BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
BỘ NỘI VỤ
HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA
NGUYỄN HỮU LUẬN
GI¸O DôC PH¸P LUËT CHO §éI NGò THANH
TRA VI£N
ë VIÖT NAM HIÖN NAY
LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ CÔNG
HÀ NỘI - 2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
BỘ NỘI VỤ
HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA
NGUYỄN HỮU LUẬN
GI¸O DôC PH¸P LUËT CHO §éI NGò THANH
TRA VI£N
ë VIÖT NAM HIÖN NAY
Chuyên ngành: Quản lý công
Mã số: 9 34 04 03
LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ CÔNG
Người hướng dẫn khoa học:
1. GS.TS. Phạm Hồng Thái
2. PGS.TS. Trần Thị Diệu Oanh
HÀ NỘI - 2019
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng
tôi. Các số liệu, dữ liệu nêu trong luận án là trung thực.
Những kết luận khoa học trong luận án chưa từng được ai
công bố trong bất cứ công trình khoa học nào.
TÁC GIẢ LUẬN ÁN
Nguyễn Hữu Luận
LỜI CẢM ƠN
Sau một thời gian thực hiện, luận án “Giáo dục pháp luật cho đội ngũ thanh
tra viên ở Việt Nam hiện nay” đã được hoàn thành. Tôi chân thành cảm ơn Ban
Giám đốc Học viện Hành chính Quốc gia trong quá trình tôi học tập và thực hiện
nghiên cứu đề tài của luận án.
Tôi bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới người hướng dẫn khoa học: GS.TS Phạm
Hồng Thái, PGS.TS Trần Thị Diệu Oanh đã tận tâm giúp đỡ, hướng dẫn tận tình
cho tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án.
Tôi chân thành cảm ơn Ban quản lý đào tạo sau đại học, Khoa Nhà nước,
Pháp luật và Lý luận cơ sở, Thanh tra Chính phủ, Trường Cán bộ Thanh tra và một
số cơ quan thanh tra nhà nước ở các địa phương đã tận tình giúp đỡ và tạo điều kiện
thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án.
Tôi cảm ơn gia đình, các bạn, đồng nghiệp và những người đã khuyến khích,
động viên tôi trong suốt quá trình nghiên cứu, thực hiện luận án này.
Do thời gian, trình độ có hạn và tuổi tác đã cao, vì vậy luận án không tránh
khỏi những thiếu xót, tôi thực tâm mong tiếp tục nhận được các ý kiến đóng góp
của các nhà khoa học, các thầy cô, các đồng nghiệp để luận án được hoàn thiện hơn.
Hà Nội, ngày tháng năm 2019
TÁC GIẢ LUẬN ÁN
Nguyễn Hữu Luận
MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt
Danh mục các bảng
Danh mục các biểu đồ
MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CÁC VẤN ĐỀ
LUẬN ÁN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU ................................................................. 8
1.1. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU TRONG NƯỚC ..................................... 8
1.1.1. Các công trình nghiên cứu về lý luận giáo dục pháp luật ....................... 8
1.1.2. Công trình nghiên cứu về giáo dục pháp luật cho cán bộ, công chức
và liên quan đến đào tạo, bồi dưỡng thanh tra viên ........................................ 13
1.2. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU Ở NƯỚC NGOÀI VỀ THANH TRA
VIÊN VÀ GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO THANH TRA VIÊN ................................ 16
1.3. ĐÁNH GIÁ CÁC KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU TỪ CÁCH TIẾP CẬN CỦA
LUẬN ÁN ............................................................................................................. 19
1.4. NHỮNG VẤN ĐỀ LUẬN ÁN CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU ................... 20
1.4.1. Những vấn đề lý luận cần tiếp tục nghiên cứu ..................................... 20
1.4.2. Những vấn đề thực tiễn cần tiếp tục nghiên cứu .................................. 20
Kết luận chương 1 ................................................................................................. 21
Chương 2: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO
ĐỘI NGŨ THANH TRA VIÊN .......................................................................... 22
2.1. KHÁI QUÁT VỀ THANH TRA VIÊN .......................................................... 22
2.1.1. Khái niệm thanh tra viên ..................................................................... 22
2.1.2. Nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm của đội ngũ thanh tra viên ............. 24
2.1.3. Tiêu chuẩn của thanh tra viên hiện nay ................................................ 28
2.1.4. Các đặc trưng của đội ngũ thanh tra viên ............................................. 33
2.2. GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO ĐỘI NGŨ THANH TRA VIÊN................... 35
2.2.1. Quan niệm về giáo dục pháp luật cho đội ngũ thanh tra viên ............... 35
2.2.2. Vai trò và đặc thù của giáo dục pháp luật cho đội ngũ thanh tra viên ....... 40
2.2.3. Các yếu tố cấu thành giáo dục pháp luật cho đội ngũ thanh tra viên ...... 48
2.3. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO ĐỘI
NGŨ THANH TRA VIÊN .................................................................................... 62
2.3.1. Thể chế về giáo dục pháp luật cho đội ngũ thanh tra viên .................... 62
2.3.2. Tổ chức bộ máy và đội ngũ nhân sự thực hiện hoạt động giáo dục
pháp luật cho đội ngũ thanh tra viên .............................................................. 63
2.3.3. Cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ giáo dục pháp luật cho giảng
viên, báo cáo viên và đội ngũ thanh tra viên .................................................. 64
2.3.4. Chất lượng chương trình, nội dung, hình thức, phương pháp giáo
dục pháp luật cho đội ngũ thanh tra viên ....................................................... 65
2.3.5. Vai trò trách nhiệm của người đứng đầu các cơ quan thanh tra nhà
nước và các cơ quan tham mưu của cơ quan thanh tra nhà nước.................... 66
2.3.6. Ý thức học tập của thanh tra viên ........................................................ 67
2.4. GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO ĐỘI NGŨ THANH TRA VIÊN Ở MỘT SỐ
NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI VÀ GIÁ TRỊ THAM KHẢO CHO VIỆT NAM ................. 68
2.4.1. Giáo dục pháp luật cho thanh tra viên ở Vương quốc Thụy Điển ............. 68
2.4.2. Giáo dục pháp luật cho thanh tra viên ở Vương quốc Anh ................... 70
2.4.3. Giáo dục pháp luật cho thanh tra viên ở Cộng hòa nhân dân Trung
Hoa (Trung Quốc) ......................................................................................... 71
Kết luận chương 2 ................................................................................................. 73
Chương 3: THỰC TRẠNG ĐỘI NGŨ THANH TRA VIÊN VÀ GIÁO
DỤC PHÁP LUẬT CHO ĐỘI NGŨ THANH TRA VIÊN Ở VIỆT NAM
HIỆN NAY ........................................................................................................... 74
3.1. KHÁI QUÁT VỀ ĐỘI NGŨ THANH TRA VIÊN Ở VIỆT NAM.................. 74
3.1.1. Cơ cấu đội ngũ thanh tra viên .............................................................. 74
3.1.2. Cơ cấu theo trình độ đào tạo pháp luật ................................................. 84
3.2. TÌNH HÌNH THỰC HIỆN GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO ĐỘI NGŨ
THANH TRA VIÊN Ở VIỆT NAM HIỆN NAY .................................................. 94
3.2.1. Những kết quả đạt được ...................................................................... 94
3.2.2. Những hạn chế và nguyên nhân hạn chế trong GDPL cho đội ngũ
TTV ở Việt Nam ......................................................................................... 123
Kết luận chương 3 ............................................................................................... 127
Chương 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG GIÁO DỤC
PHÁP LUẬT CHO ĐỘI NGŨ THANH TRA VIÊN Ở VIỆT NAM............... 128
4.1. QUAN ĐIỂM TĂNG CƯỜNG GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO ĐỘI
NGŨ THANH TRA VIÊN Ở VIỆT NAM HIỆN NAY ....................................... 128
4.1.1. Giáo dục pháp luật cho đội ngũ thanh tra viên cần dựa trên đường
lối chủ trương, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam ............................ 128
4.1.2. Giáo dục pháp luật cho đội ngũ thanh tra viên phải đảm bảo tính thường
xuyên, liên tục, đồng bộ gắn với hoạt động thực tiễn cho mỗi thanh tra viên .......... 129
4.1.3. Giáo dục pháp luật đội ngũ thanh tra viên phải thực hiện theo
chương trình, kế hoạch, có trọng tâm, trọng điểm........................................ 130
4.2. CÁC GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO ĐỘI
NGŨ THANH TRA VIÊN Ở VIỆT NAM HIỆN NAY ....................................... 131
4.2.1. Nâng cao nhận thức, ý thức trách nhiệm của các cấp ủy đảng, cơ
quan nhà nước về công tác giáo dục pháp luật cho đội ngũ thanh tra viên ... 131
4.2.2. Tiếp tục hoàn thiện thể chế giáo dục pháp luật đội ngũ thanh tra viên........ 133
4.2.3. Đổi mới nội dung, phương pháp, hình thức giáo dục pháp luật cho
đội ngũ thanh tra viên.................................................................................. 135
4.2.4. Nâng cao trình độ, năng lực, phẩm chất đội ngũ giảng viên, báo cáo viên .... 139
4.2.5. Bảo đảm cơ sở vật chất, trang thiết bị, phương tiện, tài chính và
thường xuyên tổng kết rút kinh nghiệm về giáo dục pháp luật đối với đối
với đội ngũ thanh tra viên............................................................................ 141
4.2.6. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong giáo dục pháp luật
cho đội ngũ thanh tra viên ........................................................................... 143
Kết luận chương 4 ............................................................................................... 146
KẾT LUẬN ........................................................................................................ 147
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA
TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN .................................... 149
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 150
PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT
CBCC
Cán bộ, công chức
CNH, HĐH
Công nghiệp hóa, hiện đại hóa
CNTT
Công nghệ thông tin
CQNN
Cơ quan nhà nước
GDPL
Giáo dục pháp luật
PBGDPL
Phổ biến, Giáo dục pháp luật
GTVT
Giao thông vận tải
KHCN
Khoa học công nghệ
KNTC
Khiếu nại, tố cáo
PCTN
Phòng, chống tham nhũng
QLNN
Quản lý nhà nước
TNMT
Tài nguyên môi trường
TTV
Thanh tra viên
TTVC
Thanh tra viên chính
TTVCC
Thanh tra viên cao cấp
VBQPPL
Văn bản quy phạm pháp luật
XHCN
Xã hội chủ nghĩa
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3.1. Cơ cấu theo ngạch của đội ngũ TTV qua các năm............................... 74
Bảng 3.2. Thống kê cơ cấu phân theo ngạch của đội ngũ TTV của một số cơ
quan Thanh tra tỉnh năm 2017 ............................................................ 76
Bảng 3.3. Đội ngũ TTV theo ngạch tại một số cơ quan tác giả tiến hành khảo
sát bằng bảng hỏi ................................................................................ 77
Bảng 3.4. Cơ cấu tuổi của đội ngũ thanh tra viên tại các cơ quan được tiến
hành khảo sát năm 2017 ...................................................................... 79
Bảng 3.5. Thống kê cơ cấu TTV các tỉnh theo trình độ đào tạo ........................... 80
Bảng 3.6. Thống kê trình độ đào tạo của đội ngũ TTV tại một số cơ quan
khảo sát .............................................................................................. 81
Bảng 3.7. Thống kê đội ngũ TTV theo trình độ lý luận chính trị tại các cơ
quan thanh tra được khảo sát năm 2017 .............................................. 82
Bảng 3.8. Thống kê trình độ tin học của đội ngũ TTV ở một số cơ quan được
khảo sát năm 2017 .............................................................................. 83
Bảng 3.9. Thống kê trình độ tiếng Anh tại các cơ quan thanh tra được khảo
sát năm 2017....................................................................................... 83
Bảng 3.10. Thống kê trình độ đào tạo chuyên ngành Luật của đội ngũ TTV
của một số cơ quan Thanh tra tỉnh năm 2017 ...................................... 85
Bảng 3.11. Thống kê trình độ đào tạo chuyên ngành Luật phân theo ngạch
thanh tra viên của một số tỉnh năm 2017 ............................................. 87
Bảng 3.12. Thống kê số lớp Bồi dưỡng pháp luật của Trường Cán bộ Thanh
tra tổ chức từ năm 2011-2018 ........................................................... 103
Bảng 3.13. Thống kê công tác đào tạo về kỹ năng tiếp công dân, xử lý đơn thư
khiếu nại, tố cáo, nghiệp vụ PCTN của Trường Cán bộ Thanh tra
từ tháng 5 – 10/2017 ......................................................................... 104
Bảng 3.14. Số lượng lớp học, học viên của Trường Cán bộ Thanh tra phân
theo đối tượng ngạch TTV qua các năm 2011-2018 .......................... 114
Bảng 3.15. Các nội dung bồi dưỡng cho đội ngũ TTV ........................................ 119
Bảng 3.16. Kết quả khảo sát đánh giá về hình thức GDPL cho đội ngũ TTV
nên được tích cực triển khai trong thời gian tới ................................. 123
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1.
Biểu đồ 3.2.
Biểu đồ 3.3.
Biểu đồ 3.4.
Biểu đồ 3.5.
Biểu đồ 3.6.
Biểu đồ 3.7.
Biểu đồ 3.8.
Biểu đồ 3.9.
Biểu đồ 3.10.
Biểu đồ 3.11.
Biểu đồ 3.12.
Biểu đồ 3.13.
Biểu đồ 3.14.
Biểu đồ 3.15.
Biểu đồ phản ánh sự biến thiên của số lượng lao động ngành
Thanh tra những năm qua .............................................................. 75
Cơ cấu ngạch TTV trong các cơ quan Thanh tra cấp tỉnh .............. 77
Cơ cấu theo ngạch của TTV tại Thanh tra Chính phủ, 4 Cơ
quan Thanh tra bộ, 5 cơ quan Thanh tra sở, 5 cơ quan Thanh
tra huyện ....................................................................................... 78
Thống kê quy mô đội ngũ TTV theo chuyên ngành đào tạo của
một số tỉnh năm 2017 .................................................................... 86
Biểu đồ thống kê tỉ lệ % TTV có trình độ đào tạo chuyên
ngành luật phân theo ngạch thanh tra của một số tỉnh năm
2017 .............................................................................................. 88
Kết quả khảo sát về chủ thể giáo dục pháp luật cho đội ngũ
TTV ở Việt Nam ......................................................................... 112
Kết quả khảo sát đánh giá về trang thiết bị, cơ sở vật chất của
các cơ sở GDPL cho đội ngũ TTV............................................... 113
Thống kê số lượng các lớp dành cho đối tượng TTV tại trường
Cán bộ Thanh tra từ 2011-2018 ................................................... 115
Thống kê số lượng các lớp dành cho đối tượng TTVC tại
trường Cán bộ Thanh tra từ 2011-2018 ........................................ 115
Thống kê số lượng các lớp dành cho đối tượng TTV, TTVC,
TTVCC tại trường Cán bộ Thanh tra từ 2011-2018 ..................... 116
Kết quả nhận thức của đội ngũ TTV về vai trò của giáo dục
pháp luật...................................................................................... 118
Đánh giá sự phù hợp giữa nội dung, hình thức, phương pháp
giáo dục pháp luật cho đội ngũ thanh tra viên ở Việt Nam hiện
nay so với nhu cầu, mong muốn của TTV ................................... 120
Đánh giá mức độ ảnh hưởng của phương pháp giáo dục pháp
luật cho đội ngũ thanh tra viên..................................................... 120
Đánh giá tính hiệu quả của các phương pháp giáo dục pháp
luật cho đội ngũ thanh tra viên..................................................... 121
Đánh giá sự phù hợp về trình độ chuyên môn, phẩm chất đạo
đức của cán bộ, giảng viên tham gia giảng dạy chuyên đề về
giáo dục pháp luật cho đội ngũ thanh tra viên .............................. 124
MỞ ĐẦU
1. Sự cần thiết nghiên cứu đề tài
Những năm qua, công cuộc đổi mới toàn diện đất nước Việt Nam đã đạt
được nhiều thành tựu to lớn trên mọi mặt: chính trị ổn định, kinh tế có những bước
phát triển mạnh mẽ, đời sống nhân dân được cải thiện đáng kể, an ninh quốc phòng
được giữ vững, ngoại giao được mở rộng. Cùng với việc phát triển kinh tế và giải
quyết các vấn đề bức thiết của xã hội, Đảng và Nhà nước ta chủ trương xây dựng và
hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, xây dựng Chính phủ kiến tạo,
liêm chính, phục vụ, nền hành chính nhà nước tinh gọn, trong sạch, vững mạnh,
hiệu lực, hiệu quả, từng bước chính quy, hiện đại mà một trong những trọng tâm là
đảm bảo tính thượng tôn Hiến pháp, Luật, coi pháp luật là công cụ đắc lực và sắc
bén để quản lý, hỗ trợ, thúc đẩy sự phát triển của xã hội. Báo cáo chính trị của Ban
Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của
Đảng đã khẳng định: “Trong những năm tới, đẩy mạnh việc hoàn thiện pháp luật
gắn với tổ chức thi hành pháp luật nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả của Nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Bảo đảm pháp luật vừa là công cụ để Nhà nước quản
lý xã hội, vừa là công cụ để nhân dân làm chủ, kiểm tra, giám sát quyền lực nhà
nước. Quản lý đất nước theo pháp luật, đồng thời coi trọng xây dựng nền tảng đạo
đức xã hội” [12].
Trong thực tiễn hoạt động QLNN, GDPL là một giai đoạn, mắt xích quan
trọng trong quá trình công chức thực thi công vụ, nhiệm vụ được giao. Giáo dục
pháp luật chính là cầu nối để chuyển tải và đưa pháp luật vào cuộc sống, giúp các
cơ quan, các tổ chức, đơn vị, người dân trong xã hội nhận biết, hiểu rõ và tuân thủ
đúng quy định của pháp luật. Nhận thức được ý nghĩa, vai trò quan trọng của
GDPL, những năm vừa qua Đảng và Nhà nước ta đã chủ trương đưa GDPL là một
nội dung giảng dạy, bồi dưỡng chính yếu cho CBCC, viên chức.
Thanh tra là công cụ đắc lực đảm bảo sự trong sạch, vững mạnh của bộ máy
hành chính nhà nước. Hoạt động của hệ thống thanh tra nhà nước góp phần xem xét,
phát hiện và ngăn chặn những việc làm trái với quy định của pháp luật. Thanh tra
viên là một bộ phận cấu thành đội ngũ công chức ở Việt Nam, làm việc trong các cơ
1
quan thanh tra. Để thực hiện có hiệu lực, hiệu quả các chức năng, nhiệm vụ, quyền
hạn được giao cho cơ quan thanh tra và nhiệm vụ của chính bản thân TTV đòi hỏi
họ phải thông hiểu rõ đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách và đặc biệt là
pháp luật của Nhà nước. Do vậy, việc GDPL cho đội ngũ TTV là một yêu cầu cần
thiết, góp phần nâng cao ý thức pháp luật của TTV.
Thực tiễn những năm qua, công tác GDPL cho đội ngũ TTV được Đảng,
Nhà nước và đặc biệt là Chính phủ hết sức chú trọng. Từ đó, các hội nghị tuyên
truyền, phổ biến các văn bản pháp luật về thanh tra, tiếp công dân, KNTC, PCTN
hay các khóa học đào tạo, bồi dưỡng có nội dung GDPL cho đội ngũ TTV thường
xuyên được ngành thanh tra và cơ quan, các tổ chức, đơn vị tổ chức định kỳ và đã
đạt được những kết quả đáng ghi nhận. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực
đã đạt được, công tác GDPL cho đội ngũ TTV ở Việt Nam hiện nay vẫn còn gặp
một số khó khăn, hạn chế như: Nội dung GDPL chưa bám sát vị trí việc làm của
TTV; Chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu nâng cao năng lực thực hiện thi pháp luật, công
vụ của TTV; Chương trình, tài liệu phục vụ GDPL cho đội ngũ TTV chưa bám sát
tiêu chuẩn, chức trách, ngạch bậc, nhiệm vụ của TTV; Chưa chú trọng hình thành
kỹ năng pháp luật về thanh tra cũng như bản lĩnh chính trị, pháp lý, tầm nhìn của
TTV trong xây dựng Chính phủ kiến tạo, liêm chính, phục vụ nhân dân; Giáo dục
pháp luật cho đội ngũ TTV còn mang tính hình thức, thiếu chủ động, kịp thời; Đội
ngũ làm công tác tuyên truyền, GDPL cho TTV còn mỏng, chuyên môn thường gắn
với công tác quản lý nên chưa phát huy hết trách nhiệm trong quá trình thực thi
nhiệm vụ; trách nhiệm của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các Bộ trưởng và
chính quyền các cấp trong công tác quản lý, chỉ đạo kiểm tra, đánh giá hoạt động
GDPL chưa cao.
Mặt khác, trong hoạt động thực thi công vụ vẫn còn tình trạng một số TTV
không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ, bổn phận của mình, có trường hợp vi phạm pháp
luật, điều này do nhiều nguyên nhân, nhưng một trong những nguyên nhân là do ý
thức pháp luật còn hạn chế.
Trước bối cảnh xây dựng Chính phủ kiến tạo, liêm chính, phục vụ; xây dựng
nền hành chính nhà nước tinh gọn, trong sạch, hiệu lực, hiệu quả, từng bước chính
quy, hiện đại và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng đặt ra yêu cầu đòi hỏi cần phải
2
không ngừng hoàn thiện và tăng cường GDPL cho đội ngũ TTV. Để từ đó xây dựng
đội ngũ TTV Việt Nam không những có trình độ học vấn, chuyên môn, kỹ năng
nghề nghiệp, tác phong công nghiệp, có kỷ luật lao động mà còn am hiểu pháp luật
nói chung đặc biệt am hiểu tường tận pháp luật về thanh tra, giải quyết KNTC,
PCTN và các văn bản pháp lý khác có liên quan để hoàn thành tốt công vụ của mình
và vai trò, chức năng, nhiệm vụ của ngành thanh tra. Xuất phát từ những lý do nói
trên, việc nghiên cứu làm rõ cơ sở lý luận, thực trạng và giải pháp tăng cường
GDPL cho đội ngũ TTV ở Việt Nam hiện nay là cần thiết, khách quan, đáp ứng yêu
cầu thực tiễn đặt ra.
Thực tiễn, vấn đề GDPL cho đội ngũ TTV ở Việt Nam hiện nay đã được
nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu ở những khía cạnh nhất định. Nhưng chưa
có công trình nào nghiên cứu một cách hệ thống, toàn diện ở cấp độ luận án tiễn sĩ
về GDPL cho đội ngũ TTV ở phương diện khoa học quản lý công.
Xuất phát từ thực tiễn nêu trên, nghiên cứu sinh chọn đề tài “Giáo dục pháp
luật cho đội ngũ thanh tra viên ở Việt Nam hiện nay” làm đề tài luận án tiến sĩ
Quản lý công.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Làm rõ những vấn đề về lý luận, thực tiễn về GDPL cho đội ngũ TTV, đánh
giá thực trạng GDPL cho đội ngũ TTV ở Việt Nam và đề xuất các quan điểm, giải
pháp tăng cường GDPL cho đội ngũ TTV ở Việt Nam hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện mục đích trên, luận án tập trung giải quyết những nhiệm vụ sau:
Một là, khảo cứu các công trình có nội dung liên quan đến GDPL, GDPL đối
với TTV chỉ ra những kết quả mà luận án kế thừa, những vấn đề chưa được nghiên cứu
thấu đáo và xác định các vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu.
Hai là, đưa ra được khái niệm, đặc điểm, chủ thể, đối tượng, nội dung,
phương pháp, hình thức GDPL cho đội ngũ TTV và xác định được các yếu tố ảnh
hưởng đến GDPL cho đội ngũ TTV.
Ba là, đánh giá thực trạng, chỉ ra những ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân
của những ưu điểm, hạn chế trong GDPL cho đội ngũ TTV ở Việt Nam hiện nay.
3
Bốn là, đề xuất một số quan điểm, giải pháp nhằm tăng cường GDPL cho đội
ngũ TTV ở Việt Nam hiện nay.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là hoạt động GDPL cho đội ngũ TTV ở
Việt Nam hiện nay là những công chức,sĩ quan Quân đội nhân dân, sĩ quan công an
nhân dân đã được bổ nhiệm vào ngạch thanh tra gồm TTV, TTVC, TTVCC (kể cả
những TTV, TTVC, TTVCC được bổ nhiệm giữ chức vụ lãnh đạo trong các cơ
quan thanh tra nhà nước).
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi về nội dung: Những vấn đề lý luận, thực tiễn GDPL cho đội ngũ
TTV và những giải pháp tăng cường GDPL cho đội ngũ TTV ở Việt Nam hiện nay.
Phạm vi về không gian: Thực hiện nghiên cứu GDPL cho đội ngũ TTV diễn
ra trên phạm vi toàn quốc.
Phạm vi về thời gian: Nghiên cứu thực trạng GDPL cho đội ngũ TTV từ năm
2011, là năm có Nghị định số 97/2011/NĐ-CP của Chính phủ ngày 21/10/2011 “Quy
định về thanh tra viên và cộng tác viên thanh tra” đến nay.
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Phương pháp luận
Luận án được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng,
duy vật lịch sử của học thuyết Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và
pháp luật; các quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam, tư tưởng Hồ Chí Minh về
xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN, về xây dựng đội ngũ CBCC, về công tác
thanh tra và GDPL cho CBCC, cho đội ngũ TTV ở Việt Nam; các quan điểm của
Đảng được thể hiện trong các Nghị quyết Đại hội đại biểu VI, VII, VIII, IX, X, XI,
XII cũng như các văn bản pháp luật của Nhà nước ta về CBCC, về thanh tra, về
GDPL. Đồng thời tác giả có tham khảo và kế thừa có chọn lọc một số công trình
nghiên cứu của các nhà khoa học trong nước và nước ngoài về GDPL.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu, tác giả sử dụng các phương pháp nghiên
cứu sau: phương pháp phân tích, tổng hợp; Phương pháp diễn dịch, quy nạp; Phương
pháp hệ thống, phương pháp so sánh; Phương pháp khảo sát, điều tra xã hội học.
4
Phương pháp phân tích, tổng hợp, hệ thống, so sánh là phương pháp nghiên
cứu chủ yếu, được sử dụng ở tất cả các chương của luận án;
Tại chương 1 các phương pháp này được sử dụng đánh giá các quan điểm
khoa học trong các công trình nghiên cứu ở trong và ngoài nước liên quan đến chủ
đề luận án, chỉ ra những vấn đề cần kế thừa, phát triển và những vấn đề cần tiếp tục
nghiên cứu.
Tại chương 2, phương pháp phân tích, tổng hợp, phương pháp so sánh, hệ
thống được sử dụng để giải quyết những vấn đề lý luận về GDPL, GDPL cho TTV.
Tại chương 3, để đánh giá thực trạng GDPL cho đội ngũ TTV ở Việt Nam
hiện nay, tác giả sử dụng phương pháp thống kê, khảo sát, điều tra xã hội học, so
sánh và phương pháp phân tích, tổng hợp được sử dụng nhằm khảo sát thực tiễn,
phân tích, đánh giá thực trạng GDPL cho đội ngũ TTV, chỉ ra những kết quả, hạn
chế, nguyên nhân của những hạn chế, bất cập.
Tại chương 4, các phương pháp phân tích, tổng hợp, quy nạp để sử dụng khái
quát các vấn đề đã được nghiên cứu ở các chương 1,2,3 của luận án để đưa ra các
quan điểm, giải pháp tăng cường GDPL cho đội ngũ TTV ở nước ta hiện nay.
5. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu
5.1. Câu hỏi nghiên cứu
Giáo dục pháp luật cho đội ngũ TTV giữ vai trò quan trọng, góp phần quyết
định chất lượng thực thi công vụ của TTV, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của các cơ
quan thanh tra nhà nước. Chính vì vậy, nghiên cứu một cách tổng thể những vấn đề lý
luận cũng như thực tiễn GDPL cho đội ngũ TTV, tác giả đặt ra câu hỏi nghiên cứu:
1) Giáo dục pháp luật cho đội ngũ TTV đã được các nhà khoa học ở trong và
ngoài nước nghiên cứu như thế nào?
2) Giáo dục pháp luật cho đội ngũ TTV ở Việt Nam hiện nay được thực hiện
trên cơ sở những vấn đề lý luận nào?
3) Thực trạng GDPL cho đội ngũ TTV ở nước ta có những ưu điểm, hạn chế,
nguyên nhân của những hạn chế?
4) Để tăng cường GDPL cho đội ngũ TTV cần dựa trên cơ sở những quan
điểm, giải pháp nào?
5
5.2. Giả thuyết nghiên cứu
- Giả thuyết 1: Về GDPL, GDPL cho đội ngũ TTV đã có một số công trình
nghiên cứu, nhưng chưa toàn diện, hệ thống, còn nhiều vấn đề về GDPL cho đội
ngũ TTV từ khía cạnh lý luận và thực tiễn chưa được nghiên cứu.
- Giả thuyết 2: Việc GDPL cho đội ngũTTV, phải dựa trên cơ sở nhận thức
thống nhất, khoa học về GDPL cho đội ngũ TTV, dựa vào đặc điểm, vai trò, các yếu
tố tác động đến GDPL cho TTV.
- Giả thuyết 3: Bên cạnh những kết quả đạt được, GDPL cho đội ngũ TTV ở
nước ta còn nhiều bất cập về chương trình, nội dung, đội ngũ giảng viên, phương pháp,
hình thức, cơ sở vật chất đảm bảo GDPL cho đội ngũ TTV.
- Giả thuyết 4: Để tăng cường GDPL cho đội ngũ TTV ở nước ta cần phải
dựa trên cơ sở các quan điểm có tính toàn diện, hệ thống và các giải pháp cả về thể
chế, tổ chức thực hiện GDPL cho đội ngũ TTV.
6. Những đóng góp mới và ý nghĩa của đề tài nghiên cứu
6.1. Đóng góp mới của đề tài về mặt lý luận
Luận án là công trình khoa học đầu tiên nghiên cứu một cách toàn diện và hệ
thống về GDPL cho đội ngũ TTV ở phương diện lý luận, đã làm rõ khái niệm, đặc
điểm của GDPL cho đội ngũ TTV, góp phần làm rõ mục đích, chủ thể, đối tượng, nội
dung, phương pháp, hình thức và các yếu tố ảnh hưởng GDPL cho đội ngũ TTV.
Luận án đánh giá toàn diện về thực trạng GDPL cho đội ngũ TTV, chỉ ra
được những kết quả đạt được, những hạn chế, bất cập, nguyên nhân của những hạn
chế, bất cập.
Đề xuất quan điểm và giải pháp có tính thực tiễn, khả thi nhằm tăng cường
GDPL cho đội ngũ TTV ở Việt Nam hiện nay.
6.2. Ý nghĩa về mặt thực tiễn và triển vọng ứng dụng kết quả nghiên cứu
Với kết quả của luận án, tác giả hy vọng rằng, luận án sẽ được sử dụng làm
tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu, giảng dạy, học tập tại các cơ sở đào tạo, bồi
dưỡng pháp luật cho thanh tra viên; cho các cơ qua nhà nước trong hoàn thiện thể
chế quy định về GDPL cho TTV và tổ chức thực hiện GDPL cho đội ngũ TTV.
6
7. Cấu trúc của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục; Nội
dung luận án bao gồm:
Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và các vấn đề luận án tiếp tục
nghiên cứu.
Chương 2: Cơ sở khoa học về giáo dục pháp luật cho đội ngũ thanh tra viên.
Chương 3: Thực trạng giáo dục pháp luật cho đội ngũ thanh tra viên ở Việt
Nam hiện nay.
Chương 4: Quan điểm và giải pháp tăng cường giáo dục pháp luật cho đội
ngũ thanh tra viên ở Việt Nam.
7
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
VÀ CÁC VẤN ĐỀ LUẬN ÁN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU
Về giáo dục pháp luật nói chung và GDPL cho đội ngũ CBCC ở nước ta,
trong đó có TTV trong những năm qua đã có nhiều công trình khoa học nghiên cứu
ở những cấp độ, phương diện khác nhau. Các công trình nghiên cứu đó được nhóm
thành các nội dung sau:
1.1. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU TRONG NƯỚC
1.1.1. Các công trình nghiên cứu về lý luận giáo dục pháp luật
Những công trình nghiên cứu các vấn đề lý luận chung về GDPL có ý nghĩa
đặc biệt quan trọng vì chúng tạo cơ sở lý luận cho việc nghiên cứu về GDPL gắn
với các đối tượng cụ thể. Xét trên phương diện này, có thể kể ra các công trình
nghiên cứu sau đây:
Ý thức pháp luật và giáo dục ý thức pháp luật ở Việt Nam [16]. Đây là một
trong số ít công trình nghiên cứu đầu tiên về giáo dục ý thức pháp luật, trong đó, tác
giả phân tích những vấn đề lý luận về ý thức pháp luật, như khái niệm, đặc điểm,
cấu trúc của ý thức pháp luật; khảo sát tình hình GDPL ở Việt Nam, chỉ ra những
điểm tích cực, hạn chế của công tác này và đề xuất những giải pháp cho công tác
GDPL tại Việt Nam.Công trình giúp cho nghiên cứu sinh nhận thức rõ hơn về công
tác GDPL tại Việt Nam.
Bàn về giáo dục pháp luật [44], cuốn sách chuyên khảo đề cập một cách hệ
thống các vấn đề về GDPL trên phương diện lý luận: chủ thể, đối tượng, nội dung,
hình thức GDPL... và nêu lên các biện pháp nâng cao hiệu quả công tác GDPL.
Cơ sở khoa học của việc xây dựng ý thức và lối sống theo pháp luật, Đề tài
khoa học cấp Nhà nước, mã số KX-07-17, Hà Nội [56]. Tập thể tác giả đề tài này đã
luận chứng tính cấp thiết của việc xây dựng ý thức và lối sống theo pháp luật ở
nước ta trong thời kỳ đổi mới. Để làm được điều đó thì nhất thiết phải dựa trên
những cơ sở khoa học nhất định.
Giáo trình Lý luận nhà nước và pháp luật [53]. Trong cuốn giáo trình này,
các tác giả có dành một tiết thuộc Chương XVIII- Ý thức pháp luật để viết về vấn
8
đề bồi dưỡng và giáo dục nâng cao ý thức pháp luật xã hội chủ nghĩa.Theo đó,
GDPL là sự tác động một cách có hệ thống, có mục đích và thường xuyên tới nhận
thức của con người nhằm trang bị cho mỗi người một trình độ kiến thức pháp lý
nhất định để có ý thức đúng đắn về pháp luật, tôn trọng và tự giác xử sự theo yêu
cầu của pháp luật. Trên cơ sở đó, các tác giả nêu lên các biện pháp giáo dục để nâng
cao ý thức pháp luật của nhân dân. Cuốn sách này giúp nghiên cứu sinh hiểu rõ hơn
lý luận về nhà nước và pháp luật, trong đó có ý thức pháp luật.
Tiếp cận vấn đề, làm rõ những sự khác biệt giữa GDPL và ý thức pháp luật,
bài báo “Giáo dục pháp luật hay giáo dục ý thức pháp luật?” theo đó, trên diễn đàn
khoa học pháp lý, khoa học hành chính từ trước đến nay thường tồn tại song song
hai khái niệm: “giáo dục pháp luật” và “giáo dục ý thức pháp luật” [21]. Hai khái
niệm này có khi được dùng tách rời nhau như hai khái niệm riêng biệt, có khi lại
được sử dụng đi liền nhau theo kiểu “giáo dục pháp luật và giáo dục ý thức pháp
luật”; đồng thời, có sự nhầm lẫn, hoán đổi hoặc đồng nhất nội hàm của hai khái
niệm này. Từ sự so sánh, đối chiếu về mục đích, mục tiêu, chủ thể, đối tượng, nội
dung, phương pháp, hình thức GDPL và giáo dục ý thức pháp luật, tác giả đi đến
kết luận rằng, trong khoa học pháp lý cần thống nhất sử dụng khái niệm “giáo dục
pháp luật” làm khái niệm chuẩn; hết sức hạn chế nếu không nói là không nên sử
dụng khái niệm “giáo dục ý thức pháp luật”. Còn khi muốn nhấn mạnh ý thức pháp
luật thì có thể nói “giáo dục pháp luật nhằm nâng cao ý thức pháp luật” cho một
đối tượng hoặc nhóm đối tượng cụ thể. Ngoài ra, có thể kể đến một số công trình
nghiên cứu liên quan đến GDPL nói chung như: Một số vấn đề giáo dục pháp luật ở
miền núi; Một số vấn đề về phổ biến, giáo dục pháp luật trong giai đoạn hiện nay;
Công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật ở nước ta - thực trạng và giải pháp; Xã
hội hóa công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong tình hình mới...
Trong các đề tài khoa học, công trình nghiên cứu, bài báo khoa học kể trên,
các tác giả đã phác họa rõ nét một bức tranh về GDPL, xây dựng ý thức pháp luật
và lối sống theo pháp luật của con người Việt Nam. Bên cạnh đó, các đề tài, công
trình trên cũng đã khái quát lý luận về GDPL, như mục đích, mục tiêu, yêu cầu, nội
dung, phương pháp và hình thức GDPL nhằm cung cấp, trang bị những kiến thức
pháp luật, nâng cao ý thức pháp luật cho các tầng lớp xã hội.
9
Ngoài ra, có thể kể đến những đề tài khoa học, công trình nghiên cứu, như:
Giáo dục pháp luật trong các trường đại học, trung học chuyên nghiệp và dạy nghề
(không chuyên luật) ở nước ta hiện nay [40]. Luận án này là một trong số những
công trình đầu tiên ở Việt Nam nghiên cứu một cách có hệ thống cơ sở lý luận, nội
dung, cấu trúc GDPL nói chung, đặc biệt là GDPL trong các trường đại học, trung
học chuyên nghiệp và dạy nghề. Qua đó chỉ ra sự khác biệt và tính độc lập tương
đối giữa nó với các dạng giáo dục khác liên quan như giáo dục chính trị, giáo dục
đạo đức, giáo dục văn hóa… Luận án đã chỉ ra được các đặc thù cơ bản của GDPL
trong các trường đại học, trung học chuyên nghiệp và dạy nghề về mục đích, đối
tượng, nội dung và phương pháp. Tuy nhiên, luận án chưa làm rõ vấn đề về chủ thể
GDPL cũng như các yếu tố tác động, bảo đảm hiệu quả GDPL tại các trường đại học,
trung học chuyên nghiệp và dạy nghề.
Giáo dục pháp luật cho đội ngũ CBCC hành chính trong điều kiện xây dựng
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam [31]. Trong công trình của mình,
tác giả luận án đã làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về GDPL cho CBCC hành
chính với các nội dung như: khái niệm về GDPL nói chung và GDPL cho CBCC
hành chính nói riêng; chỉ ra vai trò của GDPL cho đội ngũ CBCC hành chính; luận
giải các thành tố của GDPL cho đội ngũ CBCC hành chính (mục đích, mục tiêu;
chủ thể; đối tượng; nội dung, phương pháp và hình thức GDPL cho đội ngũ CBCC
hành chính). Nổi bật trong công trình nghiên cứu của mình, tác giả đã đưa ra những
lập luận, phân tích có giá trị về đặc trưng của GDPL đối với CBCC hành chính
trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam xuất phát từ bản
chất thượng tôn pháp luật; xác lập trách nhiệm của CBCC đối với hiệu quả công
vụ… Nội dung luận án là công trình có giá trị tham khảo lớn khi nghiên cứu sinh
nghiên cứu, làm rõ lý luận cơ bản về GDPL.
Giáo dục pháp luật cho sinh viên các trường đại học không chuyên luật ở
Việt Nam [13]. Cùng với sự phát triển nhanh chóng kinh tế - xã hội là tình trạng vi
phạm pháp luật ngày càng tăng cả về số lượng và mức độ phức tạp, nghiêm trọng.
Trong đó, một số lượng không nhỏ các vụ vi phạm pháp luật do học sinh, sinh viên
gây ra. Nội dung luận án góp phần bổ sung nhận thức lý luận về GDPL nói chung
và GDPL cho sinh viên các trường đại học không chuyên luật nói riêng trong bối
10
- Xem thêm -