Tài liệu Giám sát thực hiện chính sách từ thực tiễn huyện tây giang, tỉnh quảng nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI VÕ THỊ HỒNG GIÁM SÁT THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH TỪ THỰC TIỄN HUYỆN TÂY GIANG, TỈNH QUẢNG NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG HÀ NỘI, năm 2016 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI VÕ THỊ HỒNG GIÁM SÁT THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH TỪ THỰC TIỄN HUYỆN TÂY GIANG, TỈNH QUẢNG NAM Chuyên ngành : Chính sách công Mã số : 60 34 04 02 LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC PGS. TS. VĂN TẤT THU HÀ NỘI, năm 2016 LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn đến Ban Giám đốc Học viện Khoa học Xã hội, khoa Chính sách công đã tạo điều kiện cho tôi được học tập và nghiên cứu tại Học viện và hoàn thành luận văn này. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến toàn thể quý thầy, cô giảng dạy chương trình thạc sĩ Chính sách công, những người đã truyền đạt cho tôi những kiến thức hữu ích về kiến thức nói chung và các kiến thức chuyên môn nói riêng, đó là cơ sở giúp tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành, lời chúc sức khỏe đến PGS.TS. Văn Tất Thu, người đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình tôi thực hiện luận văn. Những góp ý, chỉ bảo của thầy không chỉ giúp tôi hoàn thành luận văn mà còn là kinh nghiệm trong nghiên cứu hoạt động sau này. Sau cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến gia đình đã luôn tạo điều kiện tốt nhất về mặt tinh thần cho tôi yên tâm học tập và nghiên cứu. Do thời gian có hạn cũng như kinh nghiệm nghiên cứu chưa nhiều, nên luận văn không tránh khỏi thiếu sót, rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của thầy, cô và anh chị học viên./. Hà Nội, ngày tháng năm 2016 TÁC GIẢ Võ Thị Hồng LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Luận văn này là công trình nghiên cứu thực sự của cá nhân tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS. TS. Văn Tất Thu Các số liệu sử dụng trong luận văn có trích dẫn nguồn rõ ràng, không sao chép của người khác. Các kết luận nghiên cứu trong luận văn được đúc kết từ cơ sở lý luận đến thực tiễn của vấn đề luận văn cần giải quyết. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình./. TÁC GIẢ Võ Thị Hồng MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................................. 1 CHƢƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIÁM SÁT THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH CÔNG Ở VIỆT NAM .................................................................. 8 1.1. Khái niệm giám sát thực hiện chính sách công ................................................. 8 1.2. Vị trí, vai trò của giám sát thực hiện chính sách công ..................................... 9 1.3. Mục đích của giám sát thực hiện chính sách công ........................................... 10 1.4. Bản chất của giám sát thực hiện chính sách công ............................................ 11 1.5. Chức năng, hình thức, công cụ của giám sát thực hiện chính sách công .......... 11 1.6. Nguyên tắc giám sát thực hiện chính sách công .............................................. 14 1.7. Các yếu tố ảnh hưởng đến giám sát thực hiện chính sách công ...................... 14 1.8. Chủ thể hoạt động giám sát thực hiện chính sách công ................................... 16 1.9. Bảo đảm hiệu quả hoạt động giám sát thực hiện chính sách công .................. 24 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG GIÁM SÁT THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH CÔNG Ở HUYỆN TÂY GIANG, TỈNH QUẢNG NAM .................................. 26 2.1. Thực trạng giám sát thực hiện chính sách công ở huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam của cấp ủy Đảng ............................................................................................. 26 2.2. Thực trạng giám sát thực hiện chính sách công của Quốc hội ở huyện Tây Giang ....................................................................................................................... 29 2.3. Thực trạng giám sát thực hiện chính sách công ở huyện Tây Giang của tỉnh Quảng Nam và HĐND huyện Tây Giang ............................................................... 30 2.4. Thực trạng giám sát thực hiện chính sách công ở huyện Tây Giang của cơ quan hành chính Nhà nước ............................................................................................... 32 2.5. Thực trạng giám sát thực hiện chính sách công của UBMTTQVN và các tổ chức chính trị xã hội huyện Tây Giang ................................................................... 44 2.6. Thực trạng giám sát chính sách công ở huyện Tây Giang của các tổ chức xã hội và nhân dân ............................................................................................................. 46 CHƢƠNG 3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN GIÁM SÁT THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH CÔNG Ở NƢỚC TA HIỆN NAY ............................................................ 51 3.1. Quan điểm, định hướng hoàn thiện giám sát thực hiện chính sách công ......... 51 3.2. Các giải pháp hoàn thiện việc giám sát thực hiện chính sách công .................. 53 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 67 TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT HĐND Hội đồng nhân dân HTX Hợp tác xã QCDC Quy chế dân chủ SPSS Chương trình máy tính phục vụ công tác thống kê THT Tổ hợp tác UBMTTQVN Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam UBND Ủy ban nhân dân MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Với bất kỳ quốc gia nào trên thế giới trong giai đoạn hiện nay, việc ban hành chính sách thực ra là cụ thể hóa đường lối chính trị của đảng cầm quyền. Tại Việt Nam với tính chất là đảng cầm quyền duy nhất, các Chính sách công là sự cụ thể hóa chủ trương đường lối của Đảng Cộng sản, yếu tố kỹ thuật và yếu tố chính trị trong chính sách công là không tách rời. Vì thế nên vấn đề cần quan tâm là trong toàn bộ quá trình của chính sách công các chủ thể nào sẽ tham gia? Họ đóng vai trò thế nào? Và quan trọng nhất: Trong quá trình thực hiện chính sách công ấy những chủ thể nào đóng vai trò giám sát? Bằng cơ chế nào và công cụ nào? Đây là vấn đề chưa được nghiên cứu nhiều. Như đã biết, trong toàn bộ quy trình chính sách thì việc thực hiện chính sách có vai trò quan trọng nhất, quyết định sự thành công hay thất bại của chính sách. Hiện nay việc thực hiện chính sách còn nhiều bất cập, tất nhiên những bất cập đó là không thể tránh khỏi, với mỗi chính sách khác nhau thì sẽ có những vấn đề chính sách khác nhau. Giám sát thực hiện chính sách công là một trong những chức năng rất quan trọng trong quá trình thực hiện chính sách công, nó được coi là bước đo lường kết quả và hiệu quả của một chính sách công trong thực tế sau khi đưa chính sách vào thực thi. Thực tiễn trong những năm qua, huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam đã không ngừng đổi mới nội dung, phương thức giám sát chính sách công để nâng cao hiệu lực hiệu quả thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của mình theo quy định của pháp luật, đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế-xã hội, đảm bảo an ninh-quốc phòng của huyện. Hoạt động giám sát của huyện đã có nhiều chuyển biến tích cực, giúp các cơ quan hữu quan, cá nhân có thẩm quyền thực hiện tốt hơn chức năng, nhiệm vụ, góp phần sửa đổi, bổ sung, kịp thời nhiều chính sách không còn phù hợp với thực tiễn. Thông qua hoạt động 1 giám sát đã cải tiến được quy trình làm việc, lề lối hoạt động của các cơ quan Nhà nước, đảm bảo cho các cơ quan Nhà nước, cán bộ, công chức hoàn thành nhiệm vụ, quyền hạn được giao. Tuy nhiên, hoạt động giám sát chính sách công của huyện Tây Giang vẫn còn có những hạn chế nhất định. Nội dung giám sát chưa sâu, nhất là ở cấp xã, chưa tập trung vào các vấn đề mang tính bức xúc ở địa phương. Trong thực hiện giám sát vẫn còn có sự nể nang, ngại va chạm nên hiệu lực và hiệu quả giám sát chưa cao. Có những yêu cầu, kiến nghị sau giám sát chậm được khắc phục, một số cơ quan, tổ chức cá nhân giải quyết các yêu cầu, kiến nghị của đoàn giám sát còn chậm hoặc không triển khai, không báo cáo kết quả thực hiện theo luật định. Để hoạt động giám sát chính sách công đem lại hiệu quả trong thời gian đến, thì việc nghiên cứu, đánh giá thực trạng giám sát thực hiện chính sách công đối với cả nước nói chung và huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam nói riêng là thật sự cần thiết. Hiệu quả của hoạt động giám sát phải được phân tích, đánh giá tích cực, đầy đủ và phải có một phương pháp phân tích, đánh giá phù hợp. Tuy nhiên, cho đến nay các cơ quan, đơn vị, các ngành chức năng có trách nhiệm triển khai hoạt động giám sát vẫn chưa tiếp cận được các phương pháp để phân tích, đánh giá một cách chất lượng. Bên cạnh đó, hoạt động giám sát ở huyện Tây Giang vẫn còn nhiều bất cập, do đó hiệu quả trong thực hiện chưa cao. Xuất phát từ những vấn đề nêu trên, tôi chọn nghiên cứu đề tài “Giám sát thực hiện chính sách từ thực tiễn huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam” làm luận văn thạc sĩ chính sách công. Với mong muốn góp phần nâng cao nhận thức trong các cấp, các ngành, các địa phương về phương pháp tiếp cận các lý luận về hoạt động giám sát chính sách; đồng thời, qua nghiên cứu thực trạng hoạt động giám sát từ thực tiễn huyện Tây Giang sẽ rút ra được những nguyên 2 nhân, những mặt còn hạn chế, những bất cập (nếu có) từ hoạt động giám sát đang thực thi ở huyện Tây Giang hiện nay và đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện hoạt động giám sát chính sách công trong thời gian đến, góp phần đem lại hiệu quả thiết thực trong hoạt động giám sát ở huyện Tây Giang góp phần tích cực vào việc nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách, tạo điều kiện cho kinh tế-xã hội của huyện phát triển. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Về mặt lý thuyết, năm 2007 có PGS.TS Nguyễn Hữu Hải (Học viện Hành chính Quốc gia) đã đưa ra việc giám sát, đánh giá chính sách công trong quy trình chính sách. Kết quả nghiên cứu đề tài khoa học cấp cơ sở tại GASS năm 2012 của Khoa Chính sách công đã chỉ ra rằng: Việc tuân thủ quy trình giám sát chính sách công còn rất yếu kém trong quá trình hoạch định và thực thi chính sách. Hiện nay, trên thế giới đã hiện hành đa dạng phương pháp luận đánh giá, giám sát chính sách công. Bên cạnh đó kỹ thuật đánh giá, giám sát chính sách công còn đa dạng hơn. Các kỹ thuật này được vận dụng từ các ngành khoa học xã hội, kinh tế, luật vv. Vậy những kỹ thuật này có được áp dụng ở Việt nam không? Mức độ hiệu quả khi áp dụng các kỹ thuật đánh giá chính sách này. Thực tế các phương pháp nghiên cứu thực địa xã hội học thường được áp dụng cho nghiên cứu chính sách công trên thế giới. Ngay tại Việt nam các kỹ thuật nghiên cứu này tương đối thịnh hành. Tuy nhiên, các cơ quan nhà nước tham gia vào việc đánh giá, giám sát chính sách công còn chưa áp dụng các phương pháp nghiên cứu này. Khoa Chính sách công mới thành lập nên việc nghiên cứu cơ bản về khoa học chính sách công là một vấn đề hoàn toàn mới, do vậy chưa có bất cứ một chương trình hay đề tài nào tiến hành nghiên cứu về giám sát thực hiện chính sách một cách đầy đủ, toàn diện. Chính vì vậy, tôi đã lựa chọn hướng nghiên cứu những vấn đề lý luận về giám sát thực hiện chính sách công ở Việt 3 Nam; thực trạng giám sát thực hiện chính sách công từ thực tiễn huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam; đưa ra giải pháp hoàn thiện hoạt động giám sát trong thời gian đến. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu những vấn đề lý luận giám sát thực hiện chính sách công ở Việt Nam để có cơ sở khoa học đánh giá thực trạng giám sát thực hiện chính sách công ở huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam và đề xuất các giải pháp góp phần hoàn thiện giám sát thực hiện chính sách công ở nước ta hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Thứ nhất, nghiên cứu những vấn đề lý luận về giám sát thực hiện chính sách công ở Việt Nam. Thứ hai, nghiên cứu đánh giá thực trạng giám sát thực hiện chính sách công từ thực tiễn huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam, chỉ rõ ưu điểm, hạn chế, bất cập và nguyên nhân của các hạn chế, bất cập. Thứ ba, xác định mục tiêu, định hướng và đề xuất các giải pháp để hoàn thiện giám sát thực hiện chính sách công ở nước ta hiện nay. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Giám sát các chính sách công của Nhà nước ta hiện nay đang được thực thi trên địa bàn huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam. Đề tài nghiên cứu chủ thể thực hiện giám sát các chính sách công đang thực thi trên địa bàn huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu việc giám sát thực hiện chính sách công tại huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam. 4 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Cách tiếp cận nghiên cứu Tiếp cận hệ thống: phân tích và đánh giá các vấn đề về quy trình chính sách công trong các yếu tố có liên quan, tác động qua lại với nhau của một chỉnh thể thống nhất. Tiếp cận đa ngành, liên ngành: có sự phối hợp của nhiều ngành khoa học xã hội như kinh tế học, chính trị học, luật học, xã hội học. Tiếp cận lịch sử: quan điểm lịch sử cụ thể được quán triệt trong quá trình nghiên cứu, đặc biệt việc xem xét sự phát triển quy trình chính sách công qua từng giai đoạn lịch sử khác nhau. Đồng thời khi phân tích, đánh giá từng mặt của mối quan hệ này được quán triệt trong những bối cảnh lịch sử và những điều kiện nhìn nhận dưới góc độ logic phát triển. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu xã hội liên ngành đa ngành được sử dụng chủ đạo trong đề tài này. Cụ thể là nghiên cứu, xem xét tổng thể thực tiễn giám sát chính sách công của Việt Nam hiện nay. Phương pháp định tính: Phỏng vấn sâu 05 cán bộ công chức đang thực hiện công tác giám sát chính sách công ở huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam. Phương pháp định lượng: Phỏng vấn bằng bảng câu hỏi đối với cán bộ công chức, gồm: cả nam, cả nữ, cán bộ quản lý và chuyên viên. Phương pháp xử lý số liệu: Sử dụng một số phương pháp thống kê đơn giản. Sử dụng chương trình SPSS để xử lý bảng câu hỏi. Phương pháp tổng hợp, thu thập số liệu: Số liệu thứ cấp: các số liệu về các cuộc giám sát của Quốc hội, Hội đồng nhân dân (HĐND), Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (UBMTTQVN), các ban, ngành liên quan vv. 5 Các văn bản, Nghị quyết của Đảng, chính sách của Nhà nước quy định về giám sát thực hiện chính sách công. Số liệu sơ cấp: tự thu thập qua điều tra thực tế. Ngoài ra, đề tài còn vận dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp để thu thập, phân tích và khai thác thông tin từ các nguồn có sẵn liên quan đến đề tài nghiên cứu, bao gồm các văn kiện, tài liệu, Nghị quyết, Quyết định của Đảng, Nhà nước, Bộ, ngành ở Trung ương và địa phương; các công trình nghiên cứu, các báo cáo, tài liệu thống kê của chính quyền, ban, ngành, đoàn thể, tổ chức, cá nhân liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp tới vấn đề giám sát thực hiện chính sách công ở nước ta nói chung và huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam nói riêng. Kết hợp cùng với các phương pháp thống kê, khái quát thực tiễn, phương pháp phân tích định tính, suy luận logic, diễn giải trong quá trình phân tích, đánh giá chính sách. 6. Ý nghĩa của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Đề tài này có ý nghĩa lý luận, góp phần bổ sung những vấn đề lý luận về giám sát thực hiện chính sách công ở Việt Nam; đồng thời, biết vận dụng các lý thuyết về quy trình phân tích chính sách công, đánh giá chính sách công để đánh giá thực tiễn việc giám sát thực hiện chính sách công ở địa phương. Kết quả nghiên cứu đề tài minh chứng cho việc vận dụng các lý thuyết phân tích chính sách công, đánh giá chính sách công là cần thiết trong quá trình nghiên cứu thực tiễn giám sát thực hiện chính sách công, từ đó góp phần hoàn thiện việc giám sát thực hiện chính sách công ở nước ta. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của đề tài, trước hết là góp phần nâng cao nhận thức đối với các đồng chí lãnh đạo chính quyền, các hội, đoàn thể các cấp từ 6 tỉnh, huyện đến cơ sở hiểu rõ hơn về lý luận giám sát thực hiện chính sách công ở Việt Nam, xem xét giữa lý luận và thực tiễn từ kết quả việc giám sát thực hiện chính sách công tại huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam, từ đó định hướng góp phần hoàn thiện việc giám sát thực hiện chính sách công, nâng cao hiệu quả chất lượng hoạt động giám sát ở Việt Nam trong những năm tiếp theo. Kết quả nghiên cứu đưa ra các giải pháp thực hiện phù hợp hơn, việc giám sát thực hiện chính sách công đem lại hiệu quả thiết thực, giúp các cơ quan, đơn vị thực hiện tốt chức năng giám sát của mình để các chính sách đã ban hành được thực thi hiệu quả, góp phần vào sự nghiệp phát triển kinh tếxã hội ở địa phương. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mục lục, mở đầu, kết luận và kiến nghị, tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn được trình bày theo 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận về giám sát thực hiện chính sách công ở Việt Nam. Chương 2: Thực trạng giám sát thực hiện chính sách công từ thực tiễn huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam. Chương 3: Các giải pháp hoàn thiện giám sát thực hiện chính sách công ở nước ta hiện nay. 7 CHƢƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIÁM SÁT THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH CÔNG Ở VIỆT NAM 1.1. Khái niệm giám sát thực hiện chính sách công Hiện nay có nhiều cách hiểu khác nhau về thuật ngữ giám sát. Theo từ điển tiếng việt thì thuật ngữ giám sát được hiểu là “Theo dõi và kiểm tra xem có thực hiện đúng những điều quy định không”. Cũng có quan niệm cho rằng “Giám sát là việc theo dõi, xem xét của một chủ thể nào đó về một việc làm đã thực hiện đúng hoặc thực hiện chưa đúng những điều đã quy định để từ đó có biện pháp điều chỉnh hoặc xử lý đối với việc làm sai, bảo đảm cho các quy định thực hiện đúng và đủ” Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân số 87/2015/QH 13 năm 2015 quy định “Giám sát là việc chủ thể giám sát theo dõi, xem xét, đánh giá hoạt động của cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát trong việc tuân theo Hiến pháp và Pháp luật về việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của mình, xử lý theo thẩm quyền, hoặc yêu cầu, kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý”. [17] Còn theo Ngân hàng Thế giới: “Giám sát có thể định nghĩa là một chức năng được thực hiện một cách liên tục nhằm cung cấp cho cấp quản lý và các bên có liên quan các dấu hiệu về tác động thành công hoặc không thành công ban đầu của các hoạt động, dự án, chương trình đang triển khai”. Tại Việt Nam khái niệm giám sát thực hiện chính sách công do PGS. TS. Đỗ Phú Hải đưa ra là một khái niệm tương đối sát và được thừa nhận rộng rãi: “Giám sát thực hiện chính sách công là hoạt động kiểm tra sự phù hợp, hiệu quả và tác động của chính sách bởi các tiêu chí cụ thể nhằm cải thiện để xây dựng chính sách để giải quyết các vấn đề kinh tế xã hội. Đó là 8 những quy định, luật, quy tắc, nguyên tắc, thông lệ của một nhóm hoặc tổ chức sử dụng để thực hiện các vấn đề liên quan đến giám sát”. Như vậy, giám sát thực hiện chính sách công là việc chủ thể giám sát theo dõi, xem xét, đánh giá hoạt động của cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát trong việc tuân thủ, thực hiện các quy định của chính sách, xử lý theo thẩm quyền hoặc yêu cầu, kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý nhằm hoàn thiện chính sách, hoàn thiện và nâng cao hiệu quả, hiệu lực chính sách, nói cách khác giám sát thực hiện chính sách công là hoạt động của cơ quan có thẩm quyền giám sát trong theo dõi, xem xét, đánh giá việc thực hiện chính sách của đối tượng chính sách và của người dân nhằm hoàn thiện chính sách, hoàn thiện tổ chức thực hiện chính sách và nâng cao hiệu lực, hiệu quả của chính sách 1.2. Vị trí, vai trò của giám sát thực hiện chính sách công [8] Giám sát thực hiện chính sách công có vị trí và vai trò quan trọng trong quá trình thực hiện chính sách. Nó có vị trí như một cơ chế tồn tại song song trong suốt quá trình thực thi chính sách, đồng thời là một bộ phận không thể thiếu của thực hiện chính sách. Trong suốt quá trình thực hiện chính sách các chủ thể có thẩm quyền và trách nhiệm phải thường xuyên giám sát quá trình thực hiện đó. Giám sát thực hiện chính sách không đứng ở vị trí độc lập, không đi trước hoặc sau hoạt động thực hiện chính sách, nó luôn song hành, liên tục và gắn kết chặt chẽ với từng hoạt động cụ thể trong quá trình thực thi chính sách. Vai trò của nó thể hiện ở hiệu quả của nó mang lại, đó là thiết chế đảm bảo chính sách được thực thi đúng, phù hợp và đảm bảo hiệu quả như mục tiêu mà nó được xây dựng từ ban đầu. Ngoài ra giám sát thực hiện chính sách công còn có vai trò quan trọng trong việc cung cấp các căn cứ, các cơ sở cho việc đánh giá tính hiệu quả, hiệu lực của chính sách. Giám sát chính sách tốt 9 sẽ đảm bảo hiệu quả cũng như sự minh bạch của chính sách, nếu giám sát không tốt có thể làm cho thực hiện chính sách kém hiệu quả, ảnh hưởng đến đời sống của đối tượng chính sách và người dân, làm giảm uy tín của chủ thể ban hành và tổ chức thực hiện chính sách. 1.3. Mục đích của giám sát thực hiện chính sách công [8] Hoạt động giám sát thực hiện Chính sách công góp phần phát hiện những điều phù hợp, tốt hơn để phát huy; ngăn ngừa các vi phạm, giữ cho việc thực hiện chính sách đúng với đề án chính sách đã được xây dựng ban đầu, quá trình thực hiện phù hợp với thực tiễn, có những linh hoạt và điều chỉnh cần thiết cho phù hợp với tình hình thực tiễn. Mục đích của giám sát thực hiện chính sách công là rất rõ ràng: Đảm bảo cho việc thực thi chính sách một cách nghiêm túc đúng với mục tiêu đề án chính sách đã được xây dựng và hiệu lực, hiệu quả của chính sách. Đảm bảo quá trình thực hiện chính sách phù hợp với thực tiễn: trong đó bao gồm và phù hợp với những quy định của pháp luật, tình hình phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia hay cộng đồng dân cư mà chính sách đó tồn tại hoặc hướng tới. Giúp cho việc duy trì, điều chỉnh và hoàn thiện chính sách để chính sách tồn tại và phát huy được vai trò và tác dụng trong môi trường thực tiễn. Giám sát thực hiện chính sách sẽ giúp phát hiện những nhân tố tiến bộ, hợp lý, những cách làm hay, hiệu quả để thúc đẩy thành công chính sách. Đồng thời nó sẽ giúp cho việc phát hiện những sai sót, những tồn tại và bất cập trong thực hiện chính sách để có những điều chỉnh, những biện pháp xử lý kịp thời và thích hợp; giúp phòng ngừa các vi phạm chính sách có thể xảy ra và đề cao trách nhiệm của các chủ thể thực hiện chính sách 10 1.4. Bản chất của giám sát thực hiện chính sách công [7] Bản chất của giám sát thực hiện chính sách công là một chức năng cũng như hoạt động chỉ việc chủ thể trên cơ sở thu tập thông tin liên tục để theo dõi, xem xét, đánh giá hoạt động thực hiện chính sách công nhằm đưa ra những lựa chọn cũng như phương án hành động để đảm bảo việc thực hiện chính sách công diễn ra một cách phù hợp với đề án chính sách và đảm bảo chính sách được thực thi một cách hiệu quả, liên tục, tạo cơ sở cho việc hoàn thành chính sách. Giám sát thực hiện chính sách công không phải là một hoạt động đơn thuần không có chủ định. Nó đồng thời còn là công cụ giải pháp quan trọng mà các cơ quan Nhà nước, các chủ thể có liên quan đến chính sách, các tổ chức xã hội và người dân sử dụng để tham gia vào quá trình thực thi chính sách thông qua việc theo dõi, đánh giá, kết luận và đề xuất những giải pháp, những điều chỉnh về chính sách trong trường hợp cần thiết. Như vậy, đây đồng thời là một hoạt động mang tính pháp lý, kỹ thuật của quá trình thực hiện chính sách công, đồng thời là một hoạt động mang tính chính trị của các chủ thể khác nhau trong việc giám sát hoạt động của nhau. 1.5. Chức năng, hình thức, công cụ của giám sát thực hiện chính sách công [7] Chức năng: Khi nói đó là một chức năng, tức là nói đến những phương diện hoạt động chủ yếu của hoạt động giám sát thực hiện chính sách nhằm để thực hiện những nhiệm vụ đặt ra trước những yêu cầu của thực tế. Chức năng giám sát thực hiện chính sách công được xác định xuất phát từ bản chất hoạt động thực thi chính sách do vai trò quan trọng của bước này trong chu trình chính sách quyết định rất lớn đến sự thành công hay thất bại của chính sách. Chức năng của hoạt động giám sát thực hiện chính sách công là cơ sở để 11 trả lời cho các câu hỏi: Giám sát thực hiện chính sách công để làm gì? Giám sát nhằm mục đích gì? Giám sát thực hiện Chính sách công bằng những phương pháp, biện pháp, cách thức nào? Giám sát thực hiện chính sách công về cơ bản có bốn chức năng chính là: Giám sát sự tuân thủ pháp luật trong quá trình thực hiện chính sách: Chủ thể thực hiện là Quốc hội và HĐND các cấp, chức năng này giúp giám sát việc thi hành chính sách phù hợp với luật, Nghị quyết của Quốc hội và HĐND để đảm bảo Luật, Nghị quyết của Quốc hội và HĐND được thực hiện đầy đủ, đúng và phù hợp với thực tiễn. Giám sát sự phù hợp của chính sách: Là hoạt động giám sát để đảm bảo chính sách được thực hiện không chỉ đúng với đề án chính sách ban đầu mà còn phải phù hợp với tình hình thực tế. Giám sát quá trình thực hiện chính sách: Đó là hoạt động theo dõi, giám sát liên tục những vấn đề cụ thể trong quá trình thực hiện chính sách. Thông thường do chính chủ thể thực hiện chính sách giám sát, đó là quá trình giám sát liên tục, vừa làm vừa giám sát để đảm bảo thực hiện một cách hiệu quả. Giám sát hiệu quả, kết quả và tác động của Chính sách công: Đó là việc giám sát để đưa ra những đánh giá về tác động của quá trình thực hiện chính sách. Tác động của chính sách đến đâu? Ở phạm vi nào? Tích cực hay tiêu cực? Là những câu hỏi cần phải trả lời. Chức năng này không chỉ dùng để nói đến hoạt động đánh giá hậu thực thi mà nó phải diễn ra trong cả quá trình thực hiện chính sách, tức là chủ thể thực hiện và chủ thể giám sát, đồng thời phải liên tục đánh giá tác động của chính sách trong quá trình thực thi, đây là chức năng để đảm bảo tính dự báo của giám sát. Hình thức: Là cách thức biểu hiện của hoạt động giám sát thực hiện chính sách, nó là cách thức tồn tại của hoạt động mà chủ thể sử dụng đến tiến 12 hành hoạt động giám sát thực hiện chính sách công. Các hình thức này khá đa dạng, phụ thuộc vào chức năng nhiệm vụ và quyền hạn của chủ thể tiến hành giám sát. Có hình thức bên ngoài và hình thức bên trong; có hình thức giám sát thông qua các kỳ họp, thành lập đoàn giám sát như Quốc hội và HĐND; có hình thức thông qua hoạt động thanh tra của cơ quan thanh tra như giám sát của cơ quan hành chính; có hình thức giám sát trực tiếp và giám sát gián tiếp của người dân và các tổ chức xã hội v.v… Công cụ giám sát thực hiện chính sách công: Công cụ pháp lý: Đây là công cụ cơ bản và quan trọng nhất, nó giữ vai trò chủ đạo tạo cơ sở cho các chủ thể thực hiện hoạt động giám sát thông qua xác định thẩm quyền, vai trò, vị trí, chức năng và trách nhiệm của mình đối với giám sát thực hiện chính sách công; đồng thời công cụ pháp lý cũng cho phép chủ thể thực hiện chính sách công xác định thẩm quyền và trách nhiệm của mình trong vấn đề cung cấp thông tin, giải trình thực trạng quá trình thực hiện chính sách; bên cạnh đó công cụ pháp lý còn là cơ sở để xác định trách nhiệm, cơ chế pháp lý xử lý những vi phạm trong quá trình giám sát thực hiện chính sách công. Công cụ kinh tế: Giữ vai trò quan trọng thứ hai, với tư cách là công cụ đảm bảo các nguồn lực vật chất cho hoạt động giám sát thực hiện chính sách, công cụ kinh tế sẽ quyết định đến việc lựa chọn phương án, hình thức và nội dung giám sát của chủ thể giám sát. Song song với công cụ kinh tế sẽ quyết định đến thành công hay thất bại của hoạt động giám sát cụ thể khi nó có khả năng cung cấp được công nghệ để phục vụ hoạt động giám sát hay không. Công cụ hành chính – tổ chức: Là công cụ cung cấp nhân tố con người, bộ máy và cách thức sắp xếp hoạt động của bộ máy trước – trong quá trình giám sát. Nó còn đảm bảo trình tự, thủ tục của hoạt động giám sát. Đồng thời công cụ này với cơ chế mệnh lệnh hành chính đơn phương cũng sẽ thúc đẩy 13