Tài liệu Xây dựng hệ thống câu hỏi định hướng phát triển tư duy của học sinh trong dạy học chương sóng ánh sáng vật lý 12 cơ bản

Ket-noi.com diễn đàn công nghệ, giáo dục LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập nghiên cứu và hoàn thành đề tài này, tác giả đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của các thầy cô giáo, đồng nghiệp, bạn bè và người thân. Tác giả xin được gửi lời cảm ơn chân thành tới những người đã giúp đỡ tác giả. Tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với thầy giáo, PGS.TS. Nguyễn Đình Thước đã tận tình hướng dẫn, động viên và giúp đỡ tác giả trong suốt thời gian nghiên cứu và hoàn thành đề tài. Tác giả xin gửi lời cảm ơn tới các thầy giáo, cô giáo trong Ban giám hiệu, Phòng sau đại học, Khoa vật lý trường Đại học Vinh và đặc biệt là các thầy giáo, cô giáo trong tổ PPGD Vật lý Khoa vật lý Trường Đại học Vinh. Tác giả xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các giáo viên trong tổ Vật lý trường THPT Trần Phú Cuối cùng, Tác giả xin chân thành cảm ơn gia đình, đồng nghiệp và bạn bè đã động viên, giúp đỡ tác giả trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành đề tài này. Nghệ An, 2013 Tác giả 1 Ket-noi.com diễn đàn công nghệ, giáo dục DANH MỤC CỤM TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN 1. CH Câu hỏi 2. CHĐH Câu hỏi định hướng 3. ĐC Đối chứng 4. GV Giáo viên 5. H Hỏi 6. HS Học sinh 7. SGK Sách giáo khoa 8. THPT Trung học phổ thông 9. TKHT Thấu kính hội tụ 10. TN Thực nghiệm 11. TNSP Thực nghiệm sư phạm 2 Ket-noi.com diễn đàn công nghệ, giáo dục MỤC LỤC Trang 1 MỞ ĐẦU .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... ... NỘI DUNG Chương 1. Câu hỏi định hướng phát triển tư duy trong 1.1. 1.2. dạy học vật lý ............................................................................ Dạy học phát triển, vận dụng vào dạy học vật lý .............…….. Tư duy vật lý và các biện pháp tích cực hóa tư duy của học 5 5 1.2.1. 1.2.2. sinh trong quá trình dạy học vật lý…………………………..... Khái niệm tư duy vật lý ..……………………………………... Một số thao tác tư duy của học sinh thường dùng trong học tập 9 9 9 1.2.3. vật lý .......................................................................................... Các biện pháp tích cực hóa hoạt động tư duy của học sinh 10 1.3. trong dạy học vật lý …………………………………………... Câu hỏi – Phương tiện dạy học nhằm tích cực hóa hoạt động 1.3.1. 1.3.2. 1.3.3. 1.3.4. nhận thức của học sinh ………………………………………. Khái niệm về câu hỏi ..………………………………………... Quy trình xây dựng câu hỏi cho quá trình dạy học …………… Tiêu chuẩn về câu hỏi sử dụng trong dạy học ………………... Các dạng câu hỏi trong dạy học …………………………….... 13 13 14 18 18 3 Ket-noi.com diễn đàn công nghệ, giáo dục 1.3.5. 1.3.6. Câu hỏi định hướng phát triển tư duy trong dạy học vật lý …... 39 Một số kỹ năng cần thiết đối với giáo viên khi đưa ra câu hỏi cho học sinh .. . …… …… …… …… …… …… …… …… 4 23 Ket-noi.com diễn đàn công nghệ, giáo dục …….. . 1.4. Thực trạng sử dụng câu hỏi của giáo viên trong quá trình dạy học vật lý .................................................................................... Kết luận chương 1 ..…………………………………………… Chương 2. Xây dựng hệ thống câu hỏi định hướng phát 35 38 triển tư duy của học sinh trong dạy học chương “Sóng ánh sáng” vật lý 12 – cơ bản ........................................................... 39 2.1. Nội dung cơ bản của chươn g “Sóng ánh sáng” vật lý 12 – cơ bản ... .......... .......... .......... .......... .......... 5 39 Ket-noi.com diễn đàn công nghệ, giáo dục .......... .......... .......... .......... . 2.1.1. 2.1.2. Nội dung dạy học ...................................................................... 39 39 Cấu trúc của chươn g ....... .......... .......... .......... .......... .......... ......... 2.2. Xây dựng hệ thống câu hỏi định hướng tư duy của học sinh 41 2.2.1. trong dạy học chương “Sóng ánh sáng” Vật lí 12 – cơ bản........ Hệ thống câu hỏi định hướng tư duy trong thiết kế bài học xây 41 2.2.2. dựng kiến thức mới ……………................................................ Hệ thống câu hỏi định hướng tư duy trong việc hướng dẫn học 47 2.2.3. sinh giải bài tập .......................................................................... Hệ thống câu hỏi định hướng tư duy trong dạy học thực hành 55 2.2.4. vật lý .......................................................................................... 57 Hệ thống 6 Ket-noi.com diễn đàn công nghệ, giáo dục câu hỏi định hướng tư duy trong việc hướng dẫn học sinh ôn tập chươn g ....... .......... ....... …… …… …….. .......... ......... 2.3. 3.1. 3.2. 3.3. 3.4. Thiết kế một số giáo án cụ thể ...…………………………….... Kết luận chương 2 ……………….............................................. Chương 3. Thực nghiệm sư phạm .......................................... Mục đích thực nghiệm …………………………………….….. Đối tượng thực nghiệm …….…………………………………. Nhiệm vụ thực nghiệm ……………………………………….. Phương pháp thực nghiệm ………………………………….… 3.5. Nội dung thực nghiệm ………………………………………... 7 58 80 81 81 81 81 82 82 Ket-noi.com diễn đàn công nghệ, giáo dục 3.6. 83 Kết quả thực nghiệ m …… …… …… …… …… …… …… …….. 3.6.1. Kết quả định tính ……………………………………………… 3.6.2. Kết quả định lượng …………………………………………… Kết luận chương 3 ...................................................................... 83 83 91 92 KẾT LUẬ N ...... .......... .......... .......... .......... .......... .......... .......... ... Tài liệu tham khảo ..................................................................... Phụ lục ....................................................................................... 8 94 P1 Ket-noi.com diễn đàn công nghệ, giáo dục MỞ ĐẦU. 1. Lí do chọn đề tài Câu hỏi là một phương tiện dạy học quan trọng để giáo viên định hướng hành động nhận thức của học sinh. Trong dạy học nói chung và dạy học vật lý nói riêng, giáo viên cần phải khuấy động được sự tò mò của học sinh, kích thích trí tưởng tượng của học sinh và tạo động cơ để học sinh tìm ra 9 Ket-noi.com diễn đàn công nghệ, giáo dục những kiến thức mới, muốn làm được điều đó thì người giáo viên phải đặt ra được những câu hỏi hay, hợp lý. Việc xây dựng và sử dụng các câu hỏi trong quá trình dạy học ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng và hiệu quả của quá trình dạy học. Câu hỏi còn là cầu nối, tương tác giữa thầy và trò. Giáo viên đóng vai trò là người tổ chức, cố vấn, trọng tài, chỉ đạo quá trình học tập của học sinh còn học sinh tự lực đi tìm chân lý khoa học thông qua lệnh và hệ thống câu hỏi định hướng của giáo viên. Trong dạy học nói chung và dạy học vật lý nói riêng để phát triển tư duy và năng lực sáng tạo của học sinh thì câu hỏi, đặc biệt là câu hỏi định hướng phát triển tư duy là phương tiện dạy học không thể thiếu. Câu hỏi định hướng phát triển tư duy có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng kiến thức mới, củng cố, mở rộng, hoàn thiện kiến thức lí thuyết và rèn luyện cho học sinh khả năng giải quyết vấn đề một cách tự lực. Trong thực tế dạy học ở trường phổ thông hiện nay giáo viên chưa thực sự đầu tư vào việc soạn câu hỏi, đặc biệt là câu hỏi định hướng phát triển tư duy trước khi lên lớp. Hiện nay chưa có nhiều các tài liệu viết về mảng câu hỏi định hướng phát triển tư duy học sinh trong quá trình dạy học. Chương “Sóng ánh sáng”- Vật lý 12 – cơ bản là phần kiến thức nền tảng của vật lý THPT. Những kiến thức về sóng ánh sáng có liên quan nhiều đến đời sống khoa học kỹ thuật. Vì vậy việc nghiên cứu xây dựng hệ thống câu hỏi định hướng phát triển tư duy của học sinh trong dạy học chương “Sóng ánh sáng” vật lý 12 – cơ bản trong dạy học vật lý nhằm giúp học sinh nắm vững nội dung kiến thức này, đặc biệt giúp học sinh phát triển tư duy khoa học, năng lực giải quyết các tình huống khác nhau để có điều kiện đi sâu vào nghiên cứu trong tương lai và áp dụng tốt vào thực tiễn. 10 Ket-noi.com diễn đàn công nghệ, giáo dục Xuất phát từ những lý do trên, tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Xây dựng hệ thống câu hỏi định hướng phát triển tư duy của học sinh trong dạy học chương “Sóng ánh sáng” vật lý 12 – cơ bản”. 2. Mục đích nghiên cứu Xây dựng hệ thống câu hỏi định hướng phát triển tư duy của học sinh trong dạy học chương “Sóng ánh sáng” vật lý 12 – cơ bản và đề xuất phương án sử dụng vào quá trình dạy học nhằm góp phần bồi dưỡng tư duy và năng lực sáng tạo cho học sinh. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu Câu hỏi trong quá trình dạy học vật lý ở trường phổ thông. - Phạm vi nghiên cứu Câu hỏi định hướng phát triển tư duy chương “Sóng ánh sáng” vật lý 12 – cơ bản trong dạy học vật lý ở lớp 12. 4. Giả thuyết khoa học Nếu xây dựng được hệ thống câu hỏi định hướng phát triển tư duy của học sinh trong dạy học chương “Sóng ánh sáng” vật lý 12 – cơ bản và sử dụng chúng vào dạy học một cách hợp lý thì sẽ bồi dưỡng được tư duy khoa học cho học sinh, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu các đặc điểm của tư duy vật lý và các biện pháp tích cực hóa hoạt động tư duy của học sinh. 5.2. Nghiên cứu lý luận về vai trò, đặc điểm của câu hỏi trong quá trình dạy học. 5.3. Tìm hiểu thực tế về việc sử dụng câu hỏi trong dạy học vật lý ở trường phổ thông. 5.4. Nghiên cứu chương “Sóng áng sáng” vật lý 12 – cơ bản. 11 Ket-noi.com diễn đàn công nghệ, giáo dục 5.5. Xây dựng hệ thống câu hỏi định hướng phát triển tư duy của học sinh trong dạy học chương “Sóng áng sáng” vật lý 12 – cơ bản. 5.6. Thiết kế một số bài học sử dụng câu hỏi định hướng phát triển tư duy đã biên soạn để dạy học chương “Sóng ánh sáng” vật lý 12 – cơ bản. 5.7. Thực nghiệm sư phạm. 6. Phương pháp nghiên 6.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Nghiên cứu cơ sở lý luận về câu hỏi trong quá trình dạy học và xây dựng hệ thống câu hỏi định hướng phát triển tư duy của học sinh trong dạy học. 6.2. Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm: - Điều tra thực trạng dạy học vật lý ở trường THPT. - Thực nghiệm sư phạm. 6.3. Phương pháp thống kê toán học: Xử lý số liệu điều tra và kết quả thực nghiệm sư phạm bằng toán học thống kê. 7. Đóng góp của luận văn - Về mặt lý luận: Đã hệ thống được cơ sở lý luận về mục đích sử dụng câu hỏi trong quá trình dạy học vật lý. - Về mặt thực tiễn: Đề xuất các hình thức và biện pháp sử dụng câu hỏi định hướng phát triển tư duy vào dạy học chương “Sóng ánh sáng” vật lý 12 – cơ bản. 8. Cấu trúc luận văn Luận văn có 03 chương: Chương 1: Câu hỏi định hướng phát triển tư duy trong dạy học vật lý Chương 2. Xây dựng hệ thống câu hỏi định hướng phát triển tư duy của học sinh trong dạy học chương “Sóng ánh sáng” vật lý 12 – cơ bản 12 Ket-noi.com diễn đàn công nghệ, giáo dục Chương 3. Thực nghiệm sư phạm - Phần kết luận - Tài liệu tham khảo - Phụ lục 13 Ket-noi.com diễn đàn công nghệ, giáo dục Chương 1 CÂU HỎI ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN TƯ DUY TRONG DẠY HỌC VẬT LÝ 1.1. Dạy học phát triển, vận dụng vào dạy học vật lý Trong lịch sử phát triển của lý luận dạy học đã từng tồn tại ba khuynh hướng khoa học về quan hệ giữa dạy học và sự phát triển [9]: - Khuynh hướng thứ nhất: (Do bác sĩ Phrêit, người Áo và nhà tâm lý học Pi-a-giê, người Thụy Sĩ đề xuất) “Dạy học và sự phát triển, các quá trình này không phụ thuộc vào nhau”. - Khuynh hướng thứ hai: (Được nhà triết học tâm lý Giêm, người Mỹ trình bày) “Từ chưa biết đến biết, chưa biết đến học thuộc, có nghĩa là đã phát triển”. - Khuynh hướng thứ ba: (Do nhà tâm lý học người Nga Lep Vư-gốt-xki) quan niệm rằng: “Dạy học và sự phát triển là hai quá trình không phụ thuộc vào nhau nhưng luôn luôn có sự liên kết với nhau”. Khuynh hướng thứ ba đã được Lep Vư-gốt-xki trình bày chi tiết trong công trình “Tâm lý học sư phạm” và hơn nửa thế kỷ đã trôi qua, khuynh hướng này đã được phát triển trong các công trình nghiên cứu của các nhà tâm lý học, của các nhà sư phạm mà có thể kể đến như V.V. Đa-vư-đốp, A.I Le-ôn- chep, Ga-lô-pe-rin, Lê-ông-chi-ép, En-kô-nhin, Dan-cốp . . . . Qua đó tư tưởng khoa học “dạy học phát triển” của Lep Vư-gốt-xki đã được kiểm chứng là đúng đắn và đang được ứng dụng rộng rãi ở trong nhà trường. Dạy học truyền thống và dạy học phát triển khác nhau ở điểm nào? Thông qua đặc trưng của hai hệ thống có hai hình thức dạy học này chúng ta có thể nhận thấy rõ hơn những điểm khác biệt (xem Bảng 1.1). Bảng 1.1 Đặc trưng hệ thống Dạy học truyền thống Dạy học phát triển 14 Ket-noi.com diễn đàn công nghệ, giáo dục Mục đích giáo dục Chuyển giao kiến Phát triển năng lực (năng thức, kỹ năng, kỹ xảo. Phương châm chính Em hãy làm như tôi khiếu, tài năng) Em hãy nghĩ như đang làm của nhà sư phạm Quan điểm của nhà sư Tôi cùng các em phạm Tôi đối với các em Vai trò của giáo viên Người chuyển thông Người tổ chức hoạt động cho tin; người tuyên truyền học sinh và cộng tác, cố vấn, kiến thức; người giữ chỉ đạo quá trình học tập quy phạm Quan hệ của nhà sư Thông báo kiến thức “Vun trồng” con người phạm Phong cách giảng dạy Mối quan hệ giữa Dựa trên dân chủ Đàm thoại Dựa trên quyền uy Độc thoại GV – HS Phương pháp phổ biến Thuộc về thông tin Đi tìm vấn đề nhất của dạy học Các dạng tổ chức kiến - Thuộc về trực diễn - Thuộc về các cá nhân thức cho cả lớp - Thuộc về các nhóm - Thuộc về các nhóm Hoạt động phổ biến Thụ động đến thiếu Tự tìm vấn đề, hoạt động nhất của HS Động cơ đến với HS yêu thích nhận thức sáng tạo Được xuất hiện một Được hình thành thường cách ngẫu nhiên, xuyên, có mục đích rõ rệt không thường xuyên, tạm thời Không khí tâm lý giờ Được hình thành tạm Luôn luôn được hình thành học thời, đôi lúc sau giờ mục đích không khí hứng học là sự “trầm lặng” 15 khởi Ket-noi.com diễn đàn công nghệ, giáo dục Những tư tưởng chính của dạy học phát triển: - Kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo là cơ sở của nền tảng thông tin để phát triển khả năng tiềm ẩn của con người. - Xây dựng các vùng học tập dựa trên các vùng phát triển tích cực và kích thích tiến tới vùng phát triển gần. - Trình bày tài liệu học tập ở những điểm khó và mức độ đề cao theo nguyên tắc học sinh cần khai thác những điểm chưa biết, tự thực hiện các bài tập, yêu cầu theo chiều sâu của công việc trí tuệ. - Dạy lướt qua những kiến thức đã biết trong đề tài, không dừng lại lâu những vấn đề cũ. Có thể nói cơ sở dạy học phát triển là tích cực hóa hoạt động độc lập của HS. Theo V.V. Đavưđốp, dạy học phát triển trong các bài học nhất thiết cần xây dựng theo sơ đồ: Nhu cầu → động cơ → mục đích → điều kiện đạt được mục đích → quá trình đạt được mục đích → kết quả. Tùy vào những đề tài bài học vật lý cụ thể mà chúng ta có thể lựa chọn các cách tổ chức hoạt động dạy học, phối hợp các phương pháp dạy học tích cực để đạt hiệu quả tối ưu. Dạy học vật lý là sự phát triển trí tuệ của HS được thực hiện trong quá trình hình thành tri thức và vận dụng tri thức. Sự phát triển đó dựa trên và thể hiện sự phát triển ngôn ngữ, sự phát triển năng lực quan sát, sự phát triển khả năng nhận ra cái bản chất trong hiện tượng, sự phát triển tư duy lôgic và tư duy biện chứng, sự phát triển khả năng vận dụng các phương pháp nhận thức khoa học tổng hợp. Quá trình hoạt động dạy và học phải hướng tới sự phát triển của lĩnh vực thao tác tư duy và lĩnh vực kỹ năng thực hành. Ta có thể xây dựng mô hình các thao tác hành động của HS theo hướng độc lập tự lực theo mô hình 1.1. 16 Ket-noi.com diễn đàn công nghệ, giáo dục Lĩnh vực thao tác tư duy Phân lớp Hệ thống hóa Tổng quát hóa Trừu tượng hóa So sánh Cụ thể hóa Tổng hợp Quy nạp Phân tích Diễn dịch HỌC SIN H Làm việc với SGK, tài liệu tham khảo PHÁT TRIỂN TRÍ TUỆ Giải những bài tập sáng tạo Rút ra những nhận xét Viết báo cáo tổng kết Đối chiếu kết quả với lý thuyết Diễn đạt bằng lời Tiến hành thí nghiệm Thiết kế thí nghiệm Thực hiện quan sát Làm bài tập Lĩnh vực kỹ năng thực hành Trong đổi mới giáo dục ở nhà trường Mô hình 1.1là : vận dụng những phương pháp Các thao tác hoạt động hướng tới sự phát triển trí tuệ của học sinh dạy học theo quan điểm phân hóa, cá biệt hóa, phát huy tính tích cực, tự lực trong hoạt động nhận thức, bồi dưỡng năng lực tự học, tự nghiên cứu hướng đến sự phát triển tư duy khoa học và năng lực sáng tạo. Vì vậy quan điểm lí 17 Ket-noi.com diễn đàn công nghệ, giáo dục luận dạy học hiện đại đều hướng tới cá nhân, chủ thể của hoạt động nhận thức, dạy cách tự học. Đó cũng chính là những tư tưởng chủ đạo dạy học lấy người học làm trung tâm. Bản chất dạy học lấy người học làm trung tâm là người học độc lập, tự lực tích cực hoạt động nhận thức thông qua hành động học. Hoạt động tư duy khoa học của người học được bồi dưỡng và phát triển. Các phương pháp dạy học tích cực đều cùng mục đích hướng đến sự phát triển trí tuệ của HS. 1.2. Tư duy vật lý và các biện pháp tích cực hóa tư duy của học sinh trong quá trình dạy học vật lý 1.2.1. Khái niệm tư duy vật lý Tư duy vật lý là sự quan sát các hiện tượng vật lý, phân tích một hiện tượng phức tạp thành những bộ phận đơn giản và xác lập giữa chúng mối quan hệ định tính và định lượng của các hiện tượng và các đại lượng vật lý, dự đoán các hệ quả mới từ các thuyết và vận dụng sáng tạo những kiến thức khái quát thu được vào thực tiễn [8], [10]. 1.2.2. Một số thao tác tư duy của học sinh thường dùng trong học tập vật lý Trong quá trình nghiên cứu vật lý, HS áp dụng những phương pháp nhận thức khoa học sử dụng những thao tác tư duy và sử dụng các dụng cụ, thiết bị thí nghiệm khác nhau. Trong quá trình hình thành kiến thức vật lý bao gồm khái niệm, những định luật, những nguyên lý và vận dụng những tri thức đó vào thực tiễn đòi hỏi học sinh phải hoạt động tư duy một cách tích cực thông qua những hành động và các thao tác tư duy tương ứng trong hoạt động khám phá, tìm kiếm tri thức vật lý cho bản thân. Trên con đường hình thành khái niệm, hình thành định luật và vận dụng tri thức, HS thường sử dụng một số thao tác tư duy sau: so sánh, phân tích, 18 Ket-noi.com diễn đàn công nghệ, giáo dục tổng hợp, phân tích – so sánh, phân tích – tổng hợp, trừu tượng hóa, khái quát hóa, hệ thống hóa . . . . Việc hình thành và phát triển tư duy vật lý thông qua hoạt động rèn luyện các thao tác tư duy trong quá trình dạy học là một nhiệm vụ quan trọng đối với giáo viên và học sinh. Hành động học của mỗi học sinh đòi hỏi phải vận hành các thao tác tư duy một cách nhanh nhạy và hợp lý. Nhờ đó mà hoạt động nhận thức của học sinh đạt được hiệu quả trong hoạt động. 1.2.3. Các biện pháp tích cực hóa hoạt động tư duy của học sinh trong dạy học vật lý Một trong những nhiệm vụ quan trọng trong dạy học là phát triển tư duy của HS. Để thực hiện được nhiệm vụ đó, GV có thể vận dụng những biện pháp sau:[3], [8], [10], [11]. 1.2.3.1. Biện pháp 1: Tạo nhu cầu hứng thú, kích thích sự ham muốn hiểu biết của học sinh Nẩy sinh trong quá trình học tập, từ những mâu thuẫn nội tại của quá trình nhận thức, HS khao khát hiểu biết trước những “tình huống có vấn đề” hay là những bài toán nhận thức. Theo X.L. Rubinstein “Tư duy bắt đầu từ một vấn đề hay một câu hỏi, từ sự ngạc nhiên hay sự thắc mắc, từ sự mâu thuẫn. Tình huống có vấn đề như thế có tác dụng lôi cuốn cá nhân vào quá trình tư duy”. Những “tình huống có vấn đề” mà trong dạy học vật lý GV thường tạo ra là: tình huống phát triển, tình huống lựa chọn, tình huống bế tắc, tình huống ngạc nhiên bất ngờ . . . + Tình huống phát triển: Khi học sinh đứng trước một vấn đề chỉ mới được giải quyết một phần, một bộ phận, trong một phạm vi hẹp, cần phải được tiếp tục phát triển hoàn chỉnh mở rộng sang những phạm vi mới, lĩnh 19 Ket-noi.com diễn đàn công nghệ, giáo dục vực mới. Trên con đường sử dụng những kiến thức, kỹ năng, phương pháp đã biết cho đến khi gặp mâu thuẫn không giải quyết được nhờ vốn hiểu biết đó thì gọi là tình huống phát triển. + Tình huống lựa chọn: Một “vấn đề” có mang một số dấu hiệu quen thuộc liên quan đến những kiến thức, phương pháp đã biết, nhưng không biết chắc chắn nên dùng kiến thức nào hay dùng phương pháp nào sẽ cho kết quả chắc chắn. Khi đó “vấn đề” là tình huống lựa chọn. + Tình huống bế tắc: Trước một hiện tượng học sinh thấy, nhưng không hiểu vì sao, coi đó là bí mật của tự nhiên. Học sinh được giao nhiệm vụ để giải quyết nhưng chưa biết dựa vào đâu. Đó là tình huống bế tắc. + Tình huống ngạc nhiên bất ngờ: Tình huống này xảy ra theo chiều trái với suy nghĩ thông thường (có tính chất nghịch lý, khó tin đó là sự thật). + Tình huống lạ: là tình huống có những nét đặc biệt lôi cuốn sự chú ý của học sinh mà họ chưa bao giờ nghĩ tới và nhìn thấy. 1.2.3.2. Biện pháp 2: Xây dựng lôgic nội dung phù hợp đối với đối tượng học sinh Chương trình vật lý phổ thông nước ta được xây dựng theo chương trình đồng tâm, có nhiều kiến thức vật lý được hình thành phát triển qua các vòng. GV cần phải phân chia một vấn đề lớn của bài học thành một chuỗi vấn đề nhỏ hơn để HS có thể độc lập, tự lực giải quyết được các vấn đề, tìm tri thức mới với sự hướng dẫn của GV. GV cần phân nhóm HS theo các mức độ năng lực tư duy khác nhau để lựa chọn con đường thích hợp, phù hợp với từng đối tượng HS trong dạy học. Dựa vào nội dung kiến thức và đối tượng HS, GV phải xây dựng một lôgic nội dung phù hợp với từng đối tượng. 1.2.3.3.Biện pháp 3: Rèn luyện cho học sinh kĩ năng thực hiện các thao tác tư duy, những hành động nhận thức phổ biến trong dạy học vật lý [3], [5], [6], [7], [8]. 20