Tài liệu Luận án chính sách đối ngoại của hoa kỳ từ sau nội chiến đến kết thúc chiến tranh thế giới thứ nhất (1865 1918).

ĐẠI HỌC HUẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC ----------***---------- DƢƠNG QUANG HIỆP CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA HOA KỲ TỪ SAU NỘI CHIẾN ĐẾN KẾT THÚC CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ NHẤT (1865 – 1918) LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ Huế - NĂM 2016 ĐẠI HỌC HUẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC ----------***---------- DƢƠNG QUANG HIỆP CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA HOA KỲ TỪ SAU NỘI CHIẾN ĐẾN KẾT THÚC CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ NHẤT (1865 – 1918) Chuyên ngành: Lịch sử thế giới Mã số: 62 22 03 11 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LỊCH SỬ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN VĂN TẬN Huế - NĂM 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu nêu trong luận án là trung thực. Những kết luận của luận án chƣa từng đƣợc công bố trong bất cứ công trình nào khác. Huế, ngày tháng năm 2016 Tác giả Dƣơng Quang Hiệp DANH MỤC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT DÙNG TRONG LUẬN ÁN ĐQCN Đế quốc chủ nghĩa TBCN Tƣ bản chủ nghĩa USA The United States of America (Hợp chúng quốc Hoa Kỳ) USD United States Dollar (Đồng Đô la Mỹ) Nxb Nhà xuất bản Cb Chủ biên OAS Organization of American States (Tổ chức các nƣớc châu Mỹ) CA-TBD châu Á – Thái Bình Dƣơng PL. Phụ lục Tr. Trang MỤC LỤC MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .....................................................................................................1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................3 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................4 4. Nguồn tài liệu ..........................................................................................................5 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu ......................................................6 6. Đóng góp của luận án ..............................................................................................7 7. Bố cục của luận án ..................................................................................................8 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU .......................................9 1.1. Thực trạng nghiên cứu vấn đề khoa học ở trong nƣớc ........................................9 1.1.1. Giai đoạn trƣớc năm 1975 .................................................................................9 1.1.2. Giai đoạn sau năm 1975 ..................................................................................10 1.2. Thực trạng nghiên cứu vấn đề khoa học ở nƣớc ngoài ......................................14 1.3. Những tồn tại và vấn đề đặt ra cho luận án...........................................................19 CHƢƠNG 2. CƠ SỞ HOẠCH ĐỊNH CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA HOA KỲ .21 TỪ SAU NỘI CHIẾN ĐẾN KẾT THÚC CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ NHẤT (1865 – 1918) ............................................................................................................21 2.1. Khái quát quá trình hình thành Hợp chúng quốc Hoa Kỳ .................................21 2.2. Chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ trƣớc năm 1865 ...........................................26 2.2.1. Giai đoạn 1776 – 1823 ....................................................................................26 2.2.2. Giai đoạn 1823 – 1864 ....................................................................................31 2.3. Bối cảnh quốc tế nửa sau thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX .................................38 2.4. Cơ sở nội tại tác động đến chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ thời kỳ 1865 1918 ...........................................................................................................................43 2.4.1. Cơ sở kinh tế ...................................................................................................43 2.4.2. Cơ sở tƣ tƣởng xã hội ......................................................................................49 2.4.3. Cơ sở chính trị ..................................................................................................54 CHƢƠNG 3. CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA HOA KỲ ĐỐI VỚI MỘT SỐ KHU VỰC TIÊU BIỂU THỜI KỲ 1865 – 1918......................................................59 3.1. Khái quát chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ thời kỳ 1865 - 1918 .....................59 3.2. Chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ đối với khu vực Mỹ Latinh .........................61 3.2.1. Giai đoạn 1865 – 1898 ....................................................................................61 3.2.2. Giai đoạn 1898 – 1918 ....................................................................................67 3.3. Chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ đối với một số nƣớc ở châu Á .....................78 3.3.1. Đối với Nhật Bản ............................................................................................78 3.3.2. Đối với Trung Quốc ........................................................................................93 3.3.3. Đối với Philippines và các nƣớc Đông Nam Á khác ......................................98 3.4. Chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ đối với một số nƣớc ở châu Âu .................108 3.4.1. Đối với Anh ...................................................................................................108 3.4.2. Đối với các bên tham chiến trong Chiến tranh thế giới thứ nhất ..................114 Chƣơng 4. MỘT SỐ NHẬN XÉT VỀ CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA HOA KỲ . THỜI KỲ 1865 – 1918 ...........................................................................................126 4.1. Tổng quan kết quả chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ thời kỳ 1865 – 1918 ....126 4.1.1. Những kết quả đạt đƣợc ................................................................................126 4.1.2. Hạn chế..........................................................................................................130 4.2. Đặc điểm ..........................................................................................................131 4.3. Tác động của chính sách đối ngoại Hoa Kỳ.....................................................138 4.3.1. Đối với Hoa Kỳ .............................................................................................138 4.3.2. Đối với các nƣớc chịu ảnh hƣởng của chính sách đối ngoại Hoa Kỳ ...........140 KẾT LUẬN .............................................................................................................146 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ........................................................................150 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................151 DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Tốc độ tăng trƣởng các ngành công nghiệp chủ chốt của Hoa Kỳ ...........44 giai đoạn 1860 – 1900 ...............................................................................................44 Bảng 2.2. Sự tăng trƣởng đầu tƣ tƣ bản, nhân công và giá trị ..................................45 sản phẩm của nền công nghiệp Hoa Kỳ giai đoạn 1860 – 1900 ...............................45 Bảng 2.3. Tỷ trọng của các nƣớc công nghiệp chủ yếu trong sản xuất công nghiệp thế giới giai đoạn 1870 – 1900 ..................................................................................45 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong bất kỳ thời đại lịch sử nào, đối với mỗi quốc gia, chính sách đối ngoại luôn giữ một vị trí đặc biệt quan trọng, nhất là khi lịch sử thế giới bƣớc vào thời kỳ cận đại với những biến đổi mang tính toàn cầu. Chính sách đối ngoại của mỗi quốc gia bao gồm những mục tiêu, chủ trƣơng, biện pháp trong quan hệ với các nƣớc khác, nhằm đạt đến những lợi ích quốc gia trong những giai đoạn lịch sử nhất định. Trong suốt quá trình phát triển đi lên, sự hƣng vong của mỗi dân tộc, mỗi quốc gia không chỉ là kết quả của việc thực thi chính sách đối nội mà còn gắn liền với chính sách đối ngoại. Nƣớc Mỹ cũng không nằm ngoài quy luật này. Đối với Hoa Kỳ - một quốc gia có sự phát triển đi lên không ngừng trong thời gian tƣơng đối ngắn so với các thực thể chính trị quốc tế quan trọng khác nhƣng đã nhanh chóng đƣa Mỹ trở thành cƣờng quốc thế giới. Bên cạnh nhiều nhân tố khác, ngƣời Mỹ đã biết sử dụng chính sách đối ngoại nhƣ một đòn bẩy thúc đẩy và phục vụ cho sự phát triển của đất nƣớc. Hoa Kỳ sẽ không có đƣợc sự phát triển lớn mạnh nếu không có sự can dự kịp thời và hiệu quả nhằm xác lập ảnh hƣởng ở nhiều khu vực, trƣớc hết là ở Mỹ Latinh, châu Á và châu Âu cùng nhiều vùng đất khác trên thế giới. Ngay sau khi vừa mới ra đời, nhà nƣớc Hợp chúng quốc Mỹ (The United States of America - USA) đã phải đƣơng đầu với một thế giới đầy biến động. Sự hiện diện của các nƣớc châu Âu nhƣ Anh, Pháp, Tây Ban Nha, Nga…ở Tây bán cầu đã tạo ra thế bao vây, kìm hãm sự lớn mạnh của nƣớc cộng hòa non trẻ này ở các mức độ khác nhau. Ở khu vực châu Á và một số nơi khác, khi Mỹ đang còn bận bịu với việc giải quyết các vấn đề nội tại và bảo vệ lợi ích Mỹ ở khu vực Mỹ Latinh, các cƣờng quốc châu Âu đã gần nhƣ phân chia xong phạm vi ảnh hƣởng ở đây. Điều đó đòi hỏi chính giới Mỹ phải hành động để không chỉ bảo vệ lợi ích của Hoa Kỳ ở những khu vực cận kề mà còn tìm cách bành trƣớng ảnh hƣởng, cạnh tranh địa vị, vƣơn đến quyền lực thế giới của Mỹ trên trƣờng quốc tế. Để hiện thực hóa tham vọng trên, ngay sau khi giành đƣợc độc lập, các chính phủ Hoa Kỳ nối tiếp nhau thực hiện các kế sách đối ngoại khôn khéo với các cƣờng quốc châu Âu (Anh, Pháp, Tây Ban Nha, Nga…) và Nhật Bản. Nhằm ba mục tiêu cơ bản là an ninh, phát triển và phát huy ảnh hƣởng của mình trên thế giới, Hoa Kỳ (dù là một quốc gia mới thành lập và còn non trẻ) trƣớc hết đã chọn khu vực Mỹ Latinh, 1 sau đó là khu vực châu Á và một số nơi khác để thực hiện các mục tiêu đối ngoại của Mỹ. Ở khu vực Mỹ Latinh, sự có mặt của các cƣờng quốc châu Âu là mối đe dọa nghiêm trọng đối với Hoa Kỳ trên cả ba phƣơng diện đã đề cập. Mặt khác, trên đà phát triển sau khi giành đƣợc độc lập, ―khát vọng‖ của Mỹ muốn biến Mỹ Latinh, vốn trở thành các nƣớc độc lập vào thập niên 20 của thế kỷ XIX, thành ―sân sau‖ ngày càng lớn dần. Mỹ coi sứ mạng duy nhất của họ là trở thành tấm gƣơng cho cả thế giới noi theo, nhằm truyền bá nền tự do dân chủ và thực thi chính sách đối ngoại khác biệt so với bất cứ quốc gia nào. Việc đề ra các chính sách ngoại giao của Hoa Kỳ đối với khu vực Mỹ Latinh tính từ thời điểm tuyên bố Học thuyết Monroe (1823) và đặc biệt là sau Nội chiến (1861 – 1865) đến kết thúc Chiến tranh thế giới thứ nhất (1918) đã từng bƣớc biến Hoa Kỳ trở thành một ―đế quốc độc quyền‖ Tây bán cầu, tạo tiền đề vững chắc cho Hoa Kỳ lũng đoạn chính trƣờng thế giới từ cuối thế kỷ XIX, kéo dài suốt thế kỷ XX và cả những năm đầu thế kỷ XXI. Đối với châu Á và châu Âu, Hoa Kỳ đã từng bƣớc dính líu đến các khu vực này khi điều kiện trong nƣớc cho phép, đặc biệt là sau khi kết thúc Nội chiến (1861 – 1865), với nền kinh tế phát triển vƣợt trội, Mỹ cần có một thị trƣờng tƣơng ứng để thỏa mãn nhu cầu kinh tế của chủ nghĩa tƣ bản Mỹ. Do đó, Hoa Kỳ đã từng bƣớc thâm nhập vào châu Á với những chính sách ngoại giao đặc trƣng: buộc Nhật Bản mở cửa, kết thân với Thái Lan, tiến hành chiến tranh với Tây Ban Nha để tranh giành thuộc địa, tìm kiếm cơ hội mở rộng thị trƣờng ở châu Á bằng chính sách “Mở cửa” Trung Quốc… Tất cả chính sách ấy đã góp phần tạo dựng cho Hoa Kỳ một vị thế ngang hàng với các cƣờng quốc thế giới ở cựu lục địa. Từ đó, tạo điều kiện cho Hoa Kỳ tham gia giải quyết các vấn đề thế giới, kể cả ở ngay chính châu Âu trong và sau Chiến tranh thế giới thứ nhất. Vậy, đâu là nhân tố quyết định chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ đối với các khu vực Mỹ Latinh, châu Á, châu Âu trong giai đoạn 1865 - 1918? Nội dung cụ thể, thực chất và mục tiêu chính sách đối ngoại của Mỹ thời kỳ này là gì? Chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ có tác động nhƣ thế nào đến các chủ thể mà chính sách này hƣớng đến cũng nhƣ đến chính bản thân nƣớc Mỹ?... Với những vấn đề đặt ra ở trên, chính sách đối ngoại của Mỹ từ sau Nội chiến (1865) đến kết thúc Chiến tranh thế giới thứ nhất (1918) trở nên hấp dẫn và lôi cuốn sự đam mê của nhiều ngƣời trong giới nghiên cứu lịch sử nói chung và lịch sử quan 2 hệ quốc tế nói riêng. Điều thực sự có ý nghĩa nếu có đƣợc một công trình nghiên cứu cơ bản, có hệ thống về chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ trong giai đoạn đƣợc đề cập. Với mục đích góp phần nhìn nhận, lý giải các vấn đề phức tạp nêu trên, chúng tôi mạnh dạn chọn đề tài “Chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ từ sau Nội chiến đến kết thúc Chiến tranh thế giới thứ nhất (1865 - 1918)” làm luận án tiến sĩ sử học, chuyên ngành Lịch sử thế giới. Đây là đề tài có ý nghĩa khoa học và thực tiễn. Về góc độ khoa học, bằng việc tái hiện quá trình hình thành và phát triển chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ trong thời kỳ 1865 – 1918, luận án sẽ chỉ ra tiền đề, thành tựu và đặc điểm của chính sách đối ngoại Hoa Kỳ trong giai đoạn đƣợc đề cập. Đồng thời, từ việc tìm hiểu quá trình phát triển của nền ngoại giao Hoa Kỳ và quan hệ giữa Hoa Kỳ với các chủ thể liên quan, luận án cũng cố gắng làm sáng tỏ những tác động chính sách cả về phía Hoa Kỳ cũng nhƣ các nƣớc ở Mỹ Latinh, châu Á và châu Âu. Về góc độ thực tiễn, trong bối cảnh hiện nay, Việt Nam đang thực hiện chính sách đa phƣơng hóa, đa dạng hóa các mối quan hệ quốc tế nhằm đƣa đất nƣớc đi vào quỹ đạo phát triển ổn định, hòa bình. Tuy nhiên, trong quan hệ với các nƣớc lớn trên thế giới, nhất là với Hoa Kỳ, chúng ta càng phải nghiên cứu kỹ càng mọi mặt về quốc gia này, nhất là trong lĩnh vực ngoại giao. Có nhƣ thế chúng ta mới có những biện pháp hữu hiệu để vừa hợp tác vừa đấu tranh trong quan hệ với Hoa Kỳ - một đối tác đầy tiềm năng và cũng lắm thách thức, đúng nhƣ tinh thần của Paul Kennedy đã từng nói “Cách tốt nhất để nhận thức được tương lai sắp đến là nhìn lại một chút về quá khứ” [35; tr.118]. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích: Làm rõ mục tiêu và nội dung chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ từ sau Nội chiến đến kết thúc Chiến tranh thế giới thứ nhất (1865 – 1918) nhằm vƣơn lên ngang hàng với các cƣờng quốc và đứng đầu thế giới sau này. Nhiệm vụ: Trên cơ sở kế thừa những thành tựu của các học giả đi trƣớc, luận án hƣớng đến việc dựng lại bức tranh tổng thể và rút ra một số nhận xét về chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ đối với các khu vực trên thế giới thời kỳ 1865 - 1918 bằng các nhiệm vụ cụ thể sau đây: - Làm rõ cơ sở hoạch định chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ, bao gồm: kinh tế, chính trị, xã hội; bối cảnh quốc tế và khu vực… 3 - Nghiên cứu một cách có hệ thống những nội dung, điều chỉnh của chính sách đối ngoại Hoa Kỳ cũng nhƣ quá trình thực hiện chính sách đó đối với từng chủ thể cụ thể ở khu vực Mỹ Latinh, châu Á và châu Âu. - Rút ra một số nhận xét đánh giá về thành tựu, đặc điểm, tác động của chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ trong giai đoạn đƣợc đề cập. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tƣợng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của luận án là chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ từ sau Nội chiến đến kết thúc Chiến tranh thế giới thứ nhất (1865 - 1918), bao gồm các vấn đề cụ thể là: - Những nhân tố tác động đến sự hình thành chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ. - Nội dung, những điều chỉnh và quá trình thực hiện chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ đối với từng chủ thể cụ thể. - Những thành công, hạn chế, tác động nhiều mặt của việc thực hiện những chính sách này. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của luận án đƣợc xác định trên các phƣơng diện: Về mặt không gian: Luận án tập trung nghiên cứu chính sách đối ngoại của Mỹ đối với khu vực Mỹ Latinh, châu Á và châu Âu - các chủ thể mà Hoa Kỳ quan tâm trong giai đoạn từ sau Nội chiến đến kết thúc Chiến tranh thế giới thứ nhất (1865 – 1918). Về mặt thời gian: Phạm vi nghiên cứu của luận án là thời kỳ 1865 – 1918. Mốc mở đầu của đề tài là sau khi cuộc Nội chiến ở Mỹ kết thúc (1865). Từ đây, Hoa Kỳ đã liên tục phát triển lớn mạnh về kinh tế và đi kèm với nó là những chính sách đối ngoại nhằm đƣa Hoa Kỳ từng bƣớc vƣơn đến địa vị lãnh đạo thế giới. Tháng 11/1918, Chiến tranh thế giới thứ nhất kết thúc, Hoa Kỳ bƣớc ra khỏi cuộc chiến này với tƣ cách là nƣớc thắng trận. Trƣớc đó, ngày 8/1/1918, Tổng thống Mỹ W.Wilson đã đọc Thông điệp Liên bang trƣớc Quốc hội, nêu lên Mƣời bốn điểm (Fourteen Points) nhƣ là một giải pháp hòa bình cho thế giới sau chiến tranh, đồng thời lần đầu tiên xác nhận rõ ràng tham vọng lãnh đạo thế giới của Hoa Kỳ. Từ đây, chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ bƣớc sang một trang mới. Vì những lí do trên, chúng tôi giới hạn mốc cuối của luận án vào năm 1918. Tuy nhiên, trong một vài 4 trƣờng hợp cụ thể, luận án có thể kéo lùi về trƣớc hoặc sau thời gian đƣợc xác định để có cái nhìn logic và hợp lý hơn. Về vấn đề nghiên cứu: Luận án tập trung nghiên cứu quá trình hoạch định, thực thi và kết quả của chính sách đối ngoại Hoa Kỳ nhằm khống chế Mỹ Latinh (Cuba, Puerto Rico, Mexico…), mở rộng ảnh hƣởng ở châu Á (Nhật Bản, Philippines, Trung Quốc, Thái Lan, …) cũng nhƣ những can dự của Mỹ ở châu Âu khi giải quyết những vấn đề trong và sau Chiến tranh thế giới thứ nhất. Tuy nhiên, chính sách đối ngoại của Mỹ trong thời kỳ 1865 – 1918 đƣợc triển khai rất rộng và phức tạp, trong khuôn khổ của luận án và sự giới hạn về điều kiện, nên chúng tôi chỉ tập trung nghiên cứu ở một số các chủ thể tiêu biểu nhƣ trên. Về tên gọi Hợp chúng quốc Mỹ hay Hoa Kỳ: Nƣớc Mỹ (tên đầy đủ là Hợp chúng quốc Mỹ, hay Hoa Kỳ) cho đến nay có lịch sử gần 240 năm, là kết quả của cuộc Chiến tranh giành độc lập của 13 bang thuộc địa ở Bắc Mỹ chống lại đế quốc Anh. Trên cơ sở đó, 13 bang thuộc địa đã ra bản Tuyên ngôn độc lập vào ngày 4/7/1776, chính thức khai sinh Hợp chúng quốc Mỹ (The United States of America). Trong cách sử dụng tên gọi nƣớc Mỹ ở Việt Nam từ trƣớc đến nay vẫn phổ biến cách gọi Mỹ, Hoa Kỳ hay đầy đủ hơn là Hợp chúng quốc Mỹ hoặc Hợp chúng quốc Hoa Kỳ. Cách gọi sau này là dựa vào cách dịch từ nƣớc ngoài, mà ở đây, là từ Hán Việt để phần nào thể hiện Mỹ là một đất nƣớc đa chủng tộc. Tên gọi Hoa Kỳ có nghĩa là “cờ hoa”, do đó một số ngƣời còn gọi nƣớc Mỹ là “xứ cờ hoa”. Trong Hiệp định Paris ký vào năm 1973 nhằm lập lại hòa bình ở Việt Nam, từ “Hợp chúng quốc Hoa Kỳ” đã đƣợc hai quốc gia chính thức sử dụng để đề cập đến các vấn đề, nội dung của hiệp định [31; tr.13]. Do vậy, trong luận án có lúc chúng tôi dùng “Mỹ”, có lúc dùng “Hoa Kỳ” để chỉ tên gọi chính thức của đất nƣớc này và cả hai tên gọi đều có giá trị nhƣ nhau. 4. Nguồn tài liệu Tài liệu chính đƣợc sử dụng trong luận án này bao gồm các nguồn sau: - Các tƣ liệu gốc cung cấp những thông tin chính thức và độ tin cậy cao nhƣ các bài phát biểu, diễn văn, thông điệp liên bang của tổng thống Hoa Kỳ; hiệp ƣớc ký kết giữa Hoa Kỳ với các nƣớc nhƣ Nhật Bản, Trung Quốc, các nƣớc Mỹ Latinh; các công điện, thƣ từ của quan chức ngoại giao. Nguồn tƣ liệu này bao gồm các tập tƣ 5 liệu gốc do Bộ Ngoại giao Mỹ công bố, trong các công trình tuyển chọn tƣ liệu về lịch sử Mỹ, trên các website của Thƣ viện Quốc hội Mỹ, của các trƣờng đại học… - Các công trình chuyên khảo của một số quan chức trực tiếp tham gia vào quá trình hoạch định chính sách và thực thi chính sách đối ngoại Mỹ nhƣ G. Kennan, Samuel Flagg Bemis, Jerald A.Comb…. - Các công trình nghiên cứu của các học giả trong và ngoài nƣớc có giá trị tham khảo về nội dung thông tin, quan điểm đánh giá và cách tiếp cận nhiều chiều liên quan đến chủ đề nghiên cứu của luận án. Các nguồn tài liệu để thực hiện luận án chủ yếu bằng tiếng Việt hoặc tiếng Anh; đƣợc thể hiện dƣới dạng bài viết hay sách của các tác giả ngƣời Việt hoặc ngƣời Mỹ. Các công trình của các tác giả Nhật Bản, Trung Quốc, Thái Lan,… chủ yếu đƣợc khai thác qua bản dịch bằng tiếng Việt hoặc tiếng Anh do sự hạn chế về năng lực ngoại ngữ của tác giả luận án. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phƣơng pháp luận Luận án đƣợc thực hiện trên cơ sở quán triệt sâu sắc chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lênin. Đây là nền tảng để chúng tôi xử lý các nguồn tƣ liệu nhằm phân tích, đánh giá các sự kiện, các vấn đề cốt yếu trong chính sách đối ngoại đối với các chủ thể mà Hoa Kỳ quan tâm trong giai đoạn đặt ra của luận án. Theo đó, phƣơng pháp luận này đƣợc vận dụng để xem xét, nhìn nhận sự vận động và phát triển chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ trong hơn 50 năm sau Nội chiến. 5.2. Phƣơng pháp nghiên cứu “Chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ từ sau Nội chiến đến kết thúc Chiến tranh thế giới thứ nhất (1865 – 1918)” là một đề tài lịch sử, do vậy các phƣơng pháp nghiên cứu chuyên ngành nhƣ phƣơng pháp lịch sử, phƣơng pháp logic là những phƣơng pháp căn bản đƣợc sử dụng trong luận án. Bằng phƣơng pháp lịch sử, luận án sẽ tái hiện lại quá trình hoạch định và thực thi chính sách đối ngoại của Mỹ trong thời kỳ 1865 – 1918 theo trình tự thời gian với những nội hàm cụ thể của nó. Bằng phƣơng pháp logic, trên cơ sở các nguồn tƣ liệu có đƣợc, luận án sẽ khái quát hóa, hệ thống hóa những giai đoạn phát triển chủ yếu của chính sách đối ngoại Mỹ cũng nhƣ lý giải đƣợc các căn nguyên, các nhân tố chi phối chính sách của Mỹ đối với từng chủ thể nhất định. 6 Ngoài ra, để làm sáng rõ yêu cầu đặt ra, các phƣơng pháp nghiên cứu liên ngành trong nghiên cứu quốc tế nhƣ phân tích tổng thể và toàn cục nội dung và sự kiện, phân tích so sánh, hệ thống hóa, … cũng đƣợc vận dụng trong luận án. Việc kết hợp các phƣơng pháp nêu trên cho phép xem xét quá trình định hình và thực hiện chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ trong giai đoạn 1865 – 1918 nhƣ một cấu trúc gồm nhiều thành tố cấu thành. Điều đó giúp cho chúng ta nhận thức đƣợc cội nguồn, tính chất, đặc điểm, tác động của chính sách đối ngoại mà Hoa Kỳ thực thi đối với các chủ thể liên quan trong giai đoạn nghiên cứu của luận án. 6. Đóng góp của luận án Trên cơ sở kế thừa thành quả nghiên cứu của các công trình trong và ngoài nƣớc, đóng góp của luận án chủ yếu ở những mặt sau đây: 6.1.Về mặt khoa học Thứ nhất, tái hiện bức tranh tổng thể về chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ từ sau Nội chiến đến kết thúc Chiến tranh thế giới thứ nhất (1865 – 1918) một cách khách quan và chân thực. Thứ hai, tập trung phân tích, luận giải những căn nguyên, mục đích, các yếu tố cấu thành cũng nhƣ nội dung cơ bản và tác động của việc thực thi chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ trong giai đoạn nghiên cứu. Từ đó, luận án rút ra những đặc điểm cơ bản của chính sách đối ngoại Mỹ, góp phần nhận thức một cách chân xác, sâu sắc hơn về nền ngoại giao của Hoa Kỳ trong lịch sử. Thứ ba, đóng góp vào việc tìm hiểu một phần lịch sử của một số nƣớc, nhất là các nƣớc Mỹ Latinh – khu vực vẫn còn xa lạ với giới nghiên cứu sử học ở Việt Nam. Thứ tư, luận án góp phần vào việc nghiên cứu về lịch sử Mỹ nói chung, lịch sử quan hệ quốc tế của Mỹ nói riêng. Do vậy, luận án sẽ là tài liệu tham khảo cho công tác giảng dạy và học tập của sinh viên, học viên cùng những ai quan tâm đến chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ trong lịch sử. 6.2. Về mặt thực tiễn Thứ nhất, trên cơ sở nghiên cứu về chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ trong thời kỳ 1865 – 1918, luận án nêu lên một số nhận thức cần thiết về nền ngoại giao cũng nhƣ những phƣơng cách ngoại giao mà Hoa Kỳ đã áp dụng để vƣơn tới địa vị quyền lực thế giới trong giai đoạn trên. Thứ hai, từ những kinh nghiệm lịch sử trong quá trình tiếp nhận chính sách đối ngoại Mỹ của các nƣớc liên quan, luận án sẽ là những hàm ý cần thiết cho việc hoạch 7 định chính sách đối ngoại của Việt Nam đối với Hoa Kỳ. Điều này thực sự có ý nghĩa trong bối cảnh Việt Nam và Hoa Kỳ đã xây dựng đƣợc mối quan hệ đối tác toàn diện. Song, trong quan hệ với Mỹ - một quốc gia có vai trò và vị trí quan trọng trên trƣờng thế giới mà Việt Nam cần có quan hệ nhiều hơn, rộng hơn cả ở cấp độ nhà nƣớc lẫn nhân dân, những kinh nghiệm lịch sử vẫn luôn cần thiết cho mối quan hệ không phải lúc nào cũng hài hòa về lợi ích giữa hai nƣớc. 7. Bố cục của luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, nội dung chính của luận án bao gồm 4 chƣơng: Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu Chương 2. Cơ sở hoạch định chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ từ sau Nội chiến đến kết thúc Chiến tranh thế giới thứ nhất (1865 – 1918). Chương 3. Chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ đối với một số khu vực tiêu biểu thời kỳ 1865 – 1918. Chương 4. Một số nhận xét về chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ thời kỳ 1865 - 1918. 8 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU Chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ từ lâu là đối tƣợng quan tâm nghiên cứu của nhiều học giả và các nhà hoạch định chính sách ở cả trong và ngoài nƣớc. Nhìn chung, có rất nhiều công trình khoa học nghiên cứu về các khía cạnh của chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ. Trong phạm vi những công trình và tài liệu có thể tiếp cận đƣợc, chúng tôi xin nêu một số nét chính về vấn đề này theo hai hƣớng nhƣ sau: 1.1. Thực trạng nghiên cứu vấn đề khoa học ở trong nƣớc 1.1.1. Giai đoạn trƣớc năm 1975 Từ lâu, các nhà sử học Việt Nam đã quan tâm nghiên cứu về Hoa Kỳ nói chung, chính sách đối ngoại nói riêng. Từ trƣớc năm 1975, ở miền Bắc Việt Nam, việc nghiên cứu về Hoa Kỳ, nhất là chính sách đối ngoại của quốc gia này đối với các nƣớc xung quanh đã phần nào đƣợc chú ý. Sớm nhất có thể là công trình “Châu Mỹ Latinh đấu tranh cho độc lập dân tộc và dân chủ‖ của Hà Tá, xuất bản năm 1961 bởi Nhà xuất bản Sự thật, Hà Nội. Thông qua việc mô tả cuộc đấu tranh vì độc lập dân tộc và dân chủ của nhân dân các nƣớc Mỹ Latinh, cuốn sách cũng đã chỉ ra sự can thiệp của đế quốc Mỹ vào Mỹ Latinh – một khu vực đƣợc Mỹ xem là “sân sau” của mình. Tiếp theo đó là các bài báo đăng trên các tạp chí, thông báo khoa học đề cập đến chính sách xâm nhập của Mỹ vào các nƣớc thông qua con đƣờng của chủ nghĩa thực dân kiểu mới đối với các khu vực Mỹ Latinh, Đông Nam Á, Đông Á…. Có thể điểm qua các bài viết nhƣ “Chính sách nô dịch của đế quốc Mỹ và sự phá sản của nó ở Mỹ Latinh” (1962) của Võ Văn Nhung; ―Quá trình xâm lược của Mỹ vào Cuba từ hơn một thế kỷ nay” (1963) của Văn Lạc; ―Nhìn lại con đường xâm lược của chủ nghĩa đế quốc Mỹ trong thời kỳ lịch sử cận đại” (1966), “Bước đầu xâm nhập của Mỹ vào Đông Nam Á” (1969) của Vũ Dƣơng Ninh; ―Một trăm năm đấu tranh vì độc lập tự do của nhân dân Cuba anh hùng” (1968) của Phạm Xuân Nam… Các bài viết kể trên đã phần nào đề cập đến quá trình xâm nhập, xâm lƣợc của Mỹ vào các khu vực trên thế giới nhƣ Đông Nam Á, Mỹ Latinh với Cuba là đối tƣợng đầu tiên. Ở miền Nam việc nghiên cứu về Hoa Kỳ và chính sách đối ngoại Mỹ cũng đƣợc chú ý. Nhiều công trình về Hoa Kỳ của các tác giả nƣớc ngoài đã đƣợc tiến hành dịch thuật nhƣ “Những tài liệu căn bản về lịch sử Mỹ” (1969) của Richard 9 Morris do Việt Nam khảo dịch xã ấn hành; “Lịch sử Mỹ” (1972) của Franck L. Schoell. Hai công trình này đã tập trung trình bày lịch sử phát triển của Hoa Kỳ từ khi C. Columbus phát hiện ra châu Mỹ đến những năm 50 của thế kỷ XX. Một số vấn đề về chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ cũng đƣợc ít nhiều nhắc đến trong hai công trình này. Đồng thời, trong thời kỳ này cũng xuất hiện một số công trình chuyên khảo về quan hệ quốc tế và chính sách đối ngoại của Mỹ nhƣ ―Hội nghị Tê hê ran (28-111942 – 1-12-1943” (1962) của Nhà xuất bản Sự thật; “Châu Mỹ Latinh giữa gấu và diều hâu” (1969) của Đỗ Vũ, Nhà xuất bản Thái độ, Sài Gòn; “Lịch sử chính trị và bang giao quốc tế” (2 tập, 1972) của Hoàng Ngọc Thành do Nhà xuất bản Lửa thiêng ấn hành với hai cuốn. Cuốn I tƣờng thuật tình hình chính trị tại nhiều quốc gia trên thế giới cũng nhƣ mối bang giao giữa các cƣờng quốc trong giai đoạn 1818 – 1939 và những nguyên nhân gây ra Chiến tranh thế giới thứ hai. Nội dung của cuốn II là tình hình thế giới sau năm 1945, những sự thay đổi về chính trị ở phƣơng Tây và phƣơng Đông cũng nhƣ sự tranh chấp giữa hai siêu cƣờng Hoa Kỳ và Liên Xô. Song đáng tiếc là những nội dung mà luận án cần lại nằm ở khoảng thời gian trƣớc của công trình này. 1.1.2. Giai đoạn sau năm 1975 Sau khi đất nƣớc thống nhất, việc nghiên cứu về Hoa Kỳ nói chung, chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ nói riêng đƣợc chú ý nhiều hơn, phạm vi và vấn đề nghiên cứu cũng rộng hơn. Điều này đặc biệt nổi rõ trong những năm đầu thập niên 1990. Dƣới tác động của công cuộc Đổi mới, nhất là đổi mới trong chính sách đối ngoại, Việt Nam đã tích cực mở cửa, chủ động hội nhập quốc tế. Hơn nữa, những bƣớc cải thiện trong quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ với những sự kiện quan trọng nhƣ việc Mỹ bãi bỏ cấm vận (1994), bình thƣờng hóa và thiết lập quan hệ ngoại giao giữa hai nƣớc (1995) đã mở ra một giai đoạn mới trong nghiên cứu về Hoa Kỳ ở Việt Nam. Nhiều tổ chức nghiên cứu, giảng dạy về Hoa Kỳ đã đƣợc thành lập. Đồng hành với nó là nhiều công trình nghiên cứu đã đƣợc công bố. Thêm vào đó, nhiều công trình nghiên cứu của các học giả nƣớc ngoài đã đƣợc dịch sang tiếng Việt… Tựu chung lại, có thể chia các công trình này thành ba nhóm nhƣ sau: Trong nhóm thứ nhất, các công trình nghiên cứu mang tính tổng thể về Mỹ hoặc dành một phần dung lượng đáng kể để bàn về Hoa Kỳ nhƣ “Lịch sử nước Mỹ” (1994) của Lê Minh Đức và Nguyễn Nghị, Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin, Hà 10 Nội; “Lịch sử thế giới cận đại‖ (1998) của Vũ Dƣơng Ninh, Nguyễn Văn Hồng, “Lược sử nước Mỹ” (2000) của Vƣơng Kính Chi; “Lịch sử thế giới hiện đại” (2003) của Nguyễn Anh Thái (cb); “Một số chuyên đề lịch sử thế giới (tập II)” (2006) của Vũ Dƣơng Ninh và Nguyễn Văn Kim (cb);“Liên bang Mỹ, đặc điểm văn hóa xã hội” (2005) của Nguyễn Thái Yên Hƣơng; “Hồ sơ văn hóa Mỹ‖ (2006) của Hữu Ngọc; “Các vấn đề nghiên cứu về Hoa Kỳ” (2011) của Nguyễn Thái Yên Hƣơng, Đỗ Minh Tuấn (Cb). Các công trình kể trên mặc dù có dành một dung lƣợng không nhiều để nói về chính sách đối ngoại của Mỹ và vẫn đang còn ở dạng khái quát, song các tác phẩm này đã cung cấp những kiến thức phong phú về nhiều mặt của đất nƣớc Hoa Kỳ, qua đó trang bị cho ngƣời đọc một cái nhìn tổng thể về vấn đề mà luận án đặt ra. Đặc biệt, công trình ―Các vấn đề nghiên cứu về Hoa Kỳ” đã tập hợp đƣợc 61 bài viết của nhiều tác giả khác nhau và đƣợc phân chia theo 4 chƣơng chính: lịch sử, văn hóa và xã hội Hoa Kỳ; Hệ thống chính trị, pháp luật Hoa Kỳ; Kinh tế Hoa Kỳ; Chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ. Trong phần về chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ với 18 bài viết, đáng chú ý là nhóm bài: “Ý nghĩa của lobby đối với chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ” (Bùi Phƣơng Lan), “Vấn đề nhân quyền trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ” (Tạ Minh Tuấn), “Chiến lược toàn cầu của Hoa Kỳ sau Chiến tranh Lạnh” (Nguyễn Vũ Tùng), “Thực chất của cái gọi là “thúc đẩy dân chủ” ở nước ngoài của Hoa Kỳ” (Nguyễn Thành Lợi), “Hoạt động ngoại giao nhân dân của Hoa Kỳ” (Nguyễn Thị Thanh Thủy), “Chính sách của Hoa Kỳ đối với khu vực châu Á” (Luận Thùy Dƣơng)… Những bài viết này đã phần nào mổ xẻ những khía cạnh cũng nhƣ những chính sách cụ thể trong đối ngoại của Hoa Kỳ. Tuy nhiên, đặc điểm chung của các công trình kể trên là không hoặc đề cập một cách hạn chế về chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ từ sau Nội chiến đến kết thúc Chiến tranh thế giới thứ nhất (1865 – 1918), mà trái lại tập trung nhiều vào một thời kỳ lịch sử khác – thời kỳ sau Chiến tranh Lạnh. Trong nhóm thứ hai, gồm các công trình nghiên cứu về chính sách đối ngoại của Mỹ trong tổng thể các mối quan hệ quốc tế trên thế giới. Có thể kể đến một số công trình tiêu biểu nhƣ: “Lịch sử quan hệ quốc tế (1917 – 1945)” (2002) của Lê Văn Quang; “Lịch sử quan hệ quốc tế từ đầu thời Cận đại đến kết thúc Thế chiến II”, (2005) Vũ Dƣơng Ninh (Cb); “Lịch sử quan hệ quốc tế - tập 1” (2005) Vũ Dƣơng Ninh (Cb) cùng các tác giả Phan Văn Ban, Nguyễn Văn Tận; “Chiến tranh thế giới thứ hai” (2005) của Nguyễn Huy Quý; “Chính sách đối ngoại của một số 11 nước lớn trên thế giới” (2008) của Phạm Minh Sơn (Cb), “Giáo trình Quan hệ quốc tế ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương” (2014) của Phạm Quang Minh. Nhìn chung, các công trình kể trên đã dành một phần dung lƣợng trong tổng thể chung để nói về chính sách đối ngoại và quan hệ quốc tế của Hoa Kỳ. Tuy nhiên, đa phần các công trình chỉ đề cập đến những vấn đề về quan hệ quốc tế trong thời kỳ gần đây mà ít có những khảo cứu về chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ trong giai đoạn mà luận án đề cập. Riêng trong cuốn ―Lịch sử quan hệ quốc tế từ 1917 đến 1945”, tác giả Lê Văn Quang đã dành một phần nhỏ để nói về lập trƣờng của Mỹ trong Hội nghị Versailles với Chƣơng trình 14 điểm của Tổng thống W.Wilson, trong đó điểm cuối cùng là chủ trƣơng thành lập Hội Quốc liên (League of Nations) nhằm mục tiêu đảm bảo cho hòa bình, an ninh quốc tế, tránh cho loài ngƣời khỏi nguy cơ của một cuộc chiến tranh thế giới mới. Tuy nhiên, tác giả cho rằng ―thực chất của vấn đề là ở chỗ, Mỹ muốn thông qua tổ chức này để lãnh đạo thế giới trước hết bằng sức mạnh kinh tế và chính trị của mình” [55; tr.42]. Đa phần còn lại của cuốn sách đều dành dung lƣợng lớn để nói về quan hệ quốc tế, trong đó có Mỹ nhƣng ở vào các giai đoạn sau. Bên cạnh đó, trong thời gian gần đây cũng xuất hiện một số các công trình chuyên khảo, tập trung nghiên cứu về một số vấn đề cơ bản trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ hay một số mối quan hệ giữa Mỹ với một vài nƣớc cụ thể, tuy nhiên với số lƣợng không nhiều. Có thể kể đến một số công trình nhƣ ―Can thiệp nhân đạo trong chính sách đối ngoại của Mỹ” (2005) của Nguyễn Thái Yên Hƣơng (Cb) đi vào phân tích việc sử dụng vấn đề nhân đạo để can thiệp vào các nƣớc nhƣ là một phƣơng cách trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ. Cuốn “Góp phần tìm hiểu lịch sử quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ” (2006) của Phạm Xanh đã khảo cứu về những cơ hội lịch sử bị bỏ lỡ trong quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ cũng nhƣ những cải thiện, chuyển biến trong quan hệ giữa hai nƣớc trong thời gian gần đây…. Đề cập đến chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ cũng nhƣ một số vấn đề nổi lên trong quan hệ giữa Mỹ với các nƣớc trên thế giới cũng là nội dung đƣợc các tác giả quan tâm trong công trình đăng tải trên các tạp chí Châu Mỹ ngày nay, Nghiên cứu Đông Nam Á, Nghiên cứu Nhật Bản và Đông Bắc Á, Nghiên cứu Lịch sử.... Có thể nêu một số bài viết tiêu biểu dƣới đây: Vào năm 1995, tác giả Nguyễn Quốc Hùng có bài “Franklin D.Roosevelt và Chiến tranh thế giới thứ II (1939 – 1945)” đăng trên Châu Mỹ ngày nay, số 2 đã tập trung đề cập đến chính sách của Mỹ dƣới thời Tổng thống F.Roosevelt trong Chiến 12 tranh thế giới thứ hai. Năm 1998, công trình của Cao Minh Chơng trên Tạp chí Nghiên cứu Đông Nam Á là “Cuộc chiến tranh Philippin – Mỹ 1899 – 1903” đã điểm lại những nét chính của cuộc chiến tranh ở Philippines cũng nhƣ những can thiệp của ngƣời Mỹ vào đất nƣớc này. Các bài viết “Xu hướng chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ trong lịch sử” (1999) của Lê Thu Hằng; ―Các luận điểm và biểu hiện của Học thuyết sứ mệnh bành trướng trong chính sách đối ngọai của Hoa Kỳ” (2008) của Nguyễn Lan Hƣơng, ―Những cơ sở phát triển chủ nghĩa quốc gia – dân tộc Mỹ từ sau Nội chiến đến trước Chiến tranh thế giới lần I” (2010) của Nguyễn Ngọc Dung đã chỉ ra những cơ sở, xu hƣớng, luận điểm và biểu hiện của chủ nghĩa biệt lệ, chủ nghĩa bành trƣớng…trong chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ. Đây là hai khuynh hƣớng cho sự lựa chọn chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ trong lịch sử. Trong nhóm thứ ba, bao gồm những công trình đề cập đến chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ qua các giai đoạn hoặc các chủ thể khác nhau, nhƣ ―Chính sách đối ngoại của Mỹ giai đoạn 1865 - 1904” (2007) của Trần Thiện Thanh; “Những chuyển biến trong quan hệ đối ngoại của Hoa Kỳ giai đoạn 1870 – 1900” (2008) của Nguyễn Ngọc Dung; “Nhật Bản trong chính sách đối ngoại của Mỹ trước năm 1905” (2009) của Trần Thiện Thanh đã khảo cứu về những chính sách cụ thể cũng nhƣ những chuyển biến của nền ngoại giao Hoa Kỳ thời kỳ sau Nội chiến cho đến những năm đầu thế kỷ XX. Đó chính là những thay đổi trong quan hệ giữa Hoa Kỳ với các cƣờng quốc châu Âu tại châu Mỹ, với Mexico, với các nƣớc trong khu vực châu Á – Thái Bình Dƣơng (CA-TBD) nhƣ Triều Tiên, Nhật Bản, Philippines. Tất cả sự chuyển biến đó đều nhằm mục tiêu bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, bành trƣớng lãnh thổ, từng bƣớc xác lập vị thế và ảnh hƣởng của Hoa Kỳ đối với Mỹ Latinh, đồng thời hƣớng sang châu Á. Hay vấn đề chính sách đối ngoại của Mỹ đối với từng khu vực, chủ thể nhất định cũng đƣợc đề cập trong bài “Tóm tắt chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ với Mỹ Latinh từ Tổng thống F.D.Roosevelt cho tới Tổng thống William Jefferson Clinton” (2006) của Nguyễn Lan Hƣơng. Ở một khía cạnh khác, trong bài ―Vai trò của Mỹ ở khu vực Mỹ Latinh” (2005), tác giả Đỗ Minh Tuấn đã chỉ ra những vai trò nổi bật của Mỹ ở khu vực Mỹ Latinh – nơi đƣợc xem là “sân sau” của Hoa Kỳ. Đối với khu vực châu Á, tác giả Nguyễn Văn Tận đã có những kiến giải về chính sách của Mỹ đối với Nhật Bản, Philippines, Trung Quốc trong bài “Nhìn lại chính sách châu Á của Mỹ từ nửa sau những năm 50 của thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX” (2007). 13