B
GIÁO D C VÀ ðÀO T O
B
YT
VI N DINH DƯ NG QU C GIA
TR N TH LAN
HI U QU C A B
SUNG ðA VI CH T VÀ T Y GIUN
TR 12 - 36 THÁNG TU I SUY DINH DƯ NG TH P CÒI,
DÂN T C VÂN KI U VÀ PAKOH HUY N ðAKRÔNG,
T NH QU NG TR
LU N ÁN TI N S DINH DƯ NG
HÀ N I, 2013
B
GIÁO D C VÀ ðÀO T O
B
YT
VI N DINH DƯ NG QU C GIA
TR N TH LAN
HI U QU C A B
SUNG ðA VI CH T VÀ T Y GIUN
TR 12 - 36 THÁNG TU I SUY DINH DƯ NG TH P CÒI,
DÂN T C VÂN KI U VÀ PAKOH HUY N ðAKRÔNG,
T NH QU NG TR
Mã s : 62.72.03.03
LU N ÁN TI N S DINH DƯ NG
NGƯ I HƯ NG D N KHOA H C
1. PGS.TS. Nguy n Xuân Ninh
2. PGS.TS. Lê Th Hương
HÀ N I, 2013
L I CAM ðOAN
Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u do chính tôi th c hi n.
Các s li u, k t qu trong lu n án là trung th c, chính xác và chưa ñư c ai
công b trong b t kỳ công trình nào khác. N u có gì sai sót tôi xin ch u hoàn
toàn trách nhi m.
Tác gi
Tr n Th Lan
L I CÁM ƠN
Tôi xin g i l i cám ơn chân thành nh t t i Ban Giám đ c Vi n Dinh
dư ng, Trung tâm Đào t o Dinh dư ng và Th c ph m, các th y cô giáo và
các khoa – phòng liên quan c a Vi n đã t o đi u ki n giúp đ tôi trong
su t quá trình h c t p.
Tôi xin bày t lòng bi t ơn sâu s c t i PGS.TS. Nguy n Xuân Ninh và
PGS.TS. Lê Th Hương, nh ng th y cô giáo th c s tâm huy t đã t n tình
hư ng d n, dành nhi u th i gian trao đ i, đ nh hư ng, đ ng viên và giúp
đ tôi trong quá trình th c hi n lu n án.
Tôi xin bày t l i cám ơn chân thành đ n Vi n Dinh dư ng, chương
trình m c tiêu qu c gia phòng ch ng suy dinh dư ng tr em đã h tr kinh
phí cho các ho t đ ng nghiên c u t i th c đ a.
Tôi xin g i l i cám ơn chân thành đ n Ths. Châu Văn Hi n, Giám đ c
Trung tâm Y t huy n Đakrông, t p th cán b c a Trung tâm Y t huy n
và 4 xã A Bung, Tà R t, Đakrông và Hư ng Hi p cũng như 26 Y t thôn b n
c a đ a bàn nghiên c u đã t o đi u ki n, h p tác và giúp đ tôi trong su t
quá trình nghiên c u.
Tôi xin g i l i cám ơn chân thành đ n cán b phòng thí nghi m khoa
Vi ch t dinh dư ng – Vi n Dinh dư ng đã giúp đ tôi trong quá trình tri n
khai các xét nghi m sinh hóa.
Tôi xin g i l i cám ơn đ c bi t đ n CN. Nguy n Đ c M nh – cán b
c a t ch c Save the Children đã nhi t tình giúp đ tôi trong su t quá
trình tri n khai can thi p và thu th p s li u cũng như chia s kinh nghi m
giúp tôi hoàn thành lu n án.
Tôi xin cám ơn nh ng ngư i b n thân và đ ng nghi p đã đ ng viên và
khuy n khích tôi trong quá trình h c t p và nghiên c u.
Cu i cùng xin g i t m lòng ân tình đ n t i gia đình, ch ng và các con
là ngu n đ ng viên và truy n nhi t huy t giúp tôi hoàn thành lu n án.
M CL C
DANH M C CÁC CH
VI T T T.............................................................................. i
DANH M C B NG ........................................................................................................ ii
DANH M C BI U ð .................................................................................................. iv
ð T V N ð .................................................................................................................. 1
M C TIÊU NGHIÊN C U ........................................................................................... 4
CHƯƠNG 1. T NG QUAN TÀI LI U ........................................................................ 5
1.1.
SUY DINH DƯ NG TR EM DƯ I 5 TU I .................................................. 5
1.1.1.Khái ni m v suy dinh dư ng tr em ................................................................... 5
1.1.2.Phương pháp ñánh giá tình tr ng dinh dư ng tr dư i 5 tu i.............................. 6
1.1.3.Tình hình suy dinh dư ng tr em ......................................................................... 9
1.1.4.Nguyên nhân suy dinh dư ng tr em ................................................................. 15
1.2.
THI U VI CH T DINH DƯ NG
TR EM VÀ NH HƯ NG .............. 17
1.2.1.Vai trò sinh h c c a vi ch t dinh dư ng ............................................................ 17
1.2.2.ðánh giá tình tr ng thi u vi ch t dinh dư ng .................................................... 22
1.2.3.Tình hình thi u vi ch t dinh dư ng
tr em ..................................................... 23
1.2.4.Nguyên nhân và các y u t liên quan ñ n thi u vi ch t dinh dư ng ................. 25
1.3.
NHI M GIUN ðƯ NG RU T VÀ SUY DINH DƯ NG TR EM ............ 27
1.3.1.Chu kỳ phát tri n, sinh b nh h c c a giun ñư ng ru t ...................................... 27
1.3.2.Phương pháp xét nghi m ch n ñoán giun ñư ng ru t ....................................... 28
1.3.3.Tình hình nhi m giun ñư ng ru t
tr em........................................................ 29
1.3.4.Nguyên nhân và y u t liên quan ñ n nhi m giun ñư ng ru t .......................... 33
1.4. CÁC CHƯƠNG TRÌNH CAN THI P PHÒNG CH NG SUY DINH
DƯ NG VÀ THI U VI CH T DINH DƯ NG TR EM .................................. 33
1.4.1.Phòng ch ng nhi m trùng và ký sinh trùng ñư ng ru t .................................... 33
1.4.2.C i thi n ch ñ ăn và th c hành chăm sóc ....................................................... 34
1.4.3.Các chương trình can thi p b ng b sung vi ch t dinh dư ng .......................... 35
CHƯƠNG 2. ð I TƯ NG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U ......................... 36
2.1. THI T K NGHIÊN C U ................................................................................... 36
2.2. ð I TƯ NG NGHIÊN C U ............................................................................... 36
2.2.1. Tiêu chu n l a ch n ñ i tư ng nghiên c u sàng l c ........................................ 36
2.2.2. Tiêu chu n l a ch n ñ i tư ng nghiên c u can thi p ....................................... 37
2.3. ð A BÀN VÀ TH I GIAN NGHIÊN C U ........................................................ 37
2.3.1. ð a bàn nghiên c u ........................................................................................... 37
2.3.2.Th i gian nghiên c u ......................................................................................... 39
2.4. C
M U VÀ PHƯƠNG PHÁP CH N M U .................................................... 39
2.4.1.C m u ............................................................................................................... 39
2.4.2.Ch n m u, phân nhóm nghiên c u .................................................................... 41
2.5. V T LI U S
D NG TRONG QUÁ TRÌNH NGHIÊN C U ........................ 42
2.5.1.Thu c t y giun Mebendazole ............................................................................. 42
2.5.2.ða vi ch t dinh dư ng do Vi n Dinh dư ng Qu c gia s n xu t........................ 43
2.5.3.Gói cháo ăn li n (Cháo th t băm) do công ty Food Hà N i s n xu t................. 44
2.6. CH S
VÀ BI N S
NGHIÊN C U ................................................................. 45
2.6.1.Nhóm thông tin chung ....................................................................................... 45
2.6.2.Kh u ph n ăn ..................................................................................................... 45
2.6.3.Nhóm ch s v b nh t t .................................................................................... 45
2.6.4.Các ch s nhân tr c ........................................................................................... 46
2.6.5.Các ch s ñánh giá tình tr ng nhi m giun ........................................................ 47
2.6.6.Các ch s hóa sinh ............................................................................................ 47
2.7. CÔNG C VÀ K THU T THU TH P THÔNG TIN .................................... 49
2.7.1.Phương pháp thu th p các thông tin ñ nh tính ................................................... 49
2.7.2.Phương pháp thu th p các ch s nhân tr c ....................................................... 49
2.7.3.Phương pháp thu th p ch s ñánh giá tình tr ng nhi m giun ........................... 51
2.7.4.Phương pháp thu th p các ch s ñánh giá hoá sinh .......................................... 52
2.8. T
CH C NGHIÊN C U .................................................................................... 53
2.8.1.Chu n b ñ a bàn nghiên c u ............................................................................. 53
2.8.2.Nhân l c, cán b cho ñi u tra, ñánh giá............................................................. 54
2.9. X
LÝ VÀ PHÂN TÍCH S
LI U...................................................................... 59
2.10. CÁC BI N PHÁP KH NG CH SAI S ........................................................ 61
2.11. ð O ð C TRONG NGHIÊN C U .................................................................. 62
CHƯƠNG 3. K T QU NGHIÊN C U .................................................................... 64
3.1. TÌNH TR NG DINH DƯ NG, TÌNH TR NG NHI M GIUN C A
TR 12-36 THÁNG TU I NGƯ I VÂN KI U VÀ PAKOH HUY N
ðAKRÔNG, T NH QU NG TR ................................................................................ 64
3.1.1.ð c ñi m c a ñ i tư ng tham gia nghiên c u ................................................... 64
3.1.2. Tình tr ng dinh dư ng c a tr 12 ñ n 36 tháng tu i ........................................ 66
3.1.3.Tình tr ng nhi m giun c a tr 12 ñ n 36 tháng tu i .......................................... 69
3.1.4.M i liên quan gi a tình tr ng dinh dư ng và nhi m giun ................................. 72
3.2. V NGHIÊN C U HI U QU C A CAN THI P T Y GIUN VÀ
B SUNG ðA VI CH T DINH DƯ NG .................................................................. 74
3.2.1.ð c ñi m chung c a ñ i tư ng trong nghiên c u can thi p .............................. 74
3.2.2.ð c ñi m nhân tr c c a ñ i tư ng tham gia nghiên c u can thi p .................... 75
3.2.3.ð c ñi m v ch s sinh hóa c a ñ i tư ng trư c can thi p .............................. 76
3.3. HI U QU SAU 6 THÁNG CAN THI P T Y GIUN VÀ B SUNG
ðA VI CH T ð I V I VI C C I THI N TÌNH TR NG SUY DINH
DƯ NG C A TR ....................................................................................................... 77
3.3.1.Hi u qu can thi p ñ n thay ñ i cân n ng và SDD nh cân .............................. 77
3.3.2.Hi u qu can thi p ñ n thay ñ i chi u cao và SDD th p còi............................. 82
3.3.3.Hi u qu can thi p ñ n tình tr ng SDD g y còm .............................................. 86
3.4. HI U QU CAN THI P T Y GIUN VÀ B SUNG ðA VI CH T
DINH DƯ NG ð N TÌNH TR NG THI U VI CH T DINH DƯ NG VÀ
HORMON TĂNG TRƯ NG (IGF-I) C A TR ...................................................... 87
3.4.1.Hi u qu can thi p ñ i v i hemoglobin và tình tr ng thi u máu....................... 87
3.4.2.Hi u qu can thi p ñ i v i retinol và t l thi u vitamin A .............................. 89
3.4.3.Hi u qu can thi p ñ i v i tình tr ng k m......................................................... 90
3.4.4.Hi u qu can thi p ñ i v i tình tr ng thi u ña vi ch t dinh dư ng ................... 92
3.4.5.Hi u qu can thi p ñ i v i hormon tăng trư ng IGF-I ...................................... 95
3.5.
HI U QU CAN THI P ð N TÌNH TR NG NHI M KHU N ................ 97
3.5.1.Hi u qu can thi p ñ n tình hình m c b nh tiêu ch y c a tr ........................... 97
3.5.2.Hi u qu can thi p lên tình tr ng b nh nhi m khu n hô h p ............................ 99
CHƯƠNG 4. BÀN LU N ........................................................................................... 102
4.1. TÌNH TR NG DINH DƯ NG VÀ TÌNH TR NG NHI M GIUN
C A TR 12-36 THÁNG TU I NGƯ I VÂN KI U VÀ PAKOH HUY N
ðAKRÔNG, T NH QU NG TR .............................................................................. 102
4.1.1.Tình tr ng dinh dư ng c a tr ......................................................................... 102
4.1.2.Tình tr ng nhi m giun c a tr 12 ñ n 36 tháng tu i ngư i dân t c Vân
Ki u và Pakoh huy n ðakrông, t nh Qu ng Tr ....................................................... 110
4.1.3.M i liên quan gi a tình tr ng dinh dư ng và nhi m giun ............................... 111
4.2. HI U QU C A CAN THI P T Y GIUN VÀ B SUNG ðA VI
CH T DINH DƯ NG ð I V I TÌNH TR NG SUY DINH DƯ NG C A
TR 114
4.2.1. Bàn v ñ i tư ng và các can thi p b sung ña vi ch t dinh dư ng, t y
giun t i c ng ñ ng..................................................................................................... 114
4.2.2. Hi u qu sau 6 tháng can thi p t y giun và b sung ña vi ch t ñ i v i
vi c c i thi n tình tr ng dinh dư ng c a tr ............................................................. 116
4.3. HI U QU CAN THI P ð N VI C C I THI N TÌNH TR NG
THI U VI CH T DINH DƯ NG, HORMONE TĂNG TRƯ NG IGF-1
VÀ TÌNH TR NG NHI M KHU N C A TR .................................................... 122
4.3.1. Hi u qu can thi p lên tình tr ng vi ch t dinh dư ng ..................................... 122
4.3.2. Hi u qu can thi p ñ n hormon tăng trư ng IGF-I ........................................ 127
4.3.3. Hi u qu can thi p ñ n tình tr ng nhi m khu n ............................................. 129
4.4.
NH NG H N CH C A NGHIÊN C U ..................................................... 134
K T LU N .................................................................................................................. 136
KHUY N NGH .......................................................................................................... 138
NH NG ðÓNG GÓP M I C A LU N ÁN........................................................... 139
TÓM T T CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN C U ðà CÔNG B C A TÁC
GI LIÊN QUAN ð N LU N ÁN ........................................................................... 140
TÀI LI U THAM KH O .......................................................................................... 141
i
CBYT
CN/T
CC/T
CN/CC
CSHQ
CTR
ðVC
ðVC+TG
ðTV
GTðR
HQCT
KST
NCS
NKHHCT
SD
SDD
TG
TC
TCKD
TTDD
TTCSSKSS
TTYT
T0
T6
VCDD
VDD
VHH
VHHKD
VSMT
YNSKCð
YTTB
WHO
DANH M C CÁC CH VI T T T
: Cán b y t
: Cân n ng theo tu i
: Chi u cao theo tu i
: Cân n ng theo chi u cao
: Ch s hi u qu
: Control – Nhóm ch ng
: ða vi ch t
: ða vi ch t + T y giun
: ði u tra viên
: Giun tròn ñư ng ru t
: Hi u qu can thi p
: Ký sinh trùng
: Nghiên c u sinh
: Nhi m khu n hô h p c p tính
: ð l ch chu n
: Suy dinh dư ng
: T y giun
: Tiêu ch y
: Tiêu ch y kéo dài
: Tình tr ng dinh dư ng
: Trung tâm Chăm sóc s c kh e sinh s n
: Trung tâm y t
: Th i ñi m trư c can thi p
: Th i ñi m sau 6 tháng can thi p
: Vi ch t dinh dư ng
: Vi n dinh dư ng
: Viêm hô h p
: Viêm hô h p kéo dài
: V sinh môi trư ng
: Ý nghĩa s c kh e c ng ñ ng
: Y t thôn b n
: T ch c y t th gi i
ii
DANH M C B NG
Trang
B ng 1.1.
Các thang phân lo i tình tr ng suy dinh dư ng
7
B ng 1.2.
Tình tr ng dinh dư ng c a tr ñư c ñánh giá theo qu n
9
th tham chi u WHO v i 3 ch s theo Z-score
B ng 1.3.
Các giá tr ngư ng có ý nghĩa s c kh e c ng ñ ng c a
9
ch s nhân tr c dinh dư ng tr em
B ng 1.4.
Th c tr ng suy dinh dư ng theo khu v c trên th gi i
10
B ng 1.5.
T l SDD tr em dư i 5 tu i theo các m c ñ 2012
12
B ng 3.1.
ð c ñi m c a tr trong nghiên c u sàng l c
64
B ng 3.2.
ð c ñi m gia ñình c a tr trong nghiên c u sàng l c
65
B ng 3.3.
Cân n ng, chi u cao và Z-score CN/T; CC/T; CN/CC
66
B ng 3.4.
Tình tr ng nhi m giun c a tr
69
B ng 3.5.
M c ñ nhi m giun theo t ng lo i giun
70
B ng 3.6.
Liên quan gi a tình tr ng dinh dư ng và nhi m giun
72
B ng 3.7.
ð c ñi m tu i và gi i c a tr t i th i ñi m b t ñ u can
74
thi p (T0)
B ng 3.8.
ð c ñi m nhân tr c c a tr t i th i ñi m b t ñ u can
75
thi p (T0)
B ng 3.9.
ð c ñi m các ch s sinh hóa, vi ch t t i th i ñi m T0
76
B ng 3.10.
Hi u qu trên tình tr ng suy dinh dư ng nh cân
77
B ng 3.11.
M c tăng cân trung bình theo nhóm tu i
79
B ng 3.12.
M c gi m t l suy dinh dư ng nh cân theo nhóm tu i
81
iii
B ng 3.13
Hi u qu trên tình tr ng suy dinh dư ng th th p còi
82
B ng 3.14.
M c tăng chi u cao trung bình theo nhóm tu i
84
B ng 3.15.
M c gi m t l suy dinh dư ng th p còi theo nhóm tu i
85
B ng 3.16.
Hi u qu can thi p ñ n ch s WHZ
86
B ng 3.17.
Thay ñ i n ng ñ Hb và tình tr ng thi u máu c a tr
87
B ng 3.18.
Thay ñ i n ng ñ retinol và t l thi u vitamin A
89
B ng 3.19.
Thay ñ i n ng ñ k m và t l thi u k m
91
B ng 3.20.
T l thi u k t h p các VCDD trư c và sau can thi p
92
B ng 3.21.
Thay ñ i n ng và t l thi u hormon tăng trư ng IGF-I
95
B ng 3.22.
S ngày và s ñ t m c tiêu ch y trong 6 tháng can thi p
97
B ng 3.23.
T n su t m c b nh tiêu ch y trong 6 tháng can thi p
98
B ng 3.24.
S ngày, ñ t m c viêm hô h p trong 6 tháng can thi p
99
B ng 3.25.
T n su t m c b nh viêm hô h p trong 6 tháng can thi p
100
B ng 4.1.
So sánh các th SDD v i nghiên c u
ñ a phương khác
103
B ng 4.2.
SDD nh cân theo nhóm tu i so sánh v i NC khác
107
B ng 4.3.
SDD th p còi theo nhóm tu i so sánh v i NC khác
108
B ng 4.4.
SDD g y còm theo nhóm tu i so sánh v i NC khác
109
B ng 4.5.
So sánh hi u qu can thi p ñ n thay ñ i (T6-T0) tình
124
tr ng vi ch t dinh dư ng c a tr v i nghiên c u c a
Nguy n Thanh Hà
iv
DANH M C BI U ð
Trang
Bi u ñ 1.1.
S ca SDD trên th gi i qua các năm
10
Bi u ñ 1.2.
T l SDD tr em Vi t Nam theo nhóm tu i
13
Bi u ñ 1.3.
T l SDD tr em < 5 tu i 2001-2009 t nh Qu ng Tr
14
Bi u ñ 3.1.
T l suy dinh dư ng c a tr 12-36 tháng tu i
66
Bi u ñ 3.2.
T l suy dinh dư ng c a tr theo gi i
67
Bi u ñ 3.3.
T l suy dinh dư ng c a tr theo nhóm tu i
68
Bi u ñ 3.4.
T l suy dinh dư ng c a tr theo dân t c
68
Bi u ñ 3.5.
Tình tr ng nhi m giun
69
Bi u ñ 3.6.
Tình tr ng nhi m giun theo l a tu i c a tr
71
Bi u ñ 3.7.
T l nhi m giun phân b theo dân t c
71
Bi u ñ 3.8.
Hi u qu can thi p ñ n SDD nh cân theo l a tu i
80
Bi u ñ 3.9.
Hi u qu can thi p ñ n SDD th p còi theo l a tu i
86
Bi u ñ 3.10.
Hi u qu ñ i v i tình tr ng thi u 1 lo i vi ch t
93
Bi u ñ 3.11.
Hi u qu ñ i v i tình tr ng thi u 2 lo i vi ch t
93
Bi u ñ 3.12.
Hi u qu ñ i v i tình tr ng thi u 3 lo i vi ch t
94
Bi u ñ 3.13.
T l không thi u VCDD trư c và sau can thi p
94
Bi u ñ 3.14.
Di n bi n s l n m c tiêu ch y trong 6 tháng can thi p
99
Bi u ñ 3.15.
Di n bi n s l n m c VHH trong 6 tháng can thi p
101
tr
1
ð TV Nð
Suy dinh dư ng, thi u vi ch t dinh dư ng như thi u vitamin A, thi u máu
thi u s t, thi u k m...
tr em v n ph bi n
m c ý nghĩa s c kh e c ng
ñ ng trên nhi u qu c gia trên th gi i trong ñó có Vi t Nam. B nh gây nhi u
h u qu không t t ñ n phát tri n trí tu và th l c nh ng năm sau này. V m t
xã h i, suy dinh dư ng kìm hãm và gây nhi u thi t h i v kinh t b i nó tr c
ti p nh hư ng t i ngu n nhân l c, nh hư ng t i gi ng nòi. T l suy dinh
dư ng cao thư ng ñi ñôi v i nghèo ñói. Ngân hàng th gi i (WB) ñã ư c tính
suy dinh dư ng th p còi làm gi m 5% GDP m i năm
các nư c ðông Nam
Á. Nh ng nghiên c u g n ñây còn cho th y, nh ng ñ a tr b th p còi vào
nh ng năm ñ u c a cu c ñ i sau này thư ng có nguy cơ cao b béo phì so v i
tr bình thư ng [66].
Tr suy dinh dư ng thư ng k t h p v i thi u m t ho c nhi u vi ch t dinh
dư ng. Các vi ch t dinh dư ng tham gia vào h u h t các quá trình chuy n hoá
c a cơ th , ho t ñ ng c a các enzym, cơ ch t, các quá trình sinh s n và phát
tri n c a t bào, do v y ho c tr c ti p ho c gián ti p có vai trò quan tr ng v i
tăng trư ng c a cơ th . M t s vi ch t ñã ñư c bi t rõ liên quan ñ n tăng
trư ng như k m, vitamin A, folic... chúng có tác d ng tr c ti p vào quá trình
sinh s n, phát tri n c a t bào, cơ th ... M t s khác có liên quan gián ti p ñ n
tăng trư ng, ví d vitamin C, B1, B2, ... nh ng vi ch t này tham gia vào quá
trình chuy n hoá, mi n d ch... giúp cho cơ th phát tri n bình thư ng. Khi
thi u các vi ch t này cơ th b suy gi m mi n d ch, b b nh và d n ñ n b b nh
nhi m trùng, suy dinh dư ng [112],[115].
M t trong nh ng nguyên nhân ch y u c a thi u dinh dư ng và vi ch t
dinh dư ng là kh u ph n ăn t i các nư c ñang phát tri n d a ch y u vào th c
ph m ngũ c c, trong ñó g o cung c p t i 60-70% năng lư ng kh u ph n.
2
Nh ng kh u ph n này thư ng b thi u h t protein giá tr sinh h c cao, thi u
lyzin, thi u các vitamin và ch t khoáng c n cho tr phát tri n [55],[66],[130].
Kèm theo ăn thi u, tr
các nư c ñang phát tri n hay b m c các b nh
nhi m khu n như viêm hô h p, r i lo n tiêu hóa, tiêu ch y, nhi m giun sán
ñư ng ru t... các b nh này l i càng làm n ng thêm v n ñ suy dinh dư ng và
thi u vi ch t dinh dư ng [84],[112]. Theo th ng kê c a WHO 2002, có ñ n
230 tri u tr em t 0-4 tu i b nhi m giun [119], vùng b nhi m nhi u nh t là
vùng châu Á, Trung qu c,
n ð và sa m c Sahara. Nhi m ký sinh trùng
ñư ng ru t là y u t nguy cơ c a SDD và thi u vi ch t dinh dư ng [128].
Bên c nh các hư ng d n, khuy n ngh v phòng ch ng SDD, thi u vi ch t
dinh dư ng, như nâng cao ki n th c và th c hành cho ngư i m , t o ngu n
th c ph m, b sung ña vi ch t d ng viên, d ng gói, s t, k m [112], WHO còn
hư ng d n t y giun cho tr t 12 tháng tu i
nh ng vùng có t l nhi m giun
cao. Albendazole và Mebendazole là hai lo i thu c ñư c ñánh giá là an toàn
và ñư c khuy n ngh s d ng. Nhi u nư c ñã áp d ng khuy n ngh này vào
chương trình qu c gia phòng ch ng thi u vi ch t [63],[67],[108],[128],129].
T i Vi t Nam, ñã có m t s nghiên c u v can thi p b sung vi ch t trong
phòng ch ng suy dinh dư ng tr em ñư c th c hi n các vùng ñ ng b ng,
thành ph và cho k t qu kh quan. Tuy nhiên t i nh ng vùng khó khăn như
mi n núi, ñ ng bào dân t c thi u s , kh u ph n ăn nghèo nàn, có nh ng
phong t c t p quán khác bi t, thì chưa có các nghiên c u v hi u qu c a b
sung vi ch t và t y giun cho tr suy dinh dư ng.
S li u ñi u tra thăm dò t i vùng dân t c Pakoh & Vân Ki u, t nh Qu ng
Tr nh ng năm g n ñây cho th y t l suy dinh dư ng tr em dư i 5 tu i
m c r t cao, ñ c bi t suy dinh dư ng th p còi; t l nhi m giun
tr t 12
ñ n 36 tháng tu i là 52,5% [16]; chưa có s li u v thi u vi ch t dinh dư ng.
Cùng v i kh u ph n ăn nghèo nàn, phong t c l c h u, nhi m giun và thi u vi
3
ch t dinh dư ng có th là nh ng y u t nguy cơ k t h p c a suy dinh dư ng
và suy dinh dư ng th p còi
ñ a phương này.
Vì v y ñ tài “Hi u qu c a b sung ña vi ch t dinh dư ng và t y giun
tr em 12-36 tháng tu i suy dinh dư ng th p còi ngư i dân t c Vân Ki u
và Pakoh huy n ðakrông, t nh Qu ng Tr ” ñư c ti n hành nh m c i thi n
tình tr ng dinh dư ng và s c kh e c a tr , có th ph bi n cho các vùng khác
có ñi u ki n tương t .
4
M C TIÊU NGHIÊN C U
M c tiêu nghiên c u:
1. ðánh giá tình tr ng dinh dư ng, tình tr ng nhi m giun c a tr 12 ñ n 36
tháng tu i ngư i dân t c Vân Ki u và Pakoh huy n ðakrông và xác ñ nh
m i liên quan gi a nhi m giun v i tình tr ng dinh dư ng c a tr .
2. ðánh giá hi u qu c a t y giun và b sung ña vi ch t dinh dư ng ñ i v i
vi c c i thi n tình tr ng suy dinh dư ng th th p còi
tr 12-36 tháng
tu i, ngư i dân t c Vân Ki u và Pakoh huy n ðakrông.
3. ðánh giá hi u qu c a t y giun và b sung ña vi ch t dinh dư ng ñ i v i
vi c c i thi n tình tr ng thi u vi ch t dinh dư ng (thi u máu, thi u vitamin
A, thi u k m) và hormon tăng trư ng (IGF-I) c a tr .
Gi thuy t nghiên c u:
- T l suy dinh dư ng c a tr em trong ñ tu i 12-36 tháng tu i ngư i dân
t c Vân Ki u và Pakoh t i huy n ðakrông cao hơn t l suy dinh dư ng tr
em cùng ñ tu i c a toàn huy n, nhi m giun là y u t nguy cơ liên quan
v i suy dinh dư ng c a tr
vùng này.
- Ph i h p t y giun và b sung ña vi ch t cho tr suy dinh dư ng th p còi
cho hi u qu t t hơn ñ n vi c c i thi n tình tr ng dinh dư ng, thi u vi ch t
dinh dư ng và tăng hormon tăng trư ng IGF-I so v i áp d ng riêng l t y
giun ho c b sung ña vi ch t cho tr .
5
CHƯƠNG 1
T NG QUAN TÀI LI U
1.1. SUY DINH DƯ NG TR EM DƯ I 5 TU I
1.1.1.Khái ni m v suy dinh dư ng tr em
1.1.1.1.Dinh dư ng
Dinh dư ng là tình tr ng cơ th ñư c cung c p ñ y ñ , cân ñ i các thành
ph n các ch t dinh dư ng, ñ m b o s phát tri n toàn v n, tăng trư ng c a cơ
th ñ ñ m b o ch c năng sinh lý và tham gia tích c c vào các ho t ñ ng xã
h i [33].
1.1.1.2.Tình tr ng dinh dư ng
Tình tr ng dinh dư ng (TTDD) là t p h p các ñ c ñi m v ch c ph n, c u
trúc và hóa sinh, ph n ánh m c ñáp ng nhu c u dinh dư ng c a cơ th [14].
TTDD là k t qu tác ñ ng c a m t hay nhi u y u t như tình tr ng an ninh
th c ph m h gia ñình, thu nh p, ñi u ki n v sinh môi trư ng, công tác chăm
sóc s c kh e tr em, gánh n ng công vi c lao ñ ng c a bà m ... TTDD c a tr
em t 0 ñ n 5 tu i thư ng ñư c coi là ñ i di n cho tình hình dinh dư ng và
th c ph m c a toàn c ng ñ ng [14].
1.1.1.3.Suy dinh dư ng
Suy dinh dư ng (SDD) là tình tr ng cơ th thi u protein, năng lư ng và
các vi ch t dinh dư ng (VCDD). B nh hay g p
tr em dư i 5 tu i, bi u hi n
nhi u m c ñ khác nhau nhưng ít nhi u nh hư ng ñ n s phát tri n th
ch t, tinh th n và v n ñ ng c a tr . SDD protein năng lư ng thư ng kèm theo
là các b nh nhi m khu n.
V hình thái, nh ng trư ng h p SDD n ng hay g p nh t là SDD th teo
ñét (Marasmus) thư ng g p nh t, ñó là do h u qu c a m t ch ñ ăn thi u c
6
năng lư ng và protein. SDD th phù (Kwashiorkor) ít g p hơn th teo ñét,
thư ng là do ch ñ ăn quá nghèo protit nhưng t m ñ các ch t gluxit. Ngoài
ra, có th ph i h p gi a Marasmus và Kwashiorkor [79]. SDD là v n ñ s c
kh e
nhi u nư c ñang phát tri n. Nguyên nhân SDD thư ng ph c t p và có
các ñ c thù c a m i nư c. Nghiên c u các ñ c ñi m ñó d a vào các ch tiêu
thích h p là công vi c c n thi t ñ xây d ng các can thi p d phòng và ñi u
tr thích h p [8].
1.1.2.Phương pháp ñánh giá tình tr ng dinh dư ng tr dư i 5 tu i
TTDD là tình tr ng s c kh e c a cá nhân hay c ng ñ ng nh hư ng b i
ch ñ ăn và vi c s d ng các ch t dinh dư ng trong cơ th [92]. Hi n nay có
b n phương pháp ñư c dùng ñ ñánh giá TTDD c a tr em: ði u tra kh u
ph n và t p quán ăn u ng; Các ch tiêu nhân tr c; Thăm khám th c th ñ
phát hi n các d u hi u lâm sàng c a b nh t t có liên quan ñ n ăn u ng; Các
xét nghi m hóa sinh.
Nhân tr c h c dinh dư ng có m c ñích ño các bi n ñ i v kích thư c và c u
trúc cơ th theo tu i và TTDD [29],[92]. Thu th p các kích thư c v nhân tr c là
b ph n quan tr ng trong cu c ñi u tra dinh dư ng và là các ch s tr c ti p ñánh
giá TTDD c a tr em. Theo khuy n cáo c a WHO ba ch tiêu nhân tr c thư ng
dùng là cân n ng theo tu i, chi u cao theo tu i và cân n ng theo chi u cao [118].
ð ñánh giá tình tr ng SDD protein năng lư ng ho c tình tr ng béo phì
c a tr em dư i 5 tu i
c ng ñ ng, ngư i ta thư ng s d ng các s ño cân
n ng, chi u cao cùng v i vi c xác ñ nh tháng tu i ñ tính ra các ch s cân
n ng theo tu i, chi u cao theo tu i và cân n ng theo chi u cao [57].
Cân n ng theo tu i: Là ch s ñư c dùng s m nh t và ph bi n nh t. Ch s
này ñư c dùng ñ ñánh giá TTDD c a cá th hay c ng ñ ng. Cân n ng theo
tu i th p là h u qu c a thi u dinh dư ng hi n t i. Vì vi c theo dõi cân n ng
tương ñ i ñơn gi n hơn chi u cao
c ng ñ ng nên t l nh cân v n ñư c
7
xem như t l chung c a thi u dinh dư ng [30]. Nh cân ñư c ñ nh nghĩa cân
n ng theo tu i dư i -2 ñ l ch chu n so v i qu n th tham kh o [114]. Có
b ng ch ng cho th y r ng tr nh cân m c trung bình s tăng nguy cơ t vong
và nh cân m c ñ n ng thì nguy cơ t vong s tăng lên nhi u hơn [126]. Tuy
nhiên, m t s tr có gen di truy n th p, ho c tr b th p còi s có cân n ng
theo tu i th p nhưng không nh t thi t ph i là th g y còm; tr ng lư ng c a tr
có th thích h p cho vóc ngư i th p bé c a mình [92].
Chi u cao theo tu i: Ph n ánh ti n s dinh dư ng. Chi u cao theo tu i th p
ph n ánh TTDD kéo dài ho c thu c v quá kh làm cho tr b còi (stunting).
Ch s này ñã ñư c khuy n cáo s d ng c a WHO ñ phát hi n tr "th p còi".
T l th p còi cao nh t là t 2 ñ n 3 tu i [92]. T l hi n m c c a th p còi
ph bi n hơn t l hi n m c c a nh cân
m i nơi trên th gi i [113].
Cân n ng theo chi u cao: Là ch s ñánh giá TTDD hi n t i. Ch s này ph n
ánh tình tr ng SDD c p hay còn g i là “wasting”. Khi ch s này dư i -2 ñ
l ch chu n so v i qu n th tham kh o ñư c ñ nh nghĩa là g y còm, hay SDD
c p tính. T l g y còm ñư c quan sát rõ nh t khi x y ra các n n ñói, m t mùa
ho c nh ng b nh n ng [114], nhưng khi có bi u hi n phù thì ch s này s
không còn chính xác [95]. Có nhi u thang phân lo i SDD như sau:
1.1.2.1.Các thang phân lo i tình tr ng dinh dư ng trư c ñây
B ng 1.1. Các thang phân lo i tình tr ng suy dinh dư ng
Thang phân lo i
QTTK
Phương pháp
Cách ñánh giá
Trên 90%: BT
Gomez (1956)
Harvard
% c a trung bình
90-70%: ð I
75-60%: ð II
Dư i 60%: ð III
Trên 90%: BT
Jelliffe (1966)
Harvard
% c a trung bình
90-81%: ð I
8
80-61%: ð II và III
Dư i 60%: ð IV
Kanwati
và Harvard
% c a trung bình
McLaren (1970)
Trên 95%: BT
95-90%: Th nh
90-85%: Th trung bình
Dư i 85%: Th n ng
Waterlow (1977)
Harvard
% c a trung bình
100-90%: Bình thư ng
90-80%: Th nh
80-70%: Th T.Bình
Dư i 70%: Th n ng
1.1.2.2.Phân lo i tình tr ng dinh dư ng theo T ch c Y t th gi i
H u h t các s ño nhân tr c c a t t c các nhóm ngư i dân t c khác nhau
ñ u tuân theo quy lu t phân ph i bình thư ng Gaussian. Gi i h n thư ng
ñư c s d ng nh t là t -2 ñ n +2 ñ l ch chu n (SD). Vào th p k 70, WHO
ñã khuy n ngh s d ng qu n th tham kh o c a NCHS (National Center for
Health Statistic) c a Hoa Kỳ ñ phân lo i SDD. ðây là cách phân lo i ñơn
gi n cho phép ñánh giá nhanh các m c ñ SDD và có th áp d ng r ng rãi
trong c ng ñ ng. Tuy nhiên, hi n nay vi c s
d ng qu n th tham kh o
NCHS không thích h p cho nh ng tr ñư c nuôi b ng s a m [57] và có
nh ng sai l ch nh t ñ nh nên t năm 2005 WHO ñưa ra “chu n tăng trư ng
m i
tr em” và ñ ngh áp d ng trên toàn th gi i [123]. WHO ñ ngh l y
ñi m ngư ng < 2 ñ l ch chu n (< -2SD) so v i qu n th WHO 2005 ñ ñánh
giá tr b SDD [126].
D a vào Z- Score, tính theo công th c [118]:
Z- Score =
Kích thư c ño ñư c – s trung bình c a qu n th tham chi u
ð l ch chu n c a qu n th tham chi u
- Xem thêm -