Tài liệu Pháp luật về bảo hiểm y tế tự nguyện từ thực tiễn tỉnh lâm đồng

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN TRỌNG PHÚ PHÁP LUẬT VỀ BẢO HIỂM Y TẾ TỰ NGUYỆN TỪ THỰC TIỄN TỈNH LÂM ĐỒNG Ngành: Luật kinh tế Mã số: 8.38.01.07 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS.PHẠM KIM ANH HÀ NỘI, năm 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nguyên cứu khoa học của cá nhân, những vấn đề lý luận, số liệu, ví dụ…, những tài liệu tham khảo trong luận văn đảm bảo độ tin cậy và trung thực, các giải pháp đưa ra điều xuất phát từ thực tiễn quá trình nghiên cứu, chưa được công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác. Tác giả luận văn Nguyễn Trọng Phú MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chương 1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ BẢO HIỂM Y TẾ TỰ NGUYỆN VÀ PHÁP LUẬT BẢO HIỂM Y TẾ ĐỐI VỚI HỘ GIA ĐÌNH .............. 12 1.1. Khái quát chung về bảo hiểm y tế và bảo hiểm y tế tự nguyện ........... 12 1.2. Sự hình thành và phát triển của pháp luật bảo hiểm tự nguyện ở Việt Nam ............................................................................................................. 28 1.3. Khái quát về bảo hiểm y tế hộ gia đình ............................................... 35 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ............................................................................... 46 Chương 2. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT BẢO HIỂM Y TẾ QUA THỰC TIỄN THỰC HIỆN BẢO HIỂM Y TẾ HỘ GIA ĐÌNH TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH LÂM ĐỒNG VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN .............................. 47 2.1. Các yếu tố địa phương của tỉnh Lâm Đồng ảnh hưởng đến việc thực thi pháp luật về bảo hiểm y tế hộ gia đình ....................................................... 47 2.2. Thực trạng thực hiện pháp luật về bảo hiểm y tế hộ gia đình qua thực tiễn tỉnh Lâm Đồng ..................................................................................... 49 2.3. Đánh giá việc thực hiện pháp luật bảo hiểm y tế hộ gia đình trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng...................................................................................... 58 2.4. Một số kiến nghị và giải pháp hoàn thiện pháp luật, tổ chức thực thi pháp luật về bảo hiểm y tế hộ gia đình ....................................................... 68 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ............................................................................... 75 KẾT LUẬN .................................................................................................... 76 TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BHYT : Bảo hiểm y tế BHYTTN : Bảo hiểm y tế tự nguyện BHXH : Bảo hiểm xã hội UBND : Ủy ban nhân dân ASXH : An sinh xã hội KCB : Khám chữa bệnh DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Số hiệu bảng biểu Bảng 3.1 Tên bảng biểu Số đối tượng tham gia bảo hiểm y tế tự nguyện theo hộ gia đình năm 2017 Trang 50 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Bất kỳ ai cũng có mong muốn được sống một cuộc sống khỏe mạnh, ai cũng có mưu cầu được hưởng những thành tựu mà y học đạt được trong lĩnh vực chăm sóc và bảo vệ sức khỏe con người. Tuy nhiên, chúng ta biết rằng trong cuộc sống hàng ngày con người luôn luôn gặp phải những rủi ro không mong đợi, trong đó phải kể đến rủi ro về sức khoẻ như ốm đau, bệnh tật, tai nạn…Điều này đã dẫn đến việc con người phải gánh chịu các chi phí về khám chữa bệnh mà không thể xác định được trước hoặc có sự chuẩn bị kịp thời. Dù lớn hay nhỏ thì các chi phí này đều gây khó khăn cho ngân quỹ của gia đình, của mỗi cá nhân, đặc biệt với những người có mức thu nhập thấp. Khi một người gặp vấn đề về sức khỏe, thứ họ phải chịu không chỉ là nỗi đau về thể xác mà còn phải gánh vác nỗi lo về tài chính bao gồm chi phí trả cho các dịch vụ khám chữa bệnh, chi phí cho đi lại, ăn uống khi điều trị… Bên cạnh đó, khả năng lao động của họ lại bị giảm hoặc mất dẫn đến thu nhập cũng giảm hoặc mất. Tham gia bảo hiểm y tế (BHYT) thực sự là một giải pháp hữu hiệu để giảm bớt gánh nặng về kinh tế cho người bệnh và cả cho chính những người thân của họ. Chi phí tham gia BHYT là không cao nhưng khi gặp vấn đề về sức khỏe, kể cả bệnh hiểm nghèo, chúng ta sẽ không phải chịu chi phí lớn, sẽ được tiếp cận những dịch vụ y tế cơ bản để đảm bảo cải thiện sức khỏe đáng kể cho mình. Trên thực tế trước đây BHYT tự nguyện được hiểu là nhà nước tuyên truyền, vận động người dân tham gia mua BHYT để khám chữa bệnh khi gặp vấn đề về sức khỏe, kể cả bệnh hiểm nghèo… nhưng từ khi Luật BHYT năm 2014 ban hành thì BHYT là hình thức bảo hiểm bắt buộc được áp dụng đối 1 với các đối tượng theo quy định của đạo Luật này. Tuy nhiên, đối với BHYT hộ gia đình, đứng ở góc độ cá nhân, ở đâu đó người tham gia BHYT hộ gia đình vẫn còn thấy quyền lợi của họ chưa được bảo đảm tối đa do chất lượng khám chữa bệnh bằng BHYT chưa đáp ứng nhu cầu, nhất là ở tuyến y tế cơ sở do khó khăn về cơ sở vật chất, trang thiết bị, năng lực cán bộ còn hạn chế, người dân chưa hài lòng vì phải mất nhiều thời gian chờ đợi. Trước đây, những người thuộc đối tượng tham gia BHYT tự nguyện thường là những người lao động tự do, thu nhập bấp bênh và không bền vững, làm việc trong khu vực phi chính thức. Trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2011-2020, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI chỉ rõ "Đổi mới và hoàn thiện đồng bộ các chính sách BHYT, khám chữa bệnh và viện phí phù hợp, có lộ trình thực hiện BHYT toàn dân". Luật BHYT số 25/2008/QH12 và Luật số 46/2014/QH132 sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật BHYT năm 2008, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2015 đã tạo cơ sở pháp lý để thực hiện mục tiêu BHYT toàn dân. Tuy nhiên, sau hơn 3 năm triển khai thực hiện, Luật BHYT còn một số tồn tại, bất cập trong quy định và trong tổ chức thực hiện. Các văn bản hướng dẫn còn thiếu cụ thể, thiếu đồng bộ với các văn bản quy phạm pháp luật khác, gây ra những khó khăn, vướng mắc trong công tác quản lý nhà nước cũng như tổ chức thực thi pháp luật. Các vấn đề vướng mắc tập trung vào việc mở rộng bao phủ đối tượng tham gia BHYT; phạm vi được hưởng BHYT, mức hưởng; tổ chức khám chữa bệnh BHYT (Hợp đồng, đăng ký khám chữa bệnh, chuyển tuyến, thủ tục khám chữa bệnh, giám định); phương thức thanh toán chi phí khám chữa bệnh BHYT; quản lý và sử dụng quỹ BHYT và tổ chức, quản lý nhà nước về BHYT. Mặc dù Đảng và Nhà nước đã có nhiều chính sách hỗ trợ, tuyên truyền để vận động người dân tham gia mua BHYT hộ gia đình, nhưng kết quả thực 2 hiện chính sách BHYT từ năm 2008 đến đầu năm 2018 cho thấy, đối tượng tham gia BHYT ngày càng tăng, năm sau cao hơn năm trước, nhưng số người tham gia BHYT hộ gia đình chiếm tỷ lệ thấp so với số đối tượng thuộc diện tham gia và việc mở rộng đối tượng tham gia BHYT hộ gia đình còn rất chậm. Mặc dù pháp luật hiện hành quy định BHYT bắt buộc nhưng trên thực tế đa số người dân đến lúc ốm đau hoặc ốm đau nặng mới tham gia mua BHYT. Luật BHYT quy định hộ gia đình tham gia BHYT bao gồm toàn bộ người có tên trong sổ hộ khẩu hoặc sổ tạm trú nhưng trên thực tế do điều kiện kinh tế, nhận thức, hoặc có những người trong cùng gia đình nhưng sống, làm việc ở những địa phương khác nhau nên không phải tất cả thành viên trong gia đình có thể mua BHYT theo hộ gia đình. Ngoài ra, nhiều gia đình chỉ chọn mua BHYT cho những người có nguy cơ mắc bệnh cao, người bị bệnh mãn tính, chưa có ý thức mua cho toàn bộ thành viên trong gia đình. Đặc biệt là ở những vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số như tỉnh Lâm Đồng, tỷ lệ tham gia mua BHYT hộ gia đình càng thấp, chủ yếu là những người già, người hay đau ốm bệnh tật. Bên cạnh đó, cơ sở vật chất thiết bị còn sơ sài, đội ngũ y bác sỹ còn thiếu về cả số lượng và chất lượng không đáp ứng được nhu cầu khám chữa bệnh theo diện có bảo hiểm khiến người dân e ngại mua BHYT hộ gia đình. Xuất phát từ tình hình thực tế trên, tác giả chọn đề tài nghiên cứu "Pháp luật về BHYT tự nguyện từ thực tiễn tỉnh Lâm Đồng" làm đề tài luận văn thạc sỹ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Liên quan đến chủ đề pháp luật bảo hiểm y tế tự nguyên và bảo hiểm y tế đối với hộ gia đình đã có một số công trình nghiên cứu đã được công bố sau: 1. Bài báo khoa học "Thực trạng tham gia BHYT tự nguyện của nông dân tỉnh Thái bình" nghiên cứu của tác giả Vũ Ngọc Huyên và Nguyễn Văn 3 Song, Khoa kế toán và Quản trị kinh doanh, Học viên Nông nghiệp Việt Nam năm 2014, tập trung nghiên cứu tiến hành với quy mô điều tra 550 nông dân trên địa bàn tỉnh Thái bình, để phân tích tỷ lệ tham gia BHYT của nông dân và tỷ lệ nông dân không có nhu cầu tham gia BHYT tự nguyện. 2. Luận văn Thạc sĩ của Doanh Thị Ngọc Tú, năm 2014, Đại học luật Hà Nội về "Thực trạng thi hành pháp luật BHYT tự nguyện ở Việt Nam" Luận văn tập trung nghiên cứu hệ thống hóa những vấn đề lý luận về BHYT tự nguyện và pháp luật bảo biểm y tế tự nguyện và những thay đổi của luật quy định về BHYT tự nguyện qua các thời kỳ để phù hợp với xu thế pháp triển chung của xã hội. Tìm hiểu những thực trạng thi hành pháp luật BHYT tự nguyện của người dân thông qua một số công trình khoa học, báo cáo, nghiên cứu số liệu ở một số địa phương trên cả nước. Từ đó rút ra những bài học kinh nghiệm từ việc áp dụng trong thực tiễn để từ đó đưa ra các giải pháp nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật ngày càng tốt hơn. 3. Luận văn Thạc sĩ của Bùi Thị Thu Hằng, năm 2014, Đại học Quốc gia Hà Nội về "BHYT tự nguyện trong luật BHYT Việt Nam" tác giả tập trung nghiên cứu nhằm làm sáng tỏ các vấn đề lý luận về BHYT và thực trạng pháp luật BHYT tự nguyện. Trên cơ sở thực trạng pháp luật hiện hành ở nước ta về BHYT tự nguyện, đưa ra những giải pháp về mặt pháp lý và tổ chức thực hiện BHYT tự nguyện nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả của BHYT tự nguyện ở nước ta. 4. Luận văn Thạc sỹ Khoa học kinh tế của Nguyễn Văn Trọng, năm 2015, Trường Đại học kinh tế Huế về "Đánh giá sự hài lòng của khách hàng khi tham gia BHYT tự nguyện tại BHXH thành phố Đông Hà, tỉnh Quảng Trị" luận văn đi sâu nghiên cứu xác định các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng dịch vụ hành chính tại Bảo hiểm xã hội thành phố Đông Hà; xác định được chất lượng dịch vụ qua mức đánh giá sự hài lòng của người dân về chất lượng 4 dịch vụ hành chính tại Bảo hiểm xã hội thành phố Đông Hà; qua đó đề ra các giải pháp phù hợp nhất để nâng cao chất lượng phục vụ dịch vụ hành chính nhằm nâng cao mức độ hài lòng của người dân. 5. Liên quan đến chủ đề bảo hiểm xã hội tự nguyện có Luận văn Thạc sỹ Luật học của Phạm Thị Huyền về “Bảo hiểm xã hội tự nguyện cho nông dân ở nước ta hiện nay”, đã bảo vệ năm 2012 tại Học viện Khoa học xã hội. Luận văn đã hệ thống hóa, kế thừa và làm rõ thêm một số vấn đề lý luận về bảo hiểm xã hội tự nguyện trên các khía cạnh như khái niệm, vai trò, bản chất và các nguyên tắc của bảo hiểm xã hội tự nguyện. Luận văn giới thiệu và cung cấp thông tin về một số mô hình bảo hiểm xã hội cho nông dân ở một số nước trên thế giới như Pháp, Đức, Hoa Kỳ, Indonexia, Trung quốc và rút ra một số kinh nghiệm cho Việt Nam. Luận văn đã điểm qua lịch sử hình thành chế độ bảo hiểm xã hội tự nguyện cho nông dân ở nước ta trước khi chính sách bảo hiểm xã hội tự nguyện có hiệu lực (năm 2008). Ngoài ra, luận văn cũng đã tổng quan tình hình thực hiện chế độ bảo hiểm xã hội tự nguyện cho nông dân ở một số địa phương trong giai đoạn trước năm 2008. Luận văn đã phân tích sự phát triển của pháp luật bảo hiểm xã hội tự nguyện cho nông dân và tình hình áp dụng pháp luật bảo hiểm xã hội tự nguyện cho nông dân ở nước ta trong thời gian qua trên hai phương diện là nhu cầu tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện của nông dân và khả năng tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện của nông dân. Ngoài ra, luận văn cũng cung cấp cho người đọc sự hiểu biết về những hạn chế trong thực hiện thí điểm bảo hiểm xã hội tự nguyện cho nông dân ở một số địa phương, cũng như hạn chế của hệ thống quy phạm pháp luật hiện hành về bảo hiểm xã hội tự nguyện. Luận văn đã gợi mở một số định hướng và đưa ra một số giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật về bảo hiểm xã hội tự nguyện cho nông dân. 5 Ngoài những nghiên cứu khoa học đã nêu ở trên còn một số bài viết khác liên quan đến luận văn như: 1. Bài viết của ThS. Nguyễn Thị Thúy, Trường Cao đẳng Công Thương TP. Hồ Chí Minh, đăng trên tạp chí Công thương ngày 6/11/2017 về "Phân tích thực trạng tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện của người lao động tự do" từ đó đưa ra kết luật Bảo hiểm xã hội tự nguyện là một chính sách an sinh xã hội hết sức có ý nghĩa của Nhà nước nhằm trợ giúp người lao động ổn định cuộc sống khi hết tuổi lao động. Tuy nhiên từ thực tế cho thấy số lượng người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện hiện nay chưa nhiều, chưa tương xứng với lực lượng lao động hiện có tại địa bàn. Cơ quan bảo hiểm xã hội cần tích cực tuyên truyền nâng cao nhận thức của người lao động về vai trò của bảo hiểm xã hội tự nguyện, hoàn thiện hệ thống tổ chức và cơ chế chính sách để thu hút người lao động tham gia. 2. Bài viết "Nâng cao nhận thức của người dân về bảo hiểm xã hội, BHYT" được đăng trên Báo điện tử nhân dân ngày 13/3/2018, của Ban Tuyên giáo Trung ương và Bảo hiểm xã hội Việt Nam tổ chức hội nghị sơ kết 5 năm công tác tuyên truyền, phối hợp thực hiện Nghị quyết 21-NQ/TW ngày 22-112012 của Bộ Chính trị về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác bảo hiểm xã hội, BHYT giai đoạn 2012-2020” tại TP Hồ Chí Minh. Qua hội nghị này xác định BHXH, BHYT là những chính sách xã hội quan trọng, trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội, thời gian tới, công tác tuyên truyền thực hiện Nghị quyết 21-NQ/TW sẽ tiếp tục được đẩy mạnh, tập trung vào một số nội dung: Tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy đảng, chính quyền đối với công tác tuyên truyền BHXH, BHYT; nâng cao tính thiết thực, chiều sâu trong nội dung tuyên truyền, đổi mới hình thức tuyên truyền phong phú, đa dạng, phù hợp từng đối tượng; chú trọng bồi dưỡng, nâng cao kiến thức về BHXH, BHYT cho đội ngũ làm công tác tuyên truyền. 6 3. Bài viết " BHYT tự nguyện là gì? Mua BHYT tự nguyện được hưởng bao nhiêu ?" đăng trên trang The Bank ngày 17/7/2018, bài viết này phân tích đánh giá các mức thụ hưởng, chế độ đối với người mua BHYT tự nguyện và tham gia BHYT tự nguyện (BHYT) giúp hỗ trợ chi phí khám chữa bệnh cho bạn và người thân, tuy nhiên, không phải ai cũng nắm được mức quyền lợi được hưởng của BHYT mới nhất 2018. 4. Bài viết của tác giả An Nhiên được đăng trên báo Công an Nghệ An 28/7/2017 về "BHYT tự nguyện: Đảm bảo lợi ích thiết thực cho người dân" đưa ra một số thành tựu hiện nay, ngành Y tế đã và đang có nhiều nỗ lực để nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe cho người dân, cải cách thủ tục hành chính và cung cấp những dịch vụ y tế tiến tới sự hài lòng của người bệnh. Kinh tế - xã hội ngày càng phát triển, cuộc sống ngày càng được nâng lên; điều này cũng đồng nghĩa với việc, người dân khó có thể tránh khỏi nguy cơ mắc nhiều căn bệnh khác nhau. Thực tế cho thấy, hiện nay, số người mắc các bệnh hiểm nghèo như ung thư ngày càng nhiều, nhất là ở các vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa, người dân rất ít có cơ hội khám bệnh định kỳ. Vì thế, hơn lúc nào hết, người dân cần nhận thức rõ được lợi ích khi tham gia BHYT, giúp hạn chế rủi ro về tài chính cho bản thân, gia đình mình, đồng thời chia sẻ bớt khó khăn cho cộng đồng nếu một ai đó không may mắc bệnh. Nhìn chung những đề tài nghiên cứu khoa học nêu trên được tiếp cận đánh giá với nhiều góc độ khác nhau, từ nội dung trực tiếp và gián tiếp về pháp luật BHYT, nhưng chưa có đề tài nghiên cứu nào thực hiện vấn đề pháp luật về BHYT tự nguyện từ thực tiễn tỉnh Lâm Đồng. Được kế thừa những thành tựu khoa học của các nhà nghiên cứu đã được công bố, đề tài này sẽ tập trung đi sâu nghiên cứu và phân tích khái quát chung về BHYT, bảo hiểm y tự nguyện, quy định của pháp luật về BHYT hộ gia đình và thực tiễn thực hiện pháp luật BHYT hộ gia đình trên địa bàn tỉnh 7 Lâm Đồng, để đưa ra những giải pháp thực hiện chính sách BHYT hộ gia đình trên địa bàn tỉnh nói riêng và cả nước nói chung, là rất cần thiết, có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc. 3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ của đề tài 3.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của luận văn nhằm làm sáng tỏ những giá trị của BHYT tự nguyện (BHYTTN) để từ kinh nghiệm điều chỉnh và thực hiện pháp luật về BHYTTN của giai đoạn trước để vận dụng, áp dụng trong việc vận động các hộ gia đình tự nguyện tham gia BHYT hộ gia đình. Đồng thời phân tích, đánh giá thực tiễn thực hiện pháp luật BHYT hộ gia đình trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng; từ đó có những đề xuất, kiến nghị và giải pháp hoàn thiện pháp luật BHYT hộ gia đình và nhằm tiến tới BHYT toàn dân trên địa bàn tỉnh trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ của đề tài Từ mục đích nêu trên luận văn có nhiệm vụ nghiên cứu những vẫn đề chính sau đây: - Làm sáng tỏ khái quát chung về BHYT, BHYTTN và quy định của pháp luật Việt Nam về BHYT hộ gia đình; - Đánh giá, phân tích thực tiễn thực hiện BHYT hộ gia đình trên địa bàn địa bàn tỉnh Lâm Đồng. Từ đó, nêu ra những tồn tại, vướng mắc trong quá trình triển khai thực hiện và đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và thực hiện hiệu quả về BHYT hộ gia đình trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng nói riêng và trên cả nước nói chung. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận Luận văn được thực hiện dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa MácLênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm, đường lối chính sách của 8 Đảng, các văn bản pháp luật của Nhà nước về BHYT, BHYTTN và quy định của pháp luật Việt Nam về BHYT hộ gia đình và một số quan điểm của các tổ chức quốc tế về BHYT. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình hoàn thành luận văn, tác giả sử dụng phương pháp duy vật biện chứng duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác -Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, trong đó chú trọng các phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn, phương pháp phân tích và tổng hợp, diễn giải, thống kê, so sánh, quy nạp…. những phương pháp này không sử dụng độc lập mà luôn được đan xen, kết hợp với nhau để làm cơ sở khoa học cho việc nghiên cứu đề tài: + Phương pháp tổng hợp: Để đạt được mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu đặt ra, tác giả đã sử dụng phương pháp này nhằm tổng hợp các thông tin, số liệu liên quan được dùng cho việc phân tích đánh giá tình hình tham gia BHYT tự nguyện và BHYT hộ gia đình tại tỉnh Lâm Đồng trong thời gian 2017 đến nay. + Phương pháp phân tích: Được tác giả sử dụng để tìm hiểu các khái niệm, phân tích, các quy định của pháp luật hiện hành về bảo hiểm y tế, BHYTTN và BHYT hộ gia đình làm cơ sở cho việc đánh giá pháp luật. + Phương pháp so sánh: Sử dụng để so sánh việc thực hiện BHYT hộ gia đình ở các khu vực và các địa phương. Ngoài ra còn được sử dụng để so sánh giữa quy định của pháp luật BHYT tự nguyện trong việc thực thi BHYT hộ gia đình. + Phương pháp thống kê: Sử dụng để thống kê các số liệu có liên quan việc thực thi pháp luật BHYT hộ gia đình tại tỉnh Lâm Đồng, từ đó làm cơ sở đưa ra những nhận định, đề xuất, kiến nghị của luận văn. 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 5.1 Đối tượng nghiên cứu 9 Hiện nay BHYTTN không còn được quy định trong pháp luật BHYT. Tuy nhiên, trên thực tế có nhiều hộ gia đình do nhận thức hoặc do khó khăn về kinh tế, nơi cư trú, làm việc ở nhiều địa phương nên chỉ một/ một vài thành viên trong hộ gia đình tự nguyện mua BHYT. Với tên đề tài được Học viện Khoa học xã hội giao, luận văn vận dụng, tập trung nghiên cứu pháp luật BHYT hộ gia đình từ thực tiễn thực hiện trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng. Những giá trị của BHYTTN trong giai đoạn trước vẫn có thể tham khảo để thực hiện trên thực tế quy định về BHYT hộ gia đình trong Luật BHYT năm 2014. Những kinh nghiệm trong việc vận động hộ gia đình tự nguyện tham gia BHYT sẽ được nghiên cứu, vận dụng trong thực tiễn thực hiện pháp luật BHYT hộ gia đình. 5.2 Phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung vào những khái quát chung về BHYT, BHYTTN và quy định của pháp luật Việt Nam về BHYT hộ gia đình và thực tiễn thực hiện BHYT hộ gia đình trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng hiện nay gồm: Đối tượng tham gia BHYT hộ gia đình, phạm vi hưởng BHYT hộ gia đình, Quỹ BHYT hộ gia đình, trách nhiệm và quyền hạn khi tham gia BHYT hộ gia đình. Trên cơ sở đó, đánh giá những hạn chế, khó khăn trong quy định của pháp luật, những kết quả đạt được và khó khăn vướng mắc trong thực tiễn thực hiện pháp luật BHYT hộ gia đình trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng, đề ra những giải pháp hoàn thiện pháp luật BHYT hộ gia đình hiện nay. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Luận văn tổng kết kinh nghiệm thực hiện BHYTTN, cung cấp tri thức về BHYT hộ gia đình và cơ sở lý luận của pháp luật Viêt Nam hiện hành về BHYT hộ gia đình. 6.2. Ý nghĩa thực hiễn của luận văn 10 + Luận văn nghiên cứu kinh nghiệm lịch sử pháp luật BHYTTN; phản ánh thực trạng thi hành pháp luật BHYT hộ gia đình trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng hiện nay. + Luận văn đã đưa ra những giải pháp nhằm cải cách, hoàn chỉnh các quy định của pháp luật về BHYT hộ gia đình, từ đó nâng cao hiệu quả việc thực thi pháp luật BHYT hộ gia đình. + Ngoài ra luận văn còn có giá trị giúp bản thân tác giả nâng cao nhận thức, lý luận và thực tiễn đối với việc thực thi pháp luật BHYT hộ gia đình trong công việc của mình và có thể làm tài liệu tham khảo cho các cá nhân và tổ chức muốn tìm hiểu về pháp luật BHYT hộ gia đình, để từ đó vận dụng vào thực tiễn, nhằm bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của các đối tượng thụ hưởng. 7. Kết cấu của luận văn Luận văn được kết cấu gồm phần: Mở đầu, nội dung và kết luận. Ngoài ra, trong luận văn còn tài liệu tham khảo. Phần nội dung của luận văn gồm 2 chương: Chương 1: Khái quát chung về bảo hiểm y tế tự nguyện và pháp luật về bảo hiểm y tế đối với hộ gia đình. Chương 2: Thực trạng pháp luật bảo hiểm y tế qua thực tiễn thực hiện bảo hiểm y tế hộ gia đình trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng và kiến nghị hoàn thiện. 11 Chương 1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ BẢO HIỂM Y TẾ TỰ NGUYỆN VÀ PHÁP LUẬT BẢO HIỂM Y TẾ ĐỐI VỚI HỘ GIA ĐÌNH 1.1. Khái quát chung về bảo hiểm y tế và bảo hiểm y tế tự nguyện 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm của bảo hiểm y tế và bảo hiểm y tế tự nguyện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) xác định BHYT có vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế xã hội. Trong tuyên bố Alma-Ata năm 1978 "Sức khỏe cho mọi người", WHO quan niệm "BHYT là loại hình bảo hiểm không kinh doanh, không vì mục đích lợi nhuận và được tiếp cận chủ yếu dưới góc độ quyền con người" [36, tr.22] . Cách tiếp cận về BHYT của WHO hiện nay được hầu hết các quốc gia thống nhất, trên cơ sở đó, tùy thuộc vào điều kiện của mình mà các quốc gia có cách thức tổ chức thực hiện riêng. Ở Việt Nam, theo Từ điển bách khoa Việt Nam thì: “BHYT là loại bảo hiểm do Nhà nước tổ chức, quản lý nhằm huy động sự đóng góp của cá nhân, tập thể và cộng đồng xã hội để chăm lo sức khỏe, khám bệnh và chữa bệnh cho nhân dân" [35]. Theo Luật BHYT do Quốc hội Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ban hành ngày 14/11/2008 (Sửa đổi, bổ sung năm 2014), thì khái niệm BHYT được quy định như sau: “ BHYT là hình thức bảo hiểm bắt buộc được áp dụng đối với các đối tượng theo quy định của Luật này để chăm sóc sức khỏe, không vì mục đích lợi nhuận do Nhà nước tổ chức thực hiện.” Như vậy, có thể thấy pháp luật nước ta quy định BHYT là hình thức bảo hiểm bắt buộc được áp dụng trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, không vì mục đích lợi nhuận, do Nhà nước tổ chức thực hiện và được áp dụng bắt buộc đối với các đối tượng có trách nhiệm tham gia theo quy định của Luật. Về cơ bản, đó là một cách dành dụm một khoản tiền trong số tiền thu nhập của mỗi cá nhân hay mỗi hộ gia đình để đóng vào quỹ do Nhà nước đứng ra quản lý, nhằm giúp mọi thành viên tham gia quỹ có ngay một khoản tiền trả trước cho 12 các cơ sở cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe, khi người tham gia không may ốm đau phải sử dụng các dịch vụ đó, mà không phải trực tiếp trả chi phí khám chữa bệnh. Cơ quan bảo hiểm xã hội sẽ thanh toán khoản chi phí này theo quy định của Luật BHYT và cũng như hầu hết các quốc gia trên thế giới, Việt Nam thừa nhận quan điểm của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) với cách tiếp cận BHYT là một nội dung thuộc an sinh xã hội và là loại hình bảo hiểm phi lợi nhuận, nhằm đảm bảo chi phí y tế cho người tham gia khi gặp rủi ro, ốm đau, bệnh tật. Trên cơ sở những định nghĩa và phân tích nêu trên, có thể đưa ra khái niệm về BHYT như sau: BHYT là hình thức bảo hiểm nhằm mục đích chăm sóc sức khỏe không vì mục đích lợi nhuận và được hình thành trên cơ sở sự đóng góp của người tham gia và do nhà nước tổ chức thực hiện. Trước đây, BHYTTN là một hình thức BHYT áp dụng cho người có thu nhập thấp không đủ điều kiện tham gia BHYT bắt buộc hoặc BHYT tư nhân do người dân tự nguyện tham gia. Hoạt động của BHYTTN do chính cộng đồng người tham gia đảm nhiệm với nguyên tắc tài chính là phi lợi nhuận, vì vậy mức đóng BHYTTN không hoàn toàn phụ thuộc vào thu nhập của người tham gia. Ở Việt Nam hiện nay pháp luật quy định BHYT là bắt buộc. Tuy nhiên, Điều 12 của Luật BHYT chỉ quy định các đối tượng tham gia bảo hiểm y tế bao gồm: (1). Nhóm do người lao động và người sử dụng lao động đóng; (2) Nhóm do tổ chức bảo hiểm xã hội đóng; (3) Nhóm do ngân sách nhà nước đóng; (4) Nhóm tham gia bảo hiểm y tế theo hộ gia đình. Luật BHYT giao cho Chính phủ quy định các đối tượng khác ngoài 4 nhóm đối tượng được nêu ở trên. Điều 1 đến Điều 6 của Nghị định số 146/2018/NĐ-CP ngày 17/10/2018 quy định chi tiết và hướng dẫn biện pháp thi hành một số điều của Luật BHYT (dưới đây viết tắt là Nghị định số 146/2018/NĐ-CP) đã quy định cụ thể 6 trường hợp. Như vậy, được hiểu các đối tượng đó bắt buộc (trực tiếp 13 hoặc gián tiếp) phải tham gia BHYT. Vậy ngoài các đối tượng đó còn có những cá nhân có nhu cầu được tham gia BHYT thì thế nào? Chẳng hạn, những người nước ngoài đang học tập tại Việt Nam bằng nguồn tài chính cá nhân, không phải học bổng được cấp từ ngân sách của Nhà nước Việt Nam có được xếp vào nhóm học sinh, sinh viên (nhóm được ngân sách nhà nước hỗ trợ mức đóng theo khoản 3 Điều 4 Nghị định số 146/2018/NĐ-CP) không? Như vậy, ngoài bảo hiểm y tế thương mại thì những người ngoài các đối tượng bắt buộc phải tham gia BHYT theo quy định của Luật BHYT và Nghị định số 146/2018/NĐ-CP nếu tự nguyện tham gia bảo hiểm để nhận được hỗ trợ chăm sóc sức khỏe khi bị bệnh tật từ quỹ bảo hiểm y tế thì cần có cơ chế để họ tham gia. Bảo hiểm y tế thương mại là bảo hiểm được các công ty bảo hiểm nhân thọ cung cấp và mang tính chất kinh doanh. Đây là loại bảo hiểm không bắt buộc và được xem là BHYT tự nguyện. Trên thực tế, hiện nay vẫn tồn tại dịch vụ mua, bán BHYT tự nguyện. Khác với BHYT do Nhà nước cung cấp, quản lý và thực hiện không vì mục đích lợi nhuận (như sẽ phân tích dưới đây trong tiểu mục 1.1.2.1), BHYT tự nguyện do các doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ cung cấp theo hình thức lấy phần tiền phí của số đông chi trả và hỗ trợ tài chính cho số ít gặp rủi ro. Các hình thức chi trả quyền lợi BHYT tự nguyện theo hình thức nhân thọ có thể đa dạng từ việc chi trả chi phí điều trị đến chi trả cho rủi ro tử vong hoặc thương tật toàn bộ và vĩnh viễn. Một số dịch vụ BHYT tự nguyện theo hình thức nhân thọ còn hỗ trợ các chi phí nằm viện và điều trị trong các rủi ro tai nạn và bệnh hiểm nghèo. Mức phí của BHYT tự nguyện theo hình thức nhân thọ phụ thuộc không chỉ vào sản phẩm bảo hiểm lựa chọn mà còn vào nhiều yếu tố hơn như độ tuổi, nghề nghiệp, giới tính, tình trạng sức khỏe của người được bảo hiểm, số tiền bảo hiểm mong muốn được chi trả khi gặp rủi ro... Về quyền lợi, BHYT tự nguyện theo hình thức nhân thọ được chi trả để hỗ trợ tài chính cho khách hàng khi xảy ra 14 rủi ro theo các thỏa thuận trong hợp đồng. Đa phần các sản phẩm BHYT tự nguyện theo hình thức nhân thọ sẽ chi trả cho các trường hợp tử vong và thương tật toàn bộ và vĩnh viễn, hỗ trợ về mặt tài chính cho gia đình của người được bảo hiểm để tiếp tục cuộc sống. Một số sản phẩm đặc biệt về bảo vệ khách hàng trước rủi ro tai nạn và bệnh hiểm nghèo còn hỗ trợ toàn bộ hoặc một phần chi phí điều trị và nằm viện1. Khác với đối tượng của BHYT tự nguyện theo hình thức nhân thọ, đối tượng của BHYT được luận văn nghiên cứu là BHYT xã hội, do những cá nhân, thành viên hộ gia đình tham gia theo quy định của pháp luật BHYT. Như vậy, dựa vào khái niệm về BHYT và bản chất của BHYTTN đã phân tích ở trên, chúng ta có thể đưa ra khái niệm BHYTTN như sau: Bảo hiểm y tế tự nguyện là việc người dân tự nguyện tham gia BHYT để được chăm sóc sức khỏe khi đau ốm, bệnh tật. 1.1.2. Đặc điểm của bảo hiểm y tế và bảo hiểm y tế tự nguyện 1.1.2.1. Đặc điểm của bảo hiểm y tế - Về đối tượng tham gia: Đối tượng tham gia của BHYT rất rộng, có thể là tất cả các thành viên trong xã hội. BHYT là hình thức tương trợ cộng đồng với mục đích bảo vệ sức khỏe cho nhân dân nên đối tượng tham gia BHYT không bị giới hạn bởi bất cứ tiêu chí nào. Tất cả mọi thành viên trong xã hội, dù là người lao động hay không phải người lao động, trẻ em hay người già…đều có thể tham gia BHYT. - Về mục tiêu của BHYT: Mục tiêu của BHYT là hướng tới việc chăm sóc và bảo vệ sức khỏe cho mọi người dân. BHYTTN có trách nhiệm chi trả các chi phí khám chữa bệnh cho những người dân bị ốm đau, bệnh tật, rủi ro Xem bài viết Bảo hiểm nhân thọ & bảo hiểm y tế khác nhau như thế nào? Trên trang tin của Life Companion https://blog.prudential.com.vn/trang-chu/Bao-hiem-nhan-tho--bao-hiem-y-te-khac-nhau-nhu-thenao_a741 1 15