Tài liệu đánh giá thực trạng xâm nhập mặn và phân tích khả năng thích nghi cấp độ hộ gia đình tại các vùng ven biển tỉnh trà vinh

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA KINH TẾ – QUẢN TRỊ KINH DOANH LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG XÂM NHẬP MẶN VÀ PHÂN TÍCH KHẢ NĂNG THÍCH NGHI CẤP ĐỘ HỘ GIA ĐÌNH TẠI CÁC VÙNG VEN BIỂN TỈNH TRÀ VINH Giáo viên hướng dẫn: Cần Thơ-2012 Sinh viên thực hiện: HỒ THỊ DIỄM TRANG MSSV: 4084276 Lớp: KINH TẾ HỌC 2, K34 LỜI CẢM TẠ Sau khoảng thời gian 4 năm học tập tại Trường Đại học Cần Thơ, với sự giảng dạy và giúp đỡ hết lòng của quý thầy cô, đã giúp em học được những bài học kinh nghiệm quý báu cùng với sự nỗ lực của bản thân để em có thể hoàn thành luận văn tốt nghiệp với đề tài “Đánh giá thực trạng xâm nhập mặn và phân tích khả năng thích nghi cấp độ hộ gia đình tại các vùng ven biển tỉnh Trà Vinh”. Em xin chân thành biết ơn sự giúp đỡ của các thầy, cô khoa Kinh tế - Quản trị kinh doanh. Đặc biệt, em xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến thầy Võ Thành Danh đã trực tiếp hướng dẫn em trong suốt thời gian thực hiện luận văn tốt nghiệp. Với những kiến thức đã học kết hợp với sự hướng dẫn tận tình của thầy giúp em có thêm kinh nghiệm, đó là hành trang quý báu cho những bước tiếp theo trong con đường học vấn và trong cuộc sống tương lai của em. Tuy nhiên, do còn hạn hẹp về kiến thức và kinh nghiệm thực tiễn nên luận văn khó tránh được những sai sót, khuyết điểm. Em rất mong nhận được sự góp ý của thầy để đề tài này được hoàn thiện hơn. Cuối cùng, em xin kính chúc thầy được dồi dào sức khoẻ và đạt nhiều thành công tốt đẹp trong công việc của mình. Em xin chân thành cảm ơn! Cần Thơ, ngày tháng năm 2012 Sinh viên thực hiện (Ký và ghi họ tên) HỒ THỊ DIỄM TRANG i LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan rằng đề tài này là do chính tôi thực hiện, các số liệu thu thập và kết quả phân tích trong đề tài là trung thực, đề tài không trùng với bất kỳ đề tài nghiên cứu khoa học nào. Cần Thơ, ngày tháng năm 2012 Sinh viên thực hiện (Ký và ghi họ tên) HỒ THỊ DIỄM TRANG Ket-noi.com forum công nghệ, giáo dục ii NHẬN XÉT CỦA CƠ QUAN THỰC TẬP ……..…….. ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ iii BẢN NHẬN XÉT LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC  Họ và tên người hướng dẫn: VÕ THÀNH DANH Học vị: Phó Giáo Sư. Tiến Sĩ Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp Cơ quan công tác: Bộ môn Quản Trị Kinh Doanh, Khoa Kinh Tế - Quản Trị Kinh Doanh. Tên học viên: HỒ THỊ DIỄM TRANG Mã số sinh viên: 4084276 Chuyên ngành: Kinh tế học Tên đề tài: Đánh giá thực trạng xâm nhập mặn và phân tích khả năng thích nghi cấp độ hộ gia đình tại các vùng ven biển tỉnh Trà Vinh. NỘI DUNG NHẬN XÉT 1. Tính phù hợp của đề tài với chuyên ngành đào tạo: ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ 2. Về hình thức: .......................................................................................... ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ 3. Ý nghĩa khoa học, thực tiễn và tính cấp thiết của đề tài:...................... ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ 4. Độ tin cậy của số liệu và tính hiện đại của luận văn: ............................ iv ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ 5. Nội dung kết quả đạt được (theo mục tiêu nghiên cứu,…): .................... ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ 6. Các nhận xét khác: ................................................................................. ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ 7. Kết luận (cần ghi rõ mức độ đồng ý hay không đồng ý nội dung đề tài và các yêu cầu chỉnh sửa): ........................................................................................... ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ Ngày … tháng … năm … Giáo viên hướng dẫn Võ Thành Danh v NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN  ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ ······························································································ Cần Thơ, ngày… tháng…năm2012 Giáo viên phản biện vi Ket-noi.com forum công nghệ, giáo dục MỤC LỤC ……..…….. Trang Chương 1: GIỚI THIỆU..................................................................................1 1.1.SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỀ TÀI....................................................................1 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU ........................................................................3 1.2.1. Mục tiêu chung ...................................................................................3 1.2.2.Mục tiêu cụ thể ...................................................................................3 1.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU...........................................................................3 1.4. PHẠM VI NGHIÊN CỨU...........................................................................4 1.4.1. Không gian nghiên cứu .......................................................................4 1.4.2. Thời gian nghiên cứu .........................................................................4 1.4.3. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................4 1.5. LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI .........................4 Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN..........................................................................15 2.1. PHƯƠNG PHÁP LUẬN .............................................................................15 2.1.1. Khái niệm BĐKH – MNBD ( triều cường, xâm nhập mặn ) ...............15 2.1.2. Tổng quan về tác động của BĐKH – MNBD ......................................15 2.1.2.1. Tác động chính của BĐKH – MNBD.........................................15 2.1.2.2. Các tác động của BĐKH – MNBD theo vùng địa lý ..................17 2.1.3. Tổng quan về khả năng thích ứng với BĐKH – MNBD ....................19 2.1.3.1.Khái niệm về thích ứng với BĐKH .............................................19 2.1.3.2. Các biện pháp thích ứng với BĐKH ..........................................20 2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ NỘI DUNG NGHIÊN CỨU............23 2.2.1. Phương pháp nghiên cứu..............................................................23 2.2.1.1. Cách tiếp cận nghiên cứu ....................................................23 vii 2.2.1.2.Khung nghiên cứu .................................................................25 2.2.1.3.Đối tượng điều tra.................................................................26 2.2.1.4.Đối tượng điều tra.................................................................26 2.2.1.5.Phân tích mức độ tổn thương do triều cường và xâm nhập mặn ...........................................................................................................................27 2.2.1.6. Phân tích khả năng thích nghi..............................................29 2.2.1.7.Chỉ số đánh giá khả năng thích nghi cấp độ hộ gia đình (HACI) ...........................................................................................................................30 2.2.1.8.Chỉ số khả năng thích nghi cấp độ cộng đồng (CACI)...........31 2.2.1.9.Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ tổn thương và khả năng thích nghi ..................................................................................................32 2.2.1.10.Phương pháp phân tích số liệu ............................................34 2.2.2. Nội dung nghiên cứu......................................................................35 Chương 3: TỔNG QUAN VỀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU VÀ THỰC TRẠNG CỦA BĐKH – MNBD TẠI TỈNH TRÀ VINH.............................................37 3.1.ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ HỘI TỈNH TRÀ VINH...............37 3.1.1. Vị trí địa lý .........................................................................................37 3.1.2. Dân số và phân bố dân cư ..................................................................38 3.1.3. Lao động............................................................................................39 3.1.4. Điều kiện tự nhiên ............................................................................40 3.1.4.1. Địa hình ...................................................................................40 3.1.4.2. Khí hậu ....................................................................................41 3.1.5. Vị thế của Trà Vinh trong tổng thể cả nước và vùng Đồng bằng sông Cửu Long...................................................................................................................42 3.2. THỰC TRẠNG VỀ BĐKH – MNBD TẠI TỈNH TRÀ VINH ....................43 3.2.1. Những nét đặc thù về XNM tỉnh Trà Vinh .....................................43 3.2.2. Thực trạng XNM của Tỉnh Trà Vinh..............................................44 Chương 4: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN................................................................52 viii 4.1. MÔ TẢ TÍNH CHẤT MẪU ĐIỀU TRA .....................................................52 4.1.1 Phương pháp chọn mẫu .........................................................................52 4.1.2 Mô tả tính chất mẫu điều tra ..................................................................53 4.2 THỰC TRẠNG VỀ ĐỐI PHÓ VỚI XÂM NHẬP MẶN TẠI ĐỊA BÀN NGHIÊM CỨU..................................................................................................58 4.2.1 Nhận thức và thái độ của người dân đối với hiện tượng XNM ...............58 4.2.2 Ảnh hưởng XNM đến tình hình sản xuất của nông hộ ...........................63 4.2.3 Những ứng phó đối với BĐKH (triều cường, XNM) .............................68 4.2.4 Vai trò của các tổ chức đoàn thể, Nhà nước và cộng đồng .....................71 4.2.4.1 Vai trò của các tổ chức đoàn thể..................................................71 4.2.4.2 Vai trò của Nhà Nước ..................................................................74 4.2.4.3 Vai trò của cộng đồng..................................................................77 4.3 ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ TỔN THƯƠNG VÀ KHẢ NĂNG THÍCH NGHI ... ...........................................................................................................................78 4.3.1 Đánh giá mức độ tổn thương của hộ gia đình đối với xâm nhập mặn.... ...........................................................................................................................78 4.3.2 Đánh giá khả năng thích nghi của hộ gia đình đối XNM.....................80 4.3.3. Phân tích khả năng thích nghi của cộng đồng đối với XNM...............83 4.4 PHÂN TÍCH CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN MỨC ĐỘ TỔN THƯƠNG VÀ KHẢ NĂNG THÍCH NGHI CẤP ĐỘ HỘ GIA ĐÌNH ................................86 4.4.1 Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ tổn thương.......................87 4.4.2 Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng thích nghi......................89 Chương 5: NHỮNG THUẬN LỢI, KHÓ KHĂN VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO KHẢ NĂNG THÍCH NGHI CỦA NÔNG HỘ VỚI HIỆN TƯỢNG XÂM NHẬP MẶN......................................................................................................93 5.1 NHỮNG THUẬN LỢI TRONG VIỆC THÍCH ỨNG VỚI XÂM NHẬP MẶN ...........................................................................................................................93 5.2 NHỮNG KHÓ KHĂN TRONG VIỆC THÍCH ỨNG XÂM NHẬP MẶN ...........................................................................................................................93 5.3 GIẢI PHÁP GIÚP NÔNG HỘ THÍCH NGHI VỚI XÂM NHẬP MẶN ..... ...........................................................................................................................94 5. 3.1 Giải pháp nâng cao nhận thức XNM của nông hộ................................94 ix 5.3.2 Giải pháp hạn chế tác động của XNM đến sản xuất của nông hộ ..........94 5.3.3 Đối với cơ quan, đoàn thể trên địa bàn .................................................96 Chương 6: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .......................................................98 6.1. KẾT LUẬN ..........................................................................................................98 6.2. KIẾN NGHỊ ................................................................................................99 6.2.1. Kiến nghị đối với Nhà Nước.................................................................99 6.2.2 Kiến nghị đối với tổ chức đoàn thể ........................................................100 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 102 PHỤ LỤC 1....................................................................................... 103 PHỤ LỤC 2....................................................................................... 117 PHỤ LỤC 3....................................................................................... 124 Ket-noi.com forum công nghệ, giáo dục x DANH MỤC BẢNG ……..…….. Bảng 1.1: Các định thức yếu tố về khả năng thích nghi với biến đổi khí hậu ......13 Bảng 2.1: Một số tác động của BĐKH –MNBD.................................................16 Bảng 2.2: Các yếu tố đo lường chỉ số tổn thương xã hội (SVI) và dấu kỳ vọng ..27 Bảng 2.3: Các yếu tố đo lường khả năng thích nghi và dấu kỳ vọng...................30 Bảng 3.1: Diện tích, dân số, mật độ dân số của tỉnh Trà Vinh.............................37 Bảng 3.2: Lao động và cơ cấu sử dụng lao động tỉnh Trà Vinh...........................40 Bảng 3.3 : Tỷ trọng một số chỉ tiêu chủ yếu của Trà Vinh so với vùng ĐBSCL, năm 2008 .................................................................................................................... 43 Bảng 3.5: Độ mặn lớn nhất tháng năm 2011 so với trung bình cùng kỳ 9 năm 20022010 và năm 2010 tại một số vị trí ở của sông Cửu Long ...................................47 Bảng 4.1: Mô tả một số thông tin chung về mẫu điều tra............................ 53 Bảng 4.2 : Trình độ học vấn của hộ gia đình ......................................................56 Bảng 4.3: Nhận thức về BĐKH..........................................................................58 Bảng 4.4: Nhận thức về các loại thiên tai do BĐKH gây ra ................................59 Bảng 4.5: Các loại thiên tai do BĐKH xảy ra tại địa bàn ...................................59 Bảng4.6: Diễn biến XNM tại địa bàn trong những năm gần đây........................60 Bảng 4.7: Thông tin về triều cường, XNM sắp hoặc đang xảy ra........................61 Bảng 4.8: Mức độ quan tâm về diễn biến của thiên tai........................................62 Bảng 4.9 : Sự thay về năng suất của lúa, màu, thủy sản trong vụ vừa rồi so với vụ năm 2011 ......................................................................................................64 Bảng 4.10 : Nguyên nhân sự thay đổi năng suất của lúa, màu, thủy sản trong vụ vừa rồi so với vụ năm 2011 ...............................................................................67 Bảng 4.11 : Biện pháp chuẩn bị đối phó trước, trong, sau XNM của hộ gia đình ...........................................................................................................................69 Bảng 4.12: Chi phí của việc chuẩn bị đối phó với XNM.....................................70 Bảng 4.13: Các biện pháp đối phó với XNM về lâu dài của nông hộ ..................71 Bảng 4.14: Các tổ chức đoàn thể giúp người dân chuần bị đối phó với XNM.....72 xi Bảng 4.15: Các biện pháp mà các tổ chức đoàn thể giúp người dân đối phó với XNM..................................................................................................................72 Bảng 4.16 : Số hộ đã từng vay ngân hàng để sử dụng cho những hoạt động thiệt hại bởi XNM .............................................................................................74 Bảng 4.17: Các chương trình đầu tư để đối phó với XNM của Nhà nước ...........74 Bảng 4.18: Mức độ hiệu quả của các chương trình đầu tư để đối phó với XNM của Nhà nước .....................................................................................................75 Bảng 4.19: Những biện pháp chuẩn bị đối phó trước khi XNM xảy ra của Nhà nước ...........................................................................................................75 Bảng 4.20: Mức độ hài lòng về những hoạt động của Nhà nước và đoàn thể ......76 Bảng 4.21: Khả năng tìm và nhận được sự giúp đỡ từ cộng động khi đối phó với thiên tai ..............................................................................................................77 Bảng 4.21 : Thành phần để tính SVI...................................................................78 Bảng 4.22: Mức độ tổn thương (SVI) của hộ gia đình ........................................79 Bảng 4.23: Thành phần tính HACI .....................................................................81 Bảng 4.24: Khả năng thích nghi (HACI) của hộ gia đình....................................82 Bảng 4.25: Phân nhóm khả năng thích nghi (HACI) của hộ gia đình ..................82 Bảng 4.26: Các thành phần của CACI ................................................................84 Bảng 4.27: Kết quả mô hình hồi quy phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến mức độ tổn thương ....................................................................87 Bảng 4.28: Kết quả mô hình hồi quy phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng thích nghi.........................................................90 xii DANH MỤC HÌNH ……..…….. Hình 1: Bản đồ Trà Vinh ............................................................................ 38 Hình 2: Cơ cấu giới tính của chủ hộ............................................................ 55 Hình 3: Biểu đồ trình độ học vấn của nông hộ ............................................ 57 Hình 4: Lĩnh vực sản xuất của nông hộ....................................................... 57 Hình 5: Biểu đồ đánh giá diễn biến XNM trong những năm gần đây .......... 61 Hình 6: Biểu đồ thể hiện mức độ quan tâm của nông hộ về diễn biến của thiên tai ..................................................................................................... 63 Hình 7: Khả năng vay vốn ngân hàng của hộ gia đình ................................ 73 Hình 8: Tỷ trọng mức độ tổn thương của nông hộ ...................................... 80 Hình 9: Tỷ trọng mức độ thích nghi của nông hộ........................................ 83 Hình 10: Sơ đồ mô tả các thành phần của CACI......................................... 85 xiii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ……..…….. BĐKH : Biến đổi khí hậu CACI : Chỉ số thích nghi cộng đồng CD: Chuyên dùng ĐBSCL: Đồng bằng sông cửu long GDP: Tổng giá trị sản phẩm quốc nội HACI: Chỉ số thích nghi hộ gia đình IPCC : Uỷ ban BĐKH thế giới KHTL: Khoa học thủy lợi LHQ: Liên Hiệp Quốc MNBD: Mức nước biển dâng NTTS: Nuôi trồng thủy sản QSDĐ: Quyền sử dụng đất SVI: Chỉ số tổn thương xã hội Tp.HCM:Thành phố Hồ Chí Minh XNM: Xâm nhập mặn xiv Ket-noi.com forum công nghệ, giáo dục Chương 1: GIỚI THIỆU 1.1. SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Đồng Bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) là một phần thuộc vùng sông Mê Kông. ĐBSCL có dân số hơn 18 triệu dân. Diện tích tự nhiên khoảng hơn 4 triệu ha, trong đó có khoảng 2.7 triệu ha là đất nông nghiệp. Hàng năm, lũ lụt làm ngập khoảng 2 triệu héc-ta và ảnh hưởng đến cuộc sống của hơn 11 triệu người. ĐBSCL trung bình chỉ cao hơn hoặc thấp hơn 1 mét so với mực nước biển. Mực nước biển dâng, một trong những thảm họa do hiện tượng biến đổi khí hậu toàn cầu, tạo nên một mối đe dọa thật sự đối với ĐBSCL. Những vùng trước đây thường không bị nước biển ngập cũng có thể bị ảnh hưởng và trở nên không thích hợp cho sản xuất nông nghiệp. Hơn nữa, khoảng 1,7 triệu héc-ta đất đã bị nhiễm mặn. Năm triệu người sống ở những vùng này phải đối phó với tình trạng đất nhiễm mặn từ năm này qua năm khác. Những vùng bị nhiễm mặn là các tỉnh ven biển bao gồm toàn bộ các tỉnh Bến Tre, Trà Vinh, Bạc Liêu và Cà Mau, một phần lớn tỉnh Sóc Trăng và Kiên Giang, phân nửa các tỉnh Long An và Tiền Giang, một phần nhỏ của các tỉnh Hậu Giang, Vĩnh Long, An Giang. Những năm gần đây, tình trạng nhiễm xâm nhập mặn (XNM) đã và đang trở nên ngày càng nghiêm trọng trong mùa khô. Miền Nam có bờ biển dài 1.100 km với 750 km về phía Đông và 350 km về phía Tây. Hệ thống đê biển và đập ngăn mặn ở các cửa sông hình thành nên một hàng rào bảo vệ phục vụ cho các hoạt động sản xuất nông nghiệp như trồng lúa, vườn trái cây, nuôi trồng thủy sản, v.v. Công dụng chính của hệ thống đập ngăn mặn này là ngăn mặn xâm nhập cho các cánh đồng lúa. Tình trạng của hệ thống đê biển tại ĐBSCL hiện nay rất gay go. Do hầu hết hệ thống đê biển được làm bằng đất nên không thể đối phó được với các cơn bão lớn hay thậm chí với các con nước thủy triều cao cho dù chúng được bảo vệ và tu sửa thường xuyên nhưng vẫn không thể đủ sức đối phó được với thiên tai. Những năm gần đây, hiện tượng nước biển xâm lấn ở mức độ lớn các vùng đất liền tại các tỉnh Cà Mau, Sóc Trăng, Bến Tre, và Trà Vinh đã trở thành một thử thách lớn của ĐBSCL. Đối với tình trạng này thì việc nâng cấp hệ thống đê biển được coi là một giải pháp thích hợp để đối phó với thiên tai. Hệ thống đê biển dự kiến tập trung nhiều ở Kiên Giang, Cà Mau và Trà Vinh với chiều dài tổng cộng 1 tương ứng là 126 km, 96 km và 65 km. Các hệ thống đê biển này dự kiến sẽ bảo vệ được 494.000 km2 diện tích đất tự nhiên với gần 1,5 triệu dân. Điểm đặc biệt của hệ thống đê biển và đê cửa sông ở ĐBSCL là sự tồn tại của rừng ngập mặn nhằm bảo vệ các hệ thống đê này. Đây là sự khác biệt cơ bản giữa hệ thống đê biển ở ĐBSCL so với ở các vùng khác của Việt Nam. Dù thiên tai, chẳng hạn như các cơn bão lớn, hiếm khi tấn công ĐBSCL, nhưng hậu quả của chúng thường là rất nặng nề. Chúng gây ra triều cường cao và xâm nhập mặn. Triều cường cao đe dọa hệ thống đê biển ở ĐBSCL. Đặc biệt, trong mùa bão từ tháng 7 đến tháng 11, triều cường cao làm mực nước biển dâng từ 0,2m đến 0,4m. Năm 1994, tác động của triều cường cao đã làm mực nước biển dâng (MNBD) lên 0,6m. Hậu quả là hệ thống đê biển ở huyện Vĩnh Châu của tỉnh Sóc Trăng đã bị phá hủy và nước biển tràn vào hàng trăm héc-ta. Các cánh đồng lúa bị nhiễm mặn trong một thời gian dài. Tháng 1 năm 2008, tại huyện Duyên Hải của tỉnh Trà Vinh, dưới tác động đồng thời của triều cường cao và gió chướng, một đoạn đê đất dài 120 mét với thân đê rộng 4 đến 5 mét đã bị sụp đổ. Hậu quả là nước biển đã tràn vào 1.000 ha đất nông nghiệp. Năm 2008, để bảo vệ đất và cuộc sống của hàng ngàn dân, chính quyền địa phương đã chi 12 tỉ đồng để sửa chữa 560 mét đê biển. Qua đó, Trà vinh là một trong những tỉnh của Việt Nam chịu tác động biến đổi khí hậu (BĐKH) MNBD rõ ràng và nặng nề nhất trong những tháng mùa khô. Cần có một nghiêm cứu phân tích và đề xuất giải pháp khắc phục cũng như hạn chế tối đa hậu quả mà thiên tại đem lại. Do đó em xin thực hiện đề tài “ Đánh giá thực trạng xâm nhập mặn và phân tích khả năng thích nghi ở cấp độ hộ gia đình tại các vùng ven biển tỉnh Trà Vinh” làm đề tài tốt nghiệp. 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 1.2.1. Mục tiêu chung Mục tiêu chung của đề tài là nghiên cứu thực trạng của hiện tượng XNM từ đó phân tích khả năng thích nghi dựa vào hộ gia đình các vùng ven biển thuộc ba huyện Cầu Ngang, Trà Cú, và Duyên Hải của tỉnh Trà Vinh. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể 2 Để đạt được mục tiêu chung như trên, đề tài có các mục tiêu cụ thể như sau: - Đánh giá ảnh hưởng của hiện tượng XNM tại các vùng ven biển thuộc tỉnh Trà Vinh. - Phân tích mức độ tổn thương cấp hộ gia đình xâm nhập mặn gây ra. - Phân tích khả năng thích nghi cấp độ hộ gia đình và cộng đồng đối với xâm nhập mặn. - Lựa chọn và đề xuất các phương án thích nghi cấp độ hộ gia đình và cộng đồng. 1.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU Dựa vào những mục tiêu trên, câu hỏi nghiên cứu được đặt ra là: - Thực trạng của hiện tượng XNM trên địa bàn huyện như thế nào ? Tác động ra sao ? - Thực trạng ứng phó của hộ gia đình và cộng đồng để thích nghi với hiện tượng XNM như thế nào ? - Việc triển khai các biện pháp thích nghi với hiện tượng MNBD còn gặp những khó khăn gì ? - Đâu là những nguyên nhân ảnh hưởng đến việc thực hiện các biện pháp thích nghi với hiện tượng XNM ? - Giải pháp nào để nâng cao khả năng thích nghi với hiện tượng XNM cho hộ gia đình và cộng đồng để mang lại hiệu quả góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của địa phương ? 1.4. PHẠM VI NGHIÊN CỨU 1.4.1. Không gian nghiên cứu Đề tài được thực hiện trên địa bàn ba huyện Cầu Ngang, Trà Cú, và Duyên Hải của tỉnh Trà Vinh. 1.4.2. Thời gian nghiên cứu Đề tài được thực hiện trên dữ liệu sơ cấp được phỏng vấn các hộ gia đình, 3 cộng đồng và các cơ quan tại địa bàn ba huyện Cầu Ngang, Trà Cú, và Duyên Hải của tỉnh Trà Vinh từ tháng 03/2011 đến 04/2011. Thời gian thực hiện đề tài này là 3 tháng (từ 02/2011 đến 04/2011). 1.4.3. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu trong đề tài này là những biện pháp ứng phó của hộ gia đình để thích nghi với hiện tượng XNM trên địa bàn ba huyện Cầu Ngang, Trà Cú, và Duyên Hải của tỉnh Trà Vinh từ đó thúc đẩy sự phát triển bền vững ngành nông nghiệp của vùng. 1.5. LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI Tính đến thời điểm hiện nay, thì đã có một số nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến đề tài đánh giá tình trạng BĐKH, MNBD và phân tích khả năng thích nghi của cộng đồng tại một số nơi chịu ảnh hưởng của hiện tượng này. Do không thể liệt kê tất cả các nghiên cứu liên quan này nên tác giả chỉ lược khảo một vài nghiên cứu tiêu biểu để làm cơ sở: Ngoài nước: Wall và Marzall (2006) tiến hành nghiên cứu về khả năng thích nghi cấp độ cộng đồng ở nông thôn Canada. Các tác giả sử dụng các biến số và chỉ số tập trung vào tác động của biến đổi khí hậu (BĐKH) và khả năng thích nghi của cộng đồng. Một nhóm chỉ số phản ánh tình trạng xã hội, con người, định chế, nguồn lực kinh tế và tài nguyên được đưa vào mô hình nghiên cứu liên hệ với hiện tượng BĐKH và sự thích nghi của cộng đồng. Swanson và ctv (2007) đã phát triển một “phương pháp nghiên cứu khả năng thích nghi đối với tác động của BĐKH ở các khu vực bị tổn thương ở nông thôn Canada”. Nghiên cứu đã phát triển các chỉ số dựa trên hệ thống thông tin địa lýGIS về khả năng thích nghi của cộng đồng sống bằng nông nghiệp. Nghiên cứu sử dụng 20 chỉ số về khả năng thích nghi. Các chỉ số này được chia thành sáu nhóm là nguồn lực kinh tế (economic resources), kỹ thuật (technology), thông tin kỹ năng (information & skills), cơ sở hạ tầng (infrastructure), định chế (institutions), và công bằng (equity). Ngoài ra, phân tích không gian (spatial analysis) các chỉ số khả năng thích nghi và các định thức của nó cho 53 địa bàn nghiên cứu đã cho 4 thấy khả năng thích nghi của hộ gia đình và cộng đồng đối với tác động của BĐKH tạo ra. Ivey và ctv (2004) đã phát triển một “mô hình nghiên cứu về xây dựng khả năng cho cộng đồng để đối phó với vấn đề thiếu hụt nguồn nước do tác động của BĐKH tại vùng Ontario, Canada”. Trong nghiên cứu này, tác giả đưa ra các tiêu chuẩn trong mô hình nghiên cứu của mình để giải thích những vấn đề liên quan đến quản trị cấp độ địa phương và cộng đồng liên quan đến các yếu tố thể chế, chính sách, các đặc tính địa phương và cộng đồng, hành động theo nhóm, và nguồn lực kinh tế, tài nguyên và tài chính, nhân lực, thông tin, và yếu tố kỹ thuật. Ngoài ra, phân tích tình huống (case analysis) cũng minh hoạ các yếu tố này đóng vai trò như thế nào trong các kinh nghiệm thích nghi thực tế, bao gồm sự phối hợp giữa các tác nhân quản lý nước và sử dụng nước, vai trò và trách nhiệm giữa các chủ thể này, sự hợp nhất giữa quản lý nước và quy hoạch sử dụng đất, sự tham gia của các chủ thể ở cấp độ hộ gia đình, cộng đồng, và địa phương. Nghiên cứu này cũng tiến hành phân tích độ nhạy đối với khả năng thiếu hụt nước thông qua các biến thời gian và không gian. Một nghiên cứu so sánh liên quốc gia của EEPSEA tiến hành trong năm 2009 tại các quốc gia Châu Á như Trung Quốc, Indonesia, và Việt Nam, …v.v. đã sử dụng về nguyên tắc khung nghiên cứu này để phân tích “khả năng thích nghi cấp độ hộ gia đình và cấp độ cộng đồng đối với tác động của BĐKH như lũ lụt và bảo tố”. Phần tiếp theo trình bày tóm tắt kết quả nghiên cứu của các nghiên cứu so sánh này. Shen và ctv (2009) tiến hành nghiên cứu “đánh giá mức độ ảnh hưởng và phương thức thích nghi đối với bão lớn “Sao Mai” 2007 tại tỉnh Triết Giang, Trung Quốc”. Mục tiêu của nghiên cứu là nhận dạng những phương án thích nghi được chọn và không được chọn và lý do của những lựa chọn đó, nhận dạng những hành động cộng đồng và định chế, chính sách liên quan đến khả năng thích nghi, và nhận dạng những nhu cầu cấp thiết của cộng đồng để đối phó với hiện tượng BĐKH. Các tác giả đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu định tính như phỏng vấn điều tra KII 25 chính quyền cấp xã, 29 cuộc thảo luận nhóm FGD với 145 người tham gia, và phỏng vấn 11 tổ chức cấp độ cộng đồng. Cấu trúc của các câu hỏi phỏng vấn là các loại câu hỏi đóng, bán mở, và mở. Trong các cuộc thảo luận 5