Tài liệu Skkn hướng dẫn học viên sử dụng sách giáo khoa trong dạy học môn lịch sử lớp 10

BM 01-Bia SKKN SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐỒNG NAI Đơn vị TRUNG TÂM GDTX TP BIÊN HÒA Mã số: ................................ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM HƯỚNG DẪN HỌC VIÊN SỬ DỤNG SÁCH GIÁO KHOA TRONG DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ LỚP 10 Người thực hiện: HOÀNG THỊ HOA Lĩnh vực nghiên cứu: Quản lý giáo dục  Phương pháp dạy học bộ môn: Lịch sử  Phương pháp giáo dục  Lĩnh vực khác: .........................................................  Có đính kèm:  Mô hình  Phần mềm  Phim ảnh  Hiện vật khác Năm học: 2011-2012 0 BM02-LLKHSKKN SƠ LƯỢC LÝ LỊCH KHOA HỌC I. THÔNG TIN CHUNG VỀ CÁ NHÂN 1. Họ và tên: HOÀNG THỊ HOA 2. Ngày tháng năm sinh: 20/08/1988 3. Nam, nữ: Nữ 4. Địa chỉ: Phường Thống Nhất, Biên Hòa, Đồng Nai 5. Điện thoại: 0613 822538 (CQ)/ 6. Fax: (NR); ĐTDĐ: 0982205194 E-mail: [email protected] 7. Chức vụ: Giáo viên 8. Đơn vị công tác: Trung tâm GDTX TP Biên Hòa II. TRÌNH ĐỘ ĐÀO TẠO - Học vị (hoặc trình độ chuyên môn, nghiệp vụ) cao nhất: Cử nhân Lịch sử - Năm nhận bằng: 2010 - Chuyên ngành đào tạo: Sư phạm Lịch sử III.KINH NGHIỆM KHOA HỌC - Lĩnh vực chuyên môn có kinh nghiệm: Dạy học môn Lịch sử Số năm có kinh nghiệm: 1 - Các sáng kiến kinh nghiệm đã có trong 5 năm gần đây: 0 1 Tên sáng kiến kinh nghiệm: HƯỚNG DẪN HỌC VIÊN SỬ DỤNG SÁCH GIÁO KHOA TRONG DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ LỚP 10 I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Thực tế chúng ta thấy rằng đối với hệ Giáo dục thường xuyên chưa có Sách giáo khoa riêng nên vẫn sử dụng chung Sách giáo khoa của THPT. Sách giáo khoa nói chung và sách giáo khoa lịch sử nói riêng có vai trò, ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Nó là tài liệu cơ bản, chủ yếu không thể thiếu được đối với học viên cũng như giáo viên trong quá trình học tập và giảng dạy. Theo quan điểm của nhiều nước kể cả các nước xã hội chủ nghĩa trước đây, trong điều kiện hiện nay và sau này, sách giáo khoa và các tài liệu phục vụ giảng dạy, học tập khác luôn có vị trí hàng đầu trong sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ. Dù cho khoa học kĩ thuật có bổ sung nhiều phương tiện, thiết bị giảng dạy và học tập hơn nữa cũng không thể thay thế được sách giáo khoa hoàn toàn. Có thể nói rằng sách giáo khoa có vai trò trung tâm trong tổ hợp sách và tài liệu dùng ở nhà trường và giữ vị trí chủ đạo đối với các phương tiện dạy học. Là tài liệu thể hiện nội dung chương trình của sách giáo khoa, cung cấp cho học viên những cơ bản chính xác, hiện đại, có hệ thống bồi dưỡng những phẩm chất đạo đức, trí tuệ, những tình cảm của những người lao động mới và cả phương pháp lĩnh hội kiến thức cho học viên. Vậy,Giáo viên và học viên cần khai thác, sử dụng sách giáo khoa như thế nào cho hợp lí, chính xác, dễ hiểu và nắm được những nội dung chính của bài? Chúng ta thấy điều bất cập hiện nay sách giáo khoa quá tải đối với học viên làm cho học viên không hứng thú học tập, giáo viên dạy quá ôm đồm, quá tải trong các giờ học. Giáo viên chưa thống nhất trong việc dạy như thế nào? Dạy nội dung gì? Rèn luyện kỹ năng gì đối với học viên?..... Hơn thế nữa, đối với học viên Giáo dục thường xuyên cấp Trung học phổ thông việc sử dụng Sách giáo khoa càng hạn chế hơn. Trước đây, Sách giáo khoa mang tính chất bắt buộc giáo viên và học viên phải theo nhưng hiện nay sách giáo khoa là tài liệu cơ bản dùng cho học 2 viên học tập. Do đó, giáo viên sẽ là người hướng dẫn cho học viên cách sử dụng sách giáo khoa cho hợp lý. Chính vì thế, việc nghiên cứu về sách giáo khoa và cách sử dụng hợp lí sách giáo khoa trên phương diện nào (lý luận và thực tiễn) cũng đều có một ý nghĩa to lớn đối với công tác dạy học sau này và nghiên cứu khoa học giáo dục. Vì những lí do quan trọng đó mà tôi chọn đề tài “ Hướng dẫn học viên sử dụng sách giáo khoa trong dạy học môn Lịch sử 10”. II. THỰC TRẠNG TRƯỚC KHI THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP CỦA ĐỀ TÀI 1. Thuận lợi a. Cơ sở vật chất tương đối tốt. b. Phương tiện dạy học tương đối đầy đủ. c. Một số học viên ngoan, chịu khó học tập. 2. Khó khăn a. Không có phòng thư viện. b. Bản đồ, phim tư liệu liên quan tới bộ môn Lịch sử còn thiếu. c. Trình độ học viên tương đối thấp, không đồng đều. d. Giáo viên và học viên dạy và học theo phương pháp truyền thống. 3. Số liệu thống kê Trong tác phẩm “Lịch sử nước ta” Bác Hồ đã viết: “…Dân ta phải biết sử ta Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam... ’’ Lịch sử là một môn học xã hội rất quan trọng, không những giúp các em có thể hiểu về quá trình dựng và giữ nước của cha ông ta mà còn hiểu về quá trình hình thành của các quốc gia, khu vực trên thế giới từ thời cổ đại cho đến ngày nay. Mặt khác, lịch sử còn giúp các em hiểu ra quy luật phát triển của xã hội trải qua nhiều thời kì. 3 Ngoài ra, môn Lịch sử còn có nhiệm vụ: Giáo dục truyền thống yêu nước, niềm tin vào chủ nghĩa xã hội, sự kính trọng đối với các anh hùng dân tộc, các thế hệ cha ông…đã đổ bao xương máu để xây dựng cho đất nước như ngày hôm nay Qua đó ta thấy, bộ môn lịch sử có ý nghĩa vô cùng quan trọng trong sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ ngày nay và mai sau. Nhưng điều đáng buồn là trên thực tế môn lịch sử lại chưa được trả lại vị trí xứng đáng của nó. Theo điều tra mới đây của viện nghiên cứu: Nhiều em học sinh phổ thông không biết về ngày 3/2, 30/4, những nhân vật lịch sử nổi tiếng của dân tộc như Trần Hưng Đạo, Nguyễn Huệ….Phổ biến nhất là nhiều em không biết về nhân vật lịch sử mà ngôi trường mình lấy tên.Giáo dục và hội đồng đội trên địa bàn 4 tỉnh:Bình Thuận, Lâm Đồng, Kiên Giang và thành phố Hồ Chí Minh thì trong 700 em học sinh các lớp 6, 10, 11, 12 được hỏi chỉ có 3,9% học sinh thích môn sử. Nhìn vào các bài thi đại học các năm gần đây mà các nhà giáo dục đại học thật sự đau lòng khi điểm bình quân chỉ có trên 2,0.1 Không biết rồi đây những thế hệ học sinh, những người chủ tương lai của đất nước sẽ làm chủ nước nhà làm sao khi mà ngọn nguồn đất nước, lịch sử dân tộc lại không muốn biết đến và liệu rằng họ còn tha thiết với lợi ích của đất nước và dân tộc mình hay không? Thực tế hơn, khi dựa vào kết quả của các bài kiểm tra viết và kiểm tra miệng sau mỗi tiết học, chúng ta thấy rằng học viên còn rất là thụ động và chưa biết cách sử dụng triệt để tài liệu tham khảo rất gần gũi là sách giáo khoa. III.NỘI DUNG ĐỀ TÀI 1. Cơ sở lý luận Sách giáo khoa có vị trí, vai trò đặc biệt quan trọng trong dạy học ở trường học nên được nhiều nhà giáo dục quan tâm nghiên cứu. Các công trình nghiên cứu, các bài viết về phương pháp sử dụng sách giáo khoa liên quan đến bài tiểu luận:  Phạm Kim Anh trong “đổi mới việc dạy học lịch sử lấy học sinh là trung tâm” với bài viết “Sử dụng sách giáo khoa với việc phát huy tính độc lập của 1 Trích theo Phạm kim Anh, Luận ánh tiến sĩ lịch sử, sđd,tr.54. 4 học sinh trong học tập lịch sử”. Đã nêu ra một vài phương pháp sử dụng sách giáo khoa trong dạy học lịch sử như: sử dụng công thức Đai-ri, sử dụng kênh hình, sử dụng hệ thống câu hỏi trong sách giáo khoa  Nguyễn Văn Đằng trong “đổi mới việc dạy học lịch sử lấy học sinh là trung tâm” có bài viết: Sách giáo khoa đối với việc nâng cao hiệu quả nhận thức của học sinh PTTH trong giờ học lịch sử. Tác giả đã nêu ra những thực trạng trong việc sử dụng sách giáo khoa Lịch sử của giáo viên và học sinh đồng thời nêu ra những biện pháp giải quyết.  N.G Đairi, chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào? Tác giả là người nêu cách thức giảng dạy môn lịch sử theo sơ đồ và được nhiều nhà giáo dục Lịch sử lĩnh hội.  Trịnh Đình Tùng (CB) Trần Viết Thụ, Đặng Văn Hồ, Trần Văn Cường. Hệ thống các phương pháp dạy học lịch sử ở trường THCS. Trong công trình này các tác giả đã tập hợp nhiều phương pháp dạy học lịch sử ở trường THCS, đặc biệt với bài viết sử dụng sách giáo khoa trong dạy học lịch sử các tác giả đã nêu ra phương pháp giảng dạy áp dụng sơ đồ Đai-ri, những yêu cầu sử dụng sách đối với giáo viên và học sinh. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu, các bài viết trên đã nêu rõ cách sử dụng hợp lí sách giáo khoa đối với giáo viên và học viên trong đó N.G Đairi đã đưa ra công thức Đairi về việc sử dụng sách giáo khoa lịch sử trên lớp.Ngoài ra, các tác giả còn nêu ra những mặt hạn chế về cách dạy và học lịch sử hiện nay. Tuy những công trình trên chưa nghiên cứu sâu, có hệ thống về phương pháp sử dụng sách giáo khoa lịch sử ở trường phổ thông hiện nay nhưng đó là những tài liệu quí giá, quan trọng để tôi đi sâu vào bài nghiên cứu này. 2. Nội dung, biện pháp thực hiện các giải pháp của đề tài 2.1. Các nội dung của đề tài đã được nghiên cứu qua lý luận và thử nghiệm trong thực tiễn. - Vận dụng sơ đồ Đai-ri của N.G Đairi trong dạy học Lịch sử. 5 - Sử dụng tranh ảnh, bản đồ và sơ đồ để nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử. - Sử dụng Bài tập nhận thức trong mỗi bài giảng để tăng cường tính tích cực của học viên. 2.2. Phân tích các điểm mới chưa ai đề cập đến hoặc đã có đề cập nhưng chưa đủ, chưa đúng. Là giáo viên dạy Lịch sử nói đến sơ đồ Đai-ri thì ai cũng biết, đó là chỉ mối quan hệ giữa nội dung sách giáo khoa với nội dung bài giảng trên lớp. Có người nói sơ đồ Đai-ri đã lạc hậu. Nhưng tôi nghĩ còn sách giáo khoa lịch sử là còn phải nói đến sơ đồ Đai-ri, nhất là những điều kiện và phương tiện dạy học như ở Việt Nam hiện nay. Trong sơ đồ đó có phần xác định kiến thức cơ bản của bài dạy và nội dung bài dạy ấy viết trong sách giáo khoa. Còn ở phần nội dung kiến thức thêm vào bài giảng mà ở sách giáo khoa lịch sử không có và ngược lại ở sách giáo khoa có, nhưng không đưa vào bài giảng, tôi thấy như sau: Bài giảng của giáo viên 1 2 2 3 Bài viết của SGK Nội dung kiến thức bổ sung vào bài giảng mà ở sách giáo khoa lịch sử không có thì có lẽ đương nhiên giáo viên nào cũng đưa vào rất phong phú, đa dạng Ngược lại, với phần thêm vào, tôi lại không thấy giáo viên nào dám cắt bỏ phần nội dung trong sách giáo khoa. Từ đó dẫn đến chỗ quá tải về nội dung, điều này liên quan trực tiếp tới phương pháp dạy học. Để đảm bảo truyền thụ đầy đủ nội dung trong sách giáo khoa, có giáo viên tiến hành tiết dạy từ đầu đến cuối, cứ mỗi đầu tiểu mục gọi học viên lên đọc. Sau đó giáo viên phân tích, giải thích hoặc nhận xét rồi đặt câu hỏi. Kiểu bám sách giáo khoa như vậy là là không sáng tạo, chủ động phù hợp yêu cầu chung và điều kiện cụ thể của giờ học. 6 2.3. Trình bày các giải pháp của mình đối với từng vấn đề, đồng thời đưa ra các ví dụ minh hoạ cụ thể. Để góp phần phát triển năng lực nhận thức lịch sử cho học viên, giáo viên hướng dẫn học viên sử dụng tốt sách giáo khoa, triệt để khai thác nội dung sách giáo khoa theo hướng tích cực hóa hoạt động nhận thức của học viên. Thầy giáo là người tổ chức hướng dẫn học viên làm việc độc lập với sách giáo khoa từ khâu chuẩn bị bài mới, thu nhận kiến thức trong quá trình nghe giảng đến củng cố, ôn tập kiến thức đã học và rèn luyện kiến thức đã học và rèn luyện các kĩ năng thực hành bộ môn. Học viên là đối tượng chủ yếu sử dụng sách giáo khoa. Tăng cường hoạt động độc lập của học viên với sách giáo khoa dưới sự hướng dẫn của giáo viên là một trong những vấn đề đổi mới phương pháp dạy học lịch sử hiện nay nhằm tích cực hóa hoạt động nhận thức, gây hứng thú học tập và rèn luyện các kĩ năng thực hành. Cần hướng dẫn học viên triệt để khai thác nội dung sách giáo khoa trong các trường hợp sau: 2.3.1. Đối với giáo viên * Giáo viên hướng dẫn học viên sử dụng sách giáo khoa trên lớp Trong giờ lên lớp giáo viên cần hướng dẫn học viên biết cách sử dụng sách giáo khoa với nghe giảng, ghi chép và trao đổi, thảo luận ngắn gọn.Ở đây có sự tác động tương hỗ giữa các hoạt động: Giáo viên giảng bài - học viên làm việc với sách giáo khoa - thảo luận, trao đổi giữa giáo viên với học viên và giữa học viên với nhau trong giờ học. Do vậy, đòi hỏi cả thầy lẫn trò phải kết hợp chặt chẽ, nhuần nhuyễn các hoạt động đó. Lí luận và thực tiễn dạy học lịch sử ở trung tâm giáo dục thường xuyên đã chỉ ra các biện pháp sử dụng sách giáo khoa trong giờ lên lớp của học viên là: Học viên vừa nghe giảng, ghi chép vừa theo dõi sách giáo khoa. Trong thực tế thường xảy ra hiện tượng: Học viên chỉ nghe giảng và ghi chép hoặc là chỉ ghi chép theo sách giáo khoa mà không ghi theo bài giảng. Để khắc phụ tình trạng đó, giáo viên cần nhắc nhở học viên theo dõi bài giảng đối chiếu, so sánh với sách giáo khoa, đánh dấu những kiến thức quan trọng trong nội dung bài viết sách giáo khoa, đồng thời ghi chép những vấn đề mà giáo viên bổ sung, nâng cao. Ngoài nội dung bài viết, 7 việc quan sát các kênh hình trong sách giáo khoa kết hợp với nghe giảng cũng có tác dụng giúp học viên khắc sâu được kiến thức, nâng cao hiệu quả học tập. Ví dụ: Khi nghe giảng mục I “Nước Pháp trước cách mạng” trong bài 31 “Cách mạng tư sản Pháp cuối TK XVIII. Lớp 10, ban cơ bản”. Học viên vừa nghe giáo viên giảng bài vừa quan sát bức hình 56 để thấy rõ tình cảnh của người nông dân Pháp trước cách mạng. Nhằm thấy rõ được bộ mặt của chế độ phong kiến thối rữa ở nước Pháp. Qua đó, giáo viên sẽ hướng dẫn học viên hiểu sâu sắc hơn nguyên nhân dẫn đến cuộc cách mạng tư sản đồng thời cũng thấy rõ những mặt hạn chế của nó. Học viên nghiên cứu sách giáo khoa kết hợp với suy nghĩ độc lập để trả lời câu hỏi do giáo viên đặt ra (như yêu cầu phân tích, giải thích một sự kiện, hay hiện tượng và khái niệm lịch sử…). đồng thời dựa vào nội dung sách giáo khoa để tiến hành các cuộc thảo luận trao đổi. Những tài liệu để học viên tiến hành tư duy là những kiến thức, kinh nghiệm, phương pháp mà các em đã có hoặc được cho trước, trên cơ sở đó các em khám phá ra kiến thức mới. Các sự kiện, hiện tượng lịch sử trình bày trong sách giáo khoa giúp cho học viên có tư liệu để suy nghĩ trả lời câu hỏi mà giáo viên đặt ra hoặc giải quyết vấn đề trong trao đổi, thảo luận. Một biện pháp thường hay sử dụng trong khi giảng dạy trên lớp là cho học viên tự đọc sách giáo khoa rồi các em tóm tắt, kể lại những nội dung cơ bản. Đó là những nội dung ít phức tạp, không cơ bản, dễ hiểu như diễn biến một cuộc khởi nghĩa, một trận đánh hay tiểu sử của một nhân vật…Giáo viên có thể yêu cầu học viên tự đọc hoặc một em đọc cho cả lớp cùng nghe, sau đó yêu cầu một hay hai em khác trình bày lại, tất nhiên sự trình bày của học viên sẽ không đầy đủ, trọn vẹn, do đó cần phải được giáo viên nhận xét bổ sung. Những biện pháp trên có tác dụng nâng cao tính tích cực, chủ động, hứng thú của học viên trong hoạt động nhận thức, tăng cường mối quan hệ gắn bó giữa giáo viên và học viên và giữa sách giáo khoa với bài giảng của giáo viên và học viên. * Giáo viên hướng dẫn học viên sử dụng sách giáo khoa ở nhà  Thứ nhất Đọc trước sách giáo khoa để hình dung bài học mới, muốn học viên “làm việc” với sách giáo khoa một cách có hiệu quả khi chuẩn bị bài học, giáo viên không 8 nên nhắc nhở chung chung “các em về nhà đọc trước sách giáo khoa”, mà cần phải hướng dẫn học viên về nhà thực hiện tốt các yêu cầu: Đọc nội dung bài viết trong sách giáo khoa để chuẩn bị cho việc tiếp thu kiến thức mới ở lớp. Tất nhiên học viên sẽ không nhận thức được tất cả nội dung trong bài viết nhưng việc làm này có ý nghĩa giúp cho các em nắm được kiến thức đơn giản, dễ hiểu nhất, đồng thời lưu ý những sự kiện, hiện tượng, khái niệm…phức tạp để bổ sung, trao đổi trong quá trình nghe giảng trên lớp. Ví như, đọc trước mục “Cách mạng tư sản Anh ” của bài 29 (SGK lịch sử 10. Ban cơ bản), bước đầu học viên hình dung được nguyên nhân, diễn biến chính, tính chất và ý nghĩa của cách mạng. Nếu thiếu sự giải thích của giáo viên, học viên sẽ không nắm được những vấn đề khác như: Nguyên nhân sâu xa dẫn tới sự bùng nổ cách mạng, tại sao thái độ của tư sản và quý tộc mới đối với quần chúng nhân dân trước và sau cách mạng khác nhau, hình thức và đặc điểm của cách mạng tư sản Anh, các khái niệm “công trường thủ công”, “quý tộc mới”, “Quân chủ lập hiến”…Học viên sẽ có ý thức tìm hiểu những kiến thức đó khi nghe giảng bài. Lí luận dạy học cũng đã chứng minh rằng hiệu quả họat động nhận thức trong giờ học sẽ tăng lên nếu trước đó học viên có tâm thế chuẩn bị tốt.  Đọc kĩ các câu hỏi, bài tập để suy nghĩ phương án giải quyết.  Quan sát các tranh ảnh, bản đồ, đồ thị…trong sách giáo khoa. Kênh hình không chỉ làm cho học viên sinh động, hấp dẫn mà còn là một nguồn cung cấp thông tin quan trọng. Do đó, nghiên cứu trước kênh hình kết hợp với đọc nội dung bài viết sẽ giúp học viên chủ động tiếp thu bài học mới.  Thứ hai: Sử dụng sách giáo khoa để làm tài liệu ôn tập, củng cố, hệ thống hóa kiến thức và làm bài tập ở nhà. Vở ghi ở trên lớp và sách giáo khoa là phương tiện, là nguồn kiến thức chủ yếu để học viên tự học ở nhà. Hiện nay, do nhiều lí do khác nhau, học viên chỉ học theo vở ghi mà không sử dụng sách giáo khoa khi học ở nhà? Để thực hiện được điều đó, giáo viên cần đặt ra cho học viên những yêu cầu cụ thể sau đây: 9 - Đọc lại sách giáo khoa và vở ghi, có thể đọc sách giáo khoa trước rồi đọc vở sau hoặc ngược lại. Trên cơ sở đối chiếu sách giáo khoa với vở ghi cố gắng tái hiện lại bài giảng trên lớp của giáo viên và ghi nhớ những kiến thức cơ bản. - Sử dụng sách giáo khoa kế hợp với vở ghi để ôn tập, hệ thống hóa lại kiến thức đã học. Giáo viên không nên dặn dò chung chung: “ Các em về nhà ôn tập theo sách giáo khoa và vở ghi mà cần hướng dẫn các em các biện pháp như dựa vào nội dung sách giáo khoa và vở ghi rồi tóm tắt, hệ thống hóa kiến thức cơ bản bằng các sơ đồ, niên biểu, đồ họa…Ví như học xong bài 31 “Cách mạng tư sản Pháp (17891794)”giáo viên yêu cầu học sinh lập niên biểu. Các giai đoạn Tầng lớp nắm chính Những sự kiện quan quyền trọng Hoặc cũng có thể yêu cầu học viên vẽ sơ đồ về sự phân chia đẳng cấp trong xã hội phong kiến Pháp trước cách mạng. Quý tộc Hưởng đặc quyền, đặc lợi Muốn duy trì CĐPK Tăng lữ Đẳng cấp thứ ba Chịu mọi thứ thuế và nghĩa vụ Muốn xóa bỏ CĐPK Những biện pháp trên vừa có tác dụng giúp học viên ôn tập, hệ thống hóa kiến thức cơ bản vừa phát triển tư duy cho học sinh, đồng thời phù hợp với trình độ, đảm bảo tính vừa sức của học viên GDTX. 10 Khai thác nội dung sách giáo khoa để trả lời các câu hỏi và làm bài tập về nhà. Các câu hỏi,bài tập do giáo viên nêu ra cho học viên hoặc có trong sách giáo khoa. Nhưng không nhất thiết bài học nào cũng phải có bài tập. Học viên cần khai thác nội dung sách giáo khoa, vở ghi và tham khảo các loại tài liệu khác kết hợp với suy nghĩ độc lập để giải quyết. 2.3.2. Đối với học viên * Sử dụng sách giáo khoa trên lớp - Học viên cần bám sát bài giảng trên lớp của giáo viên thông qua theo dõi sách giáo khoa. Khi giáo viên phát vấn, học viên nhanh ý tóm tắt ý chính phần sách giáo khoa và đưa ra câu trả lời. - Học viên vừa nghe giảng, ghi chép, và theo dõi sách giáo khoa để tiếp thu kiến thức ngay trên lớp. - Trong sách giáo khoa từng bài đều có tranh ảnh, bản đồ, học viên cần quan sát kĩ và đưa ra nhận xét của mình hoặc trao đổi, thảo luận theo nhóm. Cuối cùng lắng nghe giáo viên phân tích thì học viên sẽ hiểu rõ bản chất vấn đề thông qua kênh hình đó. * Sử dụng sách giáo khoa ở nhà Học viên tập thói quen đọc bài mới trong sách giáo khoa một lần, theo dõi câu hỏi cuối bài để hình dung về nội dung chính của bài học. Trả lời các câu hỏi cuối mục bằng cách gạch bằng viết chì vào sách. Những khái niệm, hoặc cụm từ khó hiểu đánh dấu lại lên lớp nghe giáo viên giảng. Đối với kênh hình trong bài, học viên sẽ quan sát kĩ và liên hệ phần bài viết có liên quan trong sách giáo khoa để hiểu sâu hơn. Khi kết thúc bài học trên lớp, học viên về nhà học bài cũ bằng cách đọc lại một lần sách giáo khoa để hình dung lại bài giảng rồi mới đọc ghi chép ý chính trong vở. Như vậy, lí luận và thực tiễn dạy học đòi hỏi cả giáo viên và học viên khi sử dụng sách giáo khoa cần kết hợp chặt chẽ với các phương pháp khác của hệ thống các phương pháp nhận thức lịch sử như sử dụng các loại tài liệu tham khảo, đàm thoại, trao đổi, sử dụng câu hỏi….. 11 IV. KẾT QUẢ Xen kẽ dạy bài mới, giáo viên kiểm tra việc đọc sách trước ở nhà và chuẩn bị bài mới bằng cách đưa ra câu hỏi cho cả lớp suy nghĩ kết quả cho thấy rất rõ ràng: Những học viên đọc sách trước ở nhà sẽ nắm bắt vấn đề và trả lời nhanh hơn những học viên chưa chuẩn bị bài trước ở nhà. Khi giảng về Cách mạng tư sản Pháp cuối thế kỉ XVIII, giáo viên yêu cầu học viên quan sát hình 56 - tình cảnh nông dân Pháp trước cách mạng thì những học viên chưa nghiên cứu sách giáo khoa ở nhà chỉ thấy bề nổi của bức tranh: Đó là 1 người đàn ông cầm cuốc cõng hai người đàn ông trên lưng có mang kiếm dài, dưới đất có vài con chim, thỏ và chuột mà chưa liên hệ về kiến thức qua bức tranh. Giáo viên gọi học viên có chuẩn bị bài ở nhà thì học viên đó đã nhận ra được tình cảnh khổ cực của người nông dân khi phải chịu sự áp bức bóc lột của hai thế lực có tiền và có quyền, chiếc cuốc thể hiện nền nông nghiệp Pháp lạc hậu, còn chim, thỏ, chuột là những con vật phá hại mùa màng của người nông dân. Mặc dù, học viên chưa trả lời đầy đủ ý nghĩa sâu sa của bức tranh nhưng từ kết quả đó cũng cho thấy tác dụng của việc sử dụng sách giáo khoa ở nhà trước khi tới lớp sẽ làm học viên hiểu bài học nhanh hơn và nắm bắt vấn đề linh hoạt hơn, ghi nhớ, khắc sâu nội dung chính của bài học ngay trên lớp. Với phương pháp này, giáo viên khuyến khích học viên bằng cách cộng điểm vào điểm miệng hoặc điểm 15 phút để học viên thấy hứng thú, lôi cuốn học viên tham gia sôi nổi vào bài học. Sau bài học, Giáo viên cho học viên làm bài tập củng cố bằng hình thức trắc nghiệm: Câu 1: Nguyên nhân sâu sa dẫn đến cuộc cách mạng tư sản Pháp là? A. Nông nghiệp lạc hậu, đời sống nhân dân cực khổ B. Mâu thuẫn về quyền lợi kinh tế, địa vị chính trị giữa đẳng cấp 3 với đẳng cấp 1,2 C. Xã hội chia thành 3 đẳng cấp, mâu thuãn gay gắt D. Chế độ phong kiến cản trở sự phát triển kinh tế công thương nghiệp Câu 2: Chế độ chính trị của Pháp trước cách mạng là gì? A. Phong kiến C. Quân chủ lập hiến 12 B. Quân chủ chuyên chế D. Cộng hòa Câu 3: Nền nông nghiệp Pháp trước cách mạng như thế nào? A. Phát triển mạnh mẽ C. Đang phát triển B. Lạc hậu, kém phát triển D. Tất cả các ý kiến trên Câu 4: Xã hội Pháp trước cách mạng chia thành mấy đẳng cấp? A. 2 đẳng cấp ( Qúy tộc, tăng lữ) B. 3 đẳng cấp ( Qúy tộc, tăng lữ, đẳng cấp thứ 3) C. 4 đẳng cấp (Qúy tộc, tăng lữ, nông dân, tư sản) D. Cả A và B Câu 5: Đẳng cấp nào đông nhất trong xã hội Pháp trước cách mạng? A. Đẳng cấp thứ 1 C . Đẳng cấp thứ 2 B. Đẳng cấp thứ 3 D. Cả ba đẳng cấp Câu 6: Những việc làm của phái lập hiến sau khi lên cầm quyền nhằm mục đích? A. Đem lại nhiều lợi ích cho đại tư sản tài chính. B. Cải thiện đời sống cho nhân dân lao động. C. Đem lại lợi ích cho giai cấp tư sản. D. Cải thiện cuộc sống cho giai cấp công nhân. Câu 7. Cách mạng tư sản Pháp bùng nổ vào thời gian nào? A. 17/04/1789. B. 14/07/1789. C. 04/07/1789. D. 07/04/1789. Câu 8: Vua Lu- i XVI triệu tập hội nghị ba đẳng cấp vào thời gian nào? A. 05 / 05 / 1789 B. 05 / 05/ 1791 C. 05 / 05 / 1792 D. 06 / 05 / 1798 Câu 9: Những nhà tư tưởng tiêu biểu cho trào lưu “Triết học ánh sáng” là? A. Mông- te- xki- ơ. B. Vôn – te. C. Ru – xô. D. Tất cả các câu trên. Câu 10 : So với các nước khác, nước Pháp trước cách mạng có điểm khác biệt là? A. Mâu thuẫn gay gắt giữa lực lượng sản xuất đang phát triển và quan hệ sản xuất đang thống trị. B. Sự tồn tại của chế độ phong kiến cản trở sự phát triển kinh tế TBCN. C. Nông dân thực hiện các nghĩa vụ phong kiến nặng nề. D. Cuộc đấu tranh chống PK trên lĩnh vực tư tưởng. 13 Kết quả: So sánh với lớp 10 T – lớp 10N được dạy theo cách truyền thống, Học viên không nghiên cứu sách giáo khoa, suy nghĩ độc lập, không được hướng dẫn ôn tập, hệ thống hóa kiến thức cơ bản bằng các sơ đồ, niên biểu, mà chỉ có một số tranh ảnh minh họa là các hình vẽ trong sách giáo khoa. Số học Lớp sinh dự Số học sinh đạt điểm 4 5 6 7 8 5 2 10 8 5 9 10 0 0 kiểm tra 10N 30/35 10T 20/24 (16,7%) (6,7%) (33,3%) (26,7%) (16,6%) 1 2 3 5 7 (5%) (10%) (15%) (25%) (35%) 2 (10%) 0 Đánh giá : - Học viên tự nghiên cứu sách giáo khoa trước ở nhà, lên lớp học viên được giáo viên gợi ý bước vào bài học bằng những câu hỏi tư duy, học viên dễ dàng nắm bắt kiến thức cơ bản - Học viên tích cực đã tích cực trong bài học tìm tòi và khai thác triệt để kiến thức sách giáo khoa cùng với theo dõi bài giảng của giáo viên, học viên đã có sự đối chiếu vở ghi và bài giảng để làm bài trắc nghiệm. - Kết quả đánh giá cho thấy lớp 10T tiến bộ hơn lóp 10N. Chứng tỏ học viên biết cách khai thác sách giáo khoa, trả lời câu hỏi, quan sát hình ảnh trong sách, biết sơ đồ hóa kiến thức bài học giúp học viên nhớ lâu, hiểu bài ngay trên lớp. V. BÀI HỌC KINH NGHIỆM Từ những kết quả trên, tôi rút ra được kinh nghiệm khi biết hướng dẫn học viên sử dụng triệt để sách giáo khoa, cách hướng dẫn hợp lý, phù hợp với từng đối tượng học viên cũng như nội dung bài dạy thì kết quả thu được rất khả quan: - Việc kết hợp các phương pháp dạy học cùng với sử dụng tài liệu sách giáo khoa. Nó không chỉ giúp tăng cường tính tích cực, tự lực ở học viên mà còn khiến học viên thêm yêu thích môn học, giáo dục học viên tinh thần yêu 14 nước, lòng đam mê tìm hiểu kiến thức Lịch sử nói riêng và kiến thức xã hội nói chung. - Giúp giáo viên không ngừng tìm tòi, học hỏi, sáng tạo những phương pháp dạy học hay, thú vị, lôi cuốn học viên tham gia tích cực vào bài học để môn học Lịch sử bớt tính khô khan, nhàm chán. VI. KẾT LUẬN Qua bài nghiên cứu này, một lần nữa tôi khẳng định thêm rằng sách giáo khoa nói chung và sách giáo khoa lịch sử nói riêng là một tài liệu học tập và giảng dạy cơ bản, không thể thiếu được đối với học viên cũng như giáo viên ở các Trung tâm GDTX và các trường phổ thông. Dù khoa học - kĩ thuật có thể bổ sung nhiều phương tiện, thiết bị dạy học hơn nữa, nhưng không có một phương tiện nào có thể thay thế hoàn toàn vị trí của sách giáo khoa. Còn nhà trường, học viên thì sách giáo khoa mãi mãi vẫn là cái nôi trí tuệ đầu tiên. Bởi vậy, nghiên cứu về sách giáo khoa và phương pháp sử dụng nó là một trong những đề tài hết sức cần thiết và có ý nghĩa lâu dài của khoa học giáo dục. Những thành tựu biên soạn và tác dụng giáo dục của sách giáo khoa lịch sử mà chúng ta đã đạt được trong những thập kỉ qua là niềm tự hào đáng trân trọng. Song những câu hỏi: Vì sao hiện nay học sinh không yêu thích môn lịch sử? Vì sao chất lượng giáo dục bộ môn lại giảm sút một cách nghiêm trọng? là điều mà chúng ta cần phải suy nghĩ. Với bài nghiên cứu này, tôi đã đưa ra một số phương pháp sử dụng sách giáo khoa để các bạn cùng tham khảo. Mà trọng tâm chủ yếu của bài nghiên cứu này là tôi đưa ra công thức Đairi và việc áp dụng nó trong dạy học lịch sử. Dựa vào công thức này, giáo viên sẽ biết chọn lọc những kiến thức cơ bản, đặc trưng nhất để truyền thụ cho học viên, và giải thích thêm những kiến thức sâu hơn để học viên hiểu về bài học, đồng thời giáo viên cũng sẽ dành cho học viên những bài học cơ bản để học viên tự nghiên cứu vì trong một tiết học 45 phút, giáo viên không thể nói hết tất cả những gì sách giáo khoa viết để học viên có thể lĩnh hội một cách dễ dàng nhất. Như vậy, để đạt được mục tiêu dạy học, các giáo viên Lịch sử luôn luôn phải làm mới mình với các phương pháp dạy học để học viên hứng thú với môn học, 15 hướng dẫn học viên sử dụng triệt để sách giáo khoa. Phát huy tính tích cực tự học của các em để kết quả môn học Lịch sử sẽ khả thi hơn. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Hướng dẫn sử dụng kênh hình trong SGKLS lớp 11- Nguyễn Xuân Trường (CB) NXBHN - 2007. 2. Sách giáo khoa Lịch sử lớp 10 – Bộ giáo dục và đào tạo - NXBGD - 2000. 3. Sách giáo khoa lịch sử lớp 10 (Ban cơ bản) – Bộ giáo dục và đào tạo - NXBGD - 2008. 4. Sách giáo khoa lịch sử lớp 11 - Bộ giáo dục và đào tạo - NXB GD - 2001. 5. Sách giáo khoa lịch sử lớp 11 - Bộ giáo dục và đào tạo - NXBGD (Ban cơ bản) - 2008. 6. Sách giáo khoa lịch sử lớp 12 (phần thế giới) – Bộ giáo dục và đào tạo - NXBGD 2002. 7. Sách giáo khoa lịch sử lớp 11 (phần Việt Nam)- Bộ giáo dục và đào tạo - NXBGD 2002. 8. Sách giáo khoa lịch sử lớp 12 (Ban cơ bản) - Bộ giáo dục và đào tạo - NXBGD 2008. 9. Giới thiệu giáo án lịch sử 10 – Nguyễn Xuân Trường (CB) - NXBHN - 2006. 10. Phương Pháp dạy học lịch sử T1,T2- Phan Ngọc Liên, Phan Văn Trị - NXBGD - 1992. 11. Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào - N.G.Đairi - NXBGD Matxcova - 1993 (tiếng việt) 12. Sách giáo khoa Lịch sử của trường PTTHVN từ 1954 đến nay - Phạm Kim Anh Luận án tiến sĩ giáo dục.HN-1999. 13. Sử dụng tranh ảnh, bản đồ và sơ đồ để nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử Việt Nam từ TK X-XV - Nguyễn Thị Bích Chi - Luận văn tốt nghiệp khoa Lịch sửĐHSP.TPHCM - 2007. NGƯỜI THỰC HIỆN (Ký tên và ghi rõ họ tên) Hoàng Thị Hoa 16 BM04-NXĐGSKKN SỞ GD&ĐT ĐỒNG NAI Đơn vị TT GDTX TP BH CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập - Tự do - Hạnh phúc Biên Hòa, ngày 8 tháng 5 năm 2012 PHIẾU NHẬN XÉT, ĐÁNH GIÁ SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM Năm học: 2011 – 2012 ––––––––––––––––– Tên sáng kiến kinh nghiệm: HƯỚNG DẪN HỌC VIÊN SỬ DỤNG SÁCH GIÁO KHOA TRONG DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ LỚP 10 Họ và tên tác giả: Hoàng Thị Hoa. Đơn vị (Tổ):TT GDTX TP Biên Hòa Lĩnh vực: Quản lý giáo dục  Phương pháp dạy học bộ môn: Lịch sử Phương pháp giáo dục  Lĩnh vực khác: ....................................................   1. Tính mới - Có giải pháp hoàn toàn mới  - Có giải pháp cải tiến, đổi mới từ giải pháp đã có  2. Hiệu quả - Hoàn toàn mới và đã triển khai áp dụng trong toàn ngành có hiệu quả cao  - Có tính cải tiến hoặc đổi mới từ những giải pháp đã có và đã triển khai áp dụng trong toàn ngành có hiệu quả cao  - Hoàn toàn mới và đã triển khai áp dụng tại đơn vị có hiệu quả cao  - Có tính cải tiến hoặc đổi mới từ những giải pháp đã có và đã triển khai áp dụng tại đơn vị có hiệu quả  3. Khả năng áp dụng - Cung cấp được các luận cứ khoa học cho việc hoạch định đường lối, chính sách: Tốt  Khá  Đạt  - Đưa ra các giải pháp khuyến nghị có khả năng ứng dụng thực tiễn, dễ thực hiện và dễ đi vào cuộc sống: Tốt  Khá  Đạt  - Đã được áp dụng trong thực tế đạt hiệu quả hoặc có khả năng áp dụng đạt hiệu quả trong phạm vi rộng: Tốt  Khá  Đạt  XÁC NHẬN CỦA TỔ CHUYÊN MÔN (Ký tên và ghi rõ họ tên) THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ (Ký tên, ghi rõ họ tên và đóng dấu) 17 18