Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Nhân vật nữ trong truyện ngắn của các nhà văn nữ đương đại việt nam ( qua sáng t...

Tài liệu Nhân vật nữ trong truyện ngắn của các nhà văn nữ đương đại việt nam ( qua sáng tác của dạ ngân, y ban, nguyễn thị thu huệ, nguyễn ngọc tư)

.PDF
140
847
56

Mô tả:

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- BÙI THỊ DUYÊN NHÂN VẬT NỮ TRONG TRUYỆN NGẮN CỦA CÁC NHÀ VĂN NỮ ĐƢƠNG ĐẠI VIỆT NAM (QUA SÁNG TÁC CỦA DẠ NGÂN, Y BAN, NGUYỄN THỊ THU HUỆ, NGUYỄN NGỌC TƢ Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Lý luận Văn học Mã số: 60 22 01 20 Hà Nội-2014 1 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- BÙI THỊ DUYÊN NHÂN VẬT NỮ TRONG TRUYỆN NGẮN CỦA CÁC NHÀ VĂN NỮ ĐƢƠNG ĐẠI VIỆT NAM (QUA SÁNG TÁC CỦA DẠ NGÂN, Y BAN, NGUYỄN THỊ THU HUỆ, NGUYỄN NGỌC TƢ Luận văn Thạc sĩ Văn học Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Văn Nam Hà Nội-2014 2 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Luận văn này là công trình nghiên cứu thực sự của cá nhân, đƣợc thực hiện dƣới sự hƣớng dẫn khoa học của Tiến sĩ Nguyễn Văn Nam. Các số liệu, kết luận nghiên cứu đƣợc trình bày trong luận văn này là trung thực và chƣa từng đƣợc công bố dƣới bất cứ hình thức nào. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. Học viên Bùi Thị Duyên 3 LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới tất cả các thầy cô giáo trong tổ Lý luận Văn học – Khoa Văn học – Trƣờng ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn đã dạy dỗ tôi trong quá trình học Cao học tại trƣờng. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn thầy giáo – TS. Nguyễn Văn Nam, ngƣời đã hƣớng dẫn tôi làm luận văn này. Chính thầy đã gợi ý đề tài, cung cấp tài liệu, đọc luận văn và góp ý nhiều lần để luận văn đƣợc hoàn thiện nhƣ ngày hôm nay. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 05/ 06/ 2014 4 PHỤ LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................... Error! Bookmark not defined. 1. Lí do chọn đề tài ................................................................ Error! Bookmark not defined. 2. Lịch sử vấn đề.................................................................... Error! Bookmark not defined. 3. Đối tƣợng, phạm vi, mục đích nghiên cứu ........................ Error! Bookmark not defined. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................... Error! Bookmark not defined. 5. Cấu trúc luận văn ............................................................... Error! Bookmark not defined. CHƢƠNG 1: NGƢỜI PHỤ NỮ TRONG VĂN CHƢƠNG VÀ TRUYỆN NGẮN HIỆN ĐẠI VIẾT VỀ NGƢỜI PHỤ NỮ ............................ Error! Bookmark not defined. 1.1. Nhân vật ngƣời phụ nữ trong văn chƣơng Việt Nam qua các thời đại ...... Error! Bookmark not defined. 1.1.1. Người phụ nữ trong văn học trung đại ................ Error! Bookmark not defined. 1.1.2. Người phụ nữ trong văn học đầu thế kỉ XX ......... Error! Bookmark not defined. 1.1.3. Người phụ nữ trong văn học từ 1945 đến 1975 ... Error! Bookmark not defined. 1.1.4. Người phụ nữ trong văn học đương đại ............... Error! Bookmark not defined. 1.2. Khái quát chung về truyện ngắn và xu phát triển của ý thức nữ quyền....... Error! Bookmark not defined. 1.2.1. Khái quát chung về truyện ngắn nữ đương đại.... Error! Bookmark not defined. 1.2.2. Xu hướng phát triển của ý thức nữ quyền ............ Error! Bookmark not defined. CHƢƠNG 2: HÌNH TƢỢNG NGƢỜI PHỤ NỮ HIỆN ĐẠI TRONG TRUYỆN NGẮN NỮ ĐƢƠNG ĐẠI .................................................... Error! Bookmark not defined. 2.1. Nhân vật ngƣời phụ nữ trong truyện ngắn của các nhà văn nữ đƣơng đại Việt Nam Error! Bookmark not defined. 2.1.1. Khái niệm, vai trò và sự phân chia các loại hình nhân vật trong tác phẩm văn học .................................................................................. Error! Bookmark not defined. 5 2.1.2. Nhân vật trong truyện ngắn ................................. Error! Bookmark not defined. 2.1.3. Người phụ nữ - Đối tượng thẩm mĩ của các nhà văn nữ đương đại ............. Error! Bookmark not defined. 2.2. Những điều kiện xã hội thuận lợi dành cho ngƣời phụ nữ trong đời sống hiện đại Error! Bookmark not defined. 2.2.1. Sự đa dạng và năng động của những quan hệ xã hội hiện đại . Error! Bookmark not defined. 2.2.2. Nới giãn biên độ của tự do và tự chủ cá nhân ..... Error! Bookmark not defined. 2.2.3. Những điều kiện mới để thực hiện thiên chức phụ nữ ........ Error! Bookmark not defined. 2.3. Ngƣời phụ nữ và những khó khăn trong đời sống .... Error! Bookmark not defined. 2.3.1. Hệ lụy của chiến tranh ......................................... Error! Bookmark not defined. 2.3.2. Khó khăn và bất trắc của buổi giao thời.............. Error! Bookmark not defined. 2.3.3. Cảm nhận về sự cô đơn ........................................ Error! Bookmark not defined. 2.4. Cảm hứng nữ quyền nổi bật ........................................ Error! Bookmark not defined. 2.5. Tiểu kết .......................................................................... Error! Bookmark not defined. CHƢƠNG 3: NGHỆ THUẬT THỂ HIỆN NHÂN VẬT NỮ CỦA TRUYỆN NGẮN NỮ ĐƢƠNG ĐẠI................................................................. Error! Bookmark not defined. 3.1. Nghệ thuật xây dựng tâm lí nhân vật ......................... Error! Bookmark not defined. 3.2. Nghệ thuật xây dựng cốt truyện và tình huống truyện .......... Error! Bookmark not defined. 3.2.1. Cốt truyện ............................................................. Error! Bookmark not defined. 3.2.2 Tình huống truyện ................................................. Error! Bookmark not defined. 3.3. Điểm nhìn trần thuật .................................................... Error! Bookmark not defined. 3.4 Ngôn ngữ vào giọng điệu nghệ thuật ........................... Error! Bookmark not defined. 6 3.4.1. Ngôn ngữ .............................................................. Error! Bookmark not defined. 3.4.2. Giọng điệu ............................................................ Error! Bookmark not defined. KẾT LUÂN .......................................................................... Error! Bookmark not defined. TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................... Error! Bookmark not defined. MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Văn học VN nói chung, văn xuôi VN nói riêng từ thời kì đổi mới đến nay thực sự có nhiều khởi sắc. Trong những yếu tố quan trọng tạo nên sự phong phú, đa dạng của văn xuôi giai đoạn này phải kể đến những đóng góp của các cây bút nữ. Sự xuất hiện đông đảo, rầm rộ của họ đã đem đến cho văn xuôi nói chung và truyện ngắn nói riêng “Một sinh khí mới rất cần thiết để phản ánh bề rộng, bề sâu của cuộc sống con ngƣời hôm nay”. Bên cạnh những tên tuổi một thời nhƣ Vũ Thị Thƣờng, Nguyễn Thị Ngọc Tú … là những tác giả trẻ trung, sôi nổi, bắt mạch thời sự nhanh hơn nhƣ: Dạ Ngân, Nguyễn Thị Thu Huệ, Y Ban, Lý Lan, Phong Điệp, Kiều Bích Hậu, Nguyễn Ngọc Tƣ, Nguyễn Quỳnh Trang, Đỗ Hoàng Diệu … Có thể nói, văn học Việt Nam đƣơng đại đang chứng kiến sự bùng nổ về số lƣợng các nhà văn, nhà thơ nữ. Khó mà thống kê đƣợc con số chính xác, nhƣng lƣợng tác phẩm của họ nhiều không kém gì các đồng nghiệp nam. Có ngƣời đặt câu hỏi : Tại sao thời điểm hiện nay lại xuất hiện nhiều cây bút nữ nhƣ vậy? Câu hỏi này đã có nhiều ngƣời tìm cách lí giải, nhƣng khó mà tìm ra câu trả lời thấu đáo. Đó cũng là một trong những lí do khiến chúng tôi chọn nghiên cứu sáng tác của các nhà văn nữ. Bằng nỗ lực của bản thân, các cây bút nữ hôm nay vừa biết kế thừa các thế hệ đi trƣớc, vừa học hỏi lẫn nhau để tự tìm cho mình những lối viết độc đáo. Có ý kiến cho rằng: “Văn xuôi hôm nay mang gƣơng mặt nữ”, “Truyện ngắn hôm nay đang khởi sắc bởi sự 7 đóng góp không nhỏ của các cây bút nữ” [37]. Điều đó đã góp phần khẳng định sáng tác nữ - truyện ngắn nữ đang ngày càng hiện diện nhƣ một bộ phận của văn học Việt Nam. Đề tài vì vậy mà mang tính lịch sử nhất định. Nhân vật là yếu tố gắn với linh hồn của tác phẩm văn học là hình thức cơ bản để qua đó nhà văn miêu tả thế giới một cách hình tƣợng. “Nhân vật là nơi tập trung mọi giá trị tƣ tƣởng nghệ thuật”, “là công cụ để khái quát hiện thực và phƣơng tiện để tác giả hiện thực hóa quan niệm nghệ thuật về con ngƣời dƣới hình thức biểu hiện tƣơng ứng” [7, 126]. Vì vậy, chúng tôi lựa chọn đề tài “Nhân vật nữ trong truyện ngắn nữ đƣơng đại Việt Nam ( qua sáng tác của Dạ Ngân, Y Ban, Nguyễn thị Thu Huệ và Nguyễn ngọc Tƣ…)”. Đây là hƣớng đi tất yếu nếu muốn nghiên cứu sâu sắc thế giới nghệ thuật, giá trị ý nghĩa tác phẩm của các nhà văn nữ đƣơng đại. Đồng thời qua đề tài này chúng tôi mong muốn tìm thấy đƣợc dấu ấn riêng và những đóng góp của phái đẹp vào quá trình vận động của thể loại truyện ngắn trong Văn học đầu thiên niên kỉ mới. Bên cạnh đó, thực hiện đề tài giúp chúng tôi có đƣợc cái nhìn tổng quát về vấn đề nhân vật nữ trong truyện ngắn nói riêng, đặc điểm của truyện ngắn Việt Nam đƣơng đại nói chung, nâng cao kiến thức cũng nhƣ rèn bản thân kĩ năng nghiên cứu một vấn đề lí luận văn học. 2. Lịch sử vấn đề 2.1. Tình hình nghiên cứu truyện ngắn đương đại Trƣớc sự chín muồi của đội ngũ các cây bút đã có tên tuổi và sự nở rộ của các lớp nhà văn mới, từ 1986 đến nay đƣợc coi là giai đoạn hoàng kim của lịch sử truyện ngắn Việt Nam. “Nhƣ là một biểu tƣợng của quá trình ấy, truyện ngắn là một thể tài phát triển năng động, có nhiều thành tựu. Gắn liền với hiện tƣợng này, ý thức mang tính lí luận về truyện ngắn ngày càng phong phú, cả về số lƣợng ý kiến bàn luận lẫn phạm vi vấn đề đƣợc nêu lên hoặc mong muốn đi sâu tìm hiều.” [21]. Truyện ngắn trở thành đối tƣợng đƣợc quan tâm hàng đầu của các nhà văn và giới phê bình; là đối tƣợng tìm hiểu của một số chuyên luận, chuyên khảo nhƣ: Sổ tay người 8 viết truyện ngắn của Vƣơng Trí Nhàn sƣu tầm (biên soạn, xuất bản nhiều lần); Nghệ thuật viết truyện ngắn và kí của Tạ Duy Anh, NXB Thanh niên, 2000; Những vấn đề thi pháp của truyện của Nguyễn Thái Hoà, NXB Giáo dục, 2000; các nghiên cứu và sƣu tầm của Bùi Việt Thắng in trong 2 tập Bình luận truyện ngắn, NXB Văn học, 2000; và Truyện ngắn – những vấn đề lí thuyết và thực tiễn thể loại, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, 2002… Cũng có sách mở rộng tìm hiểu từ nguồn gốc văn học nƣớc ngoài, chẳng hạn: Truyện ngắn – ký luận tác giả và tác phẩm (tập I, II), Lê Huy Bắc biên soạn, NXB Giáo dục, 2004. Có công trình mang tính tổng quan nhƣ: Thời gian nghệ thuật trong cấu trúc văn bản tự sự của Lê Thị Tuyết Hạnh, NXB Đại học Sƣ phạm Hà Nội, 2002; Văn học Việt Nam thời đại mới của Nguyễn Văn Long, NXB Đại học Sƣ phạm Hà Nội, 2003. Có nghiên cứu trên đối tƣợng cụ thể chẳng hạn nhƣ: Ngôn ngữ nghệ thuật trong truyện ngắn đương đại qua hai tác phẩm Vũ điệu thần gầy và truyện ngắn 8X, công trình dự thi giải thƣởng sinh viên nghiên cứu khoa học toàn quốc 2009 … Không ít bài viết ghi nhận thành tựu của truyện ngắn đƣơng đại, có thể kể tới các bài viết nhƣ: Sức sống của một thể loại của Lý Hoài Thu, Đọc bình luận truyện ngắn, truyện ngắn hôm nay của Bùi Việt Thắng in trên báo Văn nghệ số 24, 2000; Một thoáng văn học 5 năm đầu thế kỉ của Trần Thanh Đạm, in trên báo Văn nghệ số 45, ngày 6/11/2004; Trò chơi trốn tìm của Nguyễn Vĩnh Nguyên của Trần Hoài Nam, in trên báo Văn nghệ, 2000; Sau một năm nhìn lại truyện ngăn hay, in trên Tạp chí Nhà văn số 1, 2009; Đội ngũ nhà văn Việt Nam viết truyện ngắn đương đại của Lê Dục Tú, in trên báo Văn nghệ quân đội, 2012… Các bài viết đều đống ý là: “Trong nhịp độ của đời sống công nghiệp hiện đại, dƣới sức ép của các phƣơng tiện nghe nhìn, truyện ngắn đã phát huy đƣợc ƣu thế của mình một cách hiệu quả”. Tác giả Sƣơng Nguyệt Minh cho rằng “Truyện ngắn luôn luôn tồn tại và có triển vọng (có triển vọng đồng nghĩa là có tƣơng lai). Thời hiện đại – thời của tốc độ, thời của chắt chiu từng giây từng phút thời gian và luôn luôn bị cuốn vào cơn lốc của văn minh công nghiệp thì rõ ràng truyện ngắn có ƣu thế hơn so với một số loại hình văn học khác (ví dụ nhƣ tiểu thuyết), nếu mức độ hay dở ngang nhau. Truyện ngắn hay mời gọi, lôi cuốn ngƣời mới viết, đồng thời quyến rũ ngƣời cầm bút đã thành danh vẫn dẫn dụ, mê hoặc ngƣời đọc.”. 9 Một số bài viết khác lại xoay quanh vấn đề đặc trƣng cơ bản của truyện ngắn: Nguyễn Anh Vũ, Lê Dục Tú trong bài viết Truyện ngắn trong đời sống văn học đương đại nhận xét: “Truyện ngắn là một thể loại tự sự cỡ nhỏ, dung lƣợng không lớn, với chức năng chỉ để một lát cắt của hiện thực, một khoảng khắc trong cuộc sống thƣờng nhật nên truyện ngắn đã quy tụ đƣợc một đội ngũ tác giả khá đông đảo cả chuyên nghiệp lẫn không chuyên”; “trong cuộc sống gấp gáp hiện nay, đọc thƣởng thức truyện ngắn dƣờng nhƣ phù hợp hơn cả, bởi lẽ nó không bắt ngƣời đọc mất quá nhiều thời gian nên chính vì cậy thể loại văn học này đã thu hút một lƣợng lớn độc giả cho mình. Nguyễn Hữu Quý trong một bài viết trên Tạp chí Quân đội Việt Nam số 637, 2007 cho rằng truyện ngắn “là một thể loại văn học huyền hoặc, kì thú, vô cùng hấp dẫn. Truyện ngắn mời gọi, lôi cuốn, quyến rũ ngƣời viết và khuất phục bạn đọc. Là ngƣời viết văn, dù là viết tiểu thuyết, cũng ít nhất một vài lần thử sức với truyện ngắn, khám phá, chinh phục truyện ngắn”. 2.2. Tình hình nghiên cứu truyện ngắn nữ đương đại Tiếp bƣớc thành công của những năm 90 thế kỉ trƣớc, sang thế kỉ XXI, các nhà văn nữ càng thể hiện rõ ƣu thế văn chƣơng của mình, đặc biệt là về truyện ngắn. Đông đảo cây bút nữ tham gia các cuộc thi truyện ngắn và đã không ít ngƣời giành đƣợc giải cao. Sự xuất hiện ồ ạt của các cây bút nữ, số lƣợng tác phẩm đáng nể của họ (Lê Minh Khuê hiện có 7 tập truyện ngắn in riêng, Nguyễn Thị Thu Huệ có 6 tập, Võ Thị Hảo 9 tập, Y Ban 11 tập …), nhất là chất lƣợng những sáng tác mà họ tạo ra cho thấy đây là thời kì văn chƣơng phái nữ chiếm ƣu thế. Trần Thế Hùng nhận xét: “Các nhà văn nữ đã vào cuộc thi là làm một cuộc chơi hoàn toàn ngang ngửa, hoàn toàn sát ván với các đấng mày râu … Xét về toàn diện các cuôc thi truyện ngắn đã qua, các tác giả nữ vẫn trội hơn nam. Bùi Bích Thu trong bài viết Văn Xuôi phái đẹp, in trong Tạp chí sông Hƣơng số 145, 2001, cho rằng “Sự xuất hiện rầm rộ của các cây bút nữ đã làm thay đổi bộ mặt và dáng vẻ của văn xuôi hôm nay”. Lý giải sự bùng nổ mạnh mẽ này, nhà phê bình Vƣơng Trí Nhàn cho rằng phụ nữ bắt mạch thời đại nhanh hơn nam giới bởi họ có sự nhạy cảm riêng: “Họ luôn gần với cái lỉnh kỉnh, dở dang của đời sống. Mặt khác, với cái cực đoan sẵn có – tốt, dịu dàng, rộng lƣợng thì không ai bằng, mà nhỏ nhen, chấp nhặt, dữ dằn 10 cũng không ai bằng, từng cây bút phụ nữ tìm ra mặt mạnh của mình khá sớm, định hình khá sớm.” [30]. Cùng chung suy nghĩ này với Vƣơng Trí Nhàn còn có Văn Tâm, khi ông nhấn mạnh rằng “từ khi mới xuất phát, các cây bút nữ thƣờng đã đạt đến độ chín”. Đặng Anh Đào, một chuyên gia về văn học phƣơng Tây, nhƣng lại có nhiều bài viết phê bình sắc sảo về văn học Việt Nam đƣơng đại thì lại thấy “điểm mạnh của phụ nữ chính là ở chỗ họ đƣa tất cả cuộc đời và tâm hồn họ vào trang sách” [22]. Đáng chú ý là hành loạt bài viết của ba tác giả Bùi Bích Thu, Bùi Việt Thắng và Lê Hƣơng Thuỷ trên các tạp chí về văn chƣơng nữ giới. Vấn đề đƣợc các tác giả này đề cập và quan tâm là màu sắc riêng của phái nữ trong sáng tác nghệ thuật. Bích Thu nhận định: “văn xuôi phái đẹp hiện nay sắc và sâu khi khai thác đề tài thế sự đời tƣ với nội dung nhân tình thế thái bằng lối viết dịu dàng mà bén ngọt, diết dóng mà vẫn đồng cảm sẻ chia với những thân phận, những con ngƣời sống quanh mình” [46]. Lê Hƣơng Thuỷ với các bài viết Điểm qua sự vận động truyện ngắn của các cây bút nữ trên tạp chí Nhà văn số 3, 2005, và bài viết Truyện ngắn nữ đương đại in trên tạp chí Quân đội Việt Nam tập 4, 2010 có cái nhìn tổng quát về sự vận động và những đặc trƣng cơ bản nhất của truyện ngắn nữ đƣơng đại. Có thể nói trên đây là những bài viết khái quát nhất về đặc điểm, diện mạo của văn chƣơng nữ giới thời kì đổi mới. Phác thảo vài nét về diện mạo truyện ngắn đương đại và sự góp mặt của một số cây bút nữ trên tạp chí Thành phố Hồ Chí Minh số 7, 8, 2004, Nguyễn Thị Thành Thắng làm rõ sự lên ngôi của một số cây bút nữ và hƣớng tiếp cận đời sống trong truyện ngắn của họ. Bài viết Truyện ngắn nữ và xu hướng tự nghiệm in trên tạp chí Văn hoá văn nghệ công an, số 10, 2003 của Hoàng Thị Hồng Hà tìm hiểu xu hƣớng “tự nghiệm” trong truyện ngắn nữ. Tác giả đã chú ý đến mảng hiện thực của những “cái tôi đàn bà” phong phú mà phức tạp, sâu sắc đầy nữ tính, từ đó khám phá các cách biểu hiện nhân vật xƣng “tôi” trong tác phẩm. Bên cạnh đó, có nhiều bài viết đăng tải ý kiến của chính các nhà văn nữ mang lại cái nhìn khá toàn diện về văn chƣơng của một số nhà văn nữ nhƣ: Lan man với Nguyễn 11 Thị Thu Huệ của Phạm Xuân Nguyên, in trên tạp chí diễn đàn văn nghệ VN số 4, 1994; Chúng tôi phỏng vấn bốn cây bút nữ của Nguyễn Đức Quang – Ngô Vĩnh Bình – Phạm Hoa in trên TCVNQĐ số 33, 1993; Gặp gỡ các nhà văn trẻ: “Tôi vốn là người đàn bà thích được che chở” của Minh Hà in trên báo Ngƣời lao động ngày 17/6/2000; Phỏng vấn Y Ban, Y Ban viết về nỗi đau rất đàn bà, www.thotre.com; Hãy lắng nghe tác phẩm của nhà văn nữ, www.evan.com.vn; Phỏng vấn Dạ Ngân, Viết văn như xây nhà, hanoi.vnn.vn; Phỏng vấn nhiều nhà văn, Vẻ đẹp dâng hiến, www.dddv.com.vn; …Trả lời phỏng vấn, các cây bút nữ, Nguyễn Thị Thu Huệ ,Y Ban, Dạ Ngân … đã bộc bạch suy nghĩ về những khó khăn, thuận lợi khi phụ nữ sáng tác văn học. Thông tin từ các bài phỏng ván giúp độc giả hình dung đầy đủ hơn về ý nghĩa sáng tác của các chị. Trong bài viết Suy nghĩ về đặc điểm của nữ văn sỹ, GS Phƣơng Lựu nhận xét: “Một số nhà giải phẫu học đã chứng minh đƣợc rằng nữ giới thƣờng tƣ duy thiên về phía bán cầu não bên trái, tức là bộ phận nặng về tình cảm tƣởng tƣợng, hồi tƣởng. Ngƣời ta vẫn mói phụ nữ thƣờng bị cảm xúc lấn át thiên hƣớng nội hơn hƣớng ngoại và điều này ít nhiều chi phối đến tƣ duy nghệ thuật cũng nhƣ cách thức triển khai và thể hiện ý tƣởng trong mỗi tác phẩm của các cây bút nữ … và cũng chính vì thế các tác giả nữ có điều kiện đi sâu vào khắc hoạ thế giới nội tâm của nhân vật, nhất là nhân vật nữ.” [28]. Trong bài Truyện ngắn hôm nay in trên Tạp chí Nghiên cứu Văn học s 4, 2004, Bùi Việt Thắng nêu cảm nhận “âm thịnh, dƣơng suy” ở thế hệ của các nhà văn trƣởng thành sau 1975, lí giải “thiên tính nữ là tinh thần của cái đẹp và tát cả nhân vật nữ đều đẹp – đó là một phẩm giá tinh thần cao quý của nhân vật nữ” [43]. Bùi Việt Thắng còn nhận xét nhân vật nữ trong truyện ngắn của những cây bút nữ là “những ngƣời biết thuần hoá những nỗi đau mất mát và xoa dịu những chấn thƣơng tinh thần trong đời sống con ngƣời” [43], xây dựng hình tƣợng ngƣời phụ nữ cũng chính là “một sự dâng hiến cái đẹp cho con ngƣời”. Trong bài viết Vài suy nghĩ về con người trong văn xuôi thời kỳ đổi mới” in trên Tạp chí Văn học số 9, 2001, Tôn Phƣơng Lan nhận thấy đây là “thời kỳ văn học con ngƣời đƣợc soi chiếu từ rất nhiều phía”. Và “không phải ngẫu nhiên mà trong văn xuôi thời kì này nhân vật xuất hiện trong các táp phẩm thƣờng là các nhân vật nữ. Họ là những ngƣời phụ nữ đã đi qua 12 chiến tranh mang nỗi cô đơn, thƣờng xuyên phải sống nơi “chốn giáp ranh giữa địa ngục trần gian” [25]. Họ luôn khao khát hy vọng tìm kiếm cho dù có khi họ biết cái đã qua sẽ không bao giờ trở lại cũng nhƣ điều mong ƣớc chắc gì đã có đƣợc trong đời. Hoàng Thị Hồng Hà bàn về Truyện ngắn nữ và xu hướng tự nghiệm trên tạp chí Văn hóa văn nghệ Công an số 10, 2003 đề cập đến những khía cạnh tâm lý của ngƣời phụ nữ. “Mỗi ngƣời đàn bà đều có những ẩn ức rất riêng mà chỉ cần đặt vào ghế đơn độc họ sẽ tự ngồi gặm nhấm những gì đã qua nhƣ một ảo vọng không đạt đƣợc”. Tác giả này cho rằng: “Quan niệm về xã hội, về con ngƣời đã bắt đầu chứng tỏ sự có mặt của mình bằng những cá thể đầy tính cách khi các nhà văn nữ tự đƣa mình vào tác phẩm, trở thành tác giả, ngƣời kể chuyện, nhân vật …” [10]. Trong bài Chủ đề phụ nữ từ văn học dân gian đến văn học hiện đại Việt Nam, Trần Ngọc Dung cho rằng: “Văn học ngày nay vẫn kể thừa đƣợc những quan niệm tiến bộ của cha ông ta về ngƣời phụ nữ”; “từ xƣa đến nay tuy ngƣời phụ nữ phần lớn phải chịu những nỗi đau khôn cùng”, nhƣng “dù khủng hoảng tinh thần, những mặt trái của cơ chế thị trƣờng, những bi kịch của tình yêu, sự rạn nứt của gia đình .. thì trong văn học ngày nay ngƣời phụ nữ hiện đại vẫn bộc lộ những vẻ đẹp mới: Tự khẳng định mình và dám sống thực với mình”. Tác giả bài viết cũng nhận thấy “sự bí ẩn trong thế giới nội tâm của ngƣời phụ nữ là một đề tài luôn hấp dẫn với văn học mọi thời đại”. Theo dòng khảo sát trong Phụ nữ là … đàn bà”, Đào Đồng Điện nhận xét về nhân vật nữ trong văn học đƣơng đại: “Không còn nhiều phụ nữ kiên cƣờng nữa mà thay vào đó là những con ngƣời yếu đuối nhẹ dạ, cả tin, đa cảm, đa đoan” … “Gặp môi trƣờng thích hợp với bản tính phụ nữ, nhƣ cá gặp nƣớc, ngƣời phụ nữ đƣợc dịp phô bày hết mình”, thậm chí sự phô bày đó có thể làm ảnh hƣởng đến phẩm chất đạo đức nhƣ “ngoại tình”. Tác giả cho rằng chính đặc điểm này “trở thành đặc điểm nổi bật về tính cách xã hội của ngƣời phụ nữ trong văn xuôi thời đại mới, nó phá vỡ quan niệm truyền thống về hạnh phúc gia đình cũng nhƣ tổ chức gia đình của ngƣời Việt Nam.” 13 Có thể nhận thấy qua các bài viết và công trình nghiên cứu từ những góc độ khác nhau, các tác giả đã có sự nhìn nhận trên nhiều bình diện của truyện ngắn nói chung và truyện ngắn nữ nói riêng, cũng nhƣ đề cập đến những đặc điểm nổi bật trong sáng tác của họ. Các bài viết khẳng định sự tiếp nối về đội ngũ văn nữ cũng nhƣ đặc điểm của giới tính bộc lộ qua cách nhìn hiện thực và con ngƣời. Có không ít những nhận xét khá tinh tế, sâu sắc về các cây bút nữ đƣơng đại. Tuy nhiên vẫn còn rất ít bài viết về vấn đề nhân vật, đặc biệt là nhân vật nữ trong sáng tác của các nữ văn sĩ, có chăng chỉ là những nhận xét ban đầu. Một số luận văn đề cập đến nghệ thuật truyện ngắn nữ, đến nhân vật trong truyện ngắn nữ, nhƣng đa số khảo sát trên một hoặc một vài tác giả nữ cụ thể, căn bản chƣa tình hiều một cách tổng quan về các tác giả cũng nhƣ tác phẩm từ năm 2000 đến nay. Vì vậy chúng tôi lựa chọn đề tài: Nhân vật nữ trong truyện ngắn nữ đương đại Việt Nam (Qua sáng tác của Dạ Ngân, Y Ban, Nguyễn Thị Thu Huệ, Nguyễn Ngọc Tư …) với mong muốn góp một chút công sức nhỏ bé của mình vào không khí “trăm nhà đua tiếng” của nghiên cứu, phê bình văn học trên phƣơng diện thể loại của các cây bút nữ trẻ trong thập niên đầu thế kỉ XXI. 3. Đối tƣợng, phạm vi, mục đích nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của chúng tôi là: “Nhân vật nữ trong truyện ngắn nữ đương đại Việt Nam”. “Đƣơng đại” là một thuật ngữ chỉ cái hiện thời, hiện kim, vì vậy “ngƣời phụ nữ đƣơng đại” trong đề tài nghiên cứu của chúng tôi là những ngƣời phụ nữ hiện đại ở thời điểm cuối thế kỉ XX, đầu thế kỉ XXI, khi mà xã hội Việt Nam đang trên đà phát triển, hội nhập quốc tế. Và cũng chính hoàn cảnh xã hội mở cửa này đã mang đến cho ngƣời phụ nữ những điều kiện thuận lợi và không ít thử thách phải đƣơng đầu. Do số lƣợng nhà văn nữ của chúng ta hiện nay rất đông đảo. Vì vậy, chúng tôi sẽ lựa chọn một số gƣơng mặt tiêu biểu trên văn đàn hiện nay, đó là những nhà văn lấy ngƣời phụ nữ hiện đại làm đối tƣợng thẩm mĩ. Ngay cả ở những nhà văn này, chúng tôi cũng sẽ lựa chọn những tác phẩm tiêu biểu của họ về đề tài ngƣời phụ nữ hiện đại. Những nhà văn nữ sau đây đã đƣợc chúng tôi cân nhắc lựa chọn làm đối tƣợng để khảo 14 sát: Dạ Ngân, Y Ban, Nguyễn Thị Thu Huệ, Nguyễn Ngọc Tƣ. Ngoài ra chúng tôi sẽ tham khảo thêm tác phẩm của các nhà văn nhƣ: Lý Lan, Phan Thị Vàng Anh, Võ Thị Xuân Hà, Thuận, Đỗ Hoàng Diệu, … Với khả năng còn hạn hẹp của mình, chúng tôi chỉ dám lựa chọn một mảng nhỏ trong sáng tác của các nhà văn nữ để nghiên cứu. Mọi sự tiếc nuối về một giới hạn buộc phải đặt ra ở luận văn này xin dành lại cho một công trình khác có quy mô lớn hơn trong tƣơng lai. Với việc thực hiện đề tài này, luận văn sẽ cố gắng để đạt đƣợc những mục tiêu sau đây: - Cung cấp cho ngƣời đọc cái nhìn của các nhà văn nữ, chủ thể sáng tạo, về ngƣời phụ nữ hiện đại, đặc biệt là những quan niệm của họ về trách nhiệm của nhà văn khi viết về ngƣời phụ nữ. - Phác họa chân dung ngƣời phụ nữ hiện đại trong cách ứng xử với những mối quan hệ gia đình và xã hội, với những khao khát về tình yêu, hạnh phúc; những nỗi cô đơn, trăn trở, day dứt trƣớc cuộc đời. Từ những số phận rất khác nhau ấy, luận văn hi vọng cung cấp cái nhìn đa diện về ngƣời phụ nữ Việt Nam trong thời điểm đất nƣớc có nhiều biến chuyển phức tạp nhƣ hiện nay. - Làm sáng tỏ những điểm độc đáo về bút pháp mà các nhà văn nữ đã thể hiện qua những trang viết đầy trắc ẩn của mình. 4. Phƣơng thức nghiên cứu Để thực hiện đề tài này, chúng tôi sử dụng các phƣơng pháp sau: - Phƣơng pháp loại hình - Phƣơng pháp tiếp cận hệ thống - Phƣơng pháp nghiên cứu liên ngành 15 Ket-noi.com Ket-noi.com kho kho tai tai lieu lieu mien mien phi phi - Ngoài ra, chúng tôi còn sử dụng các thao tác phân tích, so sánh, thống kê, tổng hợp và đặc biệt là thao tác đối lập … cũng thƣờng xuyên đƣợc vận dụng trong quá trình nghiên cứu. 5. Cấu trúc luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Phụ lục và Tài liệu tham khảo, luận văn bao gồm ba chƣơng: Chƣơng 1: Ngƣời phụ nữ trong văn chƣơng và truyện ngắn đƣơng đại viết về ngƣời phụ nữ Chƣơng 2: Hình tƣợng ngƣời phụ nữ hiện đại trong truyện ngắn nữ đƣơng đại Chƣơng 3: nghệ thuật thể hiện nhân vật nữ của truyện ngắn nữ đƣơng đại 16 CHƢƠNG 1: NGƢỜI PHỤ NỮ TRONG VĂN CHƢƠNG VÀ TRUYỆN NGẮN HIỆN ĐẠI VIẾT VỀ NGƢỜI PHỤ NỮ 1.1. Nhân vật ngƣời phụ nữ trong văn chƣơng Việt Nam qua các thời đại 1.1.1. Người phụ nữ trong văn học trung đại Ngƣời phụ nữ là một đề tài lớn trong văn học Việt Nam. Từ Trƣớc thế kỉ XVI, nhân vật phụ nữ đã thoáng hiện trong các tác phẩm văn xuôi tự sự cũng nhƣ trong thơ ca. Đó là hình ảnh những vị anh hùng dân tộc, nhƣ Bà Trƣng, Bà Triệu: họ sống thì đánh giặc, chết thì hoá thành phúc thần tiếp tục giúp dân giúp nƣớc; hoặc các nhân vật khác nhƣ Mị Châu trong Mị Châu, Trọng Thuỷ, công chúa Tiên Dung trong Sự tích lễ hội Chử Đồng Tử, nàng quận chúa A Kim trong Truyện Hà Ô Lôi … Trong lĩnh vực thơ ca, ta cũng thấy có một số bài, hoặc ngâm vịnh về nhân vật lịch sử nhƣ các bài Vịnh Mị Ê, Vịnh nàng Điêu Thuyền, Vịnh Chiêu Quân, hoặc các bài nói về nỗi buồn thƣơng của các thiếu phụ, kẻ thì bị tình duyên dang dở nhƣ bài Chức Nữ nhớ Ngưu Lang, Tiên tử mong Lưu Nguyễn, Hoàng giang điếu Vì Nương… Tuy nhiên, ở giai đoạn này, nhân vật phụ nữ chƣa trở thành đối tƣợng quan tâm chính của văn học mà chỉ mới xuất hiện lẻ tẻ trong văn xuôi lịch sử, trong thần phả, trong truyện dân gian, hoặc trong các bài thơ điếu. Đến thế kỉ XVI, đặc biệt là thế kỉ XVIII, phụ nữ đã trở thành một trong những đề tài lớn của văn học. Các thể loại văn học đều đều xoay quanh việc phản ánh số phận ngƣời phụ nữ. Vì vậy, trong văn học giai đoạn này, hình tƣợng ngƣời phụ nữ hiện lên một cách khá đầy đủ, toàn vẹn và trên nhiều bình diện. Về văn xuôi, các tác phẩm nổi tiếng viết về đề tài phụ nữ có Truyền kì mạn lục của Nguyễn Dữ (nửa đầu thế kỉ XVI), Truyền kì tân phả của Đoàn Thị Điểm (1705 – 1748), Kiến văn lục của Vì Trinh (1759 – 1828),… Truyện Nôm cũng có rất nhiều tác phẩm viết về đề tài này, nhƣng tiêu biểu hơn cả là các truyện Tống Trân – Cúc Hoa, Phạm Tải – Ngọc Hoa, Quan Âm Thị Kính,… Thơ ca viết về phụ nữ, nổi bật là thơ của Hồ Xuân Hƣơng, Nguyễn Du … ngoài ra còn có những tác phẩm dài hơi nhƣ 17 Ket-noi.com Ket-noi.com kho kho tai tai lieu lieu mien mien phi phi Chinh phụ ngâm khúc của Đặng Trần Côn và Đoàn Thị Điểm, Cung oán ngâm khúc của Nguyễn Gia Thiều,… Nói tóm lại, từ thế kỉ XVI đến đầu thỊ kỉ XIX, trong các thể loại văn học, thơ ca cũng nhƣ văn xuôi tự sự, tác phẩm viết bằng chữ Hán cũng nhƣ viết bằng chữ Nôm,… dƣờng nhƣ nở rộ đề tài viết về ngƣời phụ nữ và hình tƣợng phụ nữ nổi bật lên với hai nét cơ bản, đó là: 1.1.1.1. Phụ nữ - hiện thân của cái đẹp. Nhân vật phụ nữ, ở thể loại tự sự hay trữ tình trong văn học trung đại, thƣờng đẹp cả ngƣời lẫn nết, ít thấy có hiện tƣợng “xấu ngƣời đẹp nết” nhƣ trong văn học dân gian. Chính vì thế, các nhân vật chính diện là những phụ nữ trong văn học từ thế kỉ XVI đến đầu thế kỉ XIX hầu hết có sự hài hoà giữa cái đẹp về hình thức với cái đẹp về tâm hồn. Những cô gái bƣớc vào văn học giai đoạn này đều là những giai nhân tuyệt thế: Chị em Thuý Vân và Thuý Kiều thì rõ ràng là khuôn mẫu của sắc đẹp: “ Làn thu thuỷ, nét xuân sơn,/ Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh”. Sắc đẹp của ngƣời cung nữ trong Cung oán ngâm khúc của Nguyễn Gia Thiều đã đến mức siêu phàm: “Chìm đáy nƣớc cá lừ đừ lặn,/ Lửng lƣng trời nhạn ngẩn ngơ sa”. Hồ Xuân Hƣơng còn muốn vĩnh hằng hoá sắc đẹp của ngƣời con gái trong bài thơ Đề tranh tố nữ: “Ngàn năm còn mãi cái xuân xanh”. Tuy nhiên, sắc đẹp của đa số nhân vật nữ trong văn học giai đoạn này thƣờng gắn liền với một phần phẩm chất không thể thiếu đƣợc, đó là tài. ở họ, sắc và tài tạo thành một cặp đặc điểm không tách rời nhau. Theo quan niệm của các tác giả văn học trung đại, tài gồm bốn mặt sau đây: cầm (đàn), kì (cờ), thi (thơ), hoạ (vẽ). Có thể coi Thuý Kiều của Nguyễn Du là nhân vật tiêu biểu cho phẩm chất nói trên. Tiếng đàn của nàng làm cho Kim Trọng phải “ngơ ngẩn sầu”, làm cho Thúc Sinh “cũng tan nát lòng” và làm cho Hồ Tôn Hiến “nhăn mày, rơi châu”. Tài làm thơ của Kiều nhanh đến khó mà tƣởng tƣợng nổi: “Tay tiên một vẫy đủ mƣời khúc ngâm” rồi “Tay tiên gió táp mƣa sa” … 18 Tuy vậy, ca ngợi tài và sắc của ngƣời phụ nữ không phải là mục đích của tác gia văn học thế kỉ XVI - đầu XIX. Tài và sắc chỉ là một phƣơng diện của cái đẹp và làm nền để bộc lộ bản chất của cái đẹp: Đẹp nết. Trong văn học Trung đại, khi nói đến đẹp nết là ta đã đề cập tới phạm trù đạo đức. Văn học dân gian cho rằng: “Tốt gỗ hơn tốt nƣớc sơn/ Xấu ngƣời đẹp nết còn hơn đẹp ngƣời.” Nhƣng trong văn học viết lại không hề có sự đối lập giữa hình thức (xấu ngƣời) với nội dung (đẹp nết). Hình thức và nội dung thƣờng có sự hoà quyện sóng đôi. Vì thế, ở các truyện truyền kì cũng nhƣ truyện Nôm, trong bất cứ hoàn cảnh nào, nhân vật phụ nữ luôn toát lên một phẩm chất cao đẹp: đức hi sinh, lòng vị tha và tấm tình chung thuỷ. Hồ Xuân Hƣơng đã hình tƣợng hoá thủy chung, son sắc của ngƣời phụ nữ trong bài thơ thất ngôn tứ tuyệt Bánh trôi nước. Dù cuộc đời có bị vùi dập “bảy nổi ba chìm” thì “tấm lòng son” của ngƣời phụ nữ vẫn đƣợc giữ gìn trọn vẹn. Đó là nét nổi bật thứ nhất về hình tƣợng ngƣời phụ nữ trong văn học Việt Nam thế kỉ XVI - đầu XIX. 1.1.1.2. Phụ nữ - hiện thân của số phận bi thương Thời phong kiến, cả nƣớc Việt chìm trong những ràng buộc, lễ giáo khắc nghiệt tối tăm. Và vô hình chung, số phận của ngƣời phụ nữ cũng không thể nào vƣợt ra khỏi ranh giới của hoàn cảnh xã hội. Trong văn chƣơng, họ hiện lên là những kiếp ngƣời nhỏ nhoi, bất hạnh, và trớ trêu thay, dƣờng nhƣ càng đẹp họ lại càng đau khổ, lại càng phải chịu nhiều sự chèn ép, bất công. Nhƣ một quy luật khắc nghiệt của thời bấy giờ “hồng nhan bạc phận”, “tài tử đa cùng”. Ngƣời phụ nữ, họ đều ý thức sâu sắc về bất hạnh của bản thân, nỗi đau đớn đến tận cùng bởi cảm giác mất mát hạnh phúc và sự khát khao hạnh phúc cháy bỏng, nhƣng đáp lại họ chỉ là những nỗi đau chồng chất, những bất hạnh triền miên. Đó là số phận đau đớn của nàng Vũ Nƣơng trong Chuyện người con gái Nam Xương của Nguyễn Dữ, nàng đã phải dùng cái chết để minh oan cho tấm lòng trinh bạch của mình. Giá nhƣ cái xã hội này có một chút công bằng, để cho lời nói của ngƣời phụ nữ có giá trị thì chắc chuyện đáng tiếc này đã không xảy ra. Ngƣời cung nữ xinh đẹp, tài hoa trong Cung oán ngâm khúc của Nguyễn Gia Thiều, nàng khát khao hạnh phúc thì bị nhà vua bỏ rơi, sống cô đơn, mòn mỏi, lạnh lẽo nơi cung cấm, chôn vùi tuổi thanh xuân trong cung điện thâm u. Rồi cả nàng 19 Ket-noi.com Ket-noi.com kho kho tai tai lieu lieu mien mien phi phi Kiều của Nguyễn Du nữa, liên tiếp bị đầy đọa cả về thể xác lẫn tinh thần để rồi phải thốt lên (thực tế là sự đầu hàng hoàn cảnh) rằng: "Thân lƣơn bao quản lấm đầu/ Chút lòng trinh bạch từ sau xin chừa!". Thậm trí cả một Hồ Xuân Hƣơng khát khao hạnh phúc mãnh liệt mà trọn đời ngao ngán bởi phận “làm lẽ”, “Chém cha cái kiếp chồng chung/ Kẻ đắp chân bông kẻ lạnh lùng”… Rồi trên thi đàn Việt Nam lúc ấy, còn biết bao ngƣời phụ nữ cũng cùng một số phận nhƣ vậy khiến Nguyễn Du - đại thi hào dân tộc phải đau đớn mà thốt lên:“Đau đớn thay phận đàn bà/ Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung”. Hai câu thơ cất lên trong hoàn cảnh mà con ngƣời bị cƣơng tỏa bởi “vòng kim cô” của lễ giáo phong kiến, của những “tam tòng tứ đức”… Ngƣời phụ nữ càng đẹp, càng tài, càng lắm bất hạnh, khổ đau. Nguyên nhân vì đâu thì vào cái thời đại ấy chƣa có câu trả lời. Và do đó mà câu thơ của Nguyễn Du chính là khúc “bạc mệnh” tấu lên cho mọi “kiếp hồng nhan”. Phần lớn phụ nữ Việt Nam thời xƣa không đƣợc coi trọng, không có đƣợc cơ hội phát triển ngang tầm với phát triển của xã hội, là hình bóng sau lƣng ngƣời chồng tuy nhiên cũng có một số trƣờng hợp với tài năng và sự nỗ lực của mình họ đã khẳng định cá tính bản thân và ghi dấu trong lịch sử và đƣợc nhiều đời truyền tụng, nhƣ: Nữ sĩ Đoàn Thị Điểm (1705-1746) ngƣời tỉnh Bắc Ninh, hiệu là Hồng Hà nữ sĩ rất giỏi thơ văn; Nữ sĩ Hồ Xuân Hƣơng (1780-1820) có tài thơ văn cả về chữ Nôm và chữ Hán; Bà Huyện Thanh Quan (Đầu thế kỷ 19) …, các tài nữ này cũng đã cất cao tiếng nói chia sẻ, đồng cảm với những ngƣời phụ nữ cùng cảnh ngộ “Bảy nổi ba chìm với nƣớc non”, mặt khác họ cũng muốn đòi hỏi một sự trân trọng với những mong muốn chính đáng của ngƣời phụ nữ, thậm trí là sự phản kháng, khiêu khích với cả những đấng mày râu “Ví đây đổi phận làm trai đƣợc/ Thị sự anh hùng há bấy nhiêu?” Tuy nhiên, mảng đề tài này mới chỉ xuất hiện với tính chất tự phát, hơn nữa lại luôn gặp phải sự kìm chế của xã hội phong kiến nên chƣa thể tạo thành một dấu ấn riêng hay một dòng văn học đƣợc. 1.1.2. Người phụ nữ trong văn học đầu thế kỉ XX Thế kỉ XX là thế kỉ của nền văn học hiện đại. Thế kỉ XX cũng là thế kỉ mà lịch sử dân tộc Việt Nam có nhiều biến động và xáo trộn lớn lao. Từ những năm đầu thế kỉ XX đến 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan