Tài liệu Tích hợp liên môn ngữ văn 7 bài một thứ quà của lúa non cốm

PHỤ LỤC I PHIẾU THÔNG TIN VỀ GIÁO VIÊN SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HÀ NỘI PHßNG GI¸O DôC & §µO T¹O PHó XUY£N tR¦êNG THCS TRÇN PHó - Địa chỉ: Trường THCS Trần Phú, Phú Xuyên, Hà Nội. - Điện thoại: 0433854347 - Email: [email protected] - Họ và tên giáo viên: Phạm Thùy Quyên. Ngày sinh: 31/ 08 / 1977. Môn: Ngữ văn. Điện thoại: 01698474637 Email: [email protected] NĂM HỌC 2014- 2015 1 PHIẾU MÔ TẢ HỒ SƠ DẠY HỌC DỰ THI CỦA GIÁO VIÊN 1. Tên hồ sơ dạy học: TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG GIẢNG DẠY TIẾT 57 “ MỘT THỨ QUÀ CỦA LÚA NON: CỐM”( MÔN: NGỮ VĂN LỚP 7). 2. Mục tiêu dạy học: Giúp học sinh hiểu được giá trị: lịch sử, vật chất, tinh thần, thẩm mĩ của lúa non: Cốm, có thái độ thưởng thức, cách cư xử lịch sự đối với món quà thanh nhã này. Bài viết đảm bảo các yêu cầu về: a. Kiến thức: + Giá trị lịch sử + Giá trị vật chất + Giá trị tinh thần + Cách chế biến Cốm + Giá trị thẩm mĩ + Thái độ thưởng thức + Cách cư xử lịch sự có văn hóa b. Kĩ năng + Làm bài văn đúng thể loại thuyết minh. + Trình bày sạch sẽ,lời văn trong sáng, diễn đạt trôi chảy. c. Thái độ + Có tình yêu quê hương đất nước. + Có ý thức tôn trọng văn hóa và gìn giữ bảo vệ món ăn cổ truyền dân tộc 3. Đối tượng dạy học của bài học: Đối tượng dạy học của bài học là học sinh. Số lượng: 38 em. Số lớp thực hiện: 1. Khối lớp: 7 4. Ý nghĩa của bài học: “Dạy học liên môn ở môn Văn thực chất là sự vận dụng những nội dung và phương pháp các lĩnh vực, các môn học có liên quan để nhằm làm tăng thêm hiệu quả dạy học”. Dạy học liên môn trong môn Văn là làm cho người học nhận thức được tác phẩm văn học trong môi trường văn hóa- lịch sử sản sinh ra nó hay trong môi trường diễn xướng của nó; thấy được mối quan hệ mật thiết giữa văn học và lịch sử phát sinh; văn học với các hình thái ý thức xã hội khác đồng thời khắc phục được tính tản mạn trong kiến thức văn hóa của học sinh. Qua quá trình dạy học, tôi nhận thấy việc tham khảo tài liệu từ các lĩnh vực khác có vai trò quan trọng trong việc khôi phục, tái hiện hình ảnh quá khứ. Tài liệu tham khảo giúp người học xây dựng được tầm đón nhận phù hợp với văn bản. Việc sử dụng tài liệu liên môn còn giúp người học có thêm cơ sở để hiểu rõ quy luật phát triển của văn học, hình thành củng cố nhiều phương pháp nghiên cứu văn học. Có thể nói, tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học nói chung và dạy học văn phần văn học nói riêng là cần thiết. Mục đích tích hợp trước tiên 2 để học sinh hiểu đúng, hiểu sâu kiến thức trong bài học đồng thời mở rộng vốn hiểu biết những lĩnh vực khác liên quan đến bài học Qua thực tế quá trình dạy học môn Ngữ văn ở THCS, tôi thấy rằng việc kết hợp kiến thức liên môn học vào để giải quyết một vấn đề nào đó trong một môn học là việc làm hết sức cần thiết. Điều đó đòi hỏi người giáo viên bộ môn không chỉ nắm chắc môn mình dạy mà còn phải không ngừng trau dồi kiến thức các môn học khác để tổ chức, hướng dẫn các em giải quyết các tình huống, các vấn đề đặt ra trong môn học một cách nhanh nhất, hiệu quả nhất. Là giáo viên dạy Ngữ văn, nhận thức được tầm quan trọng và ý nghĩa của hoạt động này nên tôi trình bày và thực hiện thử nghiệm một dự án nhỏ đối với môn Ngữ văn 7. Việc kết hợp các kiến thức liên môn như Lịch sử, Địa lý, giáo dục công dân, Sinh học, Giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh, công nghệ, mĩ thuật, âm nhạc .... vào môn Ngữ văn rất quan trọng, giúp cho bài làm văn bao quát, đầy đủ ý hơn. Từ đó bài làm có sức thuyết phục hơn nhất là đối với bài văn thuyết minh.Từ các kiến thức đó giúp học sinh khai thác văn bản với lịch sử hình thành và phát triển thức quà của lúa non: Cốm; đặc điểm địa lý của vùng đất tạo ra sản phẩm Cốm; đặc điểm văn hóa - xã hội của vùng đất làng Vòng. Như vậy, kiến thức liên môn tạo điều kiện cho học sinh chủ động, tích cực, sáng tạo; giáo dục thêm những hiểu biết về quê hương bồi dưỡng lòng tự hào và yêu quê hương đất nước mình hơn đồng thời giúp học sinh ý thức hơn việc học phải đi đôi với hành; rèn luyện các kĩ năng giải quyết tình huống trong cuộc sống và ứng dụng vào thực tế đời sống. 5. Thiết bị dạy học, tư liệu: * Tư liệu sử dụng: sách giáo khoa Ngữ văn 7- Sách giáo viên Ngữ Văn 7, sách Giáo khoa công nghệ THCS,.... * Ứng dụng công nghệ thông tin: máy tìm kiếm google, máy chiếu 6. Hoạt động dạy học và tiến trình dạy học: * Các hoạt động dạy học vận dụng các kiến thức liên môn: - Lịch sử : Giá trị lịch sử - Ngữ văn – Bố cục của bài viết; Phân tích cái hay cái đẹp trong ngôn từ, giá trị tinh thần.... - Sinh học: Giá trị vật chất. - Địa lí – vị trí địa lí. - Công nghệ: Cách chế biến Cốm. - Giáo dục công dân – lòng yêu thiên nhiên, yêu đất nước; cách cư xử lịch sự có văn hóa. - Âm nhạc: Bài hát về Cốm 3 * TIẾN TRÌNH DẠY HỌC TIẾT 57 : MỘT THỨ QUÀ CỦA LÚA NON: CỐM Vào bài: Nhà thơ Nguyễn Đình Thi trong “Bài ca Hắc Hải đã từng viết: “Việt Nam đất nước ta ơi Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn!” Cây lúa, hạt gạo đã trở thành biểu tượng cho vẻ đẹp kì diệu của mảnh đất và tâm hồn người Việt Nam. Trước Nguyễn Đình Thi có một nhà văn bằng thiên tuỳ bút văn xuôi cũng đã giành một tình yêu với bao ngôn từ đẹp như thơ để ca ngợi cây lúa Việt Nam- đó là Thạch Lam với bài viết: “ Một thứ quà của lúa non : Cốm”. Vậy nội dung của bài viết ấy như thế nào, cô cùng các em đi tìm hiểu trong bài học ngày hôm nay . HĐ của thầy và trò ND cơ bản I. Đọc - Tìm hiểu chung. I. Đọc - Tìm hiểu chung. ? Trình bày những hiểu biết của em về 1. Tác giả:( 1910- 1942) - Thạch Lam sinh ra và mất tại Hà tác giả Nội GV trình chiếu và giới thiệu về Thạch - Ông thành công ở thể loại truyện Lam GV: - Ông là một nhà văn nổi tiếng trong ngắn và tuỳ bút. nhóm Tự lực văn đoàn trước cách mạng tháng Tám năm 1945, là em ruột của Nhất Linh – Hoàng Đạo. Từng tham gia biên tập tờ báo “Phong hoá ngày nay”. Là người có đóng góp quan trọng vào sự phát triển của nền văn xuôi hiện đại Việt Nam. Ông mất vì bệnh lao ở Yên Phụ Hà Nội. Văn của ông nhẹ nhàng, sâu lắng, thể hiện tâm hồn nhạy cảm tinh tế đối với con người và cuộc sống . - Ông thành công ở thể loại truyện ngắn và tuỳ bút. GV: Để hiểu được tác phẩm này trước hết 2. Tác phẩm: cô và các em cùng đọc văn bản. * Đọc: GV hướng dẫn đọc: Đọc to- rõ ràng với giọng điệu thiết tha, trầm lắng , tình cảm thể hiện được cảm xúc của tác giả GV đọc ->Gọi HS đọc tiếp * Chú thích: ? Giải thích từ : thanh nhã, sêu tết, - Thanh nhã: Thanh tao, nhã nhặn, thanh đạm: có tính chất lịch sự, tế nhị. - Sêu tết: Nhà trai đưa lễ vật đến nhà gái trong dịp lễ, tết khi chưa cưới. - Thanh đạm: Chỉ món ăn - thức uống đơn giản và chỉ cuộc sống giản dị, trong sạch. 4 ? Trình bày xuất xứ của văn bản. * Xuất xứ: - Rút từ tập: “ Hà Nội băm sáu phố phường” GV: “ Hà Nội băm sáu phố phường” 1943, là tập tuỳ bút gồm 24 bài viết về cảnh sắc và phong vị Hà Nội , đặc biệt là những thứ quà,những món ăn thường ngày khá bình dị nhưng lại đậm đà hương vị riêng , thể hiện sự tinh tế khéo léo trong bản sắc văn hoá lâu đời của đất kinh kì . - Văn bản trong SGK đã lược đoạn cuối. ? Văn bản này được viết theo thể loại * Thể loại: Tuỳ bút. gì? - Tuỳ bút là một thể loại văn xuôi ? Vậy em hiểu thế nào là tuỳ bút ? miêu tả hình ảnh ghi chép sự vật có thật từ đó biểu hiện những suy nghĩ cảm xúc của tác giả . Tuy gần với tự sự nhưng tuỳ bút thiên về biểu cảm, ngôn ngữ giàu hình ảnh , đậm chất trữ tình . Tuỳ bút thường không có cốt truyện giàu tính biểu cảm , gần với thơ trực tiếp bộc lộ cái tôi trữ tình của người viết GV: Tuỳ bút có sử dụng miêu tả, kể, nhận xét, bình luận. Nhưng nổi bật là yếu tố trữ tình và biểu hiện trực tiếp cảm xúc của tác giả. ? Vậy phương thức biểu đạt chính trong bài tuỳ bút này là phương thức * Phương thức biểu đạt chính:trữ nào. ? Qua phần đã chuẩn bị, em hãy xác tình( biểu cảm) định bố cục của văn bản? Ý chính của mỗi phần là gì? * Bố cục:- Văn bản chia làm ba phần: + P1. Từ đầu-> “ như chiếc thuyền rồng” => Quá trình sinh thành hạt cốm. + P2. Tiếp-> “Cốm là thức quà nhũn nhặn” => Giá trị của cốm. + P3. Còn lại =>Bàn về cách thưởng thức cốm. GV: Vậy nội dung từng phần đó như thế II. Đọc, hiểu văn bản nào, chúng ta cùng nhau chuyển sang phần II. 1. Quá trình sinh thành hạt cốm. 5 Quá trình sinh thành hạt cốm như thế nào chúng ta cùng tìm hiểu phần 1. - Cơn gió mùa hạ lướt qua vừng sen trên hồ, nhuần thấm cái hương ?Tác giả mở đầu bài viết bằng hình thơm của lá , như báo trước mùa về ảnh, chi tiết đặc sắc nào. của một thức quà thanh nhã và tinh khiết. ? Từ hương thơm của lá sen, đầm sen cuối hè- báo hiệu thu sang , người ta liên tưởng đến hương vị của món ăn nào. ? Qua đó em nhận xét gì về cách giới thiệu của tác giả về cốm GV: Đúng vậy các em ạ! Khi nhắc đến mùi lá sen- là vỏ bọc không thể thiếu của cốm, là người ta nghĩ ngay đến Cốm. Vì thế ta thấy cách vào bài thật tự nhiên, gợi cảm. - Gợi nhắc đến hương vị của Cốm - Cách vào bài tự nhiên gợi cảm ? Nhắc đến cốm là nhắc đến đặc sản của vùng đất nào. Cho biết lịch sử phát triển của vùng đất này cùng với cốm * Địa lí+ Lịch sử: - Làng Vòng nay thuộc phường Dịch Vọng, quận Cầu Giấy, Hà Nội. - Cốm làng Vòng đã tồn tại với người Hà Nội cả nghìn năm nay, đã từ rất lâu, Cốm Làng Vòng là một món ăn, một loại ẩm thức ngon trong văn hóa ẩm thức của người Hà Thành. Và lịch sử Cốm làng Vòng có thể nói là một truyền thuyết. Nghề làm cốm làng Vòng, bắt nguồn từ truyền thuyết: Vào một mùa thu cách đây cả ngàn năm, khi lúa bắt đầu uốn câu thì trời đổ mưa to, gió lớn, đê vỡ, ruộng lúa cao 6 nhất đồng cũng chìm nghỉm. Người làng Vòng đành mò cắt những bông lúa còn non ấy đem về rang khô, ăn dần, chống đói. Không ngờ cái sản phẩm bất đắc dĩ ấy lại có hương vị riêng, rất hấp dẫn, khiến người làng Vòng thường hay làm để ăn chơi mỗi khi mùa thu đến. Cứ mỗi lần làm là một lần rút kinh nghiệm, sáng tạo thêm nên hạt cốm ngày càng xanh, càng mỏng, càng dẻo, càng thơm. Và cốm làng Vòng vượt qua khỏi lũy tre làng, theo những gói quà, những gánh hàng rong đến với người thân, đến với người ăn chơi sành điệu, rồi trở thành đặc sản quý tiến vua các triều Lý (1009-1225), trở thành món ăn tao nhã nổi tiếng của người Tràng An. Tác giả dẫn dắt ta đến với cốm bằng “ Các bạn có ngửi thấy, khi đi qua những câu văn tiếp theo. những cánh đồng xanh, mà hạt thóc Các em hãy cùng theo dõi những câu đó nếp đầu tiên làm trĩu thân lúa còn tươi, ngửi thấy cái mùi thơm mát của bông lúa non không? Trong cái vỏ xanh kia, có một giọt sữa trắng thơm, phảng phất hương vị ngàn hoa cỏ. Dưới ánh nắng, giọt sữa dần dần đông lại, bông lúa ngày càng cong xuống, nặng vì cái chất quý trong sạch của Trời. ? Hạt thóc nếp đầu tiên để làm nên hạt - những cánh đồng xanh, mà hạt cốm được tác giả thể hiện qua những từ thóc nếp đầu tiên làm trĩu thân lúa còn tươi, ngửi thấy cái mùi thơm ngữ nào. mát của bông lúa non -Trong cái vỏ xanh kia, có một giọt sữa trắng thơm, phảng phất hương vị ngàn hoa cỏ. - giọt sữa dần dần đông lại, bông lúa ngày càng cong xuống, nặng vì cái chất quý trong sạch của Trời * Cách miêu tả của tác giả: ? Em hãy nhận xét cách miêu tả của tác - Cảm nhận bằng nhiều giác quan, đặc biệt là khứu giác. giả. 7 GV: Ta nhận thấy rõ sự tinh tế của Thạch Lam tác giả đã huy động mọi giác quan để cảm nhận, đặc biệt nhờ khứu giác tác giả đã cảm nhận được hương thơm thanh khiết của cánh đồng lúa, của lá sen, của lúa nếp non. ? Vậy em hãy cho biết tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật gì ở đoạn văn này. ? Qua cách giới thiệu khéo léo , qua cách sử dụng các biện pháp nghệ thuật đặc sắc của tác giả đã cho ta thấy Cốm là sản vật như thế nào. GV: Cốm là sản vật tinh tuý của thiên nhiên bởi cốm mang hương vị ngàn hoa cỏ, mang nặng cái chất quý trong sạch của Trời.Từ hạt lúa non để làm nên hạt cốm cần đến công sức và đôi bàn tay khéo léo của con người. Vì thế sau đoạn mở đầu tác giả đã nói đến nghề làm cốm. Vậy tác giả giới thiệu với chúng ta những gì về nghề làm cốm? * Công nghệ: ?Em hãy trình bày hiểu biết của mình về cách làm cốm làng Vòng Lúa nếp cái gặt về, tuốt lấy hạt, sàng bỏ những cọng rơm, đãi qua nước, chọn lấy những hạt mẩy rồi đổ vào chảo rang bằng gang đúc. Để giữ được nhiệt, bếp lò rang cốm phải đắp bằng xỉ than có bề dày 15cm trên miệng, 40cm dưới chân, nhưng không đốt bằng than (nhiệt lượng quá cao) mà phải dùng củi (dễ điều chỉnh lửa). - Miêu tả từ khái quát đến cụ thể( từ cánh đồng-> hương thơm của bông lúa-> hạt thóc). - Tác giả có tài quan sát, sự nhạy cảm tinh tế ( thấy cả mùi vị bên trong và sự lớn dần lên của hạt thóc nếp) - Sử dụng nhiều ®éng tõ: Lướt qua, , ph¶ng phÊt, nhuÇn thÊm... - Sử dụng một loạt tÝnh tõ gợi tả: , thanh nh·, tinh khiÕt, th¬m m¸t, tr¾ng th¬m, trong s¹ch.... - Đối thoại với bạn đọc bằng câu hỏi tu từ: “ Các bạn có ngửi thấy, khi đi qua những cánh đồng xanh, mà hạt thóc nếp đầu tiên làm trĩu thân lúa còn tươi, ngửi thấy cái mùi thơm mát của bông lúa non không?” - Cốm là sản vật tinh tuý của thiên nhiên. - Nghề làm Cốm: Đợi đến lúc vừa nhất, mà chỉ riêng những người chuyên môn mơí định được người ta gặt mang về; rồi một loạt cách chế biến, những cách thức làm tự đời này sang đời khác, một sự bí mật trân trọng và khe khắt, giữ gìn , cái cô gái Vòng làm ra thứ Cốm dẻovà thơm ấy...... không đâu làm được hạt Cốm dẻo và ngon được bằng ở làng Vòng. - Những cô hàng Cốm xinh xinh, áo quần gọn ghẽ với chiếc đòn gánh 8 Lúc đầu rang vừa lửa, khi hạt thóc tái trắng thì bớt lửa. Hạt thóc rang phải đảo liên tục, sao cho nóng đều. Rang 30 phút thì xem thử, mỗi lần thử bốc lấy 5 hạt đặt lên một miếng gỗ, lấy ngón tay cái miết mạnh lên từng hạt thóc, nếu thấy “2 quằn 3 róc” – tức 2 hạt chưa róc vỏ nhưng quằn lại, 3 hạt róc vỏ nhưng không quằn – là được. Thóc rang xong, để nguội, cho vào cối giã, mỗi mẻ giã khoảng 5 kg. Giã mươi phút, thấy có trấu thì xúc ra, sảy trấu đi, lại giã, tới 7 lần, mỗi lần phải tùy theo cốm khô hay ướt mà có biện pháp xử lý. Lần giã thứ 5 phải phân cốm ra làm 3 loại: cốm rón, cốm non và cốm gốc và giã riêng từng loại trong hai lần cuối. ? Em có nhận xét gì về nghề làm Cốm qua lời giới thiệu của nhà văn. Gv:Trình chiếu hình ảnh Các em ạ! Làng Vòng thuộc thủ đô Hà Nội của chúng ta nổi tiếng với nghề làm Cốm. Ta thật tự hào vì đây là nghề luôn cần đến công sức và sự khéo léo của con người. Dù tác giả không miêu tả tỉ mỉ kĩ thuật hay công việc làm Cốm nhưng chúng ta đều biết đó là công việc tinh tế đầy tính nghệ thuật được truyền từ đời này sang đời khác với bí quyết riêng không đâu có được. Hạt Cốm làng Vòng nổi tiếng bởi có những con người tài hoa làm ra nó. Bên cạnh đó Cốm được mọi người nhớ đến còn bởi những cô hàng Cốm xinh xinh, duyên dáng và khéo léo biết trân trọng giữ gìn bí quyết gia truyền và đặc biệt là khéo bán đã đem Cốm đến với mọi người thật duyên dáng, lịch thiệp.. cong vút lên như chiếc thuyền rồng. - Đó là nghề mang giá trị truyền thống với kĩ thuật cao chỉ có ở làng Vòng. - Cốm là sản phẩm từ đôi bàn tay khéo léo và tâm hồn tinh tế của con người. ? Từ đó em biết thêm điều gì về Cốm. GV: Ta thấy rõ Cốm không chỉ là sản vật 9 tinh tuý của thiên nhiên- là báu vật hoà quyện hương trời sữa lúa mà còn là sản phẩm từ đôi bàn tay khéo léo cùng tâm hồn tinh tế của con người. Vì thế mà Cốm trở thành đặc sản và nhu cầu thưởng thức của người Hà Nội chúng ta. *GDCD: - Yêu quý, trân trọng cội ? Với cách viết ở đoạn 1, ta nhận thấy nguồn trong sạch, đẹp đẽ giàu sắc tác giả đã bộc lộ rõ cảm xúc gì. thái văn hoá dân tộc của Cốm. GV: Với tình cảm yêu quý trân trọng hạt Cốm làng Vòng, tác giả đã phát hiện và ngợi ca những giá trị nào của Cốm, chúng ta cùng nhau tìm hiểu phần 2: ? Các em chú ý vào phần 2 và cho biết cảm nhận về câu văn mở đầu. (GV trình chiếu câu mở đầu) Giá trị vật chất của cốm: Thạch Lam đã giúp chúng ta nhìn thấy vẻ đẹp của thiên nhiên đất nước con người qua món ăn là Cốm, Giá trị tinh thần của cốm: Cốm được gắn với tục lệ sêu tết của người Việt Nam nói chung và của người Hà Nội nói riêng. 2. Giá trị của Cốm. "Cốm là thức quà riêng biệt của đất nước, là thức dâng của những cánh đồng lúa bát ngát xanh, mang trong hương vị tất cả cái mộc mạc, giản dị và thanh khiết của đồng quê nội cỏ An Nam”. - Khẳng định Cốm là thức quà kết tinh vẻ đẹp của thiên nhiên, con người Việt Nam Đi cùng với Cốm làm quà sêu tết, tác giả giới thiệu với chúng ta sự tương xứng của hồng với cốm. Vậy sự tương xứng của hồng với cốm được tác giả khắc họa trên những phương diện nào. * Mĩ thuật: ? Nhận xét về màu sắc của hai thức quà này =>Hài hòa. * Công nghệ: Nhận xét về hương vị hồng và cốm? Một thứ thanh đạm, một thứ ngọt sắc, không gì hòa hợp bằng”. * Màu sắc + Cốm: xanh tươi như ngọc thạch quý + Hồng: đỏ thắm như ngọc lựu già * Hương vị + Cốm: Thanh đạm + Hồng: Ngọt sắc 10 ? Tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật gì để miêu tả hồng- cốm. ?Tác dụng của biện pháp nghệ thuật đó. GV: Ta thấy rõ Cốm là thứ quà trong sạch, là thức dâng của đất trời, mang trong nó hương vị vừa thanh nhã vừa đậm đà của đồng quê nội cỏ nó rất thích hợp với lễ nghi với thuần phong mĩ tục của người Việt Nam nói chung và của người Hà Nội nói riêng. Vì thế Hồng Cốm như một nhân chứng của tình yêu lứa đôi bền đẹp nên ca dao có câu Nếu em lòng dạ đổi thay Cốm này bị mốc hồng này long tai ? Vậy ở phần 2 này tác giả đã sử dụng biện pháp tu từ nào. ?Từ đó đã khẳng định điều gì về Cốm. GV:Tác giả đã phát hiện tinh tế về sự hài hoà của màu sắc, hương vị của hồng và cốm. Ta còn thấy rõ Cốm là thức quà giản dị mà gợi lên bao nét đẹp mang giá trị tinh thần, văn hoá cổ truyền của dân tộc Vệt Nam GV trình chiếu hình ảnh Đây là một số hình ảnh chúng ta thường gặp trong đám cưới, lế hỏi.... truyền thống với vật phẩm xuất hiện là hồngcốm luôn đi liền nhau.Ở phần 2 này tác giả sử dụng nghệ thuật ẩn dụ để mang đến cho người đọc hiểu được giá trị đặc biệt của Cốm vừa giản dị vừa thiêng liêng. Từ đó nhà văn đã đưa ra một lời bình: “Thật đáng tiếc khi chúng ta thấy những tục lệ tốt đẹp ấy mất dần.... thay bằng những thức bóng bẩy hào nháng và thô kệch....” Em hiểu gì về lời bình đó? - Sử dụng nghệ thuật so sánh - Thứ lễ vật ấy sánh cùng với tơ hồng - hoà hợp, tốt đôi - biểu trưng cho sự gắn bó hài hoà trong tình duyên đôi lứa. - Sử dụng nghệ thuật ẩn dụ => Khẳng định giá trị của cốm được nâng lên: Cốm mang giá trị tinh thần, giá trị văn hoá cổ truyền người Việt Nam, người Hà Nội. * GDCD: => Tác giả phê phán những kẻ không biết thưởng thức, trân trọng món quà thanh nhã. 11 GV: Hiện nay do sự phát triển của nền kinh tế thị trường mà có những tục lệ đẹp, hay đã và đang ngày một mất dần, thay bằng những thức bóng bảy hào nháng, thô kệch bắt chước người ngoài. Vì thế chúng ta hãy chung tay góp sức để giữ gìn nét đẹp truyền thống của dân tộc không chỉ là Cốm mà còn nhiều vấn đề khác như áo dài truyền thống, lời ăn tiếng nói, bản sắc văn hoá dân tộc địa phương để chúng ta xứng danh là người đất Tràng An thanh lịch văn minh. ? Qua đó tác giả muốn truyền tới người đọc tình cảm và thái độ gì trong ứng xử với thức quà là Cốm. GV: Đúng vậy các em ạ! Thạch Lam luôn là người trăn trở với những nét đẹp văn hoá của dân tộc, đặc biệt là của Hà Nội. Vì thế trong cuốn” Hà Nội băm sáu phố phường” ông đã giới thiệu cho đời sau nhiều món đặc sản riêng của Hà Nội. Đó là ông luôn đề cao, trân trọng giá trị văn hoá của dân tộc và ông mong muốn mọi người cũng dành tình cảm như vậy đối với Cốm. Với tình cảm đó tác giả đã truyền đến chúng ta lời bàn về cách thưởng thức Cốm. Vậy lời bàn đó như thế nào chúng ta cùng tìm hiểu phần 3. * GDCD: - Thái độ đề cao, trân trọng, ngợi ca. 3. Bàn về cách thưởng thức Cốm. - Cách ăn Cốm và cách mua Cốm. ? Tác giả đưa ra lời bàn về khi thưởng thức Cốm trên những phương diện nào. * Cách ăn Cốm: không phải thức ? Khi viết về cách ăn cốm, tác giả viết quà của người vội, ăn từng chút ít, ra sao. thong thả và ngẫm nghĩ ? Vậy vì sao ăn Cốm lại ăn từng chút ít, - Mới tận hưởng được cái mùi thơm phức của lúa mới, của hoa cỏ dại thong thả, ngẫm nghĩ. ven bờ và mùi ngát của lá sen già, tận hưởng cái màu xanh mát của cốm của lá non, tận hưởng vị ngọt của cốm, cái dịu dàng thanh đạm của loài thảo mộc * Sinh học: - Thưởng thức Cốm bằng những ? Tác giả đã cho ta biết thưởng thức giác quan : + Khứu giác:Mùi thơm phức của Cốm bằng nhiều giác quan. Đó là lúa mới, của hoa cỏ dại ven bờ và những giác quan nào. 12 mùi ngát của lá sen già + Thị giác: Màu xanh mát của cốm. + Vị giác : Vị ngọt của cốm + Với sự suy tưởng( cái dịu dàng, thanh đạm) ? Khi thưởng thức như vậy chúng ta sẽ thu được những chất dinh dưỡng gì từ cốm. Thành phần dinh dưỡng: Cứ trong 100 gr cốm có khoảng : - 304 kcal, - 6,1 gr protein thực vật, - 25 gr nước, - 0,8 gr lipit, - 0,6 gr. tinh bột, - 66,3 gr.glucid, - 24 mg canxi, - 145 mg phốt-pho... ? Tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật gì qua đoạn viết này. ?Tác dụng của cách sử dụng những từ ngữ đó. - Sử dụng nhiều tính từ => Khơi gợi mọi cảm giác của người đọc về Cốm, là cái nhìn văn hoá trong ẩm thực một cách tinh tế, sâu sắc của tác giả. * Cách mua cốm: Chớ có thọc tay hay mân mê thức quà, hãy nhẹ nhàng mà nâng đỡ chút chiu mà vuốt ve... GV: Như vậy ăn cốm là sự thưởng thức nhiều giá trị được kết tinh, đó là một nét văn hoá ẩm thực tinh tế, trang nhã ở người Hà Nội nói riêng và người Việt ta nói chung Bên cạnh cách ăn Cốm, tác giả hướng dẫn mọi người cách mua Cốm Cốm như thế nào? * Công nghệ: Ngoài ra các em cũng nên biết: Tùy vào sở thích của mỗi người mà lựa mua cốm lá me, cốm rót, cốm non hay cốm gốc... và nên mua cốm vào buổi sáng, vì cốm thường được làm từ đêm hôm trước. Để lâu cốm sẽ khô nên mua vừa đủ làm món ăn hay ăn chơi trong gia đình. Nếu chưa ăn ngay nên để nơi khô ráo, thoáng mát. - Cốm là lộc của trời, là cái khéo ? Bằng lí lẽ nào tác giả thuyết phục léo của người, có sức tiềm tàng và người mua cốm phải nhẹ nhàng mà nhẫn nại của Thần Lúa. nâng đỡ chút chiu mà vuốt ve 13 ? Em có nhận xét gì về cách dùng từ trong lời hướng dẫn mọi người mua cốm của tác giả. * GDCD: Cốm Vòng Hà Nội mang tinh hoa của đất Tràng An thanh lịch nên không thể chấp nhận bất cứ cách đối xử thô bạo tầm thường, thiếu lịch sự nào. Qua lời thuyết phục của tác giả, mỗi chúng ta đều đồng tình và tự thấy mình cần phải có thái độ khi mua cốm một cách có văn hoá để sự thưởng thức cốm sẽ trang nhã, ngon hơn, đẹp hơn. Như vậy Thạch Lam đã đưa ra lời bàn về cách thưởng thức Cốm qua cách ăn Cốm và cách mua Cốm. ? Em có nhận xét gì về sự thưởng thức đó? - Lời gọi bằng câu cảm thán và câu cầu khiến( Hỡi các bà mua hàng!, Chớ; hãy......) * GDCD: => Lời văn như đang giao tiếp, đang khuyên răn, đang tìm sự đồng cảm của mọi người hãy nâng niu, trân trọng đối với Cốm. ? Qua đó em học tập được gì ở nhà văn Thạch Lam. - Biết trân trọng, giữ gìn, nâng niu những sản vật của quê hương đất nước * GDCD- GD nếp sống thanh lịch ,văn minh - Cách thưởng thức Cốm phải lịch sự duyên dáng và thanh nhã. GV: Các em ạ! chúng ta là người Hà Nội có truyền thống ngàn năm văn hiến với phong cách văn minh lịch sự luôn thấm sâu vào từng người thì việc thưởng thức món ăn đã trở thành văn hoá ẩm thực, đặc biệt Cốm là món quà giản dị mà chứa đựng biết bao vẻ đẹp tinh tuý của đất trời, của con người Việt Nam nói chung, người Hà Nội nói riêng thì việc thưởng thức lại càng cần lịch sự, duyên dáng và thanh nhã. - Là người có cảm nhận độc đáo, ? Qua lời bàn tâm huyết của Thạch tinh tế, sâu sắc, đặc biệt là thái độ Lam, em hiểu gì về tác giả. trân trọng của nhà văn xem Cốm như một giá trị tinh thần thiêng liêng được chúng ta trân trọng giữ gìn. *GD nếp sống thanh lịch, văn minh. * GV:Trình chiếu hai đoạn văn của hai nhà văn. Các em ạ! Có nhiều nhà văn cũng viết về Cốm như Nguyễn Tuân hay Vò B»ng. Còn với Th¹ch Lam là một người được sinh ra tại Hà Nội thì việc thưởng thức cèm lµ th­ëng thøc nh÷ng gi¸ trÞ kÕt tinh cña bao b¸u vËt trªn ®Êt trêi ViÖt Nam. §Êy lµ thể hiện sự hiểu biết sâu sắc đầy tình cảm đối với nét đẹp văn hoá dân tộc. §Êy còng lµ t×nh yªu, niÒm tù hµo cña nhµ v¨n ®èi víi quª h­¬ng, ®ång ruéng, c©y lóa vµ con ng­êi ViÖt Nam nãi chung, m¶nh ®Êt vµ con ng­êi Hµ Néi nãi riªng. 14 Chúng ta học tập cách dùng từ ngữ nhẹ nhàng, tinh tế của ông để tâm hồn ta thêm trong sạch, thanh nhã, lịch sự, để chúng ta xứng đáng là công dân của thủ đô Hà Nội thanh lịch- văn minh III. Tổng kết; Thảo luận nhóm: Nhóm 1: 1. Nghệ thuật: Bài tuỳ bút thiên về cảm giác tinh tế, nhẹ nhàng mà sâu ? Qua bài học ngày hôm nay em cảm nhận được điều gì về giá trị nghệ thuật sắc , ngôn ngữ giàu hình ảnh và chất trữ tình( lời văn gần như thơ), của bài viết. sử dụng nghệ thuật so sánh, ẩn dụ... Nhóm 2: 2. Nội dung: Thể hiện thành công ? Với nghệ thuật đó tác giả đã thể hiện những cảm giác lắng đọng tinh tế, sâu sắc của tác giả về văn hoá và nội dung nào. lối sống của ngươì Hà Nội thông GV gọi các nhóm nhận xét chéo nhau qua Cốm. Thấy đươc giá trị tinh thần và giá trị văn hoá cổ truyền ? Nội dung ấy có ý nghĩa gì. của con người Việt Nam, con người Hà Nội. * Ý nghĩa: Sự giàu có của thiên nhiên đất nước, vẻ đẹp tinh tế, phong phú của tâm hồn người Việt, người Hà Nội qua thức quà giản dị mà đặc sắc. Thể hiện thái độ nâng niu, trân trọng những nét đẹp văn hoá của dân tộc. IV. H­íng dÉn HS luyÖn tËp Môc tiªu: HS hiÓu s©u h¬n vÒ néi dung, ý nghÜa cña văn bản. Ph­¬ng ph¸p : GV dïng kü thuËt “§éng n·o” Thêi gian: 4 phót GV: Qua bài học ngày hôm nay ta đã hiểu được nguồn gốc của Cốm, giá trị của Cốm và cách thưởng thức Cốm qua cách viết nhẹ nhàng mà tinh tế của Thạch Lam. Để khắc sâu hơn nữa bài học ngày hôm nay chúng ta cùng tham gia trò chơi giải ô chữ như sau: Có 7 ô chữ hàng ngang và một ô chữ chìa khoá là hàng dọc. Các em có thể chọn bất kì một ô nào trong các ô chữ trên. Sau khi cô đọc lời gợi ý các em trả lời ngay, nếu không trả lời được thì mời bạn khác trả lời tiếp. Ô thứ nhất gồm có 7 chữ cái. Mời 1 bạn trả lời. Ô thứ nhất có câu hỏi như sau: §©y lµ tõ H¸n ViÖt chØ chung c¸c loµi thùc vËt ? Ô thứ hai gồm có 6 chữ cái. Mời 1 bạn trả lời. Ô thứ hai có câu hỏi như sau:Tõ l¸y chØ lêi khuyªn cña t¸c gi¶ ®èi víi ngưêi mua cèm ? Ô thứ ba gồm có 7 chữ cái. Mời 1 bạn trả lời. 15 Ô thú ba có câu hỏi như sau:TÝnh tõ miªu t¶ hư¬ng vÞ cña b«ng lóa non ? Ô thứ tư gồm có 5 chữ cái. Mời 1 bạn trả lời. Ô thứ tư có câu hỏi như sau:Tõ chØ ngưêi kh«ng biÕt thưëng thøc thø quµ ®Æc biÖt cña lóa non ? Ô thứ năm gồm có 7 chữ cái. Mời 1 bạn trả lời. Ô thứ năm có câu hỏi như sau:§©y lµ mét dông cô cña c« hµng cèm lµng Vßng? Ô thứ sáu gồm có 9 chữ cái. Mời 1 bạn trả lời. Ô thứ sáu có câu hỏi như sau:Mµu xanh tư¬i cña cèm ®ưîc so s¸nh víi vËt nµy ? Ô thứ bảy gồm có 8 chữ cái. Mời 1 bạn trả lời. Ô thứ bảy có câu hỏi như sau:N¬i mµ ngưêi n«ng d©n lµm ra h¹t thãc nÕp ? TÝnh Tõtõ l¸y miªu chØ t¶ lêih­¬ng khuyªn vÞ cña cña t¸c b«ng gi¶lóa ®èinon víi?ng­êi §©y lµ mua tõ H¸n ViÖt chØ chung c¸c loµi thùc vËt ? cèm ? T H ¶ T O H M é C V U è M M ¥ VV § ß N C ¸ N H § å N 1 T ¸ « n G V 2 E 3 T h g ä ä ¸ C 4 c n T 5 h H ¹ C H G 6 7 Mµu xanh t­¬i n«ng cña cèm ®­îc soh¹t s¸nh víinÕp vËt?nµy ? N¬i mµ ng­êi d©n lµm ra thãc Tõ chØ ng­êi kh«ng biÕt th­ëng thøc thø quµ ®Æc biÖt §©y lµ mét dông cô cña c« hµng cèm lµng Vßng ? cña lóa non ? V. GV cho học sinh nghe bài hát “ Hà Nội mùa thu ” 7. Kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh: Kiểm tra học sinh bằng hình thức kiểm tra Tự luận – Viết bài tập làm văn Đề bài: Viết một bài văn ngắn nói lên cảm xúc của em sau khi học xong văn bản: “ Một thứ quà của lúa non: Cốm” Yêu cầu: HS cần trình bày được các nội dung sau: + Giá trị lịch sử + Giá trị vật chất + Giá trị tinh thần + Cách chế biến Cốm + Giá trị thẩm mĩ + Thái độ thưởng thức + Cách cư xử lịch sự có văn hóa . + Yêu thiên nhiên, đất nước, con người Việt Nam. 16 8. Các sản phẩm của học sinh: 16 học sinh đạt điểm : 8 15 học sinh đạt điểm : 7 6 học sinh đạt điểm: 6 1 học sinh đạt điểm :5 *Bài tập về nhà( Hướng dẫn học bài) - Đọc thuộc phần ghi nhớ, thuộc một đoạn văn mà em yêu thích. - Nắm chăc nội dung nghệ thuật văn bản - Nắm được đặc điểm của tuỳ bút. Phú Xuyên, ngày 20/10/2014 XÁC NHẬN CỦA NHÀ TRƯỜNG Hiệu trưởng Phan Thị Hồng Quang Giáo viên thực hiện dự án Phạm Thùy Quyên 17