BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Trần Thị Thanh Hoa
VẤN ĐỀ ALSACE VÀ LORRAINE TRONG
QUAN HỆ ĐỨC-PHÁP TỪ 1871 ĐẾN 1919
LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ
Thành phố HồChí Minh – 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Trần Thị Thanh Hoa
VẤN ĐỀ ALSACE VÀ LORRAINE TRONG
QUAN HỆ ĐỨC-PHÁP TỪ 1871 ĐẾN 1919
Chuyên ngành
Mã số
: Lịch sử thế giới
: 60 22 03 11
LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. LÊ PHỤNG HOÀNG
Thành phố Hồ Chí Minh – 2014
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là đề tài nghiên cứu do tôi thựchiện.
Kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn chưa từng công bố ở các
công trình nghiên cứu khác.
Tôi xin chịu trách nhiệm về đề tài nghiên cứu của mình.
Tác giả luận văn
Trần Thị Thanh Hoa
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu Trường Đại học Sư phạm Thành
phố Hồ Chí Minh, Phòng Khoa học Công nghệ - Sau Đại học, quý thầy cô Khoa
Sử cùng tất cả các anh chị em học viên đã nhiệt tình giúp đỡ tôi hoàn thành luận
văn.
Tôi xin đặc biệt tỏ lòng kính trọng và biết ơn đến Tiến sĩ Lê Phụng Hoàng,
Người đã tận tình chỉ bảo và hướng dẫn cho tôi trong quá trình học tập, nghiên
cứu và thực hiện luận văn này.
Tuy chỉ được nghiên cứu trong thời gian ngắn, nhưng với sự giúp đỡ tận tình
của quý thầy cô, sự hỗ trợ của bạn bè, đồng nghiệp, gia đình, sự cố gắng hết sức
mình, tôi đã có điều kiện tiếp thu được kiến thức và phương pháp nghiên cứu vô
cùng quý báu để hoàn thành luận văn này.
Một lần nữa xin chân thành cảm ơn!
Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 28 tháng 9 năm 2014
Trần Thị Thanh Hoa
MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Mục lục
MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1
1. Lí do chọn đề tài ..........................................................................................................1
2. Lịch sử nghiên cứu đề tài ............................................................................................2
3. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................................6
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ...................................................................................6
5. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................................6
6. Đóng góp của đề tài .....................................................................................................7
7. Bố cục của luận văn ....................................................................................................7
Chương 1.ALSACE VÀ LORRAINE TỪ NĂM 58 TRƯỚC CÔNG
NGUYÊN ĐẾN CHIẾN TRANH PHÁP-PHỔ ............................................ 8
1.1 . Alsace ....................................................................................................................8
1.1.1.
Tên gọi .............................................................................................................8
1.1.2.
Thời kì thuộc xứ Gaul, La Mã và một số dân tộc khác ...................................8
1.1.3.
Hòa ước Verdun và các hòa ước khác ảnh hưởng đến Alsace ......................14
1.1.4.
Giấc mơ về một “Middle Kingdom” .............................................................15
1.1.5.
Chiến tranh Ba mươi năm và Hiệp ước Hòa bình Westphalia ......................19
1.2. Lorraine .................................................................................................................29
1.2.1.
Tên gọi ...........................................................................................................29
1.2.2.
Quá trình hình thành vùng đất Lorraine ........................................................30
1.2.3.
Lorraine trong tham vọng của xứ Burgundy .................................................33
1.2.4.
Lorraine ở châu Âu ........................................................................................36
1.3. Alsace và Lorraine trong cuộc chiến tranh Pháp-Phổ. Hiệp ước Frankfort ..........41
1.3.1.
Alsace và Lorraine trong cuộc chiến tranh Pháp-Phổ ...................................41
1.3.2.
Hiệp ước Frankfort. .......................................................................................44
TIỂU KẾT .......................................................................................................... 45
Chương 2. ALSACE VÀ LORRAINE TRONG QUAN HỆ ĐỨC-PHÁP
SAU CHIẾN TRANH PHÁP-PHỔ ĐẾN NĂM 1910 ................................ 47
2.1. Quan hệ quốc tế ở châu Âu cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX ................................47
2.2. Alsace và Lorraine trong quan hệ Đức – Pháp từ năm 1871 đến năm 1910 ..........50
2.2.1. Tình hình Alsace và Lorraine sau chiến tranh Pháp – Phổ ...............................50
2.2.2. Nguyên nhân Đức sáp nhập Alsace và Lorraine ...............................................53
2.2.3. Hoạt động của Đức ở Alsace và Lorraine 1871-1910 ......................................62
TIỂU KẾT .......................................................................................................... 80
Chương 3. ALSACE VÀ LORRAINE TRONG QUAN HỆ ĐỨC-PHÁP TỪ
NĂM 1911 ĐẾN NĂM 1919 ......................................................................... 82
3.1. Alsace và Lorraine trước chiến tranh thế giới thứ nhất ..........................................82
3.1.1. Hiến pháp năm 1911 .........................................................................................82
3.1.2. Sự cố ở xưởng đúc gang Graffenstaden ............................................................86
3.1.3. Sự cố vật kỉ niệm của Alsace và Lorraine ........................................................88
3.1.4. Khủng hoảng Zabern năm 1913 ........................................................................89
3.2. Alsace và Lorraine trong chiến tranh thế giới thứ nhất ..........................................93
3.2.1. Pháp, Đức trong chiến tranh thế giới thứ nhất ..................................................93
3.2.2. Alsace và Lorraine trong Chiến tranh thế giới thứ nhất ...................................95
3.3. Alsace và Lorraine sau Chiến tranh thế giới thứ nhất ..........................................102
3.3.1. Alsace và Lorraine từ năm 1919 đến trước Chiến tranh thế giới thứ hai .......102
3.3.2. Alsace và Lorraine trong Chiến tranh thế giới thứ hai đến nay ......................107
TIỂU KẾT ........................................................................................................ 110
KẾT LUẬN ...................................................................................................... 112
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 115
PHỤ LỤC ......................................................................................................... 118
1
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Lục địa châu Âu đã trải qua quá trình hình thành và phát triển với nhiều
biến cố và sự kiện lịch sử. Nó đóng vai trò quan trọng trong tiến trình lịch sử thế
giới. Trong quá trình hình thành và phát triển, Đức và Pháp dần dần trở thành
hai quốc gia đóng vai trò quan trọng trong việc chi phối quan hệ quốc tế ở khu
vực này. Và mối quan hệ giữa hai đại cường cũng có ảnh hưởng mạnh mẽ đến
lục địa châu Âu.
Cuộc đấu tranh giành quyền thống trị ở châu Âu hay tranh chấp chủ quyền
lãnh thổ là hai trong những nguyên nhân dẫn đến những mối quan hệ căng thẳng
giữa các quốc gia. Trong đó, quan hệ giữa Đức và Pháp tính đến thời điểm hiện
tại vẫn chưa tìm được lời nói chung cho một mối quan hệ hòa bình.Mối quan hệ
của hai nước chịu sự chi phối từ cuộc tranh chấp các vùng đất Alsace và
Lorraine.Đây là một cuộc tranh chấp lâu dài trong lịch sử hình thành hai quốc
gia này cũng như quá trình hình thành các quốc gia khác ở châu Âu.
Vùng đất luôn là điểm nóng trong mối quan hệ Đức – Pháp được nhắc đến
ở đây là vùng đất Alsace và Lorraine. Sau nhiều lần đổi chủ thông qua hàng loạt
các hiệp ước trong lịch sử, đến năm 1871, hai vùng đất này được sáp nhập vào
vương quốc Đức. Sự tranh chấp hai vùng đất Alsace và Lorraine không chỉ vì
vấn đề lịch sử của nó mà cả hai nước muốn chiếm lấy một vùng đất được trời
phú cho tài nguyên thiên đa dạng, đặc biệt là sắt cũng như vì nó có vị trí địa
chiến lược quan trọng đối với cả hai quốc gia.
Ngoài ra, vấn đề dân cư ở đây cũng là một trong những nguyên nhân gây
tranh chấp. Vùng đất này đều có người Pháp và người Đức sinh sống. Đặc biệt
2
hơn, cả hai quốc gia đều muốn hướng đến khẳng định chủ quyền dân tộc đối với
khu vực này.
Mối quan hệ giữa nước Đức và nước Pháp xoay quanh hai vùng đất Alsace
và Lorraine có thể được đề cập trong nhiều tài liệu khác nhau nhưng nhìn chung
chưa được nghiên cứu nhiều ở Việt Nam.
Mặt khác, vấn đề Alsace và Lorraine lại được đề cập khá nhiều trong lịch
sử phổ thông thời kì cận đại về lịch sử của nước Pháp và nước Đức. Việc nghiên
cứu đề tài này phần nào sẽ giúp thấy rõ chủ quyền dân tộc của Pháp và Đức đối
với hai vùng đất này. Ngoài ra, đề tài còn phục vụ đắc lực cho việc nghiên cứu
về quan hệ hai nước và giảng dạy chương trình phổ thông.
Do đó, nghiên cứu vấn đề Alsace và Lorraine trong quan hệ Đức – Pháp từ
năm 1871 đến năm 1919 để nhằm thấy rõ vùng lãnh thổ Alsace và Lorraine có
vai trò quan trọng như thế nào đối với quan hệ hai nước.
2. Lịch sử nghiên cứu đề tài
Quan hệ Đức – Pháp là một trong những mối quan hệ chi phối cục diện
chính trị châu Âu thời cận đại lúc bấy giờ. Sau cuộc chiến tranh Pháp – Phổ
chấm dứt, Pháp bại trận và phải nhường tỉnh Alsace và một phần của tỉnh
Lorraine cho Phổ, sau này là vương quốc Đức. Chính sự kiện này làm cho mối
quan hệ của Đức – Pháp từ năm 1871 đến kết thúc Chiến tranh thế giới thứ nhất
chủ yếu xoay quanh hai vùng đất này.
Ở Việt Nam, tài liệu nghiên cứu về quan hệ Đức – Pháp giai đoạn 18711919 tương đối ít nên tài liệu nghiên cứu về vấn đề này càng ít hơn. Ngược lại,
vấn đề này lại được các sử gia Âu – Mĩ nghiên cứu khá nhiều, có thể kể đến một
số công trình sau đây.
3
Đầu tiên phải kể đến tác phẩm Alsace and Lorraine from Caesar to Kaiser
58 B.C-1871 A.D của Ruth Putnam tái bản lần hai vào năm 1915. Tác phẩm là
một công trình đồ sộ nghiên cứu về hai tỉnh Alsace và Lorraine dưới thời đại của
Đại đế Caesar đến sự cai trị của các vị vua Đức. Đó là một khoảng thời gian khá
dài, kéo dài từ đầu thời Trung đại đến bước sang thời Cận đại của lịch sử châu
Âu lục địa. Tác giả đã tách Alsace và Lorraine thành hai phần riêng biệt để
nghiên cứu. Tác phẩm đã dựng lại bức tranh tổng thể về Alsace và Lorraine qua
các hiệp ước phân chia khu vực ảnh hưởng ở lục địa châu Âu. Do đó, chủ nhân
của hai vùng đất này cũng thay đổi liên tục theo các hiệp ước đó. Vì mốc thời
gian dừng lại vào năm 1871 nên tác phẩm này là một tài liệu vô cùng quý giá để
nghiên cứu lịch sử vấn đề Alsace và Lorraine trong giai đoạn sau đó.
Nghiên cứu về hai vùng đất Alsace và Lorraine trong giai đoạn 1871 –
1919 có tác phẩm cần phải kể đến đó là Alsace và Lorraine under German rule
do Charles Downer Hazen, Giáo sư Lịch sử Trường Đại học Columbia viết và
được xuất bản vào năm 1917 và The True Story of Alsace – Lorraine của
Ernest Alfred Vizetelly, xuất bản năm 1918. Cả hai tác phẩm này nói đến hai
vùng đất Alsace và Lorraine dưới sự cai trị của Đức. Tác phẩm cũng trình bày
tóm lược lịch sử Alsace và Lorraine trước khi sáp nhập vào Đức. Không giống
với tác phẩm vừa kể ở trên, quyển sách này trình bày lịch sử Alsace và Lorraine
như là một vùng lãnh thổ và những chính sách nhằm Đức hóa vùng đất này từ
năm 1871 đến 1911. Bên cạnh đó, tác phẩm Alsace và Lorraine under German
rule cũng trình bày những nguyên nhân dẫn đến sự sáp nhập vùng lãnh thổ này
vào Đức, những giá trị kinh tế cũng như về quân sự mà vùng lãnh thổ này mang
lại.
Một tác phẩm khác cũng nhắc đến vùng lãnh thổ này đó là Alsace –
Lorraine since 1870 được viết bởi Barry Cerf, xuất bản năm 1919. Tác phẩm
4
này cũng là một tài liệu quý giá đối với người nghiên cứu Alsace và Lorraine
giai đoạn này. Tác phẩm đề cập rất chi tiết đối với những chính sách của Đức
thực hiện ở khu vực này sau năm 1871. Barry Cerf đã đề cập khá chi tiết những
hoạt động của Đức ở vùng lãnh thổ này từ việc tuyên bố chủ quyền của Đức ở
khu vực này là hợp lí và đúng về mặt lịch sử. Mặt khác, tác giả cũng đưa ra
những phản ứng của dân cư ở khu vực này và sự thất bại của các chính sách Đức
hóa đối với vùng lãnh thổ mới được sáp nhập. Bên cạnh đó, tác giả cũng trình
bày một số vấn đề về kinh tế như việc khai thác tài nguyên và một số thành phố
công nghiệp quan trọng ở đây. Cùng bàn về sự thất bại của chính sách Đức hóa
đối với vùng đất Alsace và Lorraine, tác phẩm The annexation of Alsace –
Lorraine and its recovery của Marshal Joffrecũng đã đề cập một phần nhỏ về
vấn đề này.Ngoài ra, tác phẩm còn nhắc đến Alsace và Lorraine trong giai đoạn
trước và sau xảy ra chiến tranh Pháp – Phổ cũng như trong Chiến tranh thế giới
thứ I.
Một tác phẩm khác cũng nghiên cứu vấn đề Alsace và Lorraine lại cho ta
thấy một bức tranh chân thật về vùng đất này. Đó là tác phẩm Question of
Alsace – Lorraine của Thomas Willing Balch được tái bản lần thứ hai tại
Philadenphia vào năm 1918. Quyển sách này viết về những điều mà chính ông
nhìn và nghe thấy tại Alsace và Lorraine về con người, sinh hoạt, ngôn ngữ giao
tiếp cũng như những cảm nhận của người dân nơi đây. Tác phẩm này có thể
được ví như một chuyến phiêu du của ông sau khi tốt nghiệp Trường Đại học
Harvard. Đây cũng là nơi ông muốn đến thăm và trả lời cho các câu hỏi được đặt
ra cho khu vực này sau khi được sáp nhập vào Đức năm 1871. Tác phẩm này
được ông viết ra cũng dựa trên một tác phẩm khác của ông – Some facts about
Alsace – Lorraine được xuất bản trước đó vào tháng 3 – 1895.
5
Quyển Alsace – Lorraine, A Study in Conquest 1913 của ông David Starr
Jordan xuất bản năm 1916 lại cho thấy một số khía cạnh khác của vấn đề. Đây là
một bản tổng hợp về chuyến đi của chính tác giả đến những thị trấn thủ phủ của
vùng đất này vào năm 1913. Ông cho biết tác phẩm sẽ đề cập đến sự hi vọng và
nỗi sợ hãi của những người đại diện cho quan điểm tích cực ở khu vực này. Tác
phẩm đề cập đến một số vấn đề về trước thềm chiến tranh ở khu vực này. Những
quan điểm của Đức và Pháp đối với Alsace và Lorraine và cách giải quyết vấn
đề cũng được nêu ra là thông tin vô cùng quý giá đối với người nghiên cứu.
A manual of Alsace – Lorraineđược biên soạn bởi Khoa Địa lý thuộc Bộ
Hải quân của Anh xuất bản năm 1920. Tác phẩm là một công trình nghiên cứu
đồ sộ về hai vùng đất này mà nội dung của nó bao gồm cả về địa chất, khoáng
sản, hệ thống sông ngòi, khí hậu, dân số, kinh tế và lược sử của khu vực này.
Tác phẩm nghiên cứu chi tiết đến từng con sông, từng loại cây trồng, khoáng sản
và thế mạnh kinh tế của vùng. Do đó, đây là một tài liệu phục vụ đắc lực cho đề
tài, đặc biệt là về nguyên nhân mà Đức sáp nhập hai vùng đất Alsace và
Lorraine.
Bên cạnh những quyển sách viết về Alsace và Lorraine người nghiên cứu
còn tham khảo thêm một số bài báo phục rất đắc lực cho đề tài. Đầu tiên là
Alsace – Lorraine and Europe được viết bởi Lucien Gallois, Giáo sư Địa lí
Trường Đại học Pari đăng trên Tạp chí Geographical Review, Vol 6, No.2 vào
tháng 8-1918, cung cấp những thông tin một cô đọng và ngắn gọn. Do là một bài
báo mang tính chất địa lí nên ngoài những yếu tố về lịch sử, tác phẩm cung cấp
những thông tin về vị trí thuận lợi của vùng đất này vốn có từ trong lịch sử và
đặc điểm nền kinh tế ở đây, vai trò về mặt tài nguyên đối với ngành khai thác tài
nguyên của cả Pháp và Đức. Do tác giả là Giáo sư người Pháp nên phần nhiều
trong bài báo viết về sự sáp nhập Alsace và Lorraine vào Pháp.
6
3. Mục đích nghiên cứu
Đề tài được nghiên cứu nhằm là làm rõ mối quan hệ Đức-Pháp trong giai
đoạn 1871-1919 thông qua vấn đề Alsace và Lorraine. Mặt khác, luận văn cũng
muốn làm rõ vấn đề Alsace và Lorraine trong quan hệ Đức-Pháp không chỉ là
vấn đề thị trường, nhân công hay nguyên nhiên liệu mà còn là vấn đề chủ quyền
dân tộc.
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu là lịch sử cuộc tranh chấp giữa Đức và Pháp quanh
chủ quyền đối với hai vùng đất Alsace và Lorraine trong lịch sử từ năm 1871
đến 1919.
Phạm vi nghiên cứu
- Về không gian: Tập trung ở hai vùng đất Alsace và Lorraine, Pháp và Đức
- Về thời gian: Tập trung vào giai đoạn 1871-1919, giai đoạn sau khi Đức
giành chiến thắng trong chiến tranh Pháp-Phổ, Alsace và Lorraine rơi vào tay
nước Đức. Bên cạnh đó, các giai đoạn trước và sau giai đoạn này cũng được đề
cập đến, đặc biệt là giai đoạn trước năm 1871 để làm rõ hơn nội dung nghiên
cứu.
5. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu chủ yếu dựa vào phương pháp lịch sử và phương
pháp logic. Bên cạnh đó, người nghiên cứu còn sử dụng các phương pháp liên
ngành giữa sử học với địa lý học, dân tộc học, văn học.
7
6. Đóng góp của đề tài
Alsace và Lorraine là vấn đề nổi bật trong quan hệ Đức-Pháp thời cận đại,
được nhắc đến nhiều trong lịch sử nhưng ở Việt Nam lại chưa có một công trình
nghiên cứu cụ thể. Đề tài được nghiên cứu nhằm tập hợp tài liệu và góp phần
cung cấp thêm thông tin về vùng đất này cũng như mối quan hệ Đức-Pháp trong
giai đoạn 1871-1919.
7. Bố cục của luận văn
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, luận văn
gồm có ba chương nội dung chính:
• Chương I: Lịch sử Alsace và Lorraine từ năm 58 trước công nguyên đến
chiến tranh Pháp – Phổ
• Chương II: Alsace và Lorraine trong quan hệ Đức – Pháp từ năm 1871
đến năm 1910
• Chương III: Alsace và Lorraine trong quan hệ Đức – Pháp từ năm 1911
đến năm 1919
8
Chương 1.ALSACE VÀ LORRAINE TỪ NĂM 58 TRƯỚC CÔNG
NGUYÊN ĐẾN CHIẾN TRANH PHÁP-PHỔ
1.1. Alsace
1.1.1. Tên gọi
Alsace được cho rằng là khu vực nằm giữa dãy núi Vosge ở phía Tây và
sông Rhine ở phía Đông, nằm ở giữa khoảng 47 độ 30 vĩ độ bắc và 49 độ 15.
Chiều rộng của Alsace thì không thay đổi nhưng chiều dài thì có sự khác biệt.
Khu vực này rộng khoảng 3350 dặm vuông, có kích thước tương đương với
vùng Lancashire, rộng hơn Delaware và nhỏ hơn Connecticut. Alsace là một
thung lũng nằm giữa dãy núi Vosge và sông Rhine nên khá màu mỡ. Ở đây có
con sông Ill, một nhánh của sông Rhine chảy qua. Do đó các tên gọi như IllSass, Ellsass hay Elsass cũng bắt nguồn từ con sông này vàtên gọi theo con sông
này được nhiều người chấp nhận nhất.Từ năm 1870, một số tác giả đã đọc cụm
từ “Herzoge der Elisassen” có nghĩa là “các công tước ở nước ngoài”, còn tên
gọi Elisassen được người Pháp tiếp thu từ những người sống ở khu vực dãy núi
Vosge – những người đã vượt qua từ bờ bên kia của sông Rhine hay tiếp thu từ
người German ở bờ hữu ngạn sông Rhine. Edelsass có nghĩa là vùng đất của quý
tộc hay nơi ở quý tộc.
1.1.2. Thời kì thuộc xứ Gaul, La Mã và một số dân tộc khác
Vào giữa thế kỉ I TCN, khi vua Caesar đến xứ Gaul ông nhận thấy sự căng
thẳng trong mối quan hệ giữa người Gallic ở khu vực lân cận dãy núi Vosge và
những người nhập cư từ bên kia sông Rhine. Người German vượt sông Rhine
đến xứ Gaul ngày càng nhiều.Lúc đầu, con số ấy khoảng 15.000 người, theo báo
cáo của Divitiacus người AEduan. “Nhưng những người man rợ German đã bị
sự trù phú và màu mỡ của vùng đất này thu hút nên càng ngày càng có nhiều
9
người di cư đến đây, khoảng 120.000 người” [16, tr.5].Các bộ lạc ở đây đã phải
chịu đựng sự xâm lược đầy man rợ của người German.
Trước tình hình đó, người Sequania đã báo cáo tình trạng đó cho
Caesar.Caesar đã rất bực bội trước những hành động của vua người German là
Ariovistus. Ariovistus đã định cư trên một phần ba lãnh thổ của người Sequania,
phần đất tốt nhất của xứ Gaul. Và bây giờ, vua người German lại còn yêu cầu họ
nên từ bỏ vùng đất này đến một nơi khác sinh sống với lí do hết sức ngạo mạn.
Đó là có khoảng 24.000 người Harude đã đồng ý gia nhập cùng ông và ông phải
có nghĩa vụ phải tìm nơi ở cho họ. Chỉ trong vòng vài năm, người German ào ạt
tràn qua sông Rhine và toàn bộ người dân xứ Gaul đều phải bỏ xứ ra đi.
Vua Ariovistus được biết như là một người rất ngạo mạn và kiêu
căng.Caesar đại đế tỏ ra rất đồng cảm với những người Celt bị chìm ngập trong
cơn sóng di cư của người German và rất tức giận trước thái độ của vua
Ariovistus. Lí do là bởi người German đã xâm lược vùng đất của người AEduan
mà La Mã xem như là anh em. Do đó, hành động của vua German như là sự xúc
phạm đối với chính Caesar và La Mã. Mặt khác, ngoài sự đồng cảm với người
anh em của mình, Caesar còn nhận thấy rằng, nếu người German xem việc vượt
qua sông Rhine là một sự quen thuộc và số lượng người German ngày càng lớn
mạnh ở xứ Gaul thì sẽ là một mối nguy hiểm đối với La Mã.
Caesar nhận thấy rằng bọn người German man rợ sẽ không dừng lại khi
chiếm được xứ Gaul mà sẽ tràn ngập các Tỉnh thuộc quyền quản lí của ông như
Cimbri và Teuton mà chúng đã làm trước đó và rồi chúng sẽ đến Italia. Những
người sông Rhine đã chia tách Sequania khỏi Tỉnh của chúng ta. Do đó, ông
nhận thấy cần phải đẩy lùi mối nguy hiểm này càng sớm càng tốt.
Ariovistus đã biết đến Caesar và muốn thiết lập tình hữu nghị với ông khi
đó Caesar là quan chấp chính tối cao mà những vua sau Ariovistus lại dám từ bỏ
sự trung thành với Caesar một cách bừa bãi như vậy. Caesar nhận thấy không
thể tin vào Ariovistus và phải dạy cho vị vua này một bài học khi ông ta đã dám
10
có ý đồ với thành phố lớn nhất của người Sequania – Vesontio (sau này là
Besangon). Đứng trước một lực lượng hùng hậu và thiện chiến cùng với sự trợ
giúp của người Suevi, Caesar đã đọc một bài diễn văn hùng hồn khích lệ tinh
thần quân đội.
Trong bài diễn văn đọc trước quân đội của mình, ông đã kêu gọi các đồng
minh thực hiện nghĩa vụ như AEduan đã làm. Ông kết thúc bài diễn văn bằng
cách tuyên bố rằng nếu các cơ quan chính yếu trong nhà nước không tin tưởng
ông (vì nội bộ lúc bấy giờ đã có sự nghi ngờ) thì “ông sẽ lãnh đạo một mình đạo
quân thứ mười và chiến đấu mà không hề sợ đạo quân man rợ German kia” [16,
tr.9]. Thông qua bài phát biểu này, tinh thần quân đội thay đổi bất ngờ, chuyển
sang háo hức và tinh thần chiến đấu tăng cao.
Trước khi quân đội hai bên chạm trán nhau, Ariovistus đã đề nghị một cuộc
hội đàm với Caesar đại đế. Điều này làm cho Caesar nghĩ rằng Ariovistus đã suy
nghĩ lại về những hành động của mình. Nhưng đó chỉ là suy tính của Caesar mà
thôi. Ariovistus sẽ không thừa nhận La Mã là quan chấp chính tối cao cũng như
người German sẽ không là một công dân La Mã để góp phần tạo nên một Đế
quốc cộng hòa rộng lớn mà yếu ớt [16, tr.10]. Ariovistus khẳng định rằng người
German vẫn sẽ vượt qua sông Rhine như để đáp lại sự mời gọi của xứ Gaul, như
là cơ hội đang đến với người German và các khu định cư của họ cũng là do
người xứ Gaul cấp cho họ. Ông ấy tiến hành việc cống nạp đối với vùng đất này
giống như những kẻ đi chính phục vẫn thường làm với những vùng đất bị chinh
phục. Ông còn cho rằng ông không muốn gây chiến tranh với người xứ Gaul mà
ngược lại, ông còn nói thêm rằng các nhà nước liên kết lại với nhau bị ông đánh
bại một cách dễ dàng trong những trận chiến lẻ tẻ và ông sẵn sàng cho họ thêm
một cơ hội khác. Nhưng nếu họ nghĩ rằng họ chọn hòa bình, không chiến tranh
sẽ thoát khỏi sự cống nạp thì thật là ngu ngốc.
11
Ông còn cho biết thêm việc kết thân với La Mã là một việc tốt lành nhưng
về sau sẽ bất lợi vì những ông vua La Mã sau này có thể sẽ hỗ trợ cho người
AEduan từ chối cống nạp cho ông ấy. Nhưng mặt khác, người AEduan cũng dần
nghi ngờ Caesar, cho rằng bên dưới bộ mặt thân thiện đó là sự chà đạp đồng
minh, Caesar đang cố gắng gìn giữ lực lượng nhằm đối đầu với người
German.Bởi vì trong các cuộc tranh chấp giữa người AEduan và Sequania,
người AEduan không nhận được sự giúp đỡ nào từ Caesar. Ariovistus còn biết
được một số bất đồng chính trị trong nội bộ của La Mã và ông cho biết rằng nếu
ông ấy giết chết Caesar thì một số quý tộc và người đứng đầu sẽ hài lòng. Ông
đang cố gắng chỉ ra mối quan hệ tốt đẹp của ông đối với những thế lực thù địch
với Caesar nhưng điều đó không làm cho người La Mã có cảm tình với người
German. Còn về phía Caesar, ông cho rằng không thể thuyết phục Ariovistus từ
bỏ vùng đất Vesontio và chính ông cũng không thể từ bỏ đồng minh của mình.
Cuộc hội đàm giữa Caesar và Ariovistus diễn ra trên đồng bằng Alsace,
nằm giữa hai khu vực đóng quân của hai bên. Vì vậy, có thể tính sự tồn tại của
Alsace từ sự kiện này cho đến bây giờ.
Từ hội đàm trở về, Caesar nhận thấy tinh thần quân lính đã thay đổi.Họ sẵn
sàng tham gia quân đội để chiến đấu với kẻ thù mà họ đã từng lo sợ. Đó là do
những tuyên bố ngạo mạn của Ariovistus khiến họ hết sức phấn khích, tự
nguyện tham gia chống lại kẻ thù đến từ bên kia sông Rhine. Khi cuộc chiến
diễn ra, quân đội của Ariovistus bị thất bại thảm hại, bỏ chạy về phía sông
Rhine. Ariovistus thoát chết, vượt qua sông Rhine bỏ lại hai bà vợ của mình.
Lực lượng hỗ trợ của Ariovistus là người Suevi vừa mới lên đường sang phía
Tây để tiếp ứng thì nhận được tin Ariovistus đã bại trận nên liền quay về.
Alsace chính là nơi trận chiến diễn ra và mâu thuẫn giữa German-La Mã
cũng được giải quyết tại đây. Vị trí đóng quân của hai bên được các học giả xác
12
định nằm giữa dòng sông Fetch và chân đồi của dãy núi Vosge, tức là giữa
Zellenberg và Ostheim vào đầu thế kỉ XX, quân German ở phía Tây và quân La
Mã ở phía Đông và đường rút lui của Ariovistus theo hướng Đông Bắc đến một
nơi trên sông Rhine gần với Schlettstadt vào thế kỉ XX [16, tr.14]. Và Caesar
cũng cho biết thêm đây không phải là lần đầu tiên nơi đây diễn ra các cuộc tranh
chấp. Đất đai màu mỡ thuận lợi cho việc trồng trọt đã thu hút những người bên
kia sông đến đây sinh sống. Có thể nói sông Ill đã quyết định số phận của vùng
đất này.
Trong số các bộ lạc sống ở thung lũng các con sông này, có thể nói Belgae
là bộ lạc dũng cảm nhất bởi họ đã được tôi luyện tinh thần chiến đấu mạnh mẽ
khi sống gần những người German khi mà những cuộc tranh chấp diễn ra liên
tục. Do đó, đối với La Mã, việc chinh phục bộ lạc này là một nhiệm vụ khó
khăn. Và khi chinh phục được vùng đất này, người La Mã đã cho xây dựng các
công trình ở đây nhưng các di tích cổ xưa nhất đã không tìm thấy ở Alsace. Các
nhà hát Latinh, cửa vòm, cống dẫn nước nở rộ trên khắp xứ Gaul nhưng lại
không tìm thấy bất cứ gì ở Alsace. “Ở đây chỉ còn lại những con đường và các
công sự chứng tỏ người La Mã đã không bỏ qua khu vực này mà tiêu biểu là
Argentoratum sau này là Strasbourg là thành lũy kiên cố nhất của La Mã” [26,
tr.16].
Như chúng ta đã biết, các con đường của người La mã là những công trình
tốt nhất của họ. Những con đường này có thể được nhìn thấy từ bản đồ của
Peutinger có niên đại khoảng năm 200 SCN. Vài con đường chính yếu từ
Besancon đến Strasbourg, Mayence, Ell, Breisach và đến sông Rhine, từ
Brumath đến Saveme và Metz, từ Alsace đến Lorraine đi qua thũng lũng
Schirmeck, thũng lũng Villi và nhiều hướng khác.
13
Giai đoạn cai trị liên minh Gaul-La Mã kết thúc rất bất ngờ. Sự cai trị của
người La Mã đã không còn tồn tại. Các viên quan của các tộc người phía Bắc
tiếp tục cai trị dưới danh nghĩa La Mã mà không tôn trọng các thế lực xứ Alps.
Đầu tiên là những khu định cư của Frankish và Teutonic, sau là của German ở
núi Vosge phía Tây sông Rhine không phải là một cuộc chinh phục như trước
đây. Các cuộc di cư này diễn ra dần dần không mang tính chất xâm lược như
cuộc di cư trước đây của Ariovistus. Các cư dân Celt không bị cướp bóc và xâm
lược nên đã dần dần chấp nhận những người di cư này.
Có thể nói ở Alsace tồn tại ba sắc tộc chủ yếu là người Gallic, Frank và
German.
Sau người Burgundy, Attila đã đến đây và phá hủy Argentoratum – tức
Strasbourg sau này. “Sau này, thành thị này được xây dựng lại với tên gọi
Strateburgum – thành phố của những con đường - the city of roadways” [16,
tr.17]. Năm 451, Attila bị liên minh La Mã – German đánh bại ở Châlon. Khi
Attila đi về Italia, người Alsace đã từ cao nguyên tràn xuống đồng bằng sinh
sống nơi mà nền văn minh La Mã đã đổ nát nhưng vẫn còn để lại những ấn
tượng khó phai lên vùng đất giữa dãy núi Vosge và sông Rhine.
“Khi vua Pháp của xứ Gaul công nhận tính riêng biệt của tỉnh
thuộc Pháp để tạo ra công tước xứ Alsace mà cái tên Ettich hay Attich
xuất hiện trước công nguyên. Truyền thuyết kể rằng, khi Ettich muốn
có một người con trai để kế vị thì ông lại có một người con gái tên
Odilia và bị mù. Điều này làm ông vô cùng thất vọng. Giọt nước thánh
cuối cùng đã làm cho Odilia sáng mắt và vùng đất nơi cô lớn lên tránh
khỏi người cha lạnh nhạt của cô mang tên Odilienberg. Chính điều kì
diệu đó đã cho ra đời giám mục Strasbourg và Alsace trở thành công
14
quốc và có một giám mục Kito giáo và làm trưởng địa phận nơi đây”
[16, tr.21].
1.1.3. Hòa ước Verdun và các hòa ước khác ảnh hưởng đến Alsace
Hòa ước Verdun năm 843 đã chia vương quốc của Charles Đại đế thành ba
phần cho Charles de Bald (Charles Hói) vùng đất thuộc nước Pháp ngày nay,
cho Louis người German khu vực xuyên qua sông Rhine đến sông Elbe, trong
khi đó, Lothair người cháu lớn nhất và là quốc vương lại được khu vực nằm
giữa hai khu vực trên. Khu vực ở giữa này mang tên Lotharii regnum truyền lại
cho con cháu sau này cái tên Lotharingia, Lotharingen, Lorraine và một cái tên
khác ảo tưởng của một quốc gia lí tưởng. Lãnh thổ của Lothair bao gồm
Lorraine, Alsace, Burgundy và Italia ngoại trừ vùng đất của Giáo hội đứng đầu
mỗi vùng đất là hoàng đế. Sự phân chia này chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn.
Sau khi vua Lothair mất, con trai ông lên ngôi là vua Lothair II. Hai người chú
của ông là Charles de Bald và Louis German đã nắm quyền phân chia lại vương
quốc của Charlemagne thành hai phần đến tận vùng Bắc Âu hướng về dãy núi
Alps. Người con của Lothair II được phép giữ lại Italia thuộc về “Middle
Kingdom” của vua Lothair I, trong khi đó các vùng đất khác được phân chia cho
hai người chú của ông và do đó tạo nên đường biên giới giữa Pháp, Đức và Italia
hay đúng hơn là chỉ ra vị trí địa lí của ba quốc gia đó.
Trước khi Hòa ước Verdun được kí kết một năm, năm 842 hai người em là
Charles de Bald và Louis German đã gặp nhau tại Strasbourg và cam kết sẽ hỗ
trợ nhau chống lại người anh cả Lothair. Trong bầu không khí trang trọng, họ
cùng nói với quân đội của mình bằng tiếng mẹ đẻ, giải thích lí do thù hằn với
Lothair và tiến hành tuyên thệ chính thức trước những người trung thành với hai
ông. Louis German nói bằng tiếng La Mã với bài phát biểu về xứ Gaul bị La Mã
hóa còn Charles thì nói bằng tiếng Teudisca được sử dụng rộng rãi ở vùng sông
- Xem thêm -