c«ng t¸c xuÊt khÈu nh»m ®¸p øng nhËp khÈu. Song
nh÷ng chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p ®ã cßn mang tÝnh chÊt ch¾p v¸ vµ bÞ ®éng, chØ chó ý
nhiÒu ®Õn vÊn ®Ò ®æi míi c¬ chÕ nh-ng ch-a gióp x¸c ®Þnh ®-îc c¬ cÊu xuÊt khÈu
(vµ nhËp khÈu) l©u dµi vµ thÝch øng. Do ®ã, trong viÖc tæ chøc s¶n xuÊt hµng hãa vµ
cung øng dÞch vô cho xuÊt khÈu cßn nhiÒu lóng tóng vµ bÞ ®éng. ViÖc x¸c ®Þnh
®óng c¬ cÊu xuÊt khÈu sÏ cã t¸c dông:
§Þnh h-íng râ cho viÖc ®Çu t- s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ dÞch vô xuÊt khÈu t¹o nªn
nh÷ng mÆt hµng chñ lùc xuÊt khÈu cã gi¸ trÞ cao vµ cã søc c¹nh tranh trªn thÞ
tr-êng thÕ giíi.
§Þnh h-íng râ viÖc øng dông khoa häc - kü thuËt c¶i tiÕn s¶n xuÊt hµng xuÊt
khÈu. Trong ®iÒu kiÖn thÕ giíi ngµy nay khoa häc - kü thuËt ngµy cµng trë thµnh
mét yÕu tè s¶n xuÊt trùc tiÕp, kh«ng t¹o ra ®-îc nh÷ng s¶n phÈm cã hµm l-îng
khoa häc - kü thuËt cao sÏ khã c¹nh tranh trong xuÊt khÈu.
Cho phÐp chuÈn bÞ thÞ tr-êng tr-íc ®Ó thùc hiÖn c¬ cÊu. Tr-íc ®©y, trong ®iÒu
kiÖn c¬ cÊu xuÊt khÈu ®-îc h×nh th¯nh trªn c¬ së “n¨ng nhÆt chÆt bÞ” rÊt bÞ ®éng
trong kh©u chuÈn bÞ thÞ tr-êng tiªu thô. V× vËy, cã nhiÒu lóc cã hµng kh«ng biÕt
xuÊt khÈu ®i ®©u, rÊt khã ®iÒu hoµ gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu thô.
T¹o c¬ së ®Ó ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch phôc vô vµ khuyÕn khÝch xuÊt khÈu
®óng ®Þa chØ, ®óng mÆt hµng vµ ®óng møc ®é. Qua ®ã cã thÓ khai th¸c c¸c thÕ
m¹nh xuÊt khÈu cña ®Êt n-íc.
§èi víi n-íc ta tõ tr-íc ®Õn nay c¬ cÊu xuÊt khÈu nãi chung cßn manh món
vµ bÞ ®éng. Hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cßn lµ nh÷ng s¶n phÈm th«, hµng s¬ chÕ hoÆc
nh÷ng hµng ho¸ truyÒn thèng nh- n«ng s¶n, l©m s¶n, thuû s¶n, hµng thñ c«ng mü
1
nghÖ vµ mét sè kho¸ng s¶n. Víi c¬ cÊu xuÊt khÈu nh- vËy, chóng ta kh«ng thÓ x©y
dùng mét chiÕn l-îc xuÊt khÈu hiÖn thùc vµ cã hiÖu qu¶.
Tõ nh÷ng thùc tiÔn kh¸ch quan trªn ®©y, mét yªu cÇu cÊp b¸ch ®-îc ®Æt ra lµ
ph¶i ®æi míi c¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam hiÖn nay nh- thÕ nµo, lµm thÕ
nµo ®Ó thay ®æi cã c¬ së khoa häc, cã tÝnh kh¶ thi vµ ®Æc biÖt lµ ph¶i dÞch chuyÓn
nhanh trong ®iÒu kiÖn tù do ho¸ th-¬ng m¹i ngµy nay.
Víi lý do trªn, em ®± chãn ®Ò t¯i nghiªn cøu: “Mét sè vÊn ®Ò vÒ chuyÓn dÞch
c¬ cÊu xuÊt khÈu cða ViÖt Nam trong thêi gian tíi” nh´m ®-a ra nh÷ng lý luËn c¬
b¶n vÒ c¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu, kh¶o s¸t thùc tr¹ng vµ ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p ®æi míi
c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi.
§Ò tµi nµy kÕt cÊu gåm 3 ch-¬ng:
- Ch-¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ xuÊt khÈu vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt
khÈu.
- Ch-¬ng 2: Thùc tr¹ng xuÊt khÈu vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cña
ViÖt Nam trong thêi gian qua.
- Ch-¬ng 3: Mét sè gi¶i nh»m chuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam
trong thêi gian tíi.
§©y lµ mét ®Ò tµi cã néi dung phong phó vµ phøc t¹p nh-ng trong ®iÒu kiÖn
h¹n chÕ vÒ thêi gian còng nh- giíi h¹n vÒ l-îng kiÕn thøc, kinh nghiÖm thùc tÕ nªn
bµi viÕt kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. RÊt mong sù gãp ý kiÕn cña c¸c thÇy c«
cïng c¸c b¹n.
2
Ch-¬ng 1
mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ xuÊt khÈu Vµ
chuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt khÈu
1.1. Vai trß ho¹t ®éng xuÊt khÈu trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ
- x· héi theo h-íng héi nhËp.
Ngµy nay, kh«ng mét n-íc nµo cã thÓ ph¸t triÓn nÕu thùc hiÖn chÝnh s¸ch tù
cung tù cÊp, bëi v× mçi quèc gia trªn thÕ giíi ®Òu tån t¹i trong mèi quan hÖ nhiÒu
mÆt víi c¸c quèc gia kh¸c. Tuy nhiªn, trong c¸c mèi quan hÖ nµy, quan hÖ kinh tÕ
chi phèi hÇu hÕt c¸c mèi quan hÖ kh¸c, bëi bÊt cø mèi quan hÖ nµo còng liªn quan
tíi quan hÖ kinh tÕ. Quan träng nhÊt trong quan hÖ kinh tÕ lµ quan hÖ th-¬ng m¹i,
nã cho thÊy trùc diÖn lîi Ých cña quèc gia khi quan hÖ víi c¸c quèc gia kh¸c th«ng
qua l-îng ngo¹i tÖ thu ®-îc qua th-¬ng m¹i quèc tÕ.
Th-¬ng m¹i quèc tÕ bao gåm c¸c ho¹t ®éng thu chi ngo¹i tÖ nh-: xuÊt khÈu,
nhËp khÈu, gia c«ng cho n-íc ngoµi vµ thuª n-íc ngoµi gia c«ng, t¸i xuÊt khÈu, ho¹t
®éng chuyÓn khÈu, xuÊt khÈu t¹i chç. Trong khu«n khæ bµi viÕt nµy, chØ ®i s©u vµo
ph©n tÝch ho¹t ®éng xuÊt khÈu.
1.1.1. Kh¸i niÖm xuÊt khÈu.
XuÊt khÈu lµ qu¸ tr×nh hµng ho¸ ®-îc s¶n xuÊt ë trong n-íc nh-ng tiªu thô ë
n-íc ngoµi. XuÊt khÈu thÓ hiÖn nhu cÇu vÒ hµng ho¸ cña c¸c quèc gia kh¸c ®èi víi
quèc gia chñ thÓ. XuÊt khÈu cßn chØ ra nh÷ng lÜnh vùc cã thÓ chuyªn m«n ho¸ ®-îc,
nh÷ng c«ng nghÖ vµ t- liÖu s¶n xuÊt trong n-íc cßn thiÕu ®Ó s¶n xuÊt ra s¶n phÈm
xuÊt khÈu ®¹t ®-îc chÊt l-îng quèc tÕ.
1.1.2. Vai trß cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu.
a. XuÊt khÈu t¹o ra nguån thu ngo¹i tÖ.
Trong c¸c nguån thu ngo¹i tÖ cho Ng©n s¸ch quèc gia cã mét sè nguån thu
chÝnh:
- XuÊt khÈu hµng ho¸ - dÞch vô.
- §Çu t- n-íc ngoµi trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp.
3
- Vay nî cña ChÝnh phñ vµ t- nh©n.
- KiÒu bµo n-íc ngoµi göi vÒ.
- C¸c kho¶n thu viÖn trî,...
Tuy nhiªn, chØ cã thu tõ xuÊt khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô lµ tÝch cùc nhÊt v×
nh÷ng lý do sau: kh«ng g©y ra nî n-íc ngoµi nh- c¸c kho¶n vay cña ChÝnh phñ vµ t- nh©n; ChÝnh phñ kh«ng bÞ phô thuéc vµo nh÷ng rµng buéc vµ yªu s¸ch cña n-íc
kh¸c nh- c¸c nguån tµi trî tõ bªn ngoµi; phÇn lín ngo¹i tÖ thu ®-îc tõ ho¹t ®éng
xuÊt khÈu thuéc vÒ c¸c nhµ s¶n xuÊt trong n-íc ®-îc t¸i ®Çu t- ®Ó ph¸t triÓn s¶n
xuÊt, kh«ng bÞ chuyÓn ra n-íc ngoµi nh- nguån ®Çu t- n-íc ngoµi, qua ®ã cho phÐp
nÒn kinh tÕ t¨ng tr-ëng chñ ®éng, ®ì bÞ lÖ thuéc vµo bªn ngoµi.
Do ®ã, ®èi víi bÊt kú quèc gia nµo, ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng nî n-íc ngoµi, gi¶m
th©m hôt c¸n c©n thanh to¸n, con ®-êng tèt nhÊt lµ ®Èy m¹nh xuÊt khÈu. Nguån
ngo¹i tÖ thu ®-îc tõ xuÊt khÈu sÏ lµm t¨ng tæng cung ngo¹i tÖ cña ®Êt n-íc, gãp
phÇn æn ®Þnh tû gi¸ hèi ®o¸i, æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«. Liªn hÖ víi cuéc khñng ho¶ng
tµi chÝnh §«ng Nam ¸ (th¸ng 7/1997), ta thÊy nguyªn nh©n chÝnh lµ do c¸c quèc gia
bÞ th©m hôt c¸n c©n th-¬ng m¹i th-êng xuyªn trÇm träng, kho¶n th©m hôt nµy ®-îc
bï ®¾p b»ng c¸c kho¶n vay nãng cña c¸c doanh nghiÖp trong n-íc. Khi c¸c kho¶n
vay nãng nµy ho¹t ®éng kh«ng hiÖu qu¶ sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng c¸c doanh nghiÖp
kh«ng cã kh¶ n¨ng tr¶ nî vµ buéc tuyªn bè ph¸ s¶n. Sù ph¸ s¶n cña c¸c doanh
nghiÖp g©y ra sù rót vèn å ¹t cña c¸c nhµ ®Çu t- n-íc ngoµi, cµng lµm cho t×nh h×nh
thªm c¨ng th¼ng, ®Õn nçi Nhµ n-íc còng kh«ng ®ñ søc can thiÖp vµo nÒn kinh tÕ, tõ
®ã g©y ra cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh - tiÒn tÖ.
b. XuÊt khÈu t¹o ra nguån vèn chñ yÕu cho nhËp khÈu, ®¸p øng yªu cÇu c«ng
nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ (CNH - H§H) ®Êt n-íc.
Sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ cña mçi quèc gia ®Òu ®ßi hái cã c¸c ®iÒu kiÖn vÒ nh©n
lùc, tµi nguyªn, vèn, kü thuËt. Song kh«ng ph¶i bÊt cø quèc gia nµo còng cã ®ñ c¶ 4
®iÒu kiÖn trªn, trong thêi gian hiÖn nay, c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn (LDCs) ®Òu thiÕu
vèn, kü thuËt, l¹i thõa lao ®éng. MÆt kh¸c, trong qu¸ tr×nh CNH - H§H, ®Ó thùc
hiÖn tèt qu¸ tr×nh ®ßi hái nÒn kinh tÕ ph¶i cã c¬ së vËt chÊt ®Ó t¹o ®µ ph¸t triÓn. §Ó
kh¾c phôc t×nh tr¹ng nµy, c¸c quèc gia ph¶i nhËp khÈu c¸c thiÕt bÞ, m¸y mãc, kü
thuËt c«ng nghÖ tiªn tiÕn.
4
H¬n n÷a, xu thÕ tiªu dïng cña thÕ giíi ngµy nay ®ßi hái ngµy cµng cao vÒ
chÊt l-îng s¶n phÈm. §Ó n©ng cao søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng quèc
tÕ, c¸c doanh nghiÖp b¾t buéc ph¶i ®Çu t- ®Ó n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ cña m×nh
- ®©y lµ mét yªu cÇu cÊp b¸ch ®Æt ra ®èi víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng xuÊt
khÈu. Tõ ®ã, xuÊt hiÖn nhu cÇu n©ng cao c«ng nghÖ cña c¸c doanh nghiÖp, trong khi
xu h-íng hîp t¸c quèc tÕ trong lÜnh vùc chuyÓn giao c«ng nghÖ còng ®ang ngµy
cµng ph¸t triÓn vµ c¸c n-íc ph¸t triÓn (DCs) muèn chuyÓn giao c«ng nghÖ cña hä
sang LDCs. Hai nh©n tè trªn cã t¸c ®éng rÊt quan träng tíi qu¸ tr×nh chuyÓn giao
c«ng nghÖ, n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ quèc gia. Tuy nhiªn, mét yÕu tè v« cïng
quan träng mµ nÕu thiÕu nã th× qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ kh«ng thÓ diÔn ra
®-îc, ®ã lµ nguån ngo¹i tÖ, nh-ng khã kh¨n nµy ®-îc kh¾c phôc th«ng qua ho¹t
®éng xuÊt khÈu. Ho¹t ®éng xuÊt khÈu ®em l¹i nguån thu ngo¹i tÖ vµ c¸c quèc gia cã
thÓ dïng nguån thu nµy ®Ó nhËp c«ng nghÖ phôc vô cho s¶n xuÊt. Trªn ý nghÜa ®ã,
cã thÓ nãi, xuÊt khÈu quyÕt ®Þnh quy m« vµ tèc ®é nhËp khÈu.
c. XuÊt khÈu gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h-íng CNH - H§H.
Do xuÊt khÈu më réng ®Çu ra, mang l¹i nguån ngo¹i tÖ cao nªn c¸c nhµ ®Çu t- sÏ cã xu h-íng ®Çu t- vµo nh÷ng ngµnh cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu. Sù ph¸t triÓn cña
c¸c ngµnh s¶n xuÊt s¶n phÈm xuÊt khÈu t¹o ra nhu cÇu ®èi víi c¸c ngµnh s¶n xuÊt
®Çu vµo nh-: ®iÖn, n-íc, nguyªn vËt liÖu, m¸y mãc thiÕt bÞ... C¸c nhµ s¶n xuÊt ®Çu
vµo sÏ ®Çu t- më réng s¶n xuÊt ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu nµy, t¹o ra sù ph¸t triÓn cho
ngµnh c«ng nghiÖp nÆng. Ho¹t ®éng xuÊt khÈu ®em l¹i nguån thu ngo¹i tÖ cho
NSNN ®Ó ®Çu t- c¬ së h¹ tÇng, ®Çu t- vèn, c«ng nghÖ cao cho nh÷ng ngµnh c«ng
nghiÖp träng ®iÓm, mòi nhän. XuÊt khÈu t¹o ra nguån thu nhËp cao cho ng-êi lao
®éng, khi ng-êi lao ®éng cã thu nhËp cao sÏ t¹o ra nhu cÇu cho c¸c ngµnh s¶n xuÊt
c«ng nghiÖp nhÑ, hµng ®iÖn tö, hµng c¬ khÝ, lµm n©ng cao s¶n l-îng cña c¸c ngµnh
s¶n xuÊt hµng tiªu dïng. Tû träng ngµnh c«ng nghiÖp ngµy cµng t¨ng kÐo theo sù
ph¸t triÓn cña ngµnh dÞch vô víi tèc ®é cao h¬n. Nh- vËy, th«ng qua c¸c mèi quan
hÖ trùc tiÕp, gi¸n tiÕp, ho¹t ®éng xuÊt khÈu gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu ®Çu t- vµ
c¬ cÊu nÒn kinh tÕ theo h-íng c«ng nghiÖp ho¸ vµ héi nhËp. Mét nÒn kinh tÕ mµ s¶n
xuÊt vµ xuÊt khÈu nh÷ng hµng ho¸ thÞ tr-êng thÕ giíi ®ang cã nhu cÇu chø kh«ng
ph¶i s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu nh÷ng g× mµ ®Êt n-íc cã. §iÒu nµy sÏ t¹o cho sù dÞch
chuyÓn kinh tÕ cña ®Êt n-íc mét c¸ch hîp lý vµ phï hîp.
5
d. XuÊt khÈu gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm cho x· héi vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña
nÒn kinh tÕ trong quan hÖ th-¬ng m¹i quèc tÕ.
XuÊt khÈu gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ. ë ®©y, chóng ta sÏ
xem xÐt hiÖu qu¶ d-íi gãc ®é nghÜa réng, bao gåm c¶ hiÖu qu¶ kinh doanh vµ hiÖu
qu¶ kinh tÕ. Theo tÝnh to¸n cña c¸c nhµ kinh tÕ, nÕu ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, t¨ng gi¸ trÞ
kim ng¹ch xuÊt khÈu sÏ gãp phÇn t¹o më c«ng ¨n viÖc lµm ®èi víi ng-êi lao ®éng.
NÕu t¨ng thªm 1 tû USD gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu sÏ t¹o ra tõ 40.000 -50.000 chç
lµm viÖc trong nÒn kinh tÕ. Gi¶i quyÕt viÖc lµm sÏ bít ®i mét g¸nh nÆng cho nÒn
kinh tÕ quèc d©n, cã t¸c dông æn ®Þnh chÝnh trÞ, t¨ng cao møc thu nhËp cña ng-êi
lao ®éng.
XuÊt khÈu t¨ng sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó t¨ng viÖc lµm, ®Æc biÖt trong ngµnh n«ng
nghiÖp, c«ng nghiÖp chÕ biÕn c¸c s¶n phÈm n«ng - l©m - ng- nghiÖp, c«ng nghiÖp
dÖt may - lµ nh÷ng ngµnh sö dông nhiÒu lao ®éng. §ã lµ v× xuÊt khÈu ®ßi hái n«ng
nghiÖp ph¶i t¹o ra nh÷ng vïng nguyªn liÖu lín, ®¸p øng cho nhu cÇu lín cña nÒn
c«ng nghÖ s¶n xuÊt hµng lo¹t víi khèi l-îng lín ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶, ®ång thêi
xuÊt khÈu còng buéc c«ng nghiÖp chÕ biÕn ph¶i ph¸t triÓn ®Ó phï hîp víi chÊt l-îng
quèc tÕ, phôc vô thÞ tr-êng bªn ngoµi. HiÖn nay, mÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña
LDCs lµ hµng n«ng s¶n, hµng c«ng nghiÖp nhÑ, dÇu th«, thñ c«ng mü nghÖ.... §iÒu
®ã sÏ gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng thiÕu c«ng ¨n viÖc lµm trÇm träng ë c¸c n-íc nµy. ViÖt
Nam lµ n-íc ®ang ph¸t triÓn, cã d©n sè ph¸t triÓn nhanh vµ thuéc lo¹i d©n sè trÎ, tøc
lµ lùc l-îng lao ®éng rÊt ®«ng, tuy nhiªn tr×nh ®é tay nghÒ, tr×nh ®é khoa häc c«ng
nghÖ ch-a cao. H¬n n÷a, ViÖt Nam l¹i lµ n-íc n«ng nghiÖp víi trªn70% d©n sè lµm
viÖc trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, c¸c ho¹t ®éng mang tÝnh thêi vô, do ®ã, vµo thêi
®iÓm n«ng nhµn, sè lao ®éng kh«ng cã viÖc lµm ë n«ng th«n rÊt lín, trµn ra thµnh
thÞ t¹o ra søc Ðp vÒ viÖc lµm ®èi víi toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung vµ ®èi víi c¸c
thµnh phè nãi riªng.
Ho¹t ®éng xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp gãp phÇn më réng s¶n xuÊt
n«ng nghiÖp, n©ng cao gi¸ trÞ n«ng s¶n, n©ng cao thu nhËp cho ng-êi n«ng d©n, t¹o
ra nhu cÇu vÒ hµng c«ng nghiÖp tiªu dïng ë vïng n«ng th«n vµ hµng c«ng nghiÖp
phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Ngoµi ra, còng ph¶i kÓ ®Õn mét ho¹t ®éng xuÊt khÈu
gãp phÇn gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm lµ xuÊt khÈu lao ®éng vµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt
hµng gia c«ng cho n-íc ngoµi, ®©y lµ ho¹t ®éng rÊt phæ biÕn trong ngµnh may mÆc ë
n-íc ta vµ ®· gi¶i quyÕt ®-îc rÊt nhiÒu viÖc lµm.
6
e. XuÊt khÈu lµ c¬ së ®Ó thùc hiÖn ph-¬ng ch©m ®a d¹ng ho¸ vµ ®a ph-¬ng ho¸
trong quan hÖ ®èi ngo¹i cña §¶ng.
Th«ng th-êng ho¹t ®éng xuÊt khÈu ra ®êi sím h¬n c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi
ngo¹i kh¸c, nªn nã thóc ®Èy c¸c quan hÖ nµy ph¸t triÓn. Ch¼ng h¹n, xuÊt khÈu vµ
s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu thóc ®Èy quan hÖ tÝn dông, ®Çu t-, vËn t¶i quèc tÕ... §Õn
l-ît nã, chÝnh c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i l¹i t¹o tiÒn ®Ò cho më réng xuÊt khÈu.
Th«ng qua xuÊt khÈu, c¸c quèc gia míi cã ®iÒu kiÖn trao ®æi hµng ho¸ - dÞch
vô qua l¹i. XuÊt khÈu lµ mét ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt
khÈu lµ thiÕt thùc gãp phÇn thùc hiÖn ph-¬ng ch©m ®a d¹ng ho¸ vµ ®a ph-¬ng ho¸
quan hÖ ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam, th«ng qua:
- Ph¸t triÓn khèi l-îng hµng xuÊt khÈu ngµy cµng lín ra thÞ tr-êng c¸c n-íc,
nhÊt lµ nh÷ng mÆt hµng chñ lùc, nh÷ng s¶n phÈm mòi nhän.
- Më réng thÞ tr-êng xuÊt khÈu sang nh÷ng thÞ tr-êng míi mµ tr-íc ®©y ta
ch-a xuÊt ®-îc nhiÒu.
- Th«ng qua xuÊt khÈu nh»m khai th¸c hÕt tiÒm n¨ng cña ®èi t¸c, t¹o ra søc
c¹nh tranh nhiÒu mÆt gi÷a c¸c ®èi t¸c n-íc ngoµi trong lµm ¨n, bu«n b¸n víi ViÖt
Nam.
Tãm l¹i, xu thÕ toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ t¹o ra sù phô thuéc lÉn nhau s©u
s¾c, h×nh thµnh ®an xen gi÷a lîi Ých vµ m©u thuÉn, gi÷a hîp t¸c vµ c¹nh tranh kinh
tÕ, th-¬ng m¹i gi÷a c¸c trung t©m, gi÷a c¸c quèc gia ngµy cµng gay g¾t. NghÖ thuËt
kh«n khÐo, th«ng minh cña ng-êi l·nh ®¹o lµ biÕt ph©n ®Þnh t×nh h×nh, lîi dông mäi
m©u thuÉn, tranh thñ mäi thêi c¬ vµ kh¶ n¨ng ®Ó ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, ®-a ®Êt n-íc
tiÕn lªn trong cuéc c¹nh tranh phøc t¹p, gay g¾t.
1.2. Sù cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu trong qu¸
tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam.
1.2.1. Kh¸i niÖm c¬ cÊu xuÊt khÈu.
C¬ cÊu xuÊt khÈu lµ tæng thÓ c¸c bé phËn gi¸ trÞ hµng ho¸ xuÊt khÈu hîp
thµnh tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña mét quèc gia cïng víi nh÷ng mèi quan hÖ æn
®Þnh vµ ph¸t triÓn gi÷a c¸c bé phËn hîp thµnh ®ã trong mét ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x·
héi cho tr-íc t-¬ng øng víi mét thêi kú x¸c ®Þnh.
7
C¬ cÊu xuÊt khÈu lµ kÕt qu¶ qu¸ tr×nh s¸ng t¹o ra cña c¶i vËt chÊt vµ dÞch vô
cña mét nÒn kinh tÕ th-¬ng m¹i t-¬ng øng víi mét møc ®é vµ tr×nh ®é nhÊt ®Þnh khi
tham gia vµo qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ. NÒn kinh tÕ nh- thÕ nµo th× c¬
cÊu xuÊt khÈu nh- thÕ vµ ng-îc l¹i, mét c¬ cÊu xuÊt khÈu ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t
triÓn kinh tÕ t-¬ng øng cña mét quèc gia. ChÝnh v× vËy, c¬ cÊu xuÊt khÈu mang ®Çy
®ñ nh÷ng ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña mét c¬ cÊu kinh tÕ t-¬ng øng víi nã, nghÜa lµ nã
mang nh÷ng ®Æc tr-ng chñ yÕu sau ®©y:
- C¬ cÊu xuÊt khÈu bao giê còng thÓ hiÖn qua hai th«ng sè: sè l-îng vµ chÊt
l-îng. Sè l-îng thÓ hiÖn th«ng qua tû träng cña tõng bé phËn trong tæng thÓ vµ lµ
h×nh thøc biÓu hiÖn bªn ngoµi cña mét c¬ cÊu xuÊt khÈu. Cßn chÊt l-îng ph¶n ¸nh
néi dung bªn trong, kh«ng chØ cña tæng thÓ kim ng¹ch xuÊt khÈu mµ cßn cña c¶ nÒn
kinh tÕ. Sù thay ®æi vÒ sè l-îng v-ît qua ng-ìng giíi h¹n nµo ®ã, ®¸nh dÊu mét
®iÓm nót thay ®æi vÒ chÊt cña nÒn kinh tÕ.
- C¬ cÊu xuÊt khÈu mang tÝnh kh¸ch quan.
- C¬ cÊu xuÊt khÈu mang tÝnh lÞch sö, kÕ thõa. Sù xuÊt hiÖn tr¹ng th¸i c¬ cÊu
xuÊt khÈu sau bao giê còng b¾t ®Çu vµ trªn c¬ së cña mét c¬ cÊu tr-íc ®ã, võa kÕ
thõa võa ph¸t triÓn.
- C¬ cÊu xuÊt khÈu cÇn ph¶i b¶o ®¶m tÝnh hiÖu qu¶.
- C¬ cÊu xuÊt khÈu cã tÝnh h-íng dÞch, cã môc tiªu ®Þnh tr-íc.
- C¬ cÊu xuÊt khÈu còng nh- nÒn kinh tÕ lu«n ë tr¹ng th¸i vËn ®éng ph¸t triÓn
kh«ng ngõng tõ thÊp ®Õn cao, tõ ch-a hoµn thiÖn ®Õn hoµn thiÖn h¬n.
Do nh÷ng ®Æc tr-ng nh- vËy nªn c¬ cÊu xuÊt khÈu lµ mét ®èi t-îng cña c«ng
t¸c kÕ ho¹ch ho¸ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ lµ mét trong nh÷ng tiªu thøc quan
träng ®Ó ®¸nh gi¸ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét quèc gia.
1.2.2. Ph©n lo¹i c¬ cÊu xuÊt khÈu.
Tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cã thÓ ®-îc ph©n chia theo nh÷ng tiªu thøc kh¸c
nhau tuú theo môc ®Ých nghiªn cøu vµ c¸ch thøc tiÕp cËn. Th«ng th-êng, ng-êi ta
tiÕp cËn theo hai h-íng: gi¸ trÞ xuÊt khÈu ®· thùc hiÖn ë ®©u (theo thÞ tr-êng) vµ gi¸
trÞ nh÷ng g× ®· ®-îc xuÊt khÈu (theo mÆt hµng hay nhãm hµng). V× vËy, cã hai lo¹i
c¬ cÊu xuÊt khÈu phæ biÕn.
8
a. C¬ cÊu thÞ tr-êng xuÊt khÈu.
Lµ sù ph©n bæ gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu theo n-íc, nÒn kinh tÕ vµ khu vùc
l·nh thæ thÕ giíi, víi t- c¸ch lµ thÞ tr-êng tiªu thô. Lo¹i c¬ cÊu nµy ph¶n ¸nh sù më
réng quan hÖ bu«n b¸n víi c¸c n-íc trªn thÕ giíi vµ møc ®é tham gia vµo ph©n c«ng
lao ®éng quèc tÕ. XÐt vÒ b¶n chÊt, c¬ cÊu thÞ tr-êng xuÊt khÈu lµ kÕt qu¶ tæng hîp
cña nhiÒu yÕu tè: kinh tÕ, chÝnh trÞ, khoa häc c«ng nghÖ, chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña
mét quèc gia. ThÞ tr-êng xuÊt khÈu xÐt theo l·nh thæ thÕ giíi th-êng ®-îc chia ra
nhiÒu khu vùc kh¸c nhau: thÞ tr-êng ch©u ¸, B¾c Mü, §«ng Nam ¸, EU... Do ®Æc
®iÓm kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi vµ truyÒn thèng kh¸c nhau nªn c¸c thÞ tr-êng cã
nh÷ng ®Æc ®iÓm kh«ng gièng nhau vÒ cung, cÇu, gi¸ c¶ vµ ®Æc biÖt lµ nh÷ng quy
®Þnh vÒ chÊt l-îng, do ®ã, khi th©m nhËp vµo nh÷ng thÞ tr-êng kh¸c nhau cÇn t×m
hiÓu nh÷ng ®iÒu kiÖn riªng nhÊt ®Þnh cña hä.
b. C¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu.
C¬ cÊu hµng xuÊt khÈu.
Cã thÓ hiÓu mét c¸ch ®¬n gi¶n, c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu lµ tû lÖ t-¬ng quan
gi÷a c¸c ngµnh, mÆt hµng xuÊt khÈu hoÆc tû lÖ t-¬ng quan gi÷a c¸c thÞ tr-êng xuÊt
khÈu.
Th-¬ng m¹i lµ mét lÜnh vùc trao ®æi hµng ho¸, ®ång thêi lµ mét ngµnh kinh
tÕ kü thuËt cã chøc n¨ng chñ yÕu lµ trao ®æi hµng ho¸ th«ng qua mua b¸n b»ng tiÒn,
mua b¸n tù do trªn c¬ së gi¸ c¶ thÞ tr-êng. C¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu lµ mét ph©n
hÖ cña c¬ cÊu th-¬ng m¹i, lµ tæng thÓ c¸c mèi quan hÖ chñ yÕu, t-¬ng ®èi æn ®Þnh
cña c¸c yÕu tè kinh tÕ hoÆc c¸c bé phËn cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt
thuéc hÖ thèng kinh doanh th-¬ng m¹i trong ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ.
MÆt hµng xuÊt khÈu cña mçi quèc gia rÊt ®a d¹ng, phong phó nªn cã thÓ ph©n
lo¹i c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu theo nhiÒu tiªu thøc kh¸c nhau:
- XÐt theo c«ng dông cña s¶n phÈm: coi s¶n phÈm xuÊt khÈu thuéc t- liÖu s¶n
xuÊt hay t- liÖu tiªu dïng vµ trong t- liÖu s¶n xuÊt l¹i chia thµnh nguyªn liÖu ®Çu
vµo, m¸y mãc thiÕt bÞ, thiÕt bÞ toµn bé.
- C¨n cø vµo tÝnh chÊt chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt theo ngµnh: ph©n chia thµnh:
(i) s¶n phÈm c«ng nghiÖp nÆng vµ kho¸ng s¶n, (ii) c«ng nghiÖp nhÑ vµ thñ c«ng
nghiÖp, (iii) s¶n phÈm n«ng - l©m - ng- nghiÖp... §©y còng chÝnh lµ tiªu thøc mµ
9
thèng kª cña ViÖt Nam th-êng lùa chän vµ ®-îc chia thµnh 3 nhãm chÝnh (i), (ii),
(iii).
- C¨n cø vµo tr×nh ®é kü thuËt cña s¶n phÈm: ph©n chia thµnh s¶n phÈm th«,
s¬ chÕ hoÆc chÕ biÕn.
- Dùa vµo hµm l-îng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt mµ cÊu thµnh nªn gi¸ trÞ cña s¶n
phÈm: s¶n phÈm cã hµm l-îng lao ®éng cao, s¶n phÈm cã hµm l-îng vèn cao hoÆc
c«ng nghÖ cao.
Mçi lo¹i c¬ cÊu mÆt hµng theo c¸ch ph©n lo¹i nãi trªn chØ lµ ph¶n ¸nh mét
mÆt nhÊt ®Þnh cña c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu. §iÒu ®ã cã nghÜa khi nh×n vµo c¬ cÊu
mÆt hµng xuÊt khÈu cña mét quèc gia trong mét giai ®o¹n, cã thÓ ®¸nh gi¸ ®-îc
nhiÒu vÊn ®Ò kh¸c nhau, tuú vµo gãc ®é xem xÐt. Nh×n chung, c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt
khÈu ph¶n ¸nh hai ®Æc tr-ng c¬ b¶n: sù d- thõa hay khan hiÕm vÒ nguån lùc vµ tr×nh
®é c«ng nghÖ cña s¶n xuÊt còng nh- møc ®é chuyªn m«n ho¸.
HiÖn nay, theo ph©n lo¹i cña tæ chøc th-¬ng m¹i quèc tÕ (WTO), c¸c hµng
ho¸ tham gia th-¬ng m¹i quèc tÕ ®-îc chia thµnh 10 nhãm theo m· sè nh- sau:
0 - l-¬ng thùc, thùc phÈm
5 - ho¸ chÊt
1 - ®å uèng vµ thuèc l¸
6 - c«ng nghiÖp c¬ b¶n
2 - nguyªn liÖu th«
7 - m¸y mãc, thiÕt bÞ, giao th«ng vËn t¶i
3 - dÇu má
8 - s¶n phÈm chÕ biÕn hçn hîp
4 - dÇu, chÊt bÐo ®éng thùc vËt
9 - hµng ho¸ kh¸c
Theo c¬ cÊu nµy cho thÊy mét c¸ch t-¬ng ®èi ®Çy ®ñ vÒ hµng ho¸ xuÊt khÈu
cña mét quèc gia. Tuy nhiªn, khi ¸p dông vµo ®iÒu kiÖn ViÖt Nam th× c¬ cÊu nµy trë
nªn kh«ng ®Çy ®ñ, v× s¶n phÈm xuÊt khÈu cña ViÖt Nam chñ yÕu n»m ë nhãm 0 vµ
nhãm 2, 3, h¬n n÷a cßn thÓ hiÖn ë nhãm s¶n phÈm thñ c«ng mü nghÖ (nhãm s¶n
phÈm truyÒn thèng cña ViÖt Nam).
Khi ®Þnh h-íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu theo tiªu chuÈn nµy sÏ gÆp nhiÒu khã
kh¨n. §Ó cã thÓ ph¸t huy ®-îc -u ®iÓm vµ kh¾c phôc ®-îc nh-îc ®iÓm khi ¸p dông
vµo ®iÒu kiÖn ViÖt Nam, ta ®-a ra c¸ch ph©n lo¹i hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam thµnh
c¸c nhãm sau:
10
1 - l-¬ng thùc, thùc phÈm
5 - dÖt may, da giµy
2 - nguyªn liÖu th«
6 - hµng chÕ biÕn tæng hîp
3 - nhiªn liÖu, n¨ng l-îng
7 - thñ c«ng mü nghÖ
4 - c¬ khÝ, ®iÖn tö
8 - hµng ho¸ kh¸c
Riªng c¸c s¶n phÈm hµng ho¸, hÖ thèng ph©n lo¹i quèc tÕ SITC (System of
International Trade Classification) chia thµnh 3 nhãm s¶n phÈm lín:
Nhãm 1: s¶n phÈm l-¬ng thùc, thùc phÈm, ®å hót, ®å uèng, nguyªn nhiªn
liÖu th« vµ kho¸ng s¶n.
Nhãm 2: s¶n phÈm chÕ biÕn.
Nhãm 3: s¶n phÈm ho¸ chÊt, m¸y mãc thiÕt bÞ vµ ph-¬ng tiÖn vËn t¶i.
Trªn ®©y lµ mét sè lo¹i c¬ cÊu ph©n theo c¸c tiªu thøc kh¸c nhau, mçi lo¹i c¬
cÊu cã -u ®iÓm, nh-îc ®iÓm kh¸c nhau, thËm chÝ -u ®iÓm trong thêi gian nµy l¹i lµ
nh-îc ®iÓm trong thêi gian kh¸c. LuËn v¨n nµy chØ tËp trung nghiªn cøu viÖc chuyÓn
dÞch c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu.
1.2.3. Sù cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu.
Thø nhÊt, ®æi míi c¬ cÊu xuÊt khÈu cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi qu¸ tr×nh
CNH - H§H vµ héi nhËp kinh tÕ. §Ó cã ®-îc ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c vµ toµn diÖn thùc
tr¹ng chuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt khÈu trong thêi gian võa qua vµ ®Þnh h-íng cho thêi
gian tíi, cÇn ph¶i dùa trªn quan ®iÓm cô thÓ vÒ CNH - H§H.
B²o c²o ChÝnh trÞ t³i §³i héi to¯n quèc IX cða §°ng ®± chØ rá: “§Èy m³nh
CNH - H§H, x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ, ®-a n-íc ta trë thµnh mét n-íc
c«ng nghiÖp; -u tiªn ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt, ®ång thêi x©y dùng quan hÖ s¶n
xuÊt phï hîp theo ®Þnh h-íng XHCN; ph¸t huy cao ®é néi lùc, ®ång thêi tranh thñ
nguån lùc bªn ngoµi vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®Ó ph¸t triÓn nhanh, cã
hiÖu qu¶ bÒn v÷ng; t¨ng tr-ëng kinh tÕ ®i liÒn víi ph¸t triÓn v¨n ho¸, tõng b-íc c¶i
thiÖn ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n, thùc hiÖn tiÕn bé vµ c«ng b»ng x·
héi, b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i tr-êng; kÕt hîp ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi víi t¨ng
c-êng quèc phßng - an ninh”. Nh÷ng móc tiªu, quan ®iÓm v¯ t t-ëng chØ ®¹o vÒ
CNH - H§H ®Êt n-íc ®-îc ph¶n ¸nh râ nÐt nhÊt lµ sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ
theo h-íng CNH - H§H; h-íng m¹nh vÒ xuÊt khÈu cã lùa chän; CNH - H§H theo
h-íng më cöa vµ héi nhËp víi thÕ giíi.
11
Râ rµng, gi÷a chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ víi CNH - H§H cã mèi quan hÖ
biÖn chøng, c¸i nä võa lµ hÖ qu¶ nh-ng l¹i lµ tiÒn ®Ò cho c¸i kia. Song xuÊt khÈu
hµng ho¸ chØ lµ mét kh©u trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt vµ lµ mét bé phËn trong tæng
thÓ nÒn kinh tÕ nãi chung, cho nªn mét mÆt nã gi÷ vai trß thóc ®Èy chuyÓn dÞch c¬
cÊu kinh tÕ theo h-íng CNH - H§H, mÆt kh¸c víi t- c¸ch lµ chñ thÓ võa diÔn ra
trong qu¸ tr×nh CNH - H§H, l¹i võa diÔn ra qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu trong b¶n
th©n lÜnh vùc xuÊt khÈu.
Thø hai, nh÷ng thay ®æi trong c¬ cÊu xuÊt khÈu trªn thÞ tr-êng quèc tÕ cã
nh÷ng chiÒu h-íng míi, c¸c xu h-íng râ nÐt nhÊt lµ:
- XuÊt khÈu ngµy cµng chiÕm tû träng lín trong tæng s¶n phÈm quèc d©n cña
c¸c quèc gia, thÓ hiÖn møc ®é më cöa cña c¸c nÒn kinh tÕ quèc gia trªn thÞ tr-êng
thÕ giíi.
- Tèc ®é t¨ng trëng cða h¯ng ho² “v« h×nh” nhanh h¬n c²c h¯ng ho² “h÷u
h×nh”.
- Gi¶m ®¸ng kÓ tû träng c¸c nhãm hµng l-¬ng thùc, thùc phÈm.
- Gi¶m m¹nh tû träng cña nguyªn liÖu, t¨ng nhanh tû träng cña dÇu má vµ
khÝ ®èt.
- T¨ng nhanh tû träng cña s¶n phÈm c«ng nghiÖp chÕ biÕn, nhÊt lµ m¸y mãc
thiÕt bÞ.
T×nh h×nh trªn b¾t buéc ViÖt Nam ph¶i thay ®æi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu.
Thø ba, chØ cã thay ®æi c¬ cÊu xuÊt khÈu hµng ho¸, chóng ta míi ph¸t huy thÕ
m¹nh lîi thÕ cña ®Êt n-íc vÒ nguån lao ®éng dåi dµo, tµi nguyªn thiªn nhiªn phong
phó, vµ vÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi, ®ång thêi kh¾c phôc ®-îc yÕu kÐm vÒ vèn, tr×nh ®é kü
thuËt vµ kinh nghiÖm qu¶n lý.
Thø t-, chuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu sÏ t¨ng c-êng søc c¹nh tranh cña
hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ tr-êng thÕ giíi.
Mét xu h-íng cña thÞ tr-êng thÕ giíi hiÖn nay lµ c¸c s¶n phÈm cã hµm l-îng
khoa häc vµ c«ng nghÖ cao, søc c¹nh tranh m¹nh mÏ, trong khi c¸c s¶n phÈm
nguyªn liÖu th« ngµy cµng mÊt gi¸ vµ kÐm søc c¹nh tranh. Chu kú sèng cña c¸c lo¹i
s¶n phÈm xuÊt khÈu ®-îc rót ng¾n, viÖc ®æi míi thiÕt bÞ, c«ng nghÖ, mÉu m· hµng
ho¸ diÔn ra liªn tôc. §©y lµ mét kÕt qu¶ tÊt yÕu khi khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn, bëi
12
chÝnh sù ph¸t triÓn ®ã lµm gi¶m gi¸ thµnh s¶n phÈm, sù tiªu hao Ýt nguyªn liÖu, dÉn
tíi nhu cÇu vÒ nguyªn liÖu ngµy cµng cã xu h-íng gi¶m.
ChuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu lµm cho hµng ho¸ xuÊt khÈu cña
ViÖt Nam cã sù c¹nh tranh lín h¬n trªn thÞ tr-êng. ViÖc t¨ng c-êng xuÊt khÈu
nh÷ng s¶n phÈm tinh chÕ sÏ gióp chóng ta thu ®-îc gi¸ trÞ xuÊt khÈu lín h¬n. MÆt
kh¸c, c¶i biÕn c¬ cÊu xuÊt khÈu sÏ h¹n chÕ viÖc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu nh÷ng s¶n
phÈm kh«ng ®¸p øng nhu cÇu thÞ tr-êng, h¹n chÕ xuÊt khÈu b»ng mäi gi¸, bÊt chÊp
hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi vµ lîi Ých quèc gia.
Hµng ho¸ n«ng s¶n xuÊt khÈu cña ViÖt Nam hiÖn nay chñ yÕu lµ nguyªn liÖu
th« vµ s¶n phÈm s¬ chÕ, v× vËy, søc c¹nh tranh kÐm, ng-êi xuÊt khÈu bÞ Ðp gi¸ thiÖt
thßi. Trong thùc tÕ mÊy n¨m gÇn ®©y ®· chøng tá ®iÒu ®ã, c¸c mÆt hµng n«ng s¶n
trªn thÕ giíi ®Òu câ xu híng “cung lín h¬n cÇu”, gi² gi°m. §Ó n©ng cao c³nh
tranh, còng nh- h¹n chÕ sù giao ®éng vÒ gi¸ c¶ th× kh«ng cßn con ®-êng nµo kh¸c lµ
ph¶i ®æi míi c¬ cÊu xuÊt khÈu theo h-íng t¨ng c-êng xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng tinh
chÕ, gi¶m dÇn s¶n phÈm th« vµ s¶n phÈm s¬ chÕ.
Thø n¨m, sù ph¸t triÓn cña th-¬ng m¹i quèc tÕ ngµy cµng më réng vÒ møc
®é, ph¹m vi, ph-¬ng thøc c¹nh tranh víi nhiÒu c«ng cô kh¸c nhau nh-: chÊt l-îng,
gi¸ c¶, bao b×, mÉu m·, ®iÒu kiÖn giao hµng, thanh to¸n c¸c dÞch vô sau b¸n hµng...
®ßi hái xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng ph¶i linh ho¹t ®Ó thÝch øng.
Cuèi cïng, sù ph¸t triÓn c¸c quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ mçi quèc gia ®Òu tham
gia vµo c¸c hiÖp -íc, hiÖp héi khu vùc vµ quèc tÕ yªu cÇu c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn
nh- ViÖt Nam ph¶i cã sù chuyÓn biÕn nhanh chãng trong th-¬ng m¹i quèc tÕ, mµ
néi dung quan träng lµ ph¶i chuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu. Bëi nh÷ng yÕu tè
kh¸ch quan còng nh- chñ quan, cã thÓ nh×n nhËn trong thêi gian nµy, kinh tÕ thÕ
giíi vµ khu vùc vÉn ®ang ë trong chu kú suy tho¸i, thËm chÝ d-êng nh- ë ®¸y cña
chu kú nµy. Do vËy, nh÷ng nç lùc gia t¨ng s¶n l-îng ®· kh«ng ®ñ bï ®¾p l¹i thiÖt
h¹i vÒ gi¸ c¶ trªn thÞ tr-êng thÕ giíi. Chóng ta kh«ng thÓ ph¸t triÓn ®Êt n-íc dùa vµo
xuÊt khÈu nh÷ng g× hiÖn cã vµ nhËp khÈu nh÷ng g× cÇn thiÕt, ®· ®Õn lóc ®ßi hái ph¶i
cã chÊt l-îng l©u dµi vÒ c¬ cÊu xuÊt khÈu hµng ho¸.
13
1.3. Nh÷ng c¨n cø cã tÝnh khoa häc cña viÖc x¸c ®Þnh c¬ cÊu xuÊt
khÈu
1.3.1. Chñ nghÜa träng th-¬ng (Mercantisme)
Chñ nghÜa träng th-¬ng cho r»ng mét n-íc trë nªn giµu cã vµ hïng m¹nh lµ
nhê ®Èy m¹nh xuÊt khÈu. Nh-ng xuÊt khÈu kh«ng ph¶i lµ ®Ó nhËp khÈu mµ ®Ó thu vÒ
vµng b¹c vµ ®¸ quý, coi ®ã lµ tµi tµi s¶n duy nhÊt. Thomas Mun (1571 - 1641) lµ
ngêi ®³i diÖn ®iÓn h×nh nhÊt cða quan ®iÓm trªn. Trong cuèn s²ch: “Kho b³c níc
Anh qua th¬ng m³i quèc tÕ” «ng ®± lín tiÕng ®ßi cÊm xuÊt khÈu v¯ng, b³c v¯ ®²
quý. MÆt kh¸c, ph¶i t¨ng c-êng vai trß cña Nhµ n-íc ®èi víi nhËp khÈu.
XuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm trªn, vµng, b¹c, ®¸ quý bÞ g¹t ra ngoµi c¬ cÊu xuÊt
khÈu.
1.3.2. Quan ®iÓm cña Adam Smith (1723 - 1790) vµ häc thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi
(Abosolite advantage)
Lîi thÕ tuyÖt ®èi chøng minh r»ng: n-íc A s¶n xuÊt hµng X cã lîi h¬n n-íc B
vµ ng-îc l¹i, n-íc B s¶n xuÊt hµng Y cã hiÖu qu¶ h¬n n-íc A. V× vËy hai n-íc cã
thÓ s¶n xuÊt nh÷ng mÆt hµng mµ m×nh cã hiÖu qu¶ h¬n ®ã vµ trao ®æi cho nhau th×
ch¾c ch¾n hai bªn ®Òu cã lîi.
Theo häc thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi th× c¬ cÊu xuÊt khÈu sÏ ®-îc h×nh thµnh trªn
c¬ së lîi thÕ tuyÖt ®èi cña hµng ho¸. Song song víi ®iÒu ®ã, A.Smith chñ tr-¬ng tù
do ho¸ th-¬ng m¹i tøc lµ c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu ph¶i ®Ó bµn tay v« h×nh (Laissez
faire) tù ®iÒu tiÕt.
Víi häc thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi nµy A.Smith hoµn toµn ®èi nghÞch víi quan
®iÓm xuÊt nhËp khÈu cña ph¸i träng th-¬ng.
1.3.3. M« h×nh David Ricardo vµ häc thuyÕt lîi thÕ so s¸nh (Comperative
advantage).
M« h×nh Ricardo lµ m« h×nh ®¬n gi¶n nh-ng cã thÓ gi¶i ®¸p mét c¸ch khoa
häc hai vÊn ®Ò: c¬ së ph¸t sinh vµ lîi Ých cña nÒn th-¬ng m¹i quèc tÕ vµ m« h×nh cña
nÒn th-¬ng m¹i ®ã. Theo m« h×nh nµy c¸c n-íc sÏ lùa chän viÖc xuÊt khÈu nh÷ng
hµng ho¸ mµ trong n-íc s¶n xuÊt t-¬ng ®èi cã hiÖu qu¶ vµ ng-îc l¹i, nhËp khÈu
nh÷ng hµng ho¸ mµ trong n-íc s¶n xuÊt ra t-¬ng ®èi kÐm hiÖu qu¶. VÝ dô, hai n-íc
A vµ B ®Òu s¶n xuÊt vµ tiªu thô hai hµng ho¸ X vµ Y gièng nhau. NÕu hao phÝ lao
®éng ®Ó s¶n xuÊt ra 1 ®¬n vÞ hµng ho¸ X vµ Y ë n-íc A lµ ax vµ ay, th× ë n-íc B lµ
14
bx vµ by.Ta sÏ cã t-¬ng quan n¨ng suÊt cña X so víi Y ë hai n-íc lµ: ax/ay vµ bx/by.
NÕu ax/ay < bx/by, tøc lµ n¨ng suÊt cña X so víi Y ë n-íc A cao h¬n ë n-íc B vµ do
vËy n-íc A sÏ chän s¶n xuÊt X ®Ó ®æi Y tõ n-íc B vµ ng-îc l¹i n-íc B sÏ s¶n xuÊt Y
®Ó ®æi lÊy X tõ n-íc A. ViÖc lùa chän c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu nh- trªn sÏ ®¶m b¶o
cho c¶ hai bªn ®Òu cã lîi qua trao ®æi trong ngo¹i th-¬ng, võa thóc ®Èy chuyªn m«n
ho¸ quèc tÕ ®Ó n-íc nµo còng cã thÓ s¶n xuÊt quy m« lín , võa t¹o kh¶ n¨ng lùa
chän lín h¬n cho ng-êi tiªu dïng ë c¶ hai n-íc.
1.3.4. M« h×nh ngo¹i th-¬ng cña häc thuyÕt Heckscher - Ohlin (H - O).
M« h×nh nµy chøng minh r»ng lîi thÕ so s¸nh chÞu ¶nh h-ëng cña c¸c mèi
quan hÖ t-¬ng hç gi÷a c¸c tµi nguyªn cña ®Êt n-íc, tøc lµ sù phong phó cña c¸c yÕu
tè s¶n xuÊt vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt chi phèi c-êng ®é t-¬ng ®èi mµ c¸c yÕu tè s¶n
xuÊt kh¸c nhau ®-îc dïng ®Ó s¶n xuÊt ra c¸c hµng ho¸ kh¸c nhau.
Néi dung c¬ b¶n cña häc thuyÕt nµy lµ mét n-íc cã nguån cung cña mét tµi
nguyªn nµo ®ã t-¬ng ®èi lín h¬n so víi nguån cung cña c¸c tµi nguyªn kh¸c th×
®-îc gäi lµ phong phó vÒ nguån tµi nguyªn ®ã, vµ sÏ cã xu h-íng s¶n xuÊt c¸c hµng
ho¸ sö dông nhiÒu tµi nguyªn phong phó ®ã nhiÒu h¬n. Nãi mét c¸ch kh¸c, c¸c n-íc
cã xu h-íng xuÊt khÈu c¸c hµng ho¸ cã hµm l-îng vÒ c¸c yÕu tè mµ trong n-íc cã
nguån cung cÊp dåi dµo.
MÆc dï qua thùc nghiÖm quan ®iÓm cho r»ng nh÷ng kh¸c biÖt vÒ sù phong
phó cña c¸c yÕu tè s¶n xuÊt gi÷a c¸c n-íc quyÕt ®Þnh c¬ cÊu ngo¹i th-¬ng nãi chung
kh«ng khíp víi thùc tÕ nh-ng m« h×nh H - O vÉn cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn viÖc
nghiªn cøu vai trß t¸i thu nhËp cña ngo¹i th-¬ng.
C¸c häc thuyÕt ngo¹i th-¬ng ®-îc tãm l-îc trªn ®©y ®Òu cã quan hÖ ®Õn viÖc
gi¶i quyÕt c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu vÒ mÆt ®Þnh tÝnh. Song trong thùc tÕ c¬ cÊu xuÊt
nhËp khÈu cña mét n-íc cßn ph¶i ®èi mÆt víi cung cÇu t-¬ng ®èi cu¶ thÞ tr-êng thÕ
giíi. ChÝnh cung cÇu t-¬ng ®èi ®ã quyÕt ®Þnh gi¸ t-¬ng ®èi gi÷a xuÊt khÈu vµ nhËp
khÈu cña mét n-íc, tøc lµ ®iÒu kiÖn th-¬ng m¹i. Nªn c¸c yÕu tè kh¸c nh- nhau th×
®iÒu kiÖn th-¬ng m¹i cña mét n-íc t¨ng sÏ lµm cho phóc lîi cña n-íc ®ã gi¶m.
Trong mét ph¹m vi nhÊt ®Þnh viÖc c¶i tiÕn c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu sÏ t¸c ®éng ®Õn
®iÒu kiÖn th-¬ng m¹i.
15
1.4. Nh÷ng yÕu tè ¶nh h-ëng ®Õn sù ®æi míi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu ë
ViÖt Nam.
1.4.1. ¶nh h-ëng cña tù do ho¸ th-¬ng m¹i ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu hµng
ho¸ ë ViÖt Nam.
Tr-íc hÕt, chóng ta ph¶i hiÓu ®-îc néi dung cña xu thÕ tù do ho¸ th-¬ng m¹i
lµ g×? vµ nã ¶nh h-ëng nh- thÕ nµo ®èi víi nÒn kinh tÕ?. Tù do ho¸ th-¬ng m¹i lµ xu
thÕ b¾t nguån tõ qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi víi cÊp ®é toµn cÇu
ho¸ vµ khu vùc ho¸. Khi lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn v-ît ra ngoµi ph¹m vi biªn
giíi cña mçi quèc gia, sù ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ph¸t triÓn c¶ vÒ bÒ réng vµ bÒ
s©u, hÇu hÕt c²c quèc gia chuyÓn sang x©y dùng m« h×nh “kinh tÕ míi” víi viÖc khai
th¸c ngµy cµng triÖt ®Ó lîi thÕ so s¸nh cña mçi n-íc. Tù do ho¸ th-¬ng m¹i ®Òu ®-a
l¹i lîi Ých cho mçi quèc gia dï ë tr×nh ®é ph¸t triÓn cã kh¸c nhau vµ nã phï hîp víi
xu thÕ ph¸t triÓn chung cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i.
Néi dung cña tù do ho¸ th-¬ng m¹i lµ Nhµ n-íc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p cÇn
thiÕt ®Ó tõng b-íc gi¶m thiÓu nh÷ng trë ng¹i trong hµng rµo thuÕ quan vµ hµng rµo
phi thuÕ quan trong quan hÖ mËu dÞch quèc tÕ nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho
viÖc ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng th-¬ng m¹i quèc tÕ c¶ vÒ bÒ réng lÉn bÒ s©u. §-¬ng
nhiªn, tù do ho¸ th-¬ng m¹i tr-íc hÕt nh»m thùc hiÖn viÖc më réng quy m« xuÊt
khÈu cña mçi n-íc còng nh- ®¹t tíi ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho ho¹t ®éng nhËp
khÈu. KÕt qu¶ cña tù do ho¸ th-¬ng m¹i lµ hµng ho¸, c«ng nghÖ n-íc ngoµi còng
nh- nh÷ng ho¹t ®éng dÞch vô quèc tÕ ®-îc x©m nhËp dÔ dµng vµo thÞ tr-êng néi ®Þa
®ång thêi viÖc xuÊt khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô ra n-íc ngoµi còng thuËn lîi h¬n.
§iÒu ®ã cã nghÜa lµ cÇn ph¶i ®¹t tíi mét sù hµi hoµ gi÷a t¨ng c-êng xuÊt khÈu víi
níi láng nhËp khÈu. Qu¸ tr×nh tù do ho¸ g¾n liÒn víi nh÷ng biÖn ph¸p cã ®i cã l¹i
trong khu«n khæ ph¸p lý gi÷a c¸c quèc gia.
Bªn c¹nh ®ã, thÞ tr-êng më réng, sù c¹nh tranh diÔn ra gay g¾t khi mµ sù
t-¬ng ®ång vÒ c¬ cÊu xuÊt khÈu trong khu vùc diÔn ra cµng ngµy cµng cao. ChÝnh
®iÒu nµy sÏ lµ ®éng lùc thóc ®Èy c¶i tiÕn c¬ cÊu kinh tÕ còng nh- c¬ cÊu xuÊt khÈu,
nÕu kh«ng sÏ tù lo³i m×nh ra khài “cuéc chiÕn”. MÆt kh²c, chÝnh xu thÕ n¯y t³o ra
mét m«i tr-êng kh¸ch quan ®Ó thu hót ®Çu t-, kh¾c phôc t×nh tr¹ng thiÕu vèn, c«ng
nghÖ kÐm... lµ nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i th-êng trùc trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam.
Trong th-¬ng m¹i quèc tÕ, ba yÕu tè chñ yÕu quyÕt ®Þnh th¾ng lîi trªn th-¬ng
tr-êng:
16
- Sù c¹nh tranh cña hµng ho¸.
- Søc m¹nh vµ sù n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña doanh nghiÖp
- HÖ thèng luËt ph¸p, chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i ®-îc h×nh thµnh võa phï hîp
víi th«ng lÖ quèc tÕ, võa thÝch hîp víi hoµn c¶nh ®Êt n-íc, lµm c«ng cô ®¾c lùc cho
®µm ph¸n më cöa thÞ tr-êng, gi¶m bít khã kh¨n, t¹o thuËn lîi cho doanh nghiÖp
khai th¸c tõng lîi thÕ nhá ®Ó ho¹t ®éng cã kÕt qu¶ trªn th-¬ng tr-êng.
* VÒ søc c¹nh tranh cña hµng ho¸:
CÇn l-u ý mét ®iÒu lµ chóng ta ph¶i b¸n c¸i thÕ giíi cÇn mua chø kh«ng ph¶i
thÕ giíi ph¶i mua nh÷ng g× mµ chóng ta b¸n. Do ®ã, tÝnh c¹nh tranh quyÕt liÖt ®Ó
chiÕm lÜnh thÞ phÇn s¶n phÈm trªn thÞ tr-êng, sù ®ßi hái rÊt cao vÒ chÊt l-îng hµng
ho¸ vµ vßng ®êi s¶n phÈm. SÏ hoµn toµn sai lÇm khi cho r»ng chØ cã doanh nghiÖp
xuÊt khÈu míi quan t©m ®Õn thÞ tr-êng kinh tÕ thÕ giíi, v× r»ng mét khi c¸c rµo c¶n
thuÕ quan bÞ dì bá theo c¸c cam kÕt quèc tÕ, hµng ho¸ bªn ngoµi sÏ trµn vµo, ®Èy
c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng trong n-íc vµo thÕ hoµn toµn bÞ ®éng.
Kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay víi mét thùc tr³ng l¯ søc “cung” vÒ s°n phÈm thêng vît
qu² “cÇu”, v× thÕ s°n phÈm h¯ng ho² muèn tiªu thó ®îc ph°i lu«n câ xu híng
ngµy cµng rÎ, mÉu m· ®Ñp vµ cã tÝnh s¸ng t¹o, nhÊt lµ kinh tÕ thÕ giíi ®ang chiÕm tû
träng cao trong gi¸ thµnh s¶n phÈm. Theo ®¸nh gi¸ cña WEF, n¨ng lùc c¹nh tranh
cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam n¨m 1999 lµ 48/53, n¨m 2000 lµ 49/59, n¨m 2001 lµ
62/75, ®iÒu ®ã nãi lªn søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ tr-êng thÕ giíi
cßn rÊt kÐm, ®Æc biÖt lµ trªn nh÷ng thÞ tr-êng ®ßi hái chÊt l-îng cao nh- T©y ¢u,
B¾c Mü, NhËt B¶n...
* VÒ kh¶ n¨ng cña doanh nghiÖp.
Do doanh nghiÖp lµ chñ thÓ trùc tiÕp cña héi nhËp kinh tÕ víi thÕ giíi (ngoµi
hai chñ thÓ Nhµ n-íc vµ d©n c-) nªn doanh nghiÖp sÏ lµ ®èi t-îng ®Æc biÖt quan
träng chÞu t¸c ®éng cña nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc ®Õn víi quèc gia m×nh.
Khi nghiªn cøu vµ ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña mét doanh nghiÖp, c¸c
nhµ kinh tÕ cho r»ng ph¶i xem xÐt kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn th-¬ng tr-êng vµ ph¶i
theo quan ®iÓm ph©n tÝch c¹nh tranh ®éng. N¨ng lùc c¹nh tranh cña mét doanh
nghiÖp phó thuéc v¯o mét “chïm” yÕu tè, câ thÓ ph©n chia th¯nh 17 yÕu tè nh sau:
Gi¸
17
ChÊt l-îng s¶n phÈm
Møc ®é chuyªn m«n ho¸ s¶n phÈm
N¨ng lùc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn s¶n phÈm
N¨ng lùc nghiªn cøu thÞ tr-êng
Kh¶ n¨ng giao hµng vµ giao hµng ®óng h¹n
M¹ng l-íi ph©n phèi
DÞch vô sau b¸n
Liªn kÕt víi c¸c ®èi t¸c n-íc ngoµi
Sù tin t-ëng cña kh¸ch hµng
Sù tin cËy cña nhµ s¶n xuÊt
Tæ chøc s¶n xuÊt
Kü n¨ng cña nh©n viªn
Lo¹i h×nh doanh nghiÖp
Sù hç trî cña ChÝnh phñ
N¨ng lùc tµi chÝnh
C¸c yÕu tè kh¸c.
Do tr×nh ®é ph¸t triÓn chung cña nÒn kinh tÕ, c¸c doanh nghiÖp ë c¸c n-íc
®ang ph¸t triÓn (nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp non trÎ) trong ®iÒu kiÖn
héi nhËp vµo thÞ tr-êng khu vùc vµ thÕ giíi cßn béc lé nhiÒu yÕu kÐm. §ã lµ nh÷ng
yÕu kÐm vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh do chÊt l-îng s¶n phÈm kÐm, gi¸ thµnh cao, s¶n
phÈm khã tiªu thô. Nh÷ng doanh nghiÖp s¶n xuÊt thuéc ngµnh c«ng nghiÖp non trÎ
®ßi hái ph¶i cã c«ng nghÖ tiªn tiÕn, vèn ®Çu t- lín vµ thêi gian thu håi vèn dµi. ChÊt
l-îng vµ gi¸ thµnh cña s¶n phÈm s¶n xuÊt ra ®Ó tiªu thô trong n-íc hoÆc xuÊt khÈu
ra n-íc ngoµi quyÕt ®Þnh tÝnh c¹nh tranh, kh¶ n¨ng sèng cßn vµ ph¸t triÓn cña doanh
nghiÖp. Bëi vËy, viÖc thùc hiÖn CEPT/AFTA còng ®ång thêi víi viÖc n©ng cao chÊt
l-îng vµ h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm nh»m t¨ng tÝnh c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng.
* VÒ hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ th-¬ng m¹i
ChÝnh s¸ch th-¬ng m¹i ngµy cµng cã tÇm quan träng h¬n, cho phÐp n©ng cao
n¨ng lùc c¹nh tranh, võa më réng võa cñng cè vÞ trÝ cña mçi mÆt hµng, vµ thÞ tr-êng
ph¸t triÓn. HÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ th-¬ng m¹i ®-îc h×nh thµnh mét mÆt ph¶i
®¸p øng ®-îc c¸c nguyªn t¾c nÒn t¶ng cña WTO, nh- lµ mét chuÈn mùc chung trªn
quèc tÕ, mÆt kh¸c cã t¸c dông hç trî ®µm ph¸n më cöa thÞ tr-êng, lµ chç dùa cho
18
hµng ho¸ dÞch vô vµ th-¬ng nh©n. Thêi gian hoµn thµnh c¸c nghÜa vô ®· cam kÕt cña
c¸c n-íc trong AFTA kh«ng cßn nhiÒu, do ®ã, ChÝnh phñ cÇn ®Èy nhanh thùc hiÖn
nh÷ng biÖn ph¸p b¶o hé nh- b»ng c¸c chÝnh s¸ch thuÕ, phi thuÕ; ®ång thêi ®Çu tmíi c¸c thiÕt bÞ c«ng nghÖ tiªn tiÕn, hç trî vèn b»ng c¸c nguån vèn -u ®·i ®Ó n©ng
®ì sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp, tiÕn hµnh c¶i tiÕn c¬ chÕ qu¶n lý, t¹o m«i
tr-êng kinh doanh th«ng tho¸ng cho c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng ë c¶ lÜnh vùc s¶n
xuÊt vµ th-¬ng m¹i. Cã thÓ nãi, chÊt l-îng thóc ®Èy xuÊt khÈu - lµ sù lùa chän cña
hÇu hÕt c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn hiÖn nay - xÐt vÒ mÆt ng¾n h¹n, lµ sù kÕt hîp gi÷a
c¸c chÝnh s¸ch ®Èy m¹nh xuÊt khÈu vµ b¶o hé mËu dÞch cã lùa chän.
Cho tíi nay, hÖ thèng chÝnh s¸ch nµy ®ang cßn rÊt nhiÒu bÊt cËp, kü thuËt x©y
dùng cßn th« s¬, viÖc phèi hîp thùc hiÖn gi÷a c¸c bé, c¸c cÊp, c¸c ngµnh ch-a ®ång
bé. §Æc biÖt, nh÷ng biÖn ph¸p chÝnh s¸ch t¹o lîi thÕ cho kinh tÕ th-¬ng m¹i n-íc
nhµ l¹i ch-a cã. ChÝnh vÊn ®Ò nµy sÏ g©y bÊt lîi cho c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu trong
®iÒu kiÖn tù do ho¸ th-¬ng m¹i.
Tù do ho¸ th-¬ng m¹i lµ mét qu¸ tr×nh tÊt yÕu. Trong qu¸ tr×nh ®ã, chóng ta
võa cã nh÷ng thuËn lîi, võa ph¶i ®-¬ng ®Çu víi nh÷ng th¸ch thøc nghiÖt ng·, mµ
ch×a kho¸ thµnh c«ng ®Ó v-ît qua tÊt c¶ trë ng¹i lµ søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ nãi
chung vµ hµng xuÊt khÈu nãi riªng. HiÓu râ vÊn ®Ò, tõ ®ã Nhµ n-íc, doanh nghiÖp
cã nh÷ng chÝnh s¸ch cô thÓ, khai th¸c lîi thÕ s½n cã còng nh- do qu¸ tr×nh nµy ®em
l¹i mét c¸ch hîp lý t¹o nªn søc m¹nh tæng hîp trong c¹nh tranh.
1.4.2. Nh÷ng nh©n tè ¶nh h-ëng ®Õn viÖc ®æi míi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu.
Thùc tÕ, ho¹t ®éng xuÊt khÈu thêi gian qua cho thÊy cÇn thiÕt ph¶i cã sù ®æi
míi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay. Tuy nhiªn, thay
®æi ra sao, lµm thÕ nµo ®Ó thay ®æi cã c¬ së khoa häc vµ cã tÝnh kh¶ thi chø kh«ng
ph¶i dùa trªn suy nghÜ chñ quan. Mét trong nh÷ng c¨n cø ®ã lµ ph¶i dùa vµo nghiªn
cøu c¸c nh©n tè kh¸ch quan, chñ quan ¶nh h-ëng ®Õn sù biÕn ®æi c¬ cÊu hµng xuÊt
khÈu.
a. C¸c yÕu tè kh¸ch quan ¶nh h-ëng ®Õn viÖc ®æi míi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu.
§ã lµ nh÷ng yÕu tè s½n cã, t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt
khÈu mµ ta chØ cã thÓ ph¸t huy hay ph¶i chÊp nhËn nã.
* §iÒu kiÖn tù nhiªn cña ®Êt n-íc.
19
Bao gåm: Tµi nguyªn thiªn nhiªn, ®iÒu kiÖn khÝ hËu, vÞ trÝ ®Þa lý - ®©y lµ
nh÷ng yÕu tè ®Çu vµo quan träng trong s¶n xuÊt hµng ho¸. C¸c n-íc cã nÒn c«ng
nghiÖp non trÎ, l¹c hËu th× yÕu tè nµy cã ¶nh h-ëng lín ®Õn ho¹t ®éng xuÊt khÈu.
C¸c quèc gia cÇn ph¶i sö dông hiÖu qu¶ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn v× ®©y lµ lo¹i
yÕu tè cã kh¶ n¨ng c¹n kiÖt, ®ång thêi b¶o vÖ m«i tr-êng vµ mét sè nguån tµi
nguyªn kh«ng cã kh¶ n¨ng t¸i sinh.
ViÖt Nam cã vÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi, n»m trªn c¸c ®-êng hµng kh«ng vµ hµng
h¶i quèc tÕ quan träng. HÖ thèng c¶ng biÓn lµ cöa ngâ kh«ng chØ cho nÒn kinh tÕ
ViÖt Nam mµ c¶ c¸c quèc gia l¸ng giÒng, ®Æc biÖt lµ vïng T©y Nam Trung Quèc,
Lµo, §«ng B¾c Th¸i Lan. VÞ trÝ thuËn lîi t¹o kh¶ n¨ng ph¸t triÓn ho¹t ®éng trung
chuyÓn, t¸i xuÊt vµ chuyÓn khÈu c¸c hµng ho¸ cña ®Êt n-íc qua c¸c khu vùc l©n cËn,
®ång thêi ®ã còng lµ tµi nguyªn v« h×nh ®Ó ®Èy m¹nh xuÊt khÈu cña ViÖt Nam.
* §iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi.
Bao gåm: Sè l-îng d©n sè, tr×nh ®é vµ truyÒn thèng v¨n ho¸, møc sèng vµ thÞ
hiÕu d©n c-, nhu cÇu thÞ tr-êng, lîi thÕ ®i sau vÒ khoa häc c«ng nghÖ... ®©y cã thÓ
võa lµ h¹n chÕ ph¸t triÓn, võa lµ lîi thÕ c¹nh tranh quan träng cña c¸c n-íc ®ang
ph¸t triÓn ®Ó thóc ®Èy xuÊt khÈu. VÝ dô, nh÷ng s¶n phÈm cã hµm l-îng lao ®éng cao
nh- hµng thñ c«ng, hµng may mÆc, hµng ®iÖn tö... lµ lo¹i s¶n phÈm cã lîi thÕ c¹nh
tranh cña c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn ®«ng d©n nh- ViÖt Nam, Trung Quèc... trªn thÞ
tr-êng quèc tÕ. C¸c n-íc NICs §«ng ¸, ASEAN ®· thµnh c«ng nhê tËn dông tèt lîi
thÕ nµy. Tuy vËy, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, lîi thÕ nµy cã thÓ mÊt ®i do gi¸ nh©n
c«ng ngµy cµng cao, do ®ã, c¸c n-íc nµy cÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu
kÞp thêi khi yÕu tè lîi thÕ nµy bÞ mÊt ®i.
* Quan hÖ th-¬ng m¹i vµ chÝnh s¸ch cña c¸c n-íc nhËp khÈu hµng ho¸ cña
ViÖt Nam.
Quan hÖ chÝnh s¸ch ngo¹i giao, quan hÖ th-¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ c¸c
n-íc trªn thÕ giíi lµ nh©n tè quan träng ®Ó më cöa thÞ tr-êng, t¨ng c-êng hîp t¸c
toµn diÖn nhiÒu mÆt vµ ®Æc biÖt t¨ng tr-ëng khèi l-îng hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu víi
c¸c n-íc. §ång thêi còng lµ mét nh©n tè gãp phÇn t¹o sù chuyÓn dÞch nhanh trong
c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö n-íc ta ®· cã quan
hÖ ë møc ®é kh¸c nhau víi tÊt c¶ c¸c n-íc l¸ng giÒng trong khu vùc, víi hÇu hÕt c¸c
20
- Xem thêm -