Tài liệu Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng tới năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp kinh doanh cà phê trên địa bàn tỉnh đắk lắk.

BỘ GIÁO DỤC i VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ==============o0o============= NGUYỄN VĂN ĐẠT NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG TỚI NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA DOANH NGHIỆP KINH DOANH CÀ PHÊ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ TP. Hồ Chí Minh, Năm 2016 ii BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ==============o0o============= NGUYỄN VĂN ĐẠT NGHIÊN CỨU CÁC YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG TỚI NĂNG LỰC CẠNH TRANH CỦA DOANH NGHIỆP KINH DOANH CÀ PHÊ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH ĐẮK LẮK CHUYÊN NGÀNH QUẢN TRỊ KINH DOANH MÃ SỐ: 62.34.01.02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS PHƢỚC MINH HIỆP 2. PGS.TS HỒ VIẾT TIẾN TP. Hồ Chí Minh, Năm 2016 iii LỜI CẢM ƠN Luận án được thực hiện tại Trường Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh, bằng sự cổ vũ, hướng dẫn, hỗ trợ của nhiều cá nhân và tổ chức. Trước hết, nghiên cứu sinh xin được chân thành cảm ơn các nhà khoa học, các Giáo sư, Phó giáo sư, Tiến sĩ thuộc trường Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh, Khoa Quản trị đã tận tình giảng dạy hướng dẫn các học phần trong chương trình đào tạo tiến sĩ của nhà trường. Từ đó giúp cho nghiên cứu sinh có được những kiến thức, kinh nghiệm để hoàn thiện luận án của mình. Đặc biệt tôi xin bày tỏ sự kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Phước Minh Hiệp và PGS.TS Hồ Viết Tiến đã giúp tôi hoàn thành luận án bằng những định hướng nghiên cứu quan trọng, những lời nhận xét, góp ý quý giá, sự hướng dẫn nhiệt tình tận tâm của quý Thầy trong suốt quá trình nghiên cứu sinh thực hiện luận án này. Tôi xin trân trọng cảm ơn Lãnh đạo trường Đại học kinh tế TP. Hồ Chí Minh, Viện đào tạo Sau Đại học, Thư viện, Lãnh đạo và các đồng nghiệp của tôi tại trường Đại học Tây Nguyên đã tạo mọi điều kiện về vật chất và tinh thần để nghiên cứu sinh hoàn thành chương trình nghiên cứu của mình. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn UBND tỉnh Đắk Lắk, các Sở, Ban, Ngành của tỉnh như: Sở Khoa học và công nghệ, Sở Công thương, Sở Nông nghiệp & PTNT, Sở Kế hoạch và Đầu tư, Hiệp hội cà phê Buôn Ma Thuột, Cục Thống kê và các doanh nghiệp kinh doanh cà phê trên địa bàn tỉnh đã cung cấp số liệu cũng như giúp đỡ trong việc điều tra khảo sát. Cuối cùng, Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến tất cả những cá nhân và tổ chức đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án này. TP. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2016 Tác giả luận án Nguyễn Văn Đạt iv LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án “Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng tới năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp kinh doanh cà phê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk” đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Phước Minh Hiệp và PGS.TS Hồ Viết Tiến. Các nội dung nghiên cứu và kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu khoa học nào khác. TP. Hồ Chí Minh, ngày tháng năm 2016 Tác giả luận án Nguyễn Văn Đạt v MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC .................................................................................................................. v TRANG PHỤ BÌA ..................................................................................................... v LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ...................................................................... viii DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................ x DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ .................................................................. xiii Chƣơng 1 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN ................. 1 1.1 Sự cần thiết của vấn đề nghiên cứu ..................................................................1 1.2 Tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan đến luận án………………….2 1.2.1 Các công trình nghiên cứu trong nước……………………………………2 1.2.2 Một số công trình nghiên cứu ngoài nước………………………………12 1.3 Mục tiêu và Câu hỏi nghiên cứu .....................................................................23 1.3.1 Mục tiêu nghiên cứu.....................................................................................23 1.3.2 Câu hỏi nghiên cứu .....................................................................................24 1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................24 1.5 Phương pháp nghiên cứu ................................................................................24 1.6 Điểm mới và đóng góp của luận án ................................................................25 1.6.1 Đóng góp về mặt học thuật ...................................................................... 25 1.6.2 Đóng góp về mặt thực tiễn....................................................................... 26 1.7 Kết cấu của luận án .........................................................................................27 Chƣơng 2 CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ....................... 28 2.1 Cơ sở lý thuyết và các nghiên cứu trước về NLCT của doanh nghiệp ...........28 2.1.1 Cạnh tranh ............................................................................................... 28 2.1.2 Lợi thế cạnh tranh ................................................................................... 31 2.1.3 Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp .................................................. 32 vi 2.2 Cơ sở thực tiễn về NLCT của doanh nghiệp kinh doanh cà phê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk .........................................................................................................60 2.2.1 Tổng quan về điều kiện tự nhiên, Kinh tế - Xã hội tỉnh Đắk Lắk . .......... 60 2.2.2 Thực trạng về hoạt động của các doanh nghiệp kinh doanh cà phê tại Đắk Lắk trong thời gian qua ............................................................................ 61 2.2.3 Vai trò của các doanh nghiệp kinh doanh cà phê tại tỉnh Đắk Lắk ........ 73 2.3 Mô hình nghiên cứu đề xuất ...........................................................................76 2.3.1 Cơ sở đề xuất mô hình ............................................................................. 76 2.3.2 Mô hình nghiên cứu đề xuất .................................................................... 81 2.3.3 Các giả thuyết nghiên cứu ....................................................................... 82 TÓM TẮT CHƢƠNG 2 .......................................................................................... 97 Chƣơng 3 THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU .................................................................. 98 3.1 Quy trình nghiên cứu ......................................................................................98 3.2 Thiết kế nghiên cứu định tính .......................................................................100 3.3 Thiết kế nghiên cứu định lượng ....................................................................105 3.3.1 Kết quả nghiên cứu định lượng sơ bộ ................................................... 105 3.3.2 Nghiên cứu chính thức........................................................................... 120 TÓM TẮT CHƢƠNG 3 ........................................................................................ 124 Chƣơng 4 PHÂN TÍCH KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.......................................... 125 4.1 Mô tả mẫu nghiên cứu ..................................................................................125 4.2 Phân tích độ tin cậy của các thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha ..........128 4.3 Phân tích nhân tố khám phá EFA .................................................................133 4.3.1 Phân tích nhân tố khám phá (EFA) thang đo các yếu tố ảnh hưởng thuộc môi trường bên trong của doanh nghiệp ........................................................ 134 4.3.2 Phân tích nhân tố khám phá (EFA) thang đo các yếu tố ảnh hưởng thuộc môi trường bên ngoài của doanh nghiệp ....................................................... 136 4.3.3 Phân tích nhân tố khám phá (EFA) thang đo năng lực cạnh tranh tổng thể của doanh nghiệp kinh doanh cà phê ở Đắk Lắk ..................................... 136 4.4 Phân tích hồi quy ..........................................................................................137 vii 4.4.1 Phân tích trung bình và độ lệch chuẩn.................................................. 137 4.4.2 Phân tích tương quan ............................................................................ 138 4.4.3 Phân tích hồi quy bội ............................................................................. 138 4.4.4 Kiểm định các giả thuyết nghiên cứu và sự phù hợp mô hình hồi quy bội140 4.5 Phân tích sự khác biệt mô hình ảnh hưởng của các yếu tố tới NLCT của DNKD cà phê theo các biến định tính ................................................................144 4.6 Thảo luận kết quả nghiên cứu các yếu tố tác động đến NLCT của các doanh nghiệp kinh doanh cà phê trên địa bàn tỉnh Đắk. ...............................................146 TÓM TẮT CHƢƠNG 4 ........................................................................................ 151 Chƣơng 5 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT HÀM Ý QUẢN TRỊ............................. 152 5.1 Kết luận .........................................................................................................152 5.2 Hàm ý quản trị ..............................................................................................153 5.2.1 Dưới góc độ quản trị doanh nghiệp ...................................................... 153 5.2.2 Dưới góc độ quản lý của Nhà nước ...................................................... 163 5.3 Các điểm hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo ........................................166 NHỮNG CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ ................................ 168 DANH MỤC CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 169 PHỤ LỤC viii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DIỄN GIẢI GHI CHÚ Trung tâm giao dịch cà phê Buôn Buon Ma Thuot Coffee Exchange Ma Thuột Centre BMTCA Hiệp hội cà phê Buôn Ma thuột BuonMaThuot Coffee Association CIF Giá hàng, bảo hiểm và cước phí Cost, Insuarance and Freight CNH - HĐH Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa CP Cổ phần DN Doanh nghiệp DNNN Doanh nghiệp Nhà nước DNNVV Doanh nghiệp nhỏ và vừa DTTS Dân tộc thiểu số FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài Foreign Direct Investment FOB Giá áp mạn tàu Free On Board GAP Thực hành nông nghiệp tốt Good Agriculture Production GDP Tổng sản phẩm quốc nội Gross Domestic Product GNP Tổng sản phẩm quốc dân Gross National Product ICO Tổ chức cà phê thế giới Internation nal Coffee TỪ VIẾT TẮT BCEC Organization ISO Tổ chức quốc tế về tiêu chuẩn hóa The International Organization for Standardization KD Kinh doanh NLCT Năng lực cạnh tranh NN&PTNT Nông nghiệp & phát triển nông thôn MTV Một thành viên SXKD Sản xuất kinh doanh SWOT Ma trận điểm mạnh, điểm yếu, cơ Strengths – Weaknesses – ix hội và nguy cơ TNHH Trách nhiệm hữu hạn TP. HCM Thành phố Hồ Chí Minh UBND Ủy ban nhân dân VICOFA Hiệp hội Cà phê Ca cao Việt Nam Opportunities - Threats Viet Nam Coffee – Cocoa Association WASI Viện khoa học kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên Eakmat The Western Highlands AgroForestry Scientific and Technical Institute WEF Diễn đàn kinh tế thế giới World Economic Forum WTO Tổ chức thương mại thế giới World Trade Ogarnization XNK Xuất nhập khẩu x DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Tổng hợp các quan điểm, hướng nghiên cứu về NLCT ........................... 22 Bảng 2.1: Diện tích, năng suất, sản lượng cà phê của Đắk Lắk từ 2010 – 2015 62 Bảng 2.2 : Diện tích cà phê Đắk Lắk phân theo độ tuổi ........................................... 64 Bảng 2.3 Sản xuất cà phê chứng chỉ bền vững tại Đắk Lắk ..................................... 65 Bảng 2.4: Số lượng và kim ngạch xuất khẩu cà phê của các .................................... 69 DN tỉnh Đắk Lắk ở một số thị trường chính ............................................................ 69 Bảng 2.5: Tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng tới NLCT của doanh nghiệp ................. 77 Bảng 2.6: Tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng tới năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp từ các nghiên cứu trước. ............................................................................................ 78 Bảng 2.7: Tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng tới năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp từ các nghiên cứu trước. ............................................................................................ 79 Bảng 2.8: Tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng tới năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp từ các nghiên cứu trước. ............................................................................................ 80 Bảng 2.9: Tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng tới năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp từ các nghiên cứu trước. ............................................................................................ 81 Bảng 3.1: Tổng hợp thang đo các yếu tố ảnh hưởng năng lực cạnh tranh .............. 102 Bảng 3.2: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Năng lực tài chính ............................. 106 Bảng 3.3: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Năng lực quản trị .............................. 107 Bảng 3.4: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Năng lực SX và CN .......................... 107 Bảng 3.5: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Năng lực Marketing .......................... 108 Bảng 3.6: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Năng lực thương hiệu ....................... 108 Bảng 3.7: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Năng lực xử lý tranh chấp thương mại ........................................................................................................................... 109 Bảng 3.8: Đánh giá độ tin cậy của thang đo yếu tố văn hóa doanh nghiệp ............ 110 Bảng 3.9: Đánh giá độ tin cậy của thang đo yếu tố thể chế và chính sách ............. 110 Bảng 3.10: Đánh giá độ tin cậy của thang đo yếu tố năng lực nguồn nhân lực địa phương..................................................................................................................... 111 xi Bảng 3.11: Đánh giá độ tin cậy của thang đo NLCT tổng thể ................................ 112 Bảng 3.12: Kết quả EFA sơ bộ thang đo các yếu tố thuộc môi trường bên trong của doanh nghiệp ........................................................................................................... 114 Bảng 3.13: Kết quả EFA sơ bộ thang đo các yếu tố thuộc môi trường bên ngoài của doanh nghiệp ........................................................................................................... 115 Bảng 3.14: Tổng hợp thang đo chính thức cho nghiên cứu .................................... 118 Bảng 4.1: Loại hình các doanh nghiệp .................................................................... 125 Bảng 4.2: Quy mô lao động trong các doanh nghiệp .............................................. 125 Bảng 4.3: Thâm niên công tác của giám đốc doanh nghiệp ................................... 126 Bảng 4.4: Giới tính giám đốc doanh nghiệp ........................................................... 127 Bảng 4.5: Trình độ chuyên môn giám đốc doanh nghiệp ....................................... 127 Bảng 4.6: Độ tuổi giám đốc doanh nghiệp.............................................................. 128 Bảng 4.7: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Năng lực tài chính ............................. 128 Bảng 4.8: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Năng lực Quản trị ............................. 129 Bảng 4.9: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Năng lực sản xuất và công nghệ ....... 129 Bảng 4.10: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Năng lực Marketing ........................ 130 Bảng 4.11: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Văn hóa doanh nghiệp .................... 130 Bảng 4.12: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Năng lực cạnh tranh thương hiệu . 131 Bảng 4.13: Đánh giá độ tin cậy của thang đo Năng lực xử lý tranh chấp thương mại ........................................................................................................................... 131 Bảng 4.14: Đánh giá độ tin cậy của thang đo yếu tố thể chế và chính sách ........... 132 Bảng 4.15: Đánh giá độ tin cậy của thang đo năng lực nguồn nhân lực địa phương..................................................................................................................... 132 Bảng 4.16.: Đánh giá độ tin cậy của thang đo NLCT tổng thể ............................... 133 Bảng 4.17: Kết quả EFA thang đo các yếu tố thuộc môi trường bên trong của doanh nghiệp ...................................................................................................................... 135 Bảng 4.18: Kết quả EFA thang đo các yếu tố thuộc môi trường bên ngoài của doanh nghiệp ...................................................................................................................... 136 xii Bảng 4.19: Kết quả EFA thang đo NLCT tổng thể của các doanh nghiệp kinh doanh cà phê....................................................................................................................... 137 Bảng 4.20: Trung bình và độ lệch chuẩn của các yếu tố ảnh hưởng ...................... 137 Bảng 4.21 : Mối quan hệ tương quan tuyến tính..................................................... 138 Bảng 4.22: Kết quả hồi quy sử dụng phương pháp Enter ...................................... 139 Bảng 4.23 : Mô hình tóm tắt sử dụng phương pháp Enter ...................................... 141 Bảng 4.24: Phân tích phương sai (ANOVAb) ........................................................ 142 Bảng 4.25: Kiểm định sự khác biệt theo các biến định tính ................................... 145 Bảng 4.26: Tóm tắt kết quả kiểm định giả thuyết nghiên cứu ................................ 150 xiii DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ Hình 1.1: Mối quan hệ giữa các quá trình quản lý và cạnh tranh ............................. 16 Hình 1.2: Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp ..................................................... 18 Hình 2.1: Các thực thể cơ bản trong quan điểm năng lực......................................... 39 Hình 2.2: Mối quan hệ giữa nguồn lực, khả năng và năng lực ................................. 41 Hình 2.3: Quan điểm hệ thống mở của công ty ........................................................ 43 Hình 2.4: Sự phát triển trong nghiên cứu cạnh tranh dựa trên .................................. 45 Hình 2.5: Chuỗi giá trị đầu tư nguồn lực và khả năng .............................................. 48 Hình 2.6: Các nguồn lực và khả năng của công ty ................................................... 49 Hình 2.7: Các yếu tố ảnh hưởng tới NLCT của DNKD cà phê ở Đắk Lắk .............. 82 Hình 3.1: Quy trình nghiên cứu của luận án ............................................................. 99 Hình 3.2: Mô hình nghiên cứu chính thức các yếu tố ảnh hưởng tới NLCT của DNKD cà phê ở Đắk Lắk ........................................................................................ 117 Hình 4.1: Biểu đồ tần số P-P ................................................................................... 142 Hình 4.2: Biểu đồ tần số của phần dư ..................................................................... 143 Hình 4.3: Mô hình kết quả các yếu tố ảnh hưởng tới NLCT của DNKD cà phê ở Đắk Lắk ........................................................................................ 144 1 Chƣơng 1 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN 1.1 Sự cần thiết của vấn đề nghiên cứu Trong nền kinh tế thị trường cạnh tranh là một quy luật khách quan của nền sản xuất hàng hóa, là một nội dung trong cơ chế vận động của thị trường. Nước ta đã từng bước hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế khu vực và thế giới. Như vậy, hội nhập hay không hội nhập không còn là vấn đề bàn cãi của Việt Nam mà vấn đề là phải hội nhập như thế nào cho hiệu quả tránh được những tác động tiêu cực của tiến trình toàn cầu hoá. Mặt khác sản xuất hàng hóa càng phát triển, hàng hóa bán ra càng nhiều, số lượng người cung cấp càng đông thì cạnh tranh càng gay gắt. Kết quả cạnh tranh là một số doanh nghiệp thua cuộc và bị gạt ra khỏi thị trường, trong khi một số doanh nghiệp khác vẫn tồn tại và phát triển hơn nữa. Cũng chính nhờ vào sự cạnh tranh không ngừng mà nền kinh tế thị trường vận động theo hướng ngày càng nâng cao năng suất lao động xã hội – yếu tố đảm bảo cho sự thành công của mỗi quốc gia trên con đường phát triển. Trong nền kinh tế thị trường, cạnh tranh diễn ra ở mọi lúc, mọi nơi, không phụ thuộc vào ý muốn của riêng ai, nên cạnh tranh trở thành một quy luật quan trọng thúc đẩy sự phát triển. Mọi doanh nghiệp không phân biệt thành phần kinh tế đều phải tự mình vận động để đứng được trong cơ chế này. Doanh nghiệp nào không thích ứng được cơ chế mới sẽ phải cầm chắc sự phá sản và theo quy luật đào thải nó sẽ bị gạt ra khỏi thị trường. Thay vào đó thị trường lại mở đường cho doanh nghiệp nào biết nắm thời cơ, biết phát huy tối đa những thế mạnh của mình và hạn chế được tối thiểu những bất lợi để giành thắng lợi trong cạnh tranh. Đắk Lắk là trung tâm của vùng Tây Nguyên, là thủ phủ cà phê của Việt Nam. Các doanh nghiệp cà phê Đắk Lắk đã góp phần không nhỏ vào phát triển kinh tế xã hội của tỉnh theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá, kim ngạch xuất khẩu ngày càng có xu hướng tăng cao, thị trường không ngừng được mở rộng. Nhưng nhìn lại, chúng ta có thể thấy các doanh nghiệp kinh doanh cà phê của Đắk lắk so 2 với nhiều vùng khác ở Việt Nam và ở nước ngoài như Ấn Độ, Braxin, Indonesia…vv thì năng lực cạnh tranh còn thấp. Do vậy, cần thiết phải nâng cao năng lực cạnh tranh cho các doanh nghiệp kinh doanh cà phê ở Đắk Lắk để giúp cho các doanh nghiệp tăng lợi nhuận một cách bền vững, đẩy mạnh quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, thúc đẩy sản xuất theo hướng công nghiệp hoá và hiện đại hoá, giữ vững an ninh trật tự xã hội (bởi đây là vùng có tính nhạy cảm về an ninh chính trị nhất trong cả nước), giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc. Nâng cao đời sống vật chất, tinh thần và văn hoá của người làm cà phê, giải quyết được việc làm cho hàng triệu bà con dân tộc thiểu số vùng Tây Nguyên. Điều đó chứng tỏ việc tìm ra câu trả lời cho câu hỏi là yếu tố nào ảnh hưởng đến NLCT của doanh nghiệp và làm thế nào để nâng cao năng lực cạnh tranh của DN kinh doanh cà phê ở Đắk Lắk là một yêu cầu cấp thiết đối với tất cả các cấp, các ngành và đặc biệt là các doanh nghiệp trong giai đoạn hiện nay. Mặt khác, để các doanh nghiệp kinh doanh cà phê ở Đắk Lắk tồn tại và hoạt động có hiệu quả trong quá trình hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới, cần có những nghiên cứu thật sự nghiêm túc và khoa học. Do vậy, “Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng tới năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp kinh doanh cà phê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk” là vấn đề cực kỳ thiết thực cả về lý luận và thực tiễn. 1.2 Tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan đến luận án Trong thời gian qua có rất nhiều công trình nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến vấn đề cạnh tranh của doanh nghiệp như: 1.2.1 Các công trình nghiên cứu trong nước Nguyễn Vĩnh Thanh (2005), “Nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam trong giai đoạn hiện nay”. Kết quả nghiên cứu này cho thấy trên cả thị trường trong nước và quốc tế, năng lực canh tranh của doanh nghiệp Việt Nam còn thấp, nguyên nhân là do: 3 Hầu hết các doanh nghiệp Việt Nam còn thiếu thông tin về thị trường, ra quyết định theo kinh nghiệm và cảm tính là chủ yếu. Chưa đẩy mạnh ứng dụng chiến lược Marketing tổng thể hoặc Marketing đa dạng sản phẩm và thương hiệu. Các doanh nghiệp Việt Nam xét về tổng thể thì 90% các doanh nghiệp có quy mô nhỏ và vừa là chủ yếu. Hơn nữa, có quá nhiều doanh nghiệp cùng hoạt động kinh doanh cùng một mặt hàng trên cùng một thị trường đã dẫn đến tình trạng năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp giảm sút. Tình trạng các doanh nghiệp trong nước cạnh tranh với nhau, làm giảm giá một cách không cần thiết, đặc biệt là với các mặt hàng xuất khẩu đã làm giảm đáng kể năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp. Tiềm lực về tài chính (đặc biệt là các doanh nghiệp tư nhân) hầu như rất hạn chế, vốn đầu tư ban đầu ít, vốn lưu động lại càng ít. Thiếu vốn dẫn đến tình trạng các doanh nghiệp không còn có điều kiện để lựa chọn các mặt hàng có chất lượng cao trong kinh doanh, đầu tư vào đổi mới thiết bị, công nghệ kinh doanh. Nhận thức về tầm quan trọng của kênh phân phối của nhiều doanh nghiệp còn hạn chế. Phần lớn các doanh nghiệp không xây dựng được mạng lưới phân phối trực tiếp ở nước ngoài. Văn hóa doanh nghiệp, văn minh thương mại, hệ thống dịch vụ của các doanh nghiệp Việt Nam còn thiếu và yếu. Việc tạo lập thương hiệu sản phẩm và doanh nghiệp còn bị xem nhẹ, chưa thực sự coi thương hiệu là tài sản của doanh nghiệp. Số lượng doanh nghiệp xây dựng được hệ thống quản lý chất lượng còn ít. Khả năng liên doanh liên kết giữa các doanh nghiệp chưa chặt chẽ, điều đó phần nào làm giảm bớt sức mạnh của cả cộng đồng doanh nghiệp. Chi phí kinh doanh còn cao, năng lực và bộ máy quản lý điều hành chưa tốt, cơ cấu tổ chức và cơ chế quản lý của hệ thống doanh nghiệp Nhà nước còn nhiều bất cập, chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới, công nghệ kinh doanh và khả năng tiếp cận đổi mới công nghệ kinh doanh còn lạc hậu…vv. 4 Môi trường kinh doanh của doanh nghiệp còn chưa hoàn chỉnh, đồng bộ, hạn chế khả năng cạnh tranh bằng giá và phi giá. Từ đó ông đã đề xuất tám nhóm giải pháp như: Thứ nhất cần phải tăng cường năng lực quản trị kinh doanh của các giám đốc và cán bộ quản lý trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Thứ hai phát triển năng lực quản trị chiến lược của cán bộ quản lý. Thứ ba xây dựng hệ thống kế toán quản trị cho các doanh nghiệp Việt Nam và khuyến khích các doanh nghiệp áp dụng. Thứ tư tăng cường vai trò của các hiệp hội, các câu lạc bộ Giám đốc và các tổ chức chuyên môn đối với sự phát triển của các DNVVN. Thứ năm bồi dưỡng khả năng kinh doanh quốc tế và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc tế của DNVVN. Thứ sáu tăng cường sự hỗ trợ của chính phủ và các cơ quan quản lý Nhà nước trong quá trình thúc đẩy sự phát triển của các DNVVN. Thứ bảy hỗ trợ tư vấn về thiết bị, công nghệ hiện đại thích hợp và cung cấp thông tin công nghệ, thị trường cho các DNVVN, tạo lập và phát triển thị trường công nghệ, tạo điều kiện để các doanh nghiệp này tăng cường cạnh tranh trong sản xuất, chế biến sản phẩm. Thứ tám xây dựng chiến lược marketing và chiến lược hậu mãi. Tuy nhiên ở đây kết quả chỉ nghiên cứu cho loại hình doanh nghiệp thương mại nói chung mà chưa tính đến yếu tố đặc thù của doanh nghiệp cà phê ở địa bàn Tây Nguyên. Trần Sửu (2006), đã nghiên cứu “Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trong điều kiện toàn cầu hóa”. Ông đã phân tích được xu hướng phát triển kinh tế của xã hội Việt Nam trong tiến trình toàn cầu hóa. Phân tích các nhóm yếu tố ảnh hưởng tới năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp bao gồm những yếu tố bên trong và yếu tố bên ngoài. Trên cơ sở đó tác giả đã xác định được 10 yếu tố cấu thành năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp như: 1)Trình độ tổ chức quản lý của doanh nghiệp. 2) Nguồn lực của doanh nghiệp. 3) Thị phần của doanh nghiệp. …vv và 11 5 tiêu chí đánh giá năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp như: 1) Năng lực tài chính doanh nghiệp. 2) Trình độ của đội ngũ lãnh đạo. 3) Chất lượng sản phẩm. …vv. Tuy nhiên hiện nay, nền kinh tế của nước ta đã và đang phát triển mạnh mẽ và các doanh nghiệp của Việt Nam đang phải chịu nhiều áp lực của cạnh tranh từ các hiệp định thương mại quốc tế…vv do đó các yếu tố, các tiêu chí để đánh giá năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp cũng cần phải có sự điều chỉnh cho phù hợp với tình hình hiện nay. Vũ Trọng Lâm (2006), với nghiên cứu “Nâng cao sức cạnh tranh của các doanh nghiệp trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế”. Ông đã khái quát hóa những vấn đề lý luận cơ bản về sức cạnh tranh của doanh nghiệp, đồng thời tổng kết kinh nghiệm trong nước và quốc tế về nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp. Kết quả nghiên cứu đã nêu lên thực trạng về cạnh tranh và môi trường pháp lý của cạnh tranh ở Việt Nam, trên cơ sở đó đánh giá thực trạng của các doanh nghiệp ở Hà Nội. Từ đó, đã đưa ra các giải pháp chủ yếu để nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp. Ở đây tác giả chỉ mới đánh giá nguyên nhân và hạn chế của các doanh nghiệp khu vực Hà Nội mà chưa đánh giá hết được các doanh nghiệp Việt Nam và chưa đi sâu phân tích cho các doanh nghiệp kinh doanh trong lĩnh vực nông sản đặc biệt là doanh nghiệp kinh doanh mặt hàng cà phê. Bùi Xuân Phong (2007), đã nghiên cứu “Các yếu tố cấu thành năng lực cạnh tranh – cơ sở quan trọng để xây dựng tiêu chí đánh giá năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp” với nghiên cứu này đã chỉ ra rằng để tồn tại và phát triển bền vững doanh nghiệp phải có năng lực cạnh tranh, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp là khả năng doanh nghiệp tạo ra được lợi thế canh tranh, có khả năng tạo ra năng suất và chất lượng cao hơn đối thủ cạnh tranh, chiếm lĩnh thị phần lớn, tạo ra thu nhập cao và phát triển bền vững. Để đánh giá năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, có thể dựa vào nhiều tiêu chí, hệ thống các tiêu chí này chủ yếu được xây dựng trên cơ sở các yếu tố cấu thành năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Từ đó ông đã đưa ra 10 yếu tố cấu thành năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp như: 1) Trình độ tổ chức quản lý của doanh nghiệp, 2) Trình độ của đội ngũ lãnh đạo, 3) Nguồn lực của 6 doanh nghiệp, 4) Hoạt động nghiên cứu và triển khai, 5) Quản lý môi trường của doanh nghiệp, 6) Năng lực cạnh tranh của sản phẩm dịch vụ, 7) Thị phần của doanh nghiệp, 8) Năng suất sản xuất kinh doanh, 9) Hiệu quả kinh doanh, 10) Danh tiếng, uy tín của doanh nghiệp. Để biết được năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp như thế nào, chúng ta phải dựa vào một hệ thống các tiêu chí, hệ thống các tiêu chí này chủ yếu được xây dựng trên cơ sở các yếu tố cấu thành năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp như trên. Nguyễn Hữu Thắng (2008), với nghiên cứu “Nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt Nam trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay”, đã đưa ra một bức tranh về thực trạng doanh nghiệp và năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam. Kết quả nghiên cứu cho thấy rằng các doanh nghiệp Việt Nam hoạt động chủ yếu trong các ngành nghề truyền thống, tỷ lệ doanh nghiệp hoạt động trong các ngành, lĩnh vực hiện đại chưa nhiều, thị phần và năng lực chiếm lĩnh thị trường của doanh nghiệp Việt Nam tuy đã được cải thiện nhưng vẫn còn hạn chế. Đề cập đến thực trạng các yếu tố tác động đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam, ông cho rằng đó là việc tổ chức quản lý doanh nghiệp Việt Nam bao gồm nhiều yếu tố như: Mô hình tổ chức doanh nghiệp, cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý, năng lực cán bộ quản lý doanh nghiệp. Đây là một trong những nhân tố hàng đầu tác động đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Ngoài ra, có một số nhân tố nữa tác động đến năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt Nam như năng lực vốn, năng lực công nghệ, năng lực lao động của người lao động trong các doanh nghiệp. Thực trạng môi trường doanh nghiệp Việt Nam cũng được tác giả quan tâm với một số yếu tố cơ bản như: thể chế chính sách, sự quản lý điều hành của Nhà nước, thị trường đối với các doanh nghiệp Việt Nam. Về cơ bản, môi trường kinh doanh đối với các doanh nghiệp còn nhiều khó khăn. Để các doanh nghiệp này đứng vững và cạnh tranh được trong điều kiện hiện nay, bên cạnh sự vươn lên của các doanh nghiệp đòi hỏi phải tiếp tục cải thiện môi trường kinh doanh. Trên cơ sở phân tích thực trạng, ông cho rằng cần chú trọng vào những biện pháp sau để nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp: đổi mới tổ chức, nâng 7 cao năng lực quản lý doanh nghiệp, nâng cao năng lực marketing của doanh nghiệp, sử dụng có hiệu quả và nâng cao năng lực công nghệ, sử dụng có hiệu quả và nâng cao chất lượng nhận thức của doanh nghiệp, tăng cường liên kết hợp tác giữa các doanh nghiệp với các đối tác trong và ngoài nước…vv. Mặt khác, các cấp chính quyền và các cơ quan Nhà nước cần giúp đỡ, hỗ trợ các doanh nghiệp trên các mặt như: phát triển kết cấu hạ tầng, đổi mới thể chế chính sách phù hợp với trình độ của nền kinh tế, của các doanh nghiệp Việt Nam và các cam kết quốc tế, tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp. Vũ Hùng Phương (2008), “Đánh giá năng lực cạnh tranh của ngành giấy Việt Nam qua một số chỉ số cơ bản”. Công trình nghiên cứu này đã sử dụng một số chỉ tiêu như: Hệ số tham gia thị trường quốc tế, hệ số lợi thế so sánh hiển thị ngành, tỷ lệ xâm nhập của hàng nhập khẩu. Từ đó ông đã ứng dụng vào ngành giấy của Việt Nam và rút ra kết luận ngành giấy của Việt Nam có năng lực cạnh tranh kém cả trên thị trường trong nước và quốc tế được thể hiện qua các chỉ số nêu trên. Cuối cùng ông đưa ra 4 nhóm giải pháp chính như: Xây dựng vùng nguyên liệu ổn định cho sản xuất bột giấy đủ đảm bảo cung cấp cho nhu cầu phát triển của ngành; Đổi mới công nghệ trong điều kiện cho phép, đổi mới tổ chức quản lý và nâng cao trình độ của người lao động nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh; Nâng cao chất lượng và đa dạng hóa sản phẩm, có chiến lược marketing phù hợp; Về phía Nhà nước cần có chính sách thích hợp cho phép ngành giấy có thể chủ động trong chiến lược hoạt động của mình với mục tiêu phát triển ngành giấy thành ngành có thể đứng vững trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế. Ở đây nghiên cứu chưa đề cập tới yếu tố vốn của doanh nghiệp mà vốn có vai trò cực kỳ quan trọng trong quá trình sản xuất kinh doanh của bất kỳ doanh nghiệp nào hiện nay. Đặng Đức Thành và tập thể tác giả (2010), “Nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp thời kỳ hội nhập”. Nhóm tác giả này đã đưa ra tám bài học kinh nghiệm do ông David Sun đồng chủ tịch Erust & Young khu vực châu Á Thái Bình Dương rút ra được sau khi đã tiến hành hơn 40.000 cuộc tiếp xúc với lãnh đạo cấp cao của các doanh nghiệp trên toàn cầu, cho doanh nghiệp Việt Nam thời kỳ hội