Tài liệu Tổ chức dạy học theo dự án nhằm nâng cao chất lượng dạy học phần sinh học vi sinh vật.

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA: SINH - KTNN ----------  ---------- LÝ THỊ ĐỊNH TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO DỰ ÁN NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC PHẦN SINH HỌC VI SINH VẬT KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phƣơng pháp dạy học Sinh học Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: ThS. NGUYỄN THỊ VIỆT NGA HÀ NỘI – 2014 Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 LỜI CẢM ƠN Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến cô giáo hướng dẫn khoa học: Th.S Nguyễn Thị Việt Nga đã tận tình giúp đỡ em trong quá trình thực hiện khoá luận. Em cũng xin chân thành cảm ơn tất cả các thầy cô giáo trong tổ bộ môn Phương pháp dạy học Sinh học, Khoa Sinh – KTNN, trường ĐHSP Hà Nội 2 đã giúp đỡ em trong quá trình hoàn thành khoá luận. Tôi xin chân thành cảm ơn tất cả những người thân trong gia đình và bạn bè đã động viên giúp đỡ tôi trong thời gian qua. Hà Nội, tháng 5 năm 2014 Sinh viên Lý Thị Định Lý Thị Định K36A SP - Sinh Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 LỜI CAM ĐOAN Đề tài “Tổ chức dạy học theo dự án nhằm nâng cao chất lượng dạy học phần Sinh học Vi sinh vật” đã được hoàn thành dưới sự hướng dẫn của Th.S Nguyễn Thị Việt Nga và sự cố gắng của bản thân tôi. Tôi xin cam đoan những kết quả trong khoá luận là kết quả nghiên cứu của riêng tôi, không trùng kết quả nghiên cứu của bất kì tác giả khác. Nếu có sai sót gì tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Hà Nội, tháng 5 năm 2014 Sinh viên Lý Thị Định Lý Thị Định K36A SP - Sinh Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Cụm từ viết tắt Lý Thị Định Cụm từ đầy đủ GV Giáo viên HS Học sinh THPT Trung học phổ thông ĐH Đại học CĐSP Cao đẳng sư phạm DHDA Dạy học theo dự án PPDH Phương pháp dạy học DH Dạy học VSV Vi sinh vật SV Sinh vật ĐG Đánh giá K36A SP - Sinh Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 MỤC LỤC PHẦN 1. MỞ ĐẦU .......................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 1 1.1. Yêu cầu đổi mới của phương pháp dạy học ............................................... 1 1.2. Thực tiễn dạy học bộ môn Sinh học .......................................................... 1 1.3. Ưu điểm của phương pháp dạy học theo dự án ......................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 2 3. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 2 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu .............................................................. 2 5. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 2 6. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 2 7. Những đóng góp mới của đề tài ................................................................... 3 PHẦN 2. NỘI DUNG ...................................................................................... 4 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI .............. 4 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu liên quan đến đề tài.................................... 4 1.1.1. Nghiên cứu trên thế giới.......................................................................... 4 1.1.2. Nghiên cứu ở Vệt Nam ........................................................................... 6 1.2. Cơ sở lí luận của đề tài ............................................................................... 7 1.2.1. Dạy học theo dự án ................................................................................. 7 1.2.1.1. Khái niệm ............................................................................................. 7 1.2.1.1.1. Khái niệm dự án ................................................................................ 8 1.2.1.1.2. Khái niệm dạy học theo dự án .......................................................... 8 1.2.1.2. Phân loại dạy học theo dự án ............................................................... 9 1.2.1.3. Mục tiêu của dạy học theo dự án ....................................................... 11 1.2.1.4. Đặc điểm của dạy học theo dự án ...................................................... 11 1.2.1.5. Ưu điểm và hạn chế của DHDA ........................................................ 13 1.2.1.6. Những yêu cầu để phương pháp dạy học dự án mang lại hiệu quả trong dạy học ................................................................................................... 13 Lý Thị Định K36A SP - Sinh Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 1.2.2. Xây dựng dự án ..................................................................................... 14 1.2.2.1. Nguyên tắc xây dựng dự án ............................................................... 14 1.2.2.2. Quy trình xây dựng dự án .................................................................. 14 1.2.2.2.1. Trước khi thực hiện dự án ............................................................... 15 1.2.2.2.2. Trong khi thực hiện dự án ............................................................... 15 1.2.2.2.3. Sau khi thực hiện dự án ................................................................... 20 1.2.3. Yêu cầu sư phạm của dự án dạy học ..................................................... 21 1.2.4. Đánh giá trong dạy học dự án ............................................................... 21 1.2.4.1. Khái niệm đánh giá trong dạy học dự án ........................................... 21 1.2.4.2. Nội dung đánh giá trong dạy học dự án ............................................. 22 1.2.4.3. Bộ công cụ đánh giá trong dạy học dự án .......................................... 22 1.2.4.3.1. Bảng kiểm quan sát ......................................................................... 22 1.2.4.3.2. Sổ theo dõi dự án............................................................................. 22 1.2.4.3.2. Bảng kiểm đánh giá......................................................................... 22 1.2.4.3.3. Phiếu đánh giá học theo dự án (Đánh giá đồng đẳng) .................. 23 1.2.4.3.4. Thang đo thái độ (thang đo Likert) ................................................. 23 1.2.4.4. Sử dụng bộ công cụ đánh giá trong dạy học dự án ............................ 24 1.3. Cơ sở thực tiễn của đề tài ......................................................................... 25 CHƢƠNG 2. XÂY DỰNG DỰ ÁN ĐỂ DẠY HỌC PHẦN SINH HỌC VI SINH VẬT, SINH HỌC 10 - THPT (CTC) ................................................ 27 2.1. Phân tích mục tiêu dạy học phần Sinh học vi sinh vật ............................ 27 2.1.1. Mục tiêu chương I ................................................................................. 27 2.1.2. Mục tiêu chương II ................................................................................ 28 2.1.3. Mục tiêu chương III .............................................................................. 28 2.2. Phân tích nội dung dạy học phần Sinh học Vi sinh vật ........................... 29 2.2.1. Nội dung chươnng I .............................................................................. 29 2.2.2. Nội dung chương II ............................................................................... 31 2.2.3. Nội dung chương III .............................................................................. 33 Lý Thị Định K36A SP - Sinh Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 2.3. Các dự án dạy học phần Sinh học vi sinh vật .......................................... 35 CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ................................................ 75 3.1. Mục đích thực nghiệm ............................................................................. 75 3.2. Nội dung thực nghiệm .............................................................................. 75 3.4. Phương pháp thực nghiệm ....................................................................... 75 3.5. So sánh kết quả học tập của hai lớp trước khi thực nghiệm .................... 75 3.6. Kết quả thực nghiệm ................................................................................ 77 3.6.1. Phân tích định tính ................................................................................ 77 3.6.2. Phân tích định lượng ............................................................................. 77 PHẦN 3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................... 79 1. Kết luận ....................................................................................................... 79 2. Kiến nghị ..................................................................................................... 79 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 81 PHỤ LỤC Lý Thị Định K36A SP - Sinh Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài 1.1. Yêu cầu đổi mới của phƣơng pháp dạy học Ngày nay, trước sự phát triển vượt bậc của khoa học công nghệ, đòi hỏi cần có đội ngũ nhân lực chất lượng cao. Đó là những con người đáp ứng nhu cầu xã hội, những con người chủ động, linh hoạt, sáng tạo. Vì vậy hệ thống giáo dục cần phải đổi mới, đặc biệt việc đổi mới phương pháp dạy học là hết sức cần thiết. Luật giáo dục công bố năm 2005, Điều 28.2 có ghi “Phương pháp dạy học phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh.” 1.2. Thực tiễn dạy học bộ môn Sinh học Phần Sinh học vi sinh vật (Sinh học 10) theo chương trình cải cách được bổ sung rất nhiều kiến thức mới và hiện đại, có rất nhiều kiến thức liên quan đến thực tiễn. Vì vậy, khi dạy- học phần này, đòi hỏi có những phương pháp dạy học phù hợp, để giúp học sinh hình thành, khắc sâu các kiến thức một cách chủ động, nâng cao hiệu quả học tập. 1.3. Ƣu điểm của phƣơng pháp dạy học theo dự án Dạy học theo dự án là phương pháp dạy học lấy hoạt động học làm trung tâm. Đây là phương pháp rất linh hoạt, tạo hứng thú cho người học. Dạy học theo dự án là một hình thức dạy học có đặc trưng định hướng vào người học, định hướng hoạt động, dạy học theo quan điểm tích hợp. Dạy học theo dự án góp phần gắn lý thuyết với thực hành, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội, giúp người học nâng cao năng lực làm việc tự lực, năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp, rèn luyện tinh thần trách nhiệm và khả năng làm việc cộng tác. Lý Thị Định 1 K36A SP - Sinh Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 Từ những lí do trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Tổ chức dạy học theo dự án nhằm nâng cao chất lượng dạy học phần Sinh học Vi sinh vật”. 2. Mục đích nghiên cứu Thiết kế, tổ chức hoạt động dạy học theo dự án phần ba Sinh học 10 nhằm phát huy tính tích cực, chủ động trong hoạt động nhận thức của học sinh, đặc biệt là phát triển tư duy, năng lực nghiên cứu khoa học cho học sinh. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận về dạy học dự án. 3.2. Điều tra thực trạng dạy học bộ môn Sinh học (đặc biệt là Sinh học 10) của một số giáo viên ở một số trường THPT. 3.3. Phân tích mục tiêu, nội dung kiến thức phần ba Sinh học 10 làm cơ sở cho việc lựa chọn một số dự án dạy học. 3.4. Thiết kế một số dự án dạy học cho phần ba Sinh học 10. 3.5. Tiến hành thực nghiệm để đánh giá tính khả thi của dự án, hoàn thiện để có thể vận dụng vào thực tiễn dạy học. 4. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu  Đối tượng: Phương pháp dạy học dự án trong dạy học phần Sinh học vi sinh vật - Sinh học 10 THPT.  Khách thể: Học sinh học Sinh học 10 ở trường THPT. 5. Giả thuyết khoa học Nếu thiết kế và tổ chức dạy học theo dự án hợp lí sẽ nâng cao chất lượng dạy và học phần ba, Sinh học 10. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết Nghiên cứu tài liệu có liên quan làm cơ sở lí luận cho đề tài: - Nghiên cứu về PPDH tích cực - Nghiên cứu về PPDH dự án Lý Thị Định 2 K36A SP - Sinh Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 - Nghiên cứu về nội dung kiến thức phần Sinh học Vi sinh vật 6.2. Phương pháp điều tra Phát phiếu điều tra về thực trạng dạy học bộ môn Sinh học cho các giáo viên THPT. 6.3. Phương pháp thực nghiệm Tiến hành dạy thực nghiệm trên đối tượng HS lớp 10 7. Những đóng góp mới của đề tài - Hệ thống hóa cơ sở lí luận về nguyên tắc và quy trình thiết kế DHDA trong dạy học. - Thiết kế được các dự án khác nhau trong phần Sinh học Vi sinh vật làm tư liệu tham khảo cho các GV và xây dựng giáo án dạy học cho phần Sinh học Vi sinh vật bằng phương pháp DHDA. - Đề xuất hình thức tổ chức DHDA trong dạy học phần Sinh học Vi sinh vật để tổ chức các hoạt động nhận thức cho học sinh nhằm nâng cao hiệu quả dạy học. Lý Thị Định 3 K36A SP - Sinh Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 PHẦN 2. NỘI DUNG CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu liên quan đến đề tài 1.1.1. Nghiên cứu trên thế giới Cuối thế kỉ 19, đầu thế kỉ 20, tại nước Mỹ phong trào cải cách giáo dục diễn ra mạnh mẽ, trong đó tư tưởng giáo dục căn bản của cuộc cải cách này là dạy học, lấy học sinh làm trung tâm, ngày nay gọi là dạy học định hướng học sinh. Trong phong trào cải cách đó, DHDA được các nhà sư phạm Mỹ đưa vào sử dụng trong dạy học phổ thông. Ban đầu, phương pháp DHDA được sử dụng chủ yếu trong dạy học thực hành các môn Kỹ thuật. Cùng với sự ứng dụng rộng rãi, các dự án sau đó được sử dụng ở hầu hết các môn học khác, kể cả các môn khoa học xã hội. Những quan điểm triết học giáo dục và lý thuyết nhận thức của J.Dewey đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng cơ sở lý thuyết cho phương pháp dự án của các nhà sư phạm Mỹ đầu thế kỉ 20. Tiêu biểu là nhà Tâm lí học Wiliam H.Klpatrick (1871 - 1965) với bài báo có tiêu đề “Phương pháp dự án”, công bố năm 1918. Bài báo đã gây một tiếng vang lớn trong các cơ sở đào tạo giáo viên cũng như trong các trường học. Sau đó, ông cùng các nhà nghiên cứu của trường đại học Côlumbia đã đóng góp lớn để truyền bá phương pháp qua giờ học, các hội nghị. Vào năm 1925, ông cùng cộng sự cho xuất bản tác phẩm về PPDH này [12]. Ở châu Âu Celestin Frienet (1896 - 1966) là người tiên phong đối với cách dạy học dự án, ảnh hưởng của ông rất mạnh mẽ. Theo ông: Lớp học trước hết là một nơi ở đó tất cả phải áp dụng các cách làm việc để nghiên cứu các thông tin, trao đổi các kiến thức hoặc trả lời thư nhận được từ các lớp học sinh khác hoặc chuẩn bị các điều tra ngoài lớp học, phân tích các dữ liệu hoặc trình bày các báo cáo tập hợp được...Trong môi trường như thế, sự hợp tác ở bên trong nhóm rất phong phú. Khát vọng của Frienet là tạo nên một cá nhân có đầu óc phát triển tốt hơn là đầu óc “rót đầy kiến thức” [6]. Lý Thị Định 4 K36A SP - Sinh Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 Trong các nước thuộc hệ thống xã hội chủ nghĩa trước đây, nhìn chung khái niệm DHDA không được sử dụng trong phạm trù PPDH, tuy nhiên những tư tưởng tương tự như DHDA có thể tìm thấy trong các mô hình trường học lao động của Nga từ sau cách mạng Tháng Mười 1917, như mô hình trường học lao động của Blonxki, Makarenko. Trong các trường này, học sinh thường được giao các nhiệm vụ lao động phức hợp và các em cần thực hiện một cách tự lực, sáng tạo. Sau một thời gian gần như bị lãng quên trong những năm trong và sau chiến tranh thế giới thứ hai, từ năm 1970, cùng với trào lưu cải cách giáo dục mới ở các nước phương Tây, DHDA được quan tâm nghiên cứu và sử dụng rộng rãi, phát triển mạnh mẽ trong phạm vi quốc tế. Sự lan tỏa này đã tạo ra một bước phát triển mới trong PPDH này. Điển hình là những quan điểm về phương pháp dự án của các nhà sư phạm Mỹ đầu thế kỉ 20 đã góp phần quan trọng trong việc xây dựng cơ sở lí luận của DHDA. Có thể kể đến tên các công trình nghiên cứu của tác giả R.W.Stismon (1914), Barrows, H.P khoa Nông Nghiệp, Đại học Hoa kỳ (1916) đã thực hiện các dự án trong dạy học về nông nghiệp bằng các “Home project”. Tác giả John Dewey trong công trình “Democracy and Education” (1916); hay một số nhà nghiêm cứu khác như W.W Charters (1918) với bài viết “The project in home Bconomice Teaching”; tác giả Jame Leroy Stockton với bài “Project work in Education” (1920)... tất cả các bài viết trên đều đề cập đến cơ sở lí luận của DHDA ở nhiều góc độ khác nhau [12]. Ngày nay DHDA được ứng dụng trong mọi cấp, từ giáo dục phổ thông, đào tạo nghề cũng như trong đào tạo đại học, trong các môn học hay ngành học, thậm chí cả giáo dục mầm non. Trong đào tạo giáo viên, DHDA cũng được sử dụng rất phổ biến. Ngoài ra, DHDA cũng được sử dụng khá phổ biến trong tất cả các cấp học ở các nước châu Á như Thái Lan, Singgapo, Hồng Kông,... các dự án học tập được học sinh thực hiện dưới nhiều lĩnh vực khác nhau. Lý Thị Định 5 K36A SP - Sinh Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 1.1.2. Nghiên cứu ở Vệt Nam Trong những năm gần đây, các chương trình bồi dưỡng giáo viên và ứng dụng công nghệ thông tin của các tập đoàn máy tính như Intel, Microsoft đóng vai trò đáng kể trong việc truyền bá, việc sử dụng PPDH ở Việt Nam. Chương trình dạy học cho tương lai của Intel (Intel Teach to the Future) và chương trình “Đa kỹ năng công nghệ thông tin (ICT) vào dạy và học” (Partners in learning) đề ra mục đích chính là giúp cho các GV biết cách sử dụng công nghệ máy tính để phát triển trí tưởng tượng của học sinh và cuối cùng là dẫn dắt các em tới một phương pháp học tập hiệu quả hơn dựa trên nền tảng của phương pháp dạy học theo dự án. Năm 2007, tập huấn ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học (ICT in Education) do Unessco tổ chức với cùng một mục tiêu trên lấy nền tảng sử dụng nguồn tư liệu Internet nhằm tổ chức các dự án học tập cho người học. Trong lĩnh vực giáo dục phổ thông, cùng với việc thực hiện các dự án phát triển giáo dục, dự án giáo dục môi trường, DHDA cũng bước đầu được áp dụng trong một số môn học. Từ năm 2006 trở lại đây, rất nhiều giáo viên các bậc học, nghiên cứu sinh, sinh viên các trường đai học, cao đẳng trên cả nước quan tâm nghiên cứu và vận dụng DHDA vào giảng dạy: Từ năm 1997 đến nay, chính phủ Vương quốc Bỉ với 2 dự án hỗ trợ cho các tỉnh miền núi phía Bắc thực hiện đổi mới PPDH theo định hướng áp dụng phương pháp dạy và học tích cực. Dự án Việt Bỉ I đã đầu tư cho 7 tỉnh từ năm 1999 đến năm 2003 và dự án Việt Bỉ II đầu tư cho 14 tỉnh từ năm 2005 đến năm 2009. Mục tiêu của dự án là: “Nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng giáo viên tiểu học, trung học cơ sở các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam”. Người mở đường cho DHDA ở Việt Nam là ông Lê Trọng Nghĩa, Giám đốc Trung tâm Kỹ thuật hướng nghiệp tổng hợp quận Bình Tân. Ông đã hướng dẫn, tổ chức thử nghiệm DHDA tại trường THCS Bình Trị Đông A (quận Bình Tân) và đã đạt được những kết quả nhất định: Trang bị cho HS kĩ Lý Thị Định 6 K36A SP - Sinh Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 năng tìm kiếm thông tin, kĩ năng tự định hướng, thuyết trình, làm việc nhóm,...[5] Phương pháp DHDA cũng được đoàn GV trường CĐSP Hà Nam thử nghiệm dối với môn Vật lí, với chủ đề “Các ứng dụng của Nam châm”, đã thu hút được sự tham gia nhiệt tình của các em HS và đã đạt được những thành công bước đầu. Nguyễn Diệu Thảo và Nguyễn Văn Cường (2004) đã có bài viết “Dạy học theo dự án - một phương pháp có chức năng kép trong đào tạo giáo viên” đăng trên tạp chí giáo dục [6]. Đào Thu Thủy (2006) nghiên cứu về dạy học dự án với đề tài “Tổ chức dạy học dự án một số nội dung kiến thức chương cảm ứng điện từ sách giáo khoa vật lí 11 nhằm phát triển hoạt động nhận thức tích cực, tự chủ của học sinh trong học tập” [6]. Nguyễn Dục Quang (2007) đề cập đến phương pháp dạy học dự án với tư cách là một trong năm phương pháp giáo dục “Học để cùng chung sống”. Tác giả đã nêu ngắn gọn cách hiểu và tác dụng của phương pháp dự án [6]. Nguyễn Thị Hường (2012) cũng đã nghiên cứu về phương pháp dạy học theo dự án với bài “Tổ chức dạy học theo dự án phần Sinh thái học- Sinh học lớp 12- Trung học phổ thông” [7]. Như vậy, trên thế giới và Việt Nam đã có một số công trình nghiên cứu về dạy học dự án. Tuy nhiên, không có nhiều công trình nghiên cứu về DHDA đối với môn Sinh học ở trường THPT nói chung và phần Sinh học vi sinh vật- Sinh học 10 nói riêng. 1.2. Cơ sở lí luận của đề tài 1.2.1. Dạy học theo dự án 1.2.1.1. Khái niệm Lý Thị Định 7 K36A SP - Sinh Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 1.2.1.1.1. Khái niệm dự án Thuật ngữ tiếng anh là “Project”, có nguồn gốc từ tiếng La tinh và ngày nay được hiểu theo nghĩa phổ thông là một đề án, một dự thảo hay một kế hoạch. Khái niệm dự án được sử dụng phổ biến trong hầu hết các lĩnh vực kinh tế-xã hội: trong sản xuất, doanh nghiệp, trong nghiên cứu khoa học cũng như trong quản lí xã hội... Dự án là một dự định, một kế hoạch cần thực hiện trong một khoảng thời gian, phương tiện tài chính, nhân lực, vật lực xác định nhằm đạt được mục đích đã đề ra. Dự án có tính phức hợp tổng thể, được thực hiện trong hình thức tổ chức dự án chuyên biệt. Một dự án nói chung có những đặc điểm cơ bản sau: - Có mục tiêu được xác định rõ ràng. - Có thời gian quy định cụ thể. - Có nguồn tài chính, vật chất, nhân lực giới hạn. - Mang tính duy nhất (phân biệt với các dự án khác). - Mang tính phức hợp tổng thể. - Được thực hiện trong hình thức tổ chức dự án chuyên biệt [11]. 1.2.1.1.2. Khái niệm dạy học theo dự án Có nhiều quan niệm và định nghĩa khác nhau về dạy học theo dự án: Dạy học theo dự án là phương pháp dạy học mà người dạy và người học cùng nhau giải quyết vấn đề về lý thuyết và thực tiễn một nhiệm vụ học tập có tính chất tổng hợp, tạo điều kiện cho người học cùng nhau và tự quyết trong tất cả các giai đoạn học tập, kết quả là tạo ra được một sản phẩm hoạt động nhất định; Là PPDH mà người dạy đóng vai trò là người định hướng các nhiệm vụ học tập, định hướng quá trình học tập cũng như quá trình tạo ra sản phẩm; Là PPDH mà người học chủ động tìm tòi, khám phá kiến thức cần thiết thông qua các nhiệm vụ thực tế liên quan đến bài học [7]. Lý Thị Định 8 K36A SP - Sinh Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 Dạy học theo dự án là một hình thức dạy học trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu. Nhiệm vụ này được người học thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập. Làm việc nhóm là hình thức làm việc cơ bản của dạy học theo dự án [11]. Dạy học theo dự án là chiến lược giáo dục mà người học được cung cấp các tài nguyên, các chỉ dẫn để áp dụng trên các tình huống cụ thể, qua đó người học tích lũy được kiến thức và khả năng giải quyết vấn đề [7]. Dạy học theo dự án là một mô hình dạy học lấy HS làm trung tâm. Theo đó, các nhóm HS, dưới sự hướng dẫn của GV mà thực hiện các nhiệm vụ học tập một cách tự lực, độc lập qua những giai đoạn nhất định. Qua đó, giúp phát triển kiến thức và kỹ năng liên quan, thông qua những nhiệm vụ mang tính mở, khuyến khích HS tìm tòi, hiện thực hóa những kiến thức đã học trong quá trình thực hiện và tạo ra những sản phẩm của chính mình [7]. Tóm lại, DHDA là PPDH trong đó quá trình tổ chức thể hiện sự tích cực hơn các PPDH truyền thống, trong đó người dạy đóng vai trò định hướng các nhiệm vụ cũng như quá trình tạo ra sản phẩm. Kiến thức được lĩnh hội, được bổ sung từ nhiều nguồn khác nhau, làm phong phú tri thức của người học. Đáp ứng các mục tiêu gắn lý thuyết với thực hành, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội, tham gia tích cực vào việc đào tạo năng lực làm việc tự lực, năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp, tinh thần trách nhiệm và khả năng cộng tác làm việc của người học. 1.2.1.2. Phân loại dạy học theo dự án Dạy học theo dự án có thể được phân loại theo nhiều tiêu chí khác nhau. Sau đây là một số cách phân loại DHDA cụ thể:  Phân loại theo chuyên môn - Dự án trong một môn học: trọng tâm nội dung nằm trong một môn học. Lý Thị Định 9 K36A SP - Sinh Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 - Dự án liên môn: trọng tâm nội dung nằm ở nhiều môn khác nhau. - Dự án ngoài chuyên môn: Là các dự án không phụ thuộc trực tiếp vào các môn học. Ví dụ dự án chuẩn bị cho các lễ hội trong trường.  Phân loại theo sự tham gia của người học: Dự án cho nhóm HS, dự án cá nhân. Dự án dành cho nhóm HS là hình thức dạy học chủ yếu. Trong trường phổ thông còn dự án toàn trường, dự án dành cho một khối lớp, dự án cho một lớp học.  Phân loại theo sự tham gia của GV: Dự án dưới sự hướng dẫn của một GV, dự án với sự cộng tác hướng dẫn của nhiều GV.  Phân loại theo quỹ thời gian: K.Frey đề nghị cách phân chia như sau: - Dự án nhỏ: thực hiện trong một số giờ học, có thể từ 2-6 giờ học. - Dự án trung bình: dự án trong một số ngày (“Ngày dự án”). - Dự án lớn: Dự án thực hiện với quỹ thời gian lớn, tối thiểu là một tuần, có thể kéo dài nhiều tuần (“Tuần dự án”). Cách phân chia theo thời gian này thường áp dụng ở trường phổ thông. Trong đào tạo đại học có thể quy định quỹ thời gian lớn hơn.  Phân loại theo nhiệm vụ: Dựa theo nhiệm vụ trọng tâm của dự án, có thể phân loại các dự án theo các dạng sau: - Dự án tìm hiểu: là dự án khảo sát thực trạng đối tượng. - Dự án nghiên cứu: nhằm giải quyết các vấn đề, giải thích các hiện tượng, quá trình. - Dự án thực hành (dự án kiến tạo sản phẩm): trọng tâm là việc tạo ra các sản phẩm vật chất hoặc thực hiện một kế hoạch hành động thực tiễn, nhằm thực hiện những nhiệm vụ như trang trí, trưng bày, biểu diễn, sáng tác. - Dự án hỗn hợp: là dự án có nội dung kết hợp các dạng nêu trên. Các loại dự án trên không hoàn toàn tách biệt với nhau. Trong từng lĩnh vực chuyên môn có thể phân loại dự án theo đặc thù riêng. Lý Thị Định 10 K36A SP - Sinh Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 1.2.1.3. Mục tiêu của dạy học theo dự án Mục tiêu của DHDA phải đáp ứng đầy đủ mục tiêu của một bài học bình thường theo phương pháp truyền thống, đồng thời còn có thêm các mục tiêu riêng đặc trưng cho PPDH học này. - Hướng tới các vấn đề của thực tiễn, gắn kết nội dung học với cuộc sống thực. - Tạo ra sản phẩm. - Thực hành nghiên cứu. - Giải quyết một vấn đề. - Rèn luyện, phát triển các kĩ năng: Kĩ năng phát hiện và giải quyết vấn đề, kĩ năng tổ chức kiến thức, kĩ năng sống, làm việc theo nhóm, kĩ năng sử dụng công nghệ thông tin vào quá trình học tập và tạo ra sản phẩm [7]. 1.2.1.4. Đặc điểm của dạy học theo dự án Trong các tài liệu về DHDA có rất nhiều đặc điểm được đưa ra. Các nhà sư phạm Mỹ đầu thế kỉ 20 khi xác lập cơ sở lý thuyết cho PPDH này đã nêu ra 3 đặc điểm cốt lõi của DHDA: Định hướng HS, định hướng thực tiễn và định hướng sản phẩm. Có thể cụ thể hóa các đặc điểm của DHDA như sau: * Định hướng học sinh - Định hướng hứng thú người học: HS được tham gia chọn đề tài, nội dung học tập phù hợp với khả năng và hứng thú cá nhân. Ngoài ra, hứng thú của người học cần tiếp tục phát triển trong quá trình thực hiện dự án. - Tính phức hợp: Nội dung các dự án học tập có sự kết hợp các tri thức của nhiều lĩnh vực hoặc nhiều môn học khác nhau nhằm giải quyết một vấn đề mang tính phức hợp. Trong quá trình thực hiện dự án, người học phải tìm kiếm thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, vận dụng kiến thức của nhiều lĩnh vực khác nhau. - Định hướng hành động: Trong quá trình thực hiện dự án có sự kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và vận dụng lý thuyết vào trong hoạt động thực Lý Thị Định 11 K36A SP - Sinh Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 tiễn, thực hành. Thông qua đó, kiểm tra, củng cố, mở rộng hiểu biết lý thuyết cũng như kĩ năng hành động, kinh nghiệm thực tiễn của người học. - Tính tự lực cao của người học: Trong DHDA người học cần tham gia tích cực và tự lực vào các giai đoạn của quá trình dạy học. Điều đó cũng đòi hỏi và khuyến khích tính trách nhiệm, sự sáng tạo của người học. GV chủ yếu đóng vai trò tư vấn, hướng dẫn, giúp đỡ. Tuy nhiên, mức độ tự lực cần phù hợp với kinh nghiệm, khả năng của HS và mức độ khó khăn của nhiệm vụ. - Cộng tác làm việc: Các dự án học tập thường đợc thực hiện theo nhóm, trong đó có sự cộng tác làm việc và sự phân công công việc giữa các thành viên trong nhóm. DHDA đòi hỏi và rèn luyện tính sẵn sàng và kĩ năng cộng tác làm việc giữa các thành viên tham gia, giữa HS và GV cũng như với các lực lượng xã hội khác tham gia dự án. Đặc điểm này còn được gọi là học tập mang tính xã hội. * Định hướng thực tiễn - Định hướng thực tiễn: Chủ đề của dự án xuất phát từ những tình huống của thực tiễn xã hội, thực tiễn nghề nghiệp cũng như thực tiễn đời sống. Nhiệm vụ của dự án cần chứa đựng những vấn đề phù hợp với trình độ và khả năng của người học. - Có ý nghĩa thực tiễn xã hội: Các dự án học tập góp phần gắn việc học tập trong nhà trường với thực tiễn đời sống, xã hội. Trong những một số trường hợp, việc thực hiện các dự án có thể mang lại những tác động xã hội tích cực. * Định hướng sản phẩm - Trong quá trình thực hiện dự án, các sản phẩm được tạo ra. Sản phẩm của dự án không giới hạn trong những thu hoạch lý thuyết, mà trong đa số trường hợp các dự án học tập tạo ra những sản phẩm vật chất của hoạt động thực tiễn, thực hành. Những sản phẩn này có thể sử dụng, công bố, giới thiệu [11]. Lý Thị Định 12 K36A SP - Sinh Khóa luận tốt nghiệp đại học Trường ĐHSP Hà Nội 2 1.2.1.5. Ưu điểm và hạn chế của DHDA  Ưu điểm  Gắn lý thuyết với thực tiễn.  Kích thích động cơ, hứng thú học tập của người học.  Phát huy tính tự lực, tính trách nhiệm, sáng tạo.  Phát triển năng lực giải quyết những vấn đề phức hợp, mang tính tích hợp.  Phát triển năng lực cộng tác làm việc và kĩ năng giao tiếp.  Rèn luyện tính bền bỉ, kiên nhẫn.  Phát triển năng lực đánh giá.  Hạn chế Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm, DHDA cũng có những hạn chế và thách thức nhất định:  Đòi hỏi phải có thời gian để học sinh nghiên cứu, tìm hiểu.  Đòi hỏi phương tiện vật chất phù hợp.  Yêu cầu GV phải có trình độ chuyên môn và nghiệp vụ sư phạm, tích cực, yêu nghề [3]. 1.2.1.6. Những yêu cầu để phương pháp dạy học dự án mang lại hiệu quả trong dạy học - Xác định rõ mục tiêu học tập của HS, HS đạt được gì về kiến thức, kĩ năng, thái độ. Tập trung vào tư duy bậc cao, không chỉ là những kỹ năng đọc sách hay sử dụng công nghệ thông tin... - Nội dung hoặc chủ đề gắn với thực tiễn, hoặc với những vấn đề đang diễn ra trong cuộc sống xung quanh, mang tính thời sự, tính xã hội có liên quan đến nội dung bài học.Ví dụ: khủng hoảng năng lượng, ô nhiễm môi trường, thiên tai, bệnh tật, an toàn thực phẩm...Trong chương trình giáo dục phổ thông hiện nay có một số nội dung thích hợp để tổ chức DHDA như: Gia Lý Thị Định 13 K36A SP - Sinh