TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
KHÓA 34: 2008-2012
ĐỀ TÀI
MỘT SỐ VẤN ĐỀ PHÁP LÝ VỀ
KINH DOANH DỊCH VỤ LOGISTICS
GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
TS. CAO NHẤT LINH
SVTH
Họ tên:
MSSV :
Lê Phương Anh
5085940
DUYỆT LUẬN VĂN
Ý kiến của thầy (cô)...................................................................................................
Cần Thơ, 2012
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
LỜI CAM ĐOAN
Đây chỉ là một bài nghiên cứu dựa trên thực tế một cách khách quan cùng với
những thành tựu, những báo cáo khoa học đã và đang được thừa nhận. Do đó, em xin
cam đoan bài luận văn này không vi phạm các quy định của pháp luật cũng như có ảnh
hưởng tiêu cực đến nền văn hóa của Việt Nam và các nước khác trên thế giới; đề tài
này được thực hiện với mong muốn sẽ phần nào đóng góp ý kiến để pháp luật Việt
Nam được ngày càng hoàn thiện hơn.
Ký tên
LỜI CẢM TẠ
Với mong muốn trở thành một người có ích cho xã hội, gia đình, bản thân, em đã
trãi qua 4 năm học tập ở trường Đại Học Cần Thơ. Thời gian 4 năm, có đôi lúc em cảm
thấy rất dài, nhưng hiện tại, em tưởng chừng như mới hôm vừa rồi còn bỡ ngỡ bước
vào trường, sinh hoạt đầu khóa rồi học những môn học đầu tiên trong chương trình.
Bốn năm qua em đã được học tập rất nhiều từ sự dạy bảo của các thầy cô, không chỉ có
bài học kiến thức mà còn cả mà còn cả bài học về đạo làm người.
Em xin chân thành cám ơn tất cả các thầy, các cô đã tận tâm dạy dỗ, dìu dắt
chúng em trong những năm qua!
MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1
1.
Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1
2.
Phương pháp nghiên cứu................................................................................... 2
3.
Đối tượng nghiên cứu......................................................................................... 2
4.
Nội dung nghiên cứu .......................................................................................... 2
CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ DỊCH VỤ LOGISTICS ................. 4
1.1.
Lược sử hình thành ........................................................................................ 4
1.1.1.
Sự hình thành của Logistics trong quân sự ................................................. 4
1.1.2.
Nguyên nhân dịch vụ Logistics xuất hiện trong quá trình lưu thông hàng
hóa.................................................................................................................... 4
1.1.3.
Các giai đoạn phát triển của Logistics ......................................................... 5
1.2.
Khái quát chung về dịch vụ logistics ............................................................ 7
1.2.1.
Khái niệm và đặc điểm .............................................................................. 7
1.2.1.1. Khái niệm thuật ngữ Logistics ................................................................ 7
1.2.1.2. Đặc điểm.................................................................................................. 9
1.2.2.
Phân loại ................................................................................................... 12
1.2.2.1. Căn cứ vào phương thức khai thác hoạt động Logistics ....................... 12
1.2.2.2. Căn cứ theo một số nghiên cứu khác .................................................... 13
1.2.2.3. Phân loại theo khuôn khổ pháp luật ...................................................... 14
1.2.2.4. WTO phân loại Logistics một cách khái quát ....................................... 15
1.2.3.
Vai trò và tác dụng của dịch vụ Logistics.............................................. 15
1.2.3.4. Vai trò.................................................................................................... 15
1.2.3.5. Tác dụng ................................................................................................ 17
1.2.4.
Các yếu tố tạo nên Logistics.................................................................... 19
CHƯƠNG II: MỘT SỐ VẤN ĐỀ PHÁP LÝ VỀ KINH DOANH DỊCH VỤ
LOGI-STICS........................................................................................ 21
2.1.
Một số chế định cơ bản ................................................................................ 21
2.1.1.
Điều kiện kinh doanh............................................................................... 21
2.1.2.
Quyền và nghĩa vụ của thương nhân kinh doanh dịch vụ Logistics... 24
2.1.3.
Quyền và nghĩa vụ của khách hàng ....................................................... 25
2.1.4.
Các trường hợp miễn trách nhiệm đối với thương nhân kinh doanh
dịch vụ Logistics....................................................................................... 26
2.1.5.
Giới hạn trách nhiệm............................................................................... 28
2.1.6.
Quyền cầm giữ và định đoạt hàng hóa .................................................. 30
2.1.7.
Nghĩa vụ của thương nhân kinh doanh dịch vụ Logistics khi cầm giữ
hàng hóa.................................................................................................... 31
Một số chế định khác có liên quan ............................................................. 32
2.2.
CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG, NGUYÊN NHÂN VÀ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG
CAO HIỆU QUẢ QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ KINH
DOANH DỊCH VỤ LOGISTICS....................................................... 34
Thực trạng .................................................................................................... 34
3.1.
3.1.1.
Thực trạng kinh doanh dịch vụ Logistics ở Việt Nam hiện nay ........ 34
3.1.1.1. Những thành tựu Việt Nam đạt được trong quá trình phát triển dịch vụ
Logistics ................................................................................................ 34
3.1.1.2. Thuận lợi trong quá trình phát triển dịch vụ Logistics....................................35
3.1.1.2.1.
Điều kiện tự nhiên và vị trí địa lý……………………………......35
3.1.1.2.2.
Cơ sở hạ tầng ……………………………………………………36
3.1.1.2.3.
Nguồn nhân lực cho lĩnh vực Logistics………………………….37
3.1.1.2.4.
Môi trường pháp lý………………………………………………38
3.1.1.2.5.
Công nghệ thông tin và thương mại điện tử ở Việt Nam………..38
3.1.1.3. Khó khăn, hạn chế của Việt Nam trong quá trình phát triển dịch vụ
Logistics ................................................................................................ 40
3.1.1.3.1.
Cơ sở hạ tầng ................................................................................ 41
3.1.1.3.2.
Hệ thống công nghệ thông tin………………………………….. 42
3.1.1.3.3.
Nguồn nhân lực và quy mô........................................................... 43
3.1.1.3.4.
Vấn đề pháp lý .............................................................................. 44
3.1.1.3.5.
Hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp Việt Nam ............. 45
3.1.2.
Các cam kết của Việt Nam về mở cửa và hội nhập Logistics trong
WTO.......................................................................................................... 46
3.1.3.
Cam kết của Việt Nam trong tiến trình hội nhập ngành dịch vụ
Logistics Asian ......................................................................................... 48
3.1.3.1. Mục tiêu................................................................................................. 48
3.1.3.2. Các biện pháp ........................................................................................ 49
3.2.
Nguyên nhân ................................................................................................. 52
3.2.1.
Nguyên nhân xuất phát từ các doanh nghiệp, nguồn nhân lực, công
nghệ thông tin........................................................................................... 52
3.2.2.
Nguyên nhân pháp lý............................................................................... 57
Giải pháp....................................................................................................... 59
3.3.
3.3.1.
Định hướng phát triển............................................................................. 59
3.3.2.
Một số biện pháp phát triển dịch vụ Logistics ở Việt Nam ................. 60
3.3.2.1. Tầm vĩ mô................................................................................................ 60
3.3.3.2. Ở tầm vi mô và trong các doanh nghiệp.................................................. 62
KẾT LUẬN .................................................................................................................. 64
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................... 65
LỜI MỞ ĐẦU
Trong nền kinh tế thị trường, kinh doanh dịch vụ là lĩnh vực hứa hẹn nhiều tiềm
năng phát triển. Xã hội càng phát triển thì đòi hỏi các dịch vụ được cung cấp phải thể
hiện được tính hữu dụng cao với mục đích đem lại sự thuận lợi tối ưu cho khách hàng
sử dụng dịch vụ. Trong kinh doanh, dịch vụ nổi bật nhất là dịch vụ Logistics.
Nếu như trước kia, các công việc chuẩn bị để cho một hợp đồng kinh tế được thực
hiện tốt thường do chính các bên trong hợp đồng thực hiện; thì ngày nay, công việc này
được thực hiện bởi một đối tượng thứ ba, nằm ngoài hợp đồng kinh tế ban đầu, đó là
các doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ Logistics. Hiện nay trên thế giới, đặc biệt ở các
nước phát triển, dịch vụ Logistics đã khẳng định được tầm quan trọng của mình trong
sự vận động của nền kinh tế, đem lại nguồn doanh thu rất lớn.
Từ năm 2005, ở Việt Nam, dịch vụ Logistics đã được chính thức điều chỉnh bởi
Luật thương mại; tuy nhiên, loại hình dịch vụ này lại không được sự quan tâm đúng
mức từ phía các doanh nghiệp.
5.
Lý do chọn đề tài:
Trong thời gian qua, kim ngạch xuất nhập khẩu của Việt Nam không ngừng tăng
lên. Điều này đã tác động tới sự phát triển của dịch vụ Logistics, mà chủ yếu là lĩnh
vực giao nhận vận tải ở nước ta. Ngày càng nhiều các doanh nghiệp tham gia đầu tư
vào lĩnh vực này, phát triển ngày càng đa dạng các loại hình dịch vụ. Điều này đã phần
nào đáp ứng nhu cầu trong giao nhận, vận chuyển hàng hoá của các doanh nghiệp sản
xuất và xuất khẩu, cũng như góp phần hỗ trợ ác hoạt động sản xuất của doanh nghiệp.
Trong xu thế hội nhập và toàn cầu hóa , nền kinh tế của Việt Nam đang trên đà
phát triển, song cũng gặp không ít thách thức, khó khăn. Cụ thể, các thành phần kinh tế
của Việt Nam phải hoạt động trong một môi trường đầy bất ổn, phức tạp với mức độ
cạch tranh vô cùng gay gắt, không chỉ trong nước mà cả trên trường quốc tế. Để duy trì
hoạt động kinh doanh trong môi trường này, Doanh nghiệp Việt Nam phải luôn trong
tư thế sẵn sàng, làm sao để có được sự chuẩn bị tốt nhất. Muốn được như vậy, dịch vụ
Logistics phải thể hiện được vai trò hỗ trợ của mình, thực sự là lực đẩy của nền kinh tế.
Theo đó, để phát triển dịch vụ Logistics, Việt Nam phải có nhận thức và có tầm
nhìn đúng đắn hơn. Chính vì thế, đề tài này cần được nghiên cứu sâu hơn, dưới nhiều
khía cạnh khác nhau. Trong đó, khía cạnh Luật pháp cần được đề cập trước tiên, vì đó
là nền tảng ban đầu để tạo điều kiện cho các doanh nghiệp Việt Nam quan tâm, tin
tưởng, sử dụng và kinh doanh loại hình dịch vụ này.
6.
Phương pháp nghiên cứu:
Đề tài này vận dụng chủ yếu là phương pháp lịch sử và phương pháp so sánh
pháp luật để tìm hiểu sự tiến bộ trong nhận thức của các nhà làm luật Việt Nam trong
vấn đề điều chỉnh các hoạt động kinh doanh dịch vụ Logistics. Cụ thể là tập trung so
sánh các quy định đã được sửa đổi, bổ sung với các quy định hiện hành.
Bên cạnh đó, phương pháp logic cũng được sử dụng thông qua việc giải thích các
quy luật xã hội (như: quy luật cung-cầu, quy luật tối ưu hóa lợi nhuận,…), từ đó có thể
đưa ra tính khả thi, tính hợp lý trong quá trình sử dụng và áp dụng luật.
Ngoài ra, trong mỗi vấn đề có sự sử dụng phương pháp truyền thống là đi từ
nghiên cứu lý thuyết cơ bản cho đến thực trạng pháp luật cũng như thực tiễn áp dụng
và cuối cùng là các kiến nghị hoàn thiện pháp luật.
7.
Đối tượng nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu được tập trung chủ yếu vào các hoạt động của dịch vụ
Logistics dưới sự điều chỉnh Luật thương mại 2005 và các văn bản khác có liên quan.
Qua đó, tìm hiểu sự tiến bộ của Luật thương mại 2005 so với Luật thương mại 1997
trong lĩnh vực kinh doanh dịch vụ mang tính chất đặc thù này.
8.
Nội dung nghiên cứu:
Đề tài được nghiên cứu gồm 3 chương:
Chương 1 đề cập những vấn đề cơ bản về dịch vụ Logistics, có tác dụng diễn giải. Cụ
thể, Logistics là gì, được hình thành như thế nào, có đặc điểm, mục đích, chức năng gì,
được cấu thành từ những yếu tố nào,…
Chương 2 tập trung vào các vấn đề pháp lý trong kinh doanh dịch vụ Logistics. So sánh
sự tiến bộ trong nhận thức của các nhà làm luật qua hai văn bản luật chủ yếu là Luật
Thương mại 2005 và Luật thương mại 1997 bên cạnh các văn bản khác có liên quan.
Chương 3 là thực trạng, nguyên nhân và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của Pháp
luật đối với sự phát trển của dịch vụ Logistics trong nền kinh tế việt Nam. Đồng thời có
sự liên hệ về các lợi ích kinh tế có được từ kinh doanh dịch vụ Logistics đối với nền
kinh tế ở các nước phát triển; để từ đó nhấn mạnh tầm quan trọng của loại hình kinh
doanh dịch vụ này đối với nền kinh tế đang phát triển của nước ta hiện nay.
Tóm lại, nội dung nghiên cứu sẽ giải quyết các vấn đề sau:
Dịch vụ Logistics là gì?
Logistics được Pháp luật Việt Nam điều chỉnh như thế nào?
Làm sao để Pháp luật Việt Nam điều chỉnh có hiệu quả các hoạt động kinh doanh
dịch vụ Logistics?
CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ DỊCH VỤ LOGISTICS
1.3.
1.3.1.
Lược sử hình thành:
Sự hình thành của Logistics trong quân sự:
Lúc đầu, Logistics ra đời và được áp dụng chủ yếu cho mục đích quân sự, hoàn
toàn không mang lợi ích thương mại. Logistics được coi là một “điều kiện cần” trong
chiến đấu, đó chính là việc vận chuyển và cung cấp lương thực, thực phẩm, trang thiết
bị... đúng lúc, đúng nơi khi cần thiết cho lực lượng chiến đấu. Từ đó, Logistics đã gián
tiếp giúp quân đội các nước tham chiến đạt được những thành công.
Trong thời kỳ Hy Lạp cổ đại, đế chế Roman và Byzantine hùng mạnh, đã có
những sỹ quan với tên gọi “logistikas” là người chịu trách nhiệm đến các vấn đề về tài
chính cũng như cung cấp phân phối. Có thể xem đây là trong giai đoạn sơ khai của
dịch vụ Logistics.
Ngày nay thuật ngữ "Logistics" đã được phát triển mở rộng và được hiểu với
nghĩa là quản lý (management). Nó diễn tả toàn bộ quá trình vận động của nguyên vật
liệu và sản phẩm đi vào - qua và đi ra khỏi doanh nghiệp tới khâu phân phối tới tay
người tiêu dùng.
1.3.2. Nguyên nhân dịch vụ Logistics xuất hiện trong quá trình lưu thông
hàng hóa:
Từ sau thế chiến thứ nhất, lượng hàng hóa phục vụ cho sự khôi phục kinh tế sau
chiến tranh không ngừng tăng cao. Điều này dẫn đến việc tồn đọng hàng hóa, gây ra
cuộc khủng hoảng thừa (1929-1933). Không lâu sau, thế chiến thứ hai bùng nổ và kết
thúc vào thánh 9 năm 1945, khi Nhật đầu hàng. Lúc bấy giờ, các nhà kinh tế lo ngại
rằng lượng hàng hóa tăng nhanh sau chiến tranh sẽ gây ra cuộc khủng hoảng thừa, nên
đã sử dụng dịch vụ Logistics như một biện pháp phòng ngừa.
Thật vậy, Logistics bắt đầu được sử dụng trong kinh doanh từ những năm 1950.
Điều này chủ yếu là do sự gia tăng hàng hóa cần lưu thông, từ đó tạo nên sức ép về
việc cung cấp, vận chuyển trong một thế giới toàn cầu hóa, đòi hỏi phải có những nhà
chuyên gia trong lĩnh vực này.
Trước đây, hàng hóa được vận chuyển từ nước người bán đến nước của người
mua phải qua tay nhiều người vận tải, qua nhiều phương thức vận chuyển khác nhau
(tàu thủy, máy bay, tàu hỏa, ô tô,…), đồng thời phải thông qua các thủ tục thông quan
khác nhau tùy theo quy định của mỗi nước; đối với từng người vận tải, hàng hóa lại
được vận chuyển thông qua một hoặc một số hợp đồng vận tải riêng biệt. Do đó, các
công đoạn trên phát sinh các rủi ro như:
Thứ nhất, vì hàng hóa được vận chuyển thông qua hợp đồng cụ thể nên quyền và nghĩa
vụ của mỗi nhà vận tải này đều khác nhau (về không gian, thời gian, địa điểm, trách
nhiệm vận tải chỉ giới hạn trong chặng đường hay dịch vụ,… đã ký kết). Tuy nhiên,
các hợp đồng này lại diễn ra theo một trình tự thời gian, mà khi chuỗi hợp đồng này
được thực hiện thì người chủ sở hữu khó có thể giám sát toàn bộ các giai đoạn. Do đó,
thời điểm phát hiện rủi ro thường là lúc hàng hóa đã được mang đến nơi đến cuối cùng,
nên rất khó xác định thời gian, địa điểm phát sinh thiệt hại để có thể truy cứu, yêu cầu
bồi thường.
Thứ hai, để vận chuyển hàng hóa đến được nước của người mua không thể tránh khỏi
nhiều trường hợp phải thông qua nhiều nước khác nhau dẫn đến việc phát sinh các thủ
tục thông quan kèm theo. Từ đó, đòi hỏi người có trách nhiệm lo việc vận tải (tùy theo
thỏa thuận mà có thể là người bán hoặc người mua) phải có một mức am hiểu nhất định
về các thủ tục trên. Việc đòi hỏi này sẽ tạo nên rào cản trong việc mua bán hàng hóa
giữa các nước có vị trí địa lý cách xa nhau, đặc biệt là giữa các châu lục với nhau.
Xuất phát từ rủi ro trên, các nhà buôn cần một biện pháp có thể làm giảm rủi ro
trong việc trao đổi hàng hóa giữa các nước với nhau.. Vì vậy, yêu cầu đặt ra là cần một
người, hay một tổ chức thực hiện mọi công việc ở tất cả các công đoạn để tiết kiệm
thời gian, tối thiểu hoá chi phí, từ đó nâng cao lợi nhuận. Những người làm nghề này
không chỉ là làm giao nhận mà còn làm cả các công việc về lưu kho, dán nhãn hiệu,
đóng gói bao bì, thuê phương tiện vận chuyển, làm thủ tục hải quan và có thể mua giúp
bảo hiểm cho chủ hàng nữa, người này gọi là Logistics Service Provider (Người cung
cấp dịch vụ tiếp vận).
Qua đó cho thấy, sự vận dụng dịch vụ Logistics đã đánh dấu một bước tiến mới
trong tiến trình lưu thông hàng hóa trên thế giới.
1.3.3.
Các giai đoạn phát triển của Logistics:
Sự phát triển của Logistics được hình thành theo nhiều quan điểm khác nhau.
Có hai quan điểm điển hình sau:
Theo Jacques Colin - giáo sư về khoa học quản lý tại trường đại học Aix Marseille II, giám đốc trung tâm nghiên cứu về vận tải và Logistics thì sự ra đời và
phát triển của Logistics được chia theo thứ tự của tiến trình vận dụng Logistics, gồm 4
giai đoạn: thử nghiệm, khởi động, phát triển hệ thống bên trong doanh nghiệp và phát
triển toàn diện.
- Giai đoạn những năm 50 và 60 của thế kỷ XX: Đây là giai đoạn thử nghiệm,
các chuyên gia Logistics trong quân đội đã thử áp dụng các kỹ năng Logistics của mình
để giải quyết các vấn đề gặp phải trong doanh nghiệp. Giai đoạn thử nghiệm này được
bắt đầu từ việc nghiên cứu các tác nghiệp và những kỹ thuật tối ưu hoá ứng dụng để
giải quyết những vấn đề trong chuyên chở và kho hàng...
- Giai đoạn những năm 70 của thế kỷ XX: Đây là thời kỳ khởi động Logistics
trong doanh nghiệp. Trong thời kỳ này, Logistics trước hết là nghiên cứu việc tối ưu
hoá các bộ phận tách biệt (quản lý kho bãi, quản lý hàng tồn kho, luân chuyển giao
hàng...) bằng cách chuyển thể các bộ phận trên thành một hệ thống mang tính dây
truyền. Nghiên cứu hiệu quả của việc giảm các chi phí hoạt động và người lao động.
Chuyển dần những hoạt động này sang cho những người chuyên chở và cung cấp dịch
vụ chuyên nghiệp. Sự tìm kiếm tính liên tục trong vận hành doanh nghiệp là đặc điểm
chính của Logistics sản xuất ở thời kỳ này.
- Giai đoạn những năm 80 đến 90 của thế kỷ XX: Giai đoạn này là giai đoạn
phát triển Logistics. Đây là giai đoạn Logistics hướng vào việc phối hợp các bộ phận
chịu trách nhiệm lưu chuyển các luồng hàng trong doanh nghiệp, xoá bỏ sự ngăn cách
giữa các bộ phận đó. Mối quan tâm của những người điều hành các luồng luân chuyển
này tập trung vào khâu lưu thông hàng hoá. Cụ thể tăng cường quản lý các chi phí
trong lưu thông, giảm hàng lưu kho, đẩy mạnh vận chuyển giữa các vùng sản xuất và
phân phối. Dịch vụ Logistics đã làm ổn định và đảm bảo tính liên tục của các luồng
luân chuyển hàng hoá.
- Giai đoạn những năm 90 của thế kỷ XX đến nay: Thời kỳ Logistics được phát
triển cả bề sâu lẫn bề rộng, huy động toàn bộ các nguồn lực bên trong của doanh
nghiệp, nhất là các nguồn lực bên ngoài doanh nghiệp (nguồn lực của các đối tác) để
xây dựng hệ thống Logistics phức tạp, đa chủ thể có quan hệ chặt chẽ và phụ thuộc qua
lại lẫn nhau. Hệ thống này cho phép thực hiện nhiều giao dịch dẫn đến sự hoà nhập của
các chủ thể vào cùng một tiến trình hoạt động của doanh nghiệp.
Khác với Jacques Colin, Uỷ ban kinh tế và xã hội Châu Á – Thái Bình
Dương (Economic and Social Commission for Asia and Pacific - ESCAP) của Liên
hiệp quốc chia quá trình hình thành và phát triển của Logistics theo quá trình quản lý,
vận hành các đối tượng của dịch vụ, hay nói cách khác là dựa trên tâm lý nhà sản xuất
trong quản lý. Quan điểm này bao gồm ba giai đoạn sau1:
- Giai đoạn 1: Phân phối vật chất. Vào những năm 60, 70 của thế kỷ XX, người
ta quan tâm đến việc quản lý có hệ thống những hoạt động có liên quan với nhau để
đảm bảo hiệu quả việc giao hàng, thành phẩm và bán thành phẩm... cho khách hàng.
Những hoạt động đó là: vận tải, phân phối, bảo quản, định mức tồn kho, bao bì đóng
gói, di chuyển nguyên liệu... Những hoạt động này gọi là phân phối vật chất hay
Logistics đầu vào.
- Giai đoạn 2: Hệ thống Logistics. Vào những năm 80 - 90 của thế kỷ XX, các
công ty kết hợp chặt chẽ sự quản lý đầu vào và đầu ra, để giảm tối đa chi phí, đạt được
tối ưu lợi nhuận. Sự kết hợp chặt chẽ giữa cung ứng nguyên liệu cho sản xuất với phân
phối sản phẩm đến tay người tiêu dùng đã đảm bảo tính liên tục và ổn định của các
luồng vận chuyển.Sự kết hợp đó được mô tả là hệ thống Logistics.
- Giai đoạn 3: Quản lý dây chuyền cung cấp. Giai đoạn này diễn ra từ những
năm 90 của thế kỷ XX cho đến nay. Quản lý dây chuyền cung cấp - đây là khái niệm
có tính chiến lược về quản lý dãy nối tiếp các hoạt động từ người cung ứng - đến người
sản xuất - đến khách hàng cùng với dịch vụ làm tăng thêm giá trị sản phẩm như cung
ứng chứng từ liên quan, theo dõi, kiểm tra... Khái niệm này coi trọng đối tác, phát triển
đối tác, kết hợp giữa doanh nghiệp sản xuất kinh doanh với người cung ứng, khách
hàng cũng như những người liên quan đến hệ thống quản lý (các công ty vận tải, lưu
kho, những người cung cấp công nghệ thông tin...).
Như vậy Logistics được phát triển từ việc áp dụng các kỹ năng "tiếp vận", "hậu cần"
trong quân đội để giải quyết những vấn đề phát sinh của thực tế sản xuất - kinh doanh
và đến nay được hoàn thiện trở thành hệ thống quản lý mang lại hiệu quả kinh tế cao.
1.4.
Khái quát chung về dịch vụ logistics:
1.4.1.
Khái niệm và đặc điểm:
1.4.1.1.
Khái niệm thuật ngữ Logistics:
Logistics có nguồn gốc từ hai chữ Logis và stic, có nghĩa là tính toán một cách
"hợp lý". Như vậy nội dung của Logistics bao gồm việc hướng dẫn mọi người cách
thức thực hiện công việc sao cho hợp lý nhất. Từ “Logistics” được giải nghĩa bằng
1
GS.TS Đoàn Thị Hồng Vân, Th.S Kim Ngọc Đạt (2010). Logistics- Những vấn đề cơ bản. Nhà xuất bản Lao
động- Xã hội, Hà Nội.
tiếng anh trong cuốn “Oxford Advances Learners Dictionary of Current English, A.S
Hornby. Fifth Edition, Oxford University Press, 1995” như sau: "Logistics có nghĩa là
việc tổ chức cung ứng và dịch vụ đối với một hoạt động phức hợp nào đó"
Logistic gồm có 3 mảng chính là kho bãi, giao nhận và vận chuyển. Công việc
cụ thể là quản lý hàng tồn, giao hàng và nhận tiền theo đơn đặt hàng, phân phối hàng
đến các đại lý… Công việc đòi hỏi phải lập kế hoạch tốt, có sự linh hoạt, nhạy bén về
kinh doanh, điều phối tốt. Ngoài ra cần có một số kỹ năng tổng quát như: ngoại ngữ, vi
tính, kỹ năng tính toán và khả năng giao tiếp tốt.
Mặt khác, Logistics bao gồm hai cấp độ. Cấp độ thứ nhất bao trùm các vấn đề lấy
nguyên vật liệu, bán thành phẩm, thành phẩm, dich vụ ở đâu, như thế nào và vận
chuyển đi đâu. Cấp độ thư hai quan tâm đến việc làm thế nào để đưa các yếu tố đầu
vào từ điểm đầu đến điểm cuối dây chuyền cung ứng.
Các công ty giao nhận kho vận trên thế giới nói chung, và ở các nước ASEAN
nói riêng, ngày càng nhận thấy rằng chi phí của các dịch vụ lập kế hoạch, sắp xếp và
chuẩn bị mọi mặt cho hàng hoá để sẵn sàng chuyên chở và chi phí vận tải đơn thuần có
mối quan hệ chặt chẽ, tác động qua lại với nhau trên nhiều khía cạnh, theo một trình tự
nhất định. Nếu biết tận dụng công nghệ tin học để tổ chức tốt và chặt chẽ các khâu này,
thì giá thành của hàng hoá sẽ giảm đáng kể, do vậy năng lực cạnh tranh được nâng cao.
Vì vậy, Logistics không phải là một dịch vụ đơn lẻ (do đó thuật ngữ này bao giờ cũng
ở dạng số nhiều: Logistics.
Thật vậy, Logistics luôn luôn là một chuỗi các dịch vụ về giao nhận hàng hoá như: làm
các thủ tục giấy tờ, tổ chức vận tải, bao bì đóng gói ghi nhãn hiệu, lưu kho lưu bãi,
phân phát hàng hoá (nguyên liệu hoặc thành phẩm) tới các địa chỉ khác nhau, chuẩn bị
cho hàng hoá luôn luôn sẵn sàng trong trạng thái có yêu cầu của khách hàng là có thể
đáp ứng, bất kỳ lúc nào. Chính vì vậy, nói tới Logistics bao giờ người ta cũng nói tới
một chuỗi hệ thống dịch vụ. Với hệ thống chuỗi dịch vụ này, người cung cấp dịch vụ
Logistics sẽ giúp khách hàng có thể tiết kiệm được chi phí của đầu vào trong các khâu
dịch chuyển, lưu kho, lưu bãi và phân phát hàng hoá (nguyên liệu, bán thành phẩm,
hoặc thành phẩm),...
Trên thế giới, dịch vụ Logistics rất phát triển và đóng một vai trò quan trọng
trong nền dịch vụ, thu hút một lượng lớn lực lượng lao động, gia tăng lợi nhuận cho
các nhà cung cấp và thúc đẩy các ngành khác phát triển. Vì vậy, khái niệm Logistics
được đề cập bởi nhiều quốc gia, nhiều tổ chức khác nhau với nhiều khía cạnh :
Ủy ban Quản lý Logistics của Hoa Kỳ: Logistics là quá trình lập kế hoạch, chọn
phương án tối ưu để thực hiện việc quản lý, kiểm soát việc di chuyển và bảo quản có
hiệu quả về chi phí và ngắn nhất về thời gian đối với nguyên vật liệu, bán thành phẩm
và thành phẩm, cũng như các thông tin tương ứng từ giai đoạn tiền sản xuất cho đến
khi hàng hóa đến tay người tiêu dùng cuối cùng để đáp ứng yêu cầu của khách hàng.
Theo Hội đồng Quản trị Logistics Hoa kỳ (CLM)2: Logistics là quá trình hoạch
định, thực hiện và kiểm soát một cách hiệu lực và hiệu quả hoạt động vận chuyển, lưu
trữ hàng hóa, dịch vụ và những thông tin có liên quan từ điểm đầu tiên đến điểm tiêu
dùng cuối cùng nhằm mục đích thỏa mãn nhu cầu của khách hàng.
Trong lĩnh vực quân sự, Logistics được định nghĩa là khoa học của việc lập kế
hoạch và tiến hành di chuyển và tập trung các lực lượng, … các mặt trong chiến dịch
quân sự liên quan tới việc thiết kế và phát triển, mua lại, lưu kho, di chuyển, phân phối,
tập trung, sắp đặt và di chuyển khí tài, trang thiết bị. Định nghĩa này dduojc tạo ra do
nguồn gốc hình thành của Logistics
Tài liệu giảng dạy của Đại học World Maritime3: Logistics là quá trình tối ưu
hóa về vị trí, lưu trữ và chu chuyển các tài nguyên/yếu tố đầu vào từ điểm xuất phát
đầu tiên là nhà cung cấp, qua nhà sản xuất, người buôn bán, bán lẻ, đến tay người tiêu
dung cuối cùng, thông qua hàng loạt các hoạt các hoạt động kinh tế.
Luật Thương mại Việt Nam năm 2005 (Điều 233): Trong Luật Thương mại
2005, lần đầu tiên khái niệm về dịch vụ logistics được pháp điển hóa. Luật quy định
“Dịch vụ logistics là hoạt động thương mại, theo đó thương nhân tổ chức thực hiện một
hoặc nhiều công đoạn bao gồm nhận hàng, vận chuyển, lưu kho, lưu bãi, làm thủ tục
hải quan, các thủ tục giấy tờ khác, tư vấn khách hàng, đóng gói bao bì, ghi ký mã hiệu,
giao hạng hoặc các dịch vụ khác có liên quan tới hàng hóa theo thỏa thuận với khách
hàng để hưởng thù lao”.
1.4.1.2.
Đặc điểm:
Với tính chất đa dạng và phức tạp, Logistics mang các đặc điểm cơ bản sau:
Logistics có thể coi là tổng hợp các hoạt động của doanh nghiệp trên các khía cạnh
chính, gồm Logistics sinh tồn; Logistics hoạt động và Logistics hệ thống.
2
Douglas M. Lambert, Jame R. Stock, Lisa M. Ellram (1998). Fundamentals of Logistics management. McGrawHill, tr.3
3
Ma Shuo (1999). Logistics and Supply Chain Management. Tài liệu giảng dạy của World Maritime University.
Logistics sinh tồn là hoạt động đáp ứng các nhu cầu cơ bản, thiết yếu. Cụ thể là người
kinh doanh dịch vụ Logistics luôn có thể biết một cách khái quát nhất, chủ doanh
nghiệp cần gì, cần như thế nào, khi nào cần và cần ở đâu; để từ đó có thể chuẩn bị
trước một số hoạt động ban đầu. Chẳng hạn, người kinh doanh dịch vụ Logistics có thể
chuẩn bị cơ sở vất chất như phương tiện vận chuyển, các chứng từ mẫu,...Hay nói cách
khác, để sinh tồn, Logistics luôn luôn có những trang bị thiết yếu để đáp ứng nhu cầu
của doanh nghiệp tại bất cư thời điểm nào, trong bất cứ môi trường nào. Do đó,
Logistics sinh tồn cũng tương đối ổn định và có thể dự đoán được, có vai trò cung cấp
nền tảng cho Logistics hoạt động.
Logistics hoạt động là hoạt động mở rộng các nhu cầu cơ bản bằng cách liên kết các hệ
thống sản xuất các sản phẩm. Logistics liên kết các nguyên liệu thô mà doanh nghiệp
cần trong quá trình sản xuất, các công cụ sử dụng nguyên liệu thô đó trong quá trình
sản xuất và phân phối sản phẩm có được trong quá trình sản xuất . Khía cạnh này của
Logistics cũng tương đối ổn định và có thể dự đoán được. Nhưng Logistics hoạt động
lại không thể dự đoán được khi nào máy móc có sự cố, để sửa chữa thì cần cái gì và
thời gian sửa chữa như thế nào... Như vậy Logistics hoạt động chỉ liên quan đến sự vận
động và lưu kho của nguyên liệu vào trong, qua và đi ra khỏi doanh nghiệp và là nền
tảng cho Logistics hệ thống.
Logistics hệ thống liên kết các nguồn lực cần có trong việc giữ cho hệ thống hoạt động.
Những nguồn lực này bao gồm thiết bị, phụ tùng thay thế, nhân lực và đào tạo, tài liệu
kỹ thuật, các thiết bị kiểm tra, hỗ trợ và nhà xưởng... Các yếu tố này không thể thiếu và
phải được kết hợp chặt chẽ nếu muốn duy trì sự hoạt động của một hệ thống sản xuất
hay lưu thông.
Để hiểu và phân biệt rõ 3 khía cạnh này, ta sẽ tìm hiểu thông qua một vùng
chuyên sản xuất cao su.
Nếu kinh doanh dịch vụ Logistics tại đây, ta phải dự đoán xem các doanh nghiệp cao
su cần gì, để từ đó có những bước đầu chuẩn bị. Chẳng hạn như, nếu có nhu cầu về vận
chuyển hàng hóa thì cần chuẩn bị phương tiện vận tải, hoặc chuẩn bị thêm về kho bãi
nếu có nhu cầu về việc lưu kho. Đây là bước đầu thuộc khía cạnh Logistics sinh tồn.
Trong quá trình sản xuất, các hoạt động mang tính dây truyền sẽ diễn ra, các nguyên
liệu thô được đưa vào chế biến, sau khi thành phẩm sẽ được đưa đến người tiêu dùng.
Các hoạt động này sẽ làm phát sinh nhiều nhu cầu như đóng gói, in bao bì, phân phối
thành phẩm đến các đại lý,…Các hoạt động này thuộc khía cạnh Logistics hoạt động.
Sau khi đã đi vào hoạt động, các doanh nghiệp sản xuất cao su này sẽ cần một hệ thống
có khả năng hoạt động liên tục. Điều này tạo ra nhu cầu đối với các yếu tố mang tính
chất đề phòng sự cố như thiết bị, phụ tùng thay thế, thiết bị kiểm tra và hỗ trợ, khả
năng xử lý các vấn đề về kỹ thuật,…Đây là Logistics hệ thống.
Logistics sinh tồn, Logistics hoạt động và Logistics hệ thống không tách rời
nhau, quan hệ chặt chẽ với nhau, làm nền tảng cho nhau và tạo thành chuỗi dây chuyền
Logistics. Đây là đặc điểm cơ bản tạo nên tính liên tục và hệ thống của Logistics.
Logistics có chức năng hỗ trợ các hoạt động của doanh nghiệp
Đặc điểm này thể hiện ở chỗ nó tồn tại chỉ để cung cấp sự hỗ trợ cho các bộ phận khác
nhau của doanh nghiệp. Logistics hỗ trợ quá trình sản xuất (Logistics hoạt động), hỗ
trợ cho sản phẩm sau khi được di chuyển quyền sở hữu từ người sản xuất sang người
tiêu dùng (Logistics hệ thống), sản xuất được Logistics hỗ trợ thông qua quản lý sự di
chuyển và lưu trữ nguyên vật liệu đi vào và thành phẩm đi ra trong doanh nghiệp
Logistics là một dịch vụ rất đa dạng.
Logistics thể hiện tư cách dịch vụ của mình thông qua việc thực hiện các hoạt động
nhằm đáp ứng nhiều yêu cầu khác nhau của doang nghiệp. Chính vì vậy, hoạt động của
Logistics đối với từng loại yêu cầu cụ thể khác nhau sẽ khác nhau, hoàn toàn không
theo một khuôn khổ nhất định nào.
Logistics là sự phát triển cao, hoàn chỉnh của dịch vụ vận tải giao nhận; vận tải và
giao nhận gắn liền trong một hệ thống mang tính đồng bộ cao
Qua các giai đoạn phát triển, Logistics đã làm cho khái niệm vận tải giao nhận truyền
thống ngày càng đa dạng và phong phú thêm. Từ chỗ thay mặt khách hàng để thực hiện
các công việc đơn lẻ như: thuê tàu, lưu cước, chuẩn bị hàng, đóng gói, làm thủ tục
thông quan... cho tới cung cấp trọn gói một dịch vụ vận chuyển từ kho người bán đến
kho người mua đúng nơi đúng lúc để phục vụ nhu cầu khách hàng. Từ chỗ đóng vai trò
là người được uỷ thác trở thành một bên chính, nhân danh chính mình, trong các hoạt
động vận tải giao nhận với khách hàng, chịu trách nhiệm trước các nguồn luật điều
chỉnh đối với những hành vi của mình. Nếu trước kia, chỉ cần dăm ba xe tải, một vài
kho chứa hàng... là có thể triển khai cung cấp dịch vụ vận tải giao nhận cho khách
hàng, thì ngày nay, yêu cầu dịch vụ cung cấp cho khách hàng đa dạng, phong phú,
người cung cấp dịch vụ phải tổ chức quản lý một hệ thống đồng bộ từ giao nhận đến
vận tải, cung ứng nguyên vật liệu phục vụ sản xuất kinh doanh, bảo quản hàng hoá
trong kho, phân phối hàng hoá đúng nơi, đúng lúc.
Rõ ràng dịch vụ vận tải giao nhận không còn đơn thuần như trước mà được phát triển ở
mức độ cao với đầy tính phức tạp. Người vận tải giao nhận trở thành người cung cấp
dịch vụ Logistics.
Logistics là sự phát triển hoàn thiện dịch vụ vận tải đa phương thức
Những năm 60 - 70 của thế kỷ XX, sự xuất hiện container trong ngành vận tải đã đảm
bảo an toàn và độ tin cậy trong vận chuyển hàng hoá, là tiền đề và cơ sở cho sự ra đời
và phát triển vận tải đa phương thức. Theo đó, người gửi hàng chỉ cần ký hợp đồng vận
tải với một người kinh doanh vận tải đa phương thức – gọi tắt là MTO. MTO sẽ chịu
trách nhiệm tổ chức thực hiện toàn bộ việc vận chuyển hàng hoá từ khi nhận hàng cho
đến khi giao hàng bằng một chứng từ duy nhất, là chứng từ vận tải đa phương thức.
Tuy nhiên, chủ sở hữu hàng hóa vẫn cần một biện pháp đảm bảo cao hơn cho hợp đồng
mua bán của mình nên vẫn cần một người lên kế hoạch cung ứng, mua hàng hoá, giám
sát mọi sự di chuyển của hàng hoá để đảm bảo đúng loại hàng, đến đúng địa điểm và
đúng thời gian. Vai trò đảm bảo này thuộc lĩnh vực hoạt động của dịch vụ Logistics.
Dịch vụ Logistics sẽ giúp chủ hàng tiết kiệm chi phí cũng như thời gian, từ đó nâng cao
hiệu quả trong kinh doanh.
Tóm lại, Logistics là sự phối hợp đồng bộ các hoạt động, là dịch vụ hỗ trợ các
hoạt động, là sự phát triển cao, hoàn thiện của dịch vụ giao nhận vận tải và là cơ sở
phát triển hoàn thiện của dịch vụ vận tải đa phương thức. Đây chính là những đặc điểm
cơ bản của Logistics.
1.4.2.
Phân loại:
1.4.2.1.
Căn cứ vào phương thức khai thác hoạt động Logistics:
Vì lĩnh vực Logistics rất đa dạng, bao gồm nhiều quy trình và công đoạn khác nhau
nên hiện nay một số nhà kinh tế căn cứ vào phương thức khai thác hoạt động Logistic,
phân loại như sau:
Logistics tự cung cấp (FPL- 1PL): Các công ty tự thực hiện các hoạt động
Logistics của mình. Cụ thể là những công ty sở hữu các phương tiện vận tải, nhà
xưởng, thiết bị xếp dỡ và các nguồn lực khác bao gồm cả con người để thực hiện các
hoạt động Logistics. Đây là những tập đoàn Logistics lớn trên thế giới với mạng lưới
Logistics toàn cầu, có phương cách hoạt động phù hợp với từng địa phương.
Đối với Việt Nam, loại hình này không phù hợp cho các doanh nhiệp trong nước vì có
sự đòi hỏi quy mô lớn cùng với kinh nghiệm và kỹ năng chuyên môn cao.
Second Party logistics (SPL- 2PL): Là việc quản lý các hoạt động Logistics truyền
thống như vận tải hay kho vận. Công ty không sở hữu hoặc có đủ phương tiện và cơ sở
hạ tầng thì có thể thuê ngoài các dịch vụ cung cấp Logistics nhằm cung cấp phương
tiện thiết bị hay dịch vụ cơ bản. Lý do của phương thức này là để cắt giảm chi phí hoặc
vốn đầu tư.
Third party Logistics hay Logistics theo hợp đồng (TPL- 3PL): Phương thức này
có nghĩa là sử dụng các công ty ngoài để thực hiện các hoạt động Logistics, có thể là
toàn bộ quá trình quản lý Logistics hoặc chỉ một số hoạt động có chọn lọc. Cách giải
thích khác của 3PL là các hoạt động do một công ty cung cấp dịch vụ Logistics thực
hiện trên danh nghĩa khách hàng của họ. Đây được coi như một sự hợp tác chặt chẽ
giữa một doanh nghiệp cần sự cung ứng dịch vụ và doanh nghiệp cung cấp dịch vụ
Logistics. Nó không chỉ nhằm thực hiện các hoạt động Logistics mà còn chia sẻ thông
tin, rủi ro và các lợi ích theo một hợp đồng dài hạn.
Four party Logistics hay Logistics chuỗi phân phối (FPL- 4PL): là một kháI niệm
phát triển trên nền tảng của TPL. FPL quản lý và thực hiện các hoạt động Logistics
phức hợp như quản lý nguồn lực, trung tâm điều phối kiểm soát và các chức năng kiến
trúc và tích hợp các hoạt động Logistics. FPL bao gồm lĩnh vực rộng hơn gồm cả các
hoạt động của TPL , các dịch vụ công nghệ thông tin, và quản lý các tiến trình kinh
doanh. FPL được xem là một điểm liên lạc duy nhất , nơi thực hiện việc quản lý, tổng
hợp các nguồn lực và giám sát các chức năng TPL trong suốt chuỗi phân phối nhằm
vươn tới thị trường toàn cầu, lợi thế chiến lược và các mối quan hệ lâu bền.
Gần đây cùng với sự phát triển của thương mại điện tử, đã hinh thành nên một
hình thức Logistics mới, Five party Logistics (5PL). Hình thức này nhằm phục vụ cho
thương mại điện tử, đứng ra quản lý toàn chuỗi cung ứng. Nói cách khác,đây là sự tổng
hợp chức năng của hai hình thức 3PL và 4PL trên nền tảng thương mại điện tử.
1.4.2.2.
Căn cứ vào một số nghiên cứu khác:
Logistics được phân loại thành các nhóm sau:
Các Công Ty Cung Cấp Dịch Vụ Vận Tải:
Các công ty cung cấp dịch vụ vận tải đơn phương thức (Công ty cung cấp dịch
vụ vận tải đường bộ, đường sắt, hàng không, đường biển);
Các công ty cung cấp dịch vụ vận tải đa phương thức;
Các công ty môi giới vận tải.
Các Công Ty Cung Cấp Dịch Vụ Phân Phối:
Công ty cung cấp dịch vụ kho bãi;
Các công ty cung cấp dịch vụ phân phối .
Các Công Ty Cung Cấp Dịch Vụ Hàng Hoá:
Các công ty môi giới khai thuê hải quan ;
Các công ty giao nhận, gom hàng lẻ;
Các công ty chuyên ngành hàng nguy hiểm;
Các công ty dịch vụ đóng gói vận chuyển.
Các công ty cung cấp dịch vụ Logistics chuyên ngành:
Các công ty công nghệ thông tin;
Các công ty viễn thông;
Các công ty cung cấp giải pháp tài chính, bảo hiểm;
Các công ty cung cấp dịch vụ giáo dục và đào tạo.
1.2.2.3. Theo điều 4 nghị định số 140/2007/NĐ-CP Logistics đưuợc phân loại
cụ thể như sau:
Các dịch vụ lô-gi-stíc chủ yếu, bao gồm:
Dịch vụ bốc xếp hàng hoá, bao gồm cả hoạt động bốc xếp container;
Dịch vụ kho bãi và lưu giữ hàng hóa, bao gồm cả hoạt động kinh doanh kho
bãi container và kho xử lý nguyên liệu, thiết bị;
Dịch vụ đại lý vận tải, bao gồm cả hoạt động đại lý làm thủ tục hải quan và lập
kế hoạch bốc dỡ hàng hóa;
Dịch vụ bổ trợ khác, bao gồm cả hoạt động tiếp nhận, lưu kho và quản lý thông
tin liên quan đến vận chuyển và lưu kho hàng hóa trong suốt cả chuỗi lô-gistíc; hoạt động xử lý lại hàng hóa bị khách hàng trả lại, hàng hóa tồn kho, hàng
hóa quá hạn, lỗi mốt và tái phân phối hàng hóa đó; hoạt động cho thuê và thuê
mua container.
Các dịch vụ 1ô-gi-stíc liên quan đến vận tải, bao gồm:
Dịch vụ vận tải hàng hải;
Dịch vụ vận tải thuỷ nội địa;
- Xem thêm -