Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Địa lý Skkn-phương pháp rèn luyện kỹ năng vẽ, phân tích biểu đồ, bảng số liệu, đọc và p...

Tài liệu Skkn-phương pháp rèn luyện kỹ năng vẽ, phân tích biểu đồ, bảng số liệu, đọc và phân tích atlat địa lí

.DOC
10
2633
140

Mô tả:

Trường THCS Vĩnh Mỹ A Sáng kiến kinh nghiệm PHƯƠNG PHÁP RÈN LUYỆN KỸ NĂNG VẼ, PHÂN TÍCH BIỂU ĐỒ, BẢNG SỐ LIỆU, ĐỌC VÀ PHÂN TÍCH ATLAT ĐỊA LÍ I. Đặt vấn đề: Địa Lí là một môn khoa học tự nhiên- xã hội, hệ thống kiến thức gồm cả lý thuyết và thực hành, có tác động đến thái độ, hành vi ứng xử của học sinh trong cuộc sống, có mối liên hệ mật thiết với nhiều môn khác như: Toán, Văn, Lịch Sử, Vật Lí, Giáo dục công dân…Đây là môn học cung cấp những kiến thức về Trái Đất, về môi trường sống của con người, về thiên nhiên và hoạt động kinh tế- xã hội của con người trên phạm vi toàn thế giới, trong từng khu vực, từng quốc gia hay vùng lãnh thổ. Do đó đòi hỏi học sinh phải nắm những hiểu biết cơ bản về những vấn đề trên đây, đồng thời phải rèn luyện được những kỹ năng nhất định. Bộ môn Địa Lí ở cấp Trung học cơ sở là môn học theo nhận thức và suy nghĩ của đa số phụ huynh và học sinh là có thái độ xem thường bộ môn Địa Lí, coi đó là môn học thuộc lòng, không cần đầu tư công sức nhiều và cho rằng đây là môn phụ ( phụ của phụ), nên: - Học sinh ít đầu tư vào học - Phụ huynh không khuyến khích Cho dù một số em được chọn thi học sinh giỏi môn Địa Lí nhưng phụ huynh không cho con mình tham gia với lý do là thi các môn chính: Toán, Ngữ Văn hay Tiếng Anh nếu không đạt giải thì coi như tham gia học thêm để có kiến thức còn môn Địa Lí nếu có đạt giải thì chẳng có lợi ích gì cho sau này, nên các em tham gia thi học sinh giỏi thường học yếu các môn khác( nhất là những môn tự nhiên) hoặc là những em không được chọn trong đội tuyển các môn khác, thậm chí khi kiểm tra hoặc thi môn Địa Lí các em làm bài điểm đạt được thấp hơn những em khác trong lớp điểm sáng, vì vậy kỹ năng của các em còn hạn chế: không biết tính toán để xử lí số liệu, có em vẽ biểu đồ một cách tùy tiện không theo một quy ước nào, có em vẽ biểu đồ của đối tượng này lại nhầm vào biểu đồ của đối tượng khác, có em không biết Atlat Địa Lí là gì. Vì vậy, giáo viên giảng dạy cần chú trọng rèn luyện GV Dương Thị Mộng Hà Trang 1 Trường THCS Vĩnh Mỹ A Sáng kiến kinh nghiệm các kỹ năng vẽ, phân tích biểu đồ, bảng số liệu, đọc và phân tích Atlat địa lí cho học sinh II. Nội dung: Rèn luyện kỹ năng vẽ, phân tích biểu đồ, bảng số liệu, đọc và phân tích Atlat địa lí có ý nghĩa rất lớn trong việc giảng dạy bộ môn Địa Lí, vì nó góp phần quyết định nên kết quả học tập của các em. Vì vậy giáo viên phải rèn luyện cho các em những kỹ năng chủ yếu sau: 1. Kỹ năng vẽ biểu đồ: - Kỹ năng xác định dạng biểu đồ thích hợp - Kỹ năng tính toán, xử lí các số liệu + Tính tỉ lệ giá trị cơ cấu( %) + Tính chỉ số phát triển( %) + Quy đổi tỉ lệ % ra góc ở tâm + Tính bán kính của đường tròn của các đại lượng có giá trị tuyệt đối khác nhau - Kỹ năng vẽ biểu đồ: nhanh, đẹp, chính xác, đầy đủ theo yêu cầu của đề ra. Ví dụ 1: Dựa vào bảng số liệu sau: Diện tích đất nông nghiệp, dân số của cả nước và Đồng bằng Sông Hồng năm 2002 Vùng canh tác Cả nước Đất nông nghiệp( nghìn ha) 9406,8 Dân số( triệu người) 79,7 Đồng bằng Sông Hồng 855,2 17,5 Vẽ biểu đồ cột thể hiện bình quân đất nông nghiệp theo đầu người ở Đồng bằng Sông Hồng và cả nước( ha/ người) Ta tiến hành các bước sau: * Bước 1: Xác định dạng biểu đồ thích hợp( giáo viên hướng dẫn) GV Dương Thị Mộng Hà Trang 2 Trường THCS Vĩnh Mỹ A Sáng kiến kinh nghiệm - Dựa vào lời dẫn( đặt vấn đề): Lời dẫn của đề “ Dựa vào bảng số liệu sau” là một dạng lời dẫn “ kín” không đưa ra một gợi ý nào, vì vậy ta phải chuyển sang nghiên cứu các phần sau của đề - Dựa vào đặc điểm của bảng số liệu để chọn loại biểu đồ: Bảng số liệu của đề là bảng số liệu tuyệt đối nên cho phép ta có thể xác định loại biểu đồ “cột” - Dựa vào yêu cầu trong lời kết của đề lựa chọn loại biểu đồ thích hợp nhất: Lời kết của đề đã khẳng định loại biểu đồ: cột Vẽ trên cùng một hệ trục tọa độ 2 cột của hai đối tượng và đại lượng khác nhau * Bước 2: Xử lý số liệu Theo yêu cầu trong lời kết của đề, ta phải tính bình quân đất nông nghiệp theo đầu người( ha/ người) - Cách tính: Diện tích đất Diện tích đất nông nghiệp bình quân/ người= ( ha/ người) Số dân - Tính ra đất bình quân như sau: Vùng canh tác Bình quân đất nông Đồng bằng sông Hồng 0,05 Cả nước 0,12 nghiệp( ha/ người) * Bước 3: Vẽ biểu đồ - Lập hệ trục tọa độ: + Đầu trục có đánh dấu mũi tên + Trục OX: Vùng canh tác + Trục OY: Đất nông nghiệp bình quân theo đầu người( ha/ người) + Chia và chọn tỉ lệ tương ứng thích hợp ở mỗi trục và ghi rõ các mốc: Gốc tọa độ( 0) trên trục OX, OY GV Dương Thị Mộng Hà Trang 3 Trường THCS Vĩnh Mỹ A Sáng kiến kinh nghiệm - Vẽ biểu đồ - Ghi số liệu lên đầu cột đã vẽ * Bước 4: Hoàn thiện biểu đồ - Ghi tên biểu đồ - Lập bảng chú giải: Giải thích các kí hiệu trên bản đồ Biểu đồ thể hiện bình quân đất nông nghiệp theo đầu người ở Đồng bằng Sông Hồng và cả nước Ví dụ 2: Cho bảng số liệu sau: Cơ cấu kinh tế của Thành phố Hồ Chí Minh năm 2002(%) Tổng số Nông, lâm, ngư Công nghiệp- Dịch vụ 100 nghiệp 1,7 xây dựng 46,7 51,6 Vẽ biểu đồ tròn thể hiện cơ cấu kinh tế của Thành phố Hồ Chí Minh Ta tiến hành như sau: GV Dương Thị Mộng Hà Trang 4 Trường THCS Vĩnh Mỹ A Sáng kiến kinh nghiệm * Bước 1: Xác định dạng biểu đồ thích hợp( giáo viên hướng dẫn) - Dựa vào lời dẫn( đặt vấn đề): Lời dẫn của đề “ Dựa vào bảng số liệu sau” là một dạng lời dẫn “ kín” không đưa ra một gợi ý nào, vì vậy ta phải chuyển sang nghiên cứu các phần sau của đề - Dựa vào đặc điểm của bảng số liệu để chọn loại biểu đồ: Bảng số liệu của đề là bảng số liệu tuyệt đối nên cho phép ta có thể xác định loại biểu đồ “tròn” - Dựa vào yêu cầu trong lời kết của đề lựa chọn loại biểu đồ thích hợp nhất: Lời kết của đề đã khẳng định loại biểu đồ: tròn * Bước 2: Xử lý số liệu Theo yêu cầu trong lời kết của đề, ta phải vẽ biểu đồ tròn vậy để vẽ được biểu đồ này ta phải tính góc ở tâm, cách tính như sau: Góc ở tâm= Tỉ lệ % x 3,60 Tính ra như sau: Tổng số Tỉ lệ Góc ở 100% tâm 3600 Nông, lâm, ngư Công nghiệp- xây nghiệp Tỉ lệ Góc ở dựng Tỉ lệ Góc ở 1,7 tâm 60 46,7 tâm 1680 Dịch vụ Tỉ lệ Góc ở 51,6 tâm 1860 * Bước 3: Vẽ biểu đồ - Vẽ biểu đồ theo quy tắc: bắt đầu vẽ từ “ tia 12 giờ”, vẽ thuận chiều kim đồng hồ - Vẽ các hình quạt tương ứng với tỉ trọng của từng thành phần trong cơ cấu - Ghi trị số % vào các hình quạt tương ứng - Vẽ đến đâu tô màu( kẻ vạch) đến đó * Bước 4: Hoàn thiện biểu đồ - Ghi tên biểu đồ - Lập bảng chú giải: Giải thích các kí hiệu trên bản đồ 1,7% GV Dương Thị Mộng Hà Trang 5 Trường THCS Vĩnh Mỹ A Sáng kiến kinh nghiệm 51,6% 46,7% Biểu đồ thể hiện cơ cấu kinh tế của Thành phố Hồ Chí Minh năm 2002 2. Kỹ năng nhận xét, phân tích biểu đồ và bảng số liệu Khi nhận xét, phân tích biểu đồ cần lưu ý: - Cơ sở để nhận xét: Biểu đồ hay bảng số liệu - Cơ sở để phân tích: Đặc điểm số liệu của từng giai đoạn - Cách phân tích: + Đọc kỷ câu hỏi để nắm được yêu cầu và phạm vi cần nhận xét, phân tích + Cần nhận xét và phân tích một cách khái quát chung: Chú ý đến số liệu của năm đầu và năm cuối, số liệu lớn nhất và nhỏ nhất + Nhận xét và phân tích các số liệu thành phần theo cả hàng dọc và hàng ngang( nếu có) , từng giai đoạn. Chú ý đến số liệu hoặc đường nét biểu đồ có sự đột biến để tìm ra tính chất của hiện tượng + Mỗi nhận xét nêu ra phải có số liệu để chứng minh( cụ thể là bao nhiêu) + Tìm ra mối quan hệ hay tính quy luật nào đó giữa các số liệu của một đại lượng hoặc giữa các đại lượng để so sánh, rút ra nhận xét về những hiện tượng nổi bật + Khi giải thích các hiện tượng cần vận dụng những kiến thức đã học một cách phù hợp, ngắn gọn và sát với đối tượng GV Dương Thị Mộng Hà Trang 6 Trường THCS Vĩnh Mỹ A Sáng kiến kinh nghiệm + Sử dụng những từ ngữ phù hợp với trạng thái biến đổi, tính chất của hiện tượng, sự phát triển… của đối tượng được biểu hiện trong bảng số liệu, trên biểu đồ Ví dụ: Dựa vào bảng số liệu sau: Năm Số dân( triệu người) 1901 13,0 1956 25,7 1981 54,9 1999 76,3 Hãy nhận xét về nhịp độ gia tăng dân số của nước ta trong thời gian qua Ta tiến hành như sau: * Bước 1: Xác định cơ sở để nhận xét, phân tích: - Cơ sở để nhận xét: Dựa vào bảng số liệu - Cơ sở để phân tích: 4 số liệu trong khoảng thời gian từ 1901 đến 1999 * Bước 2: Phân tích - Yêu cầu của đề: Nhận xét nhịp độ gia tăng dân số - Chú ý về khoảng thời gian: + 1901- 1956: 55 năm dân số tăng gấp đôi + 1956- 1981: 25 năm dân số tăng gấp đôi - Khi nhận xét phải đưa ra số liệu để chứng minh: + 1901- 1956: từ 13,0 triệu người tăng lên 25,7 triệu người + 1956- 1981: từ 25,7 triệu người tăng lên 54,9 triệu người + 1981- 1999: từ 54,9 triệu người tăng lên 76,3 triệu người * Bước 3: Nhận xét Càng về sau dân số nước ta tăng càng nhanh: + 1901- 1956: dân số tăng gấp đôi( 13,0 triệu người => 25,7 triệu người) phải mất 55 năm + 1956- 1981: dân số tăng gấp đôi( 25,7 triệu người => 54,9 triệu người) chỉ cần 25 năm + 1981- 1999 dân số tăng gấp 1,4 lần( 54,9 triệu người => 76,3 triệu người) có 18 năm GV Dương Thị Mộng Hà Trang 7 Trường THCS Vĩnh Mỹ A Sáng kiến kinh nghiệm 3. Kỹ năng đọc và phân tích Atlat địa lí Khi đọc và phân tích cần lưu ý: - Cơ sở để đọc Atlat: Đọc phần nào? - Cơ sở để phân tích: Phân tích cái gì? - Mối quan hệ giữa kiến thức và Atlat. Ví dụ: Dựa vào Atlat địa lí Việt Nam và kiến thức đã học, em hãy cho biết: a/ Các thế mạnh kinh tế của vùng Trung du và Miền núi Bắc Bộ. b/ Mối quan hệ giữa khoáng sản với sự phát triển và phân bố công nghiệp của vùng Trung du và Miền núi Bắc Bộ. Ta tiến hành như sau: Bước 1: Dựa vào kiến thức và đọc Atlat để nêu lên thế mạnh về kinh tế của vùng Trung du và Miền núi Bắc Bộ Các thế mạnh về kinh tế của vùng Trung du và Miền núi Bắc Bộ: - Khai thác khoáng sản( than, sắt, chì, kẽm, bôxit, apatit…và nhiệt điện( Uông Bí…) ở Đông Bắc, phát triển thủy điện( Hòa Bình, Sơn La trên sông Đà ở Tây Bắc. - Trồng rừng, trồng cây công nghiệp, rau quả và chăn nuôi gia súc. - Du lịch sinh thái: SaPa, hồ Ba Bể… - Kinh tế biển: nuôi trồng, đánh bắt thủy sản, du lịch vịnh Hạ Long. Bước 2: Tìm ra mối quan hệ giữa tài nguyên khoáng sản, sự phân bố khoáng sản với sự phát triển và phân bố công nghiệp của vùng: - Vùng có nhiều khoáng sản nên tạo thuận lợi cho công nghiệp của vùng phát triển. - Vùng có nhiều loại khoáng sản: than, sắt, chì, kẽm, bôxit, apatit…nên cơ cấu ngành đa dạng. - Khoáng sản phân bố ở nhiều nơi nên công nghiệp phân bố khắp cả vùng. - Trữ lượng khoáng sản lớn( than chiếm 90% sản lượng cả nước…) nên tạo cho công nghiệp của vùng có thế mạnh lâu dài. GV Dương Thị Mộng Hà Trang 8 Trường THCS Vĩnh Mỹ A Sáng kiến kinh nghiệm III. Kết luận: Qua quá trình thực hiện tôi thấy bước đầu đã đem lại kết quả đáng khích lệ: - Rèn luyện cho học sinh kỹ năng khai thác kiến thức từ bảng số liệu - Hình thành và rèn luyện kỹ năng vẽ và nhận xét biểu đồ - Phát huy khả năng vận dụng kiến thức đã học vào thực tế - Nâng cao chất lượng bộ môn - Kết quả cụ thể thực hiện trong năm học 2013- 2014 của khối 9 như sau: Tổng HKI Cả số 98 98 Giỏi SL % Khá Trung bình SL % SL % 21 21.4 44 44.9 28 29 29.6 53 54.2 14 Yếu SL % 28.6 5 5.1 14.2 2 2.0 Kém SL % năm IV. Kiến nghị, đề xuất - Đối với giáo viên: Hiện nay ngoài việc giảng dạy bộ môn Địa Lí ở trường phổ thông theo phương pháp mới, giáo viên còn phải có lòng yêu nghề, tận tụy với công việc, không ngừng học tập, biết sang tạo, tích cực chuẩn bị đồ dùng dạy học để nâng cao chất lượng giảng dạy. - Đối với học sinh: Phải thực sự ham thích môn học, có kiến thức cơ bản ở những môn khác- đặc biệt là môn Toán và Ngữ Văn để tính toán, xử lí số liệu, vẽ biểu đồ và nhận xét diễn đạt một cách logic trong bài làm Trên đây là những kinh nghiệm thực tiễn mà bản thân tôi đã thực hiện trong năm học vừa qua, chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót, rất mong quý thầy( cô) góp ý bổ sung để góp phần nâng cao chất lượng dạy và học, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học của Huyện nhà trong thời gian tới. Vĩnh Mỹ A, ngày 10 tháng 01 năm 2015 Người thực hiện GV Dương Thị Mộng Hà Trang 9 Trường THCS Vĩnh Mỹ A Sáng kiến kinh nghiệm Dương Thị Mộng Hà GV Dương Thị Mộng Hà Trang 10
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan