Tài liệu Quan niệm nghệ thuật về con người trong văn học việt nam từ cách mạng tháng tám 1945 đến nay

.DOCX

1618

I. PHẦN MỞ ĐẦU
1.Trước đây, việc học các tác phẩm văn học thường chưa chú ý tới mối
quan hệ giữa văn học với hiện thực cuộc sống. Vì vậy việc dạy học tác phẩm
văn học trong trường phổ thông chỉ hướng tới một mục tiêu là làm sao giúp học
sinh hiểu và cảm nhận được giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật đặc sắc của tác
phẩm mà chưa chú ý đến ý nghĩa xã hội, đến tính thời sự của tác phẩm văn học
khi đưa vào chương trình phổ thông.Vì thế lâu nay, việc dạy học tác phẩm văn
học trong nhà trường không tạo được mối liên hệ giữa văn học với cuộc sống,
thậm chí việc hiểu để cảm nhận cái hay cái đẹp đặc sắc của tác phẩm văn
chương còn là việc làm viển vông xa rời hiện thực. Ngày nay, trước những yêu
cầu bức thiết của xã hội, học các tác phẩm văn học trong nhà trường không chỉ
để cảm nhận, để thưởng thức mà còn phải thấy được ý nghĩa xã hội, thấy được
tính thời sự ở đó, vì thế kiểu bài nghị luận một vấn đề xã hội trong tác phẩm văn
học là một dạng bài nghị luận xã hội gắn chặt mối quan hệ giữa dạy đọc hiểu
văn bản văn học với thực tế cuộc sống, làm cho học sinh khi học tác phẩm văn
học còn biết liên hệ đến các vấn đề xã hội đang diễn ra xung quanh, đây cũng là
một trong những mục tiêu lớn của việc dạy học ngữ văn trong nhà trường phổ
thông hiện nay.
2. Trong chương trình sách giáo khoa trung học phổ thông, các bài đọc
văn được lựa chọn và đưa vào chương trình rất đa dạng về thể loại và nội dung
tư tưởng. Nếu như trước đây, người ta chú ý nhiều đến các tác phẩm thuộc các
thể loại như thơ trữ tình, tự sự, kịch, thì hiện nay chương trình còn đặc biệt quan
tâm đến các tác phẩm thuộc thể văn nghị luận. Và nếu như trước đây, khi học
các tác phẩm thuộc thể loại thơ, truyện người ta chú ý nhiều hơn đến giá trị nghệ
thuật của nó, thì hiện nay, với việc học nhiều tác phẩm thuộc nhiều thể loại khác
nhau, người học không chỉ được cảm nhận những đặc sắc nghệ thuật ở những
tác phẩm văn học được học trong chương trình mà người học còn cẩn hiểu được
ý nghĩa xã hội, ý nghĩa thời sự của các tác phẩm văn học đó. Kiểu bài nghị luận
về một vấn đề xã hội trong tác phẩm văn học sẽ giúp người học đáp ứng được
yêu cầu này.
1
Trang 1
Giữa nghị luận văn học và nghị luận xã hội tuy có một số điểm chung về
các kĩ năng làm văn nhưng phạm vi các vấn đề được bàn đến có một khoảng
cách khá xa. Nghị luận văn học chỉ bàn đến những vấn đề thuộc lĩnh vực văn
học, nghị luận xã hội chỉ bàn đến những vấn đề thuộc lĩnh vực xã hội và dường
như với quan niệm trên, hai kiểu bài đang có một khoảng cách đáng kể, khoảng
cách này sẽ ảnh hưởng đến tư duy, nhận thức của người học. Vì vậy rất cần tạo
một mối quan hệ giữa nghị luận văn học và nghị luận xã hội, kiểu bài nghị luận
một vấn đề xã hội trong tác phẩm văn học sẽ góp phần tạo nên mối quan hệ đó.
Với kiểu bài này, học sinh vừa có kĩ năng đọc hiểu tác phẩm văn học (có kiến
thức về tác phẩm văn học), vừa phải biết vận dụng những kiến thức đó để bày tỏ
quan điểm, lập trường của mình về một vấn đề xã hội có liên quan đến vấn đề
trong tác phẩm văn học, hơn nữa học sinh còn cần có những kĩ năng làm văn để
biết cách trình bày những hiểu biết, những quan điểm của mình, làm được như
thế nghĩa là giữa nghị luận văn học và nghị luận xã hội đã có được mối quan hệ
mật thiết.
3. Tuy nhiên, đây là kiểu bài tương đối mới trong chương trình phổ thông
nên thực tế dạy học còn gặp nhiều lúng túng. Ở chương trình chuẩn, nghị luận
xã hội chỉ được nhắc đến với hai kiểu bài: nghị luận về một tư tưởng đạo lí và
nghị luận về một hiện tượng đời sống. Còn ở chương trình nâng cao, ngoài hai
kiểu bài trên, trong chương trình còn có thêm bài viết số 7 nghị luận về một vấn
đề xã hội trong tác phẩm văn học. Như vậy, trong chưong trình làm văn, kỹ năng
làm bài nghị luận về một vấn đề xã hội trong tác phẩm văn học còn rất xa lạ với
cả giáo viên và học sinh, kể cả các em học sinh giỏi. Đối với việc dạy của giáo
viên, vấn đề đặt ra là không biết làm thế nào để từ một tác phẩm văn học suy ra
một vấn đề xã hội và không biết nên hướng dẫn học sinh luyện tập như thế nào
cho có hiệu quả. Còn đối với việc học của học sinh, vấn đề là không phân biệt
được đây là nghị luận văn học hay là nghị luận xã hội, không biết phải bắt đầu
triển khai vấn đề từ đâu và triển khai như thế nào.
2
Trang 2
Vì thế, rèn kỹ năng làm bài nghị luận về một vấn đề xã hội trong tác
phẩm văn học là một chuyên đề vô cùng cần thiết và hữu ích đối với cả giáo
viên và học sinh trong giai đoạn hiện nay.
II. PHẦN NỘI DUNG
1. Các dạng bài nghị luận về vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học
Cấu trúc chung của kiểu bài này thường gồm hai phần:
TÁC PHẨM VĂN HỌC/ VẤN ĐỀ XÃ HỘI CẦN BÀN LUẬN
1.1. Nếu phân loại theo tác phẩm văn học được dẫn, có thể có hai
hình thức thường gặp sau đây:
- Dạng 1: Từ một tác phẩm văn học đã được học trong chương trình, yêu
cầu bàn luận về một vấn đề có ý nghĩa xã hội.
Ví dụ:
Đề 1. Triết lí vê việc đỗ, trượt trong thi cử của thân phụ Đặng Huy Trứ
(văn bản Cha tôi trong Ngữ văn 11 Nâng cao) gợi cho anh chị suy nghĩ gì về
việc thi cử của bản thân?
Đề 2. Từ bài thơ Tiến sĩ giấy của Nguyễn Khuyến, nghĩ về danh và thực
trong xã hội chúng ta ngày nay.
- Dạng 2: Từ các mẩu chuyện nhỏ hoặc những văn bản ngắn gọn học sinh
có thể chưa được học nhưng tương đối dễ tiếp nhận, đề bài yêu cầu bàn luận về
ý nghĩa xã hội đặt ra trong đó.
Ví dụ:
Đề 3: Đọc văn bản sau:
Người đàn bà nào dắt đứa nhỏ đi trên đường kia?
Khuôn mặt trẻ đẹp chìm vào những miền xa nào...
Đứa bé đang lẫm chẫm muốn chạy lên, hai chân nó cứ ném về phía trước,
bàn tay hoa hoa một điệu múa kì lạ.
Và cái miệng nhỏ líu lo không thành lời, hát một bài hát chưa từng có.
Ai biết đâu, đứa bé bước còn chưa vững lại chính là nơi dựa cho người
đàn bà kia sống.
* *
*
3
Trang 3
Người chiến sĩ nào đỡ bà cụ trên đường kia?
Đôi mắt anh có cái ánh riêng của đôi mắt đã nhiều lần nhìn vào cái chết.
Bà cụ lưng còng tựa trên cánh tay anh, bước từng bước run rẩy.
Trên khuôn mặt già nua, không biết bao nếp nhăn đan vào nhau, mỗi nếp
nhăn chứa đựng bao nỗi cực nhọc gắng gỏi một đời.
Ai biết đâu, bà cụ bước không còn vững lại chính là nơi dựa cho người
chiến sĩ kia đi qua những thử thách.
(Nguyễn Đình Thi, Tia nắng, NXB Văn học, Hà Nội, 1983)
Từ bài thơ trên, hãy trình bày suy nghĩ của anh (chị) về nơi dựa trong
cuộc sống.
1.2. Nếu ta phân loại theo vấn đề xã hội cần nghị luận, có thể có một số
dạng nhỏ như sau:
Dạng 1: Vấn đề xã hội đã được định hướng sẵn trong đề. Đây là dạng đơn
giản, phù hợp với đối tượng học sinh đại trà.
Ví dụ:
Đề 1: Nhân được học một số bài thơ trong tập Nhật kí trong tù của Hồ Chí
Minh, anh/chị hãy viết bài văn bàn về ý chí và nghị lực của con người trong
cuộc sống.
- Dạng 2: Vấn đề xã hội không được định hướng sẵn, học sinh phải tự rút
ra để nghị luận. Dạng đề này thường ra với đối tượng là học sinh giỏi.
Ví dụ:
Đề 2: Trong vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt của Lưu Quang Vũ,
nhân vật Trương Ba nói: “Không thể bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo
được. Tôi muốn được là tôi toàn vẹn”.
Câu nói trên để lại cho anh (chị) những suy nghĩ gì?
Đề 3: Suy nghĩ của anh (chị) từ câu chuyện sau:
Anh dừng lại tiệm bán hoa để gửi hoa tặng mẹ qua đường bưu điện. Mẹ
anh sống cách chỗ anh khoảng 300 kilomet. Khi bước ra khỏi xe anh thấy một
bé gái đang đứng khóc trên vỉa hè. Anh đến và hỏi nó sao lại khóc.
4
Trang 4
- Cháu muốn mua một bông hoa hồng để tặng mẹ cháu - nó khóc nức nở -
nhưng cháu chỉ có bảy mươi lăm xu trong khi giá hoa hồng lên đến hai đô la.
Anh mỉm cười và nói với nó:
- Đến đây, chú sẽ mua cho cháu.
Anh liền mua hoa cho cô bé và đặt một bó hồng để gửi cho mẹ anh. Xong
xuôi, anh hỏi cô bé có cần đi nhờ xe về nhà không. Nó vui mừng nhìn anh và trả lời:
- Dạ, chú cho cháu đi nhờ đến nhà mẹ cháu.
Rồi nó chỉ đường cho anh lái xe đến một nghĩa trang, nơi có một phần mộ
vừa mới đắp. Nó chỉ ngôi mộ và nói:
- Đây là nhà của mẹ cháu.
Nói xong nó ân cần đặt nhánh hoa hồng lên mộ.
Tức thì anh quay lại tiệm bán hoa hủy bỏ dịch vụ mua hoa vừa rồi và mua
một bó hoa hồng thật đẹp. Suốt đêm đó, anh đã lái một mạch 300 kilomet về nhà
mẹ anh để trao tận tay bà bó hoa.
- Dạng 3: Vấn đề xã hội được đặt ra từ một câu chuyện để khuyết phần
kết. Học sinh phải đưa ra cách giải quyết, từ đó lập luận lý giải và bàn luận về
vấn đề xã hội được rút ra.
Ví dụ:
Đọc câu chuyện Bức tranh và những lời phê bình sau đây:
Ngày xưa có một hoạ sĩ tên là Ranga, một người siêu việt, vẽ được rất
nhiều kiệt tác đáng ghi nhớ khiến ai cũng đều khen ngợi. Trong số học trò của
ông, Rajeev là người được tin tưởng hơn cả. Một ngày kia, ông gọi Rajeev đến
và bảo:
-Ta rất tự hào về những tiến bộ mà con đã đạt được. Bây giờ là thời điểm
con làm bài thi cuối cùng trước khi ta công nhận con thực sự là một hoạ sĩ tài
năng. Ta muốn con vẽ một bức tranh mà ai cũng phải thấy đẹp, phải khen ngợi.
Rajeev làm việc ngày đêm và đem trình thầy một bức tranh tuyệt diệu.
Thầy Ranga xem qua rồi bảo:
-Con hãy đem bức tranh này đặt ở quảng trường chính, để tất cả mọi
người có thể chiêm ngưỡng. Hãy viết bên dưới bức tranh là tác giả sẽ rất biết
5
Trang 5

Tài liệu liên quan

Tài liệu vừa đăng

Tài liệu xem nhiều nhất